Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

MU BINTU BIETU BIA KALE

“Bamanyishi ba bukalenge ba mu Grande-Bretagne tabalayi!”

“Bamanyishi ba bukalenge ba mu Grande-Bretagne tabalayi!”

MÊYI a ne: “Bamanyishi ba bukalenge ba mu Grande-Bretagne tabalayi!” avua dilomba dikole kutudi. (Mumanyishi, * (Angl.) ngondo wa 12 wa 1937, tshipatula mu Londres) Kamutu ka bualu kavua kambe paku ne: “Ki nkuenzeke didiunda dinene mu bidimu dikumi bishale.” Luapolo lua mudimu lua bidimu dikumi kumbukila mu 1928 too ne mu 1937 luvua pa dibeji dia ntuadijilu luvua lujadike bualu ebu.

BAMPANDA-NJILA MBA BUNGI ANYI?

Ntshinyi tshivua tshifikishe bana betu ba mu Grande-Bretagne bua kupanga kupatula bipeta bimpe mu mudimu wa buambi? Bidi bimueneka ne: bisumbu bivua bijimije tshisumi tshiabi munkatshi mua bidimu bia bungi. Bualu bukuabu, Betele uvua muangate dipangadika dia ne: kuvua teritware milongolola anu bua bampanda-njila 200 bavua benza mudimu mu teritware ya kule, kadi ki mbua bavua benza mudimu mu bisumbu to. Nunku, Betele uvua muambile bana betu bavua basue kulua bampanda-njila ne: kakutshivua kabidi teritware bua bana betu bavua buwuja dilomba dia kulua bampanda-njila to, kubalombaye bua kuyabu kuenza mudimu mu matunga makuabu a ku Mputu. Bualu bua disanka budi ne: bampanda-njila ba tshisumi bakumbuka mu Grande-Bretagne, kuyabu mu France nansha muvuabu kabayi bamanye muakulu bimpe.

“DIBIKIDIBUA KU MUDIMU”

Tshiena-bualu tshia mu tshibejibeji tshia Mumanyishi tshia mu 1937 tshivua tshilombe bamanyishi bua kukumbaja tshipatshila tshinene bua tshidimu tshia 1938, tshia kuenza mêba muliyo umue. Tshipatshila etshi tshivua mua kukumbana pavua bamanyishi bayisha mêba 15 ku ngondo ne bampanda-njila bayisha mêba 110. Mu ngenyi ivuabu bafile muvua kabidi lua kulongolola tusumbu bua kuyisha mêba 5 mu matuku avuabu basungule ne kutabalela bua kupinganyina bantu nangananga munkatshi mua lumingu mu mapingaja.

Bampanda-njila bavua ne disanka bavua badifila mu mudimu wa buambi ne tshisumi

Dimanyina bikole pa mudimu wa buambi edi divua disankishe bantu ba bungi. Hilda Padgett * wakamba ne: “Biro bietu bidi bilombola mudimu wa pa buloba bujima bivua bitulombe bua kuditua mu mudimu uvua ba bungi ba kutudi bajinga kuenza ne muoyo mujima ne tuakapatula bipeta bimpe mu matuku makese.” Muanetu wa bakaji Wallis wakamba ne: “Lungenyi lua kuyisha mêba atanu mu dituku dimue luvua luimpe lutambe! Tuvua ne disanka dia bungi dia kuenza dituku dijima mu mudimu wa Mukalenge. . . . Tuvua pamuapa tupingana batshioke, kadi ne disanka.” Stephen Miller utshivua nsonga wakamona muvua mudimu au wa kuenza ne mitalu ne kuitabaye bua kuwenza. Uvua musue kuwenza pavuaye upeta mpunga. Wakavuluka muvuaye umona bisumbu bia bana betu banyunguluka ne makalu dituku dijima mu buambi ne dilolo mu muvu wa luya belela bantu miyuki mikuate. Bavua bayisha ne tshisumi bakuate bibayabaya ku bianza ne bapesha bantu bibejibeji mu njila.

Tshibejibeji tshia Mumanyishi tshiakamba kabidi ne: “Tudi dijinga ne bampanda-njila 1 000.” (Angl.) Mushindu mupiamupia wa kuenza mudimu mu teritware uvua ulomba bampanda-njila bua kubenga kutungunuka ne kuenza mudimu pa nkayabu, kadi kuwenza pamue ne bisumbu bua kubiambuluisha ne kubikolesha. Muanetu Joyce Ellis udi uvuluka wamba ne: “Bana betu ba bungi bakatabuluka pakumvuabu ne: kudi dijinga dia bampanda-njila.” Udi wamba ne: “Nansha muntshivua ne bidimu 13 tshikondo atshi, mvua ne dijinga dia kulua mpanda-njila.” Wakakumbaja tshipatshila tshiende mu ngondo wa 7 mu 1940 pakakumbajaye bidimu 15. Peter uvua mulue kusela Joyce wakumvua muvuabu balomba bantu bua “kutabala,” kutuadijaye diakamue “kuela meji a kulua mpanda-njila.” Mu ngondo 6 mu 1940 pavuaye ne bidimu 17, wakaya mu Scarborough mu mutantshi wa kilometre 105 ku dikalu bua kuenzaye mudimu wa bumpanda-njila.

Cyril ne Kitty Johnson bakalua bampanda-njila bavua bashiye tshilejilu pa kudipangisha amue malu. Bakangata dipangadika dia kupanyisha nzubu wabu ne bintu biabu bua kupeta makuta bua kuenza mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Cyril wakalekela mudimu wende, kudilongololabu mu ngondo umue bua kutuadija bumpanda-njila. Wakamba ne: “Tuvua bajadike ne: netukokeshe. Tuvua benze malu au ku budisuile ne disanka.”

NZUBU YA BAMPANDA-NJILA

Bu muvua bungi bua bampanda-njila buvule, bana betu ba balume bavua balombola bakakeba mushindu wa kubambuluisha. Jim Carr uvua musadidi wa zone (utudi tubikila lelu ne: mutangidi wa tshijengu) mu 1938 wakitaba mubelu wa kukebela bampanda-njila nzubu mu tshimenga. Bavua balombe bampanda-njila bua kusomba pamue ne kuenza mudimu pamue bua kukepesha ditula dia makuta. Mu Sheffield, bavua bafutshila nzubu munene uvuabu batangila kudi muanetu wa balume uvua ne majitu mu tshisumbu. Tshisumbu tshia muaba uvuabu tshivua tshibambuluisha ne makuta ne bintu bikuabu. Jim wakamba ne: “Muntu yonso uvua wenza bua malu ende bimpe.” Kuvua bampanda-njila dikumi bavua benza mudimu ne tshisumi mu nzubu au, ne bavua ne tshibidilu tshimpe tshia malu a mu nyuma. “Bampanda-njila bavua bakonkonona mvese [wa dituku] mu dinda dionso pavuabu badia” pashishe “baya mu teritware mishilashilangane ya mu tshimenga.”

Bampanda-njila bapiabapia bapite bungi bakaditua mu mudimu wa diyisha mu Grande-Bretagne

Bamanyishi ne bampanda-njila bakitaba dilomba, kukumbajabu tshipatshila tshia kuenza mêba muliyo umue mu 1938. Bushuwa, luapolo idi ileja ne: didiunda divua dienzeke mu mishindu yonso ya diyisha. Mu bidimu bitanu, bungi bua bamanyishi ba mu Grande-Bretagne buakavula misangu isatu. Dimanyina bikole pa mudimu wa Bukalenge divua dikoleshe bantu ba Yehowa bua kutantamena ntatu ya mu tshikondo tshia mvita tshivua kumpala.

Lelu, bungi bua bampanda-njila mbuvule kabidi mu Grande-Bretagne bu mukadi mvita ya Nzambi ya Armagedone yenda isemena. Bungi bua bampanda-njila mbuvule kabidi bikole mu bidimu 10 bishale ebi, mu ngondo wa 10 mu 2015 bavua 13 224. Bampanda-njila aba mbatabale, bamanye ne: mudimu wa ku dîba ne ku dîba ke mudimu mutambe buimpe wa kuenza mu nsombelu.

^ tshik. 3 Bakatshibikila pashishe ne: Mudimu wetu wa Bukalenge.

^ tshik. 8 Mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia 1/10/1995, dibeji dia 19-24 mudi muyuki wa muanetu wa bakaji Padgett.