“TAGATA Talaʻi o le Malo i Peretania—Inā Feala Mai Ia!!” O se talosaga faanatinati lenei na lomia i le pepa o le (Informant. * Tesema 1937, lomiga mo Lonetona) Sa aofia ai le tamaʻi ulutala tāua lenei: “Leai se Faatelega Mataʻina i le Sefulu Tausaga.” Sa faamaonia lenei manatu i le lipoti o le auaunaga mo le sefulu tausaga mai i le 1928 i le 1937, lea sa lomia i le itulau pito i luma.

Aiseā na māfua ai ona lē iai se faatelega i le talaʻiga i Peretania? E foliga mai na mou atu le maelega o le ʻautalaʻi, ma sa fai le galuega talaʻi i le auala tuai na masani ai mo le tele o tausaga. Na manatu foʻi le lālā pe tusa na o le 200 paeonia e mafai ona galueaʻiina le oganuu. O nei paeonia e leʻi galulue i faapotopotoga, ae na galulue i oganuu maotua. O lea, na taʻu atu e le lālā iā i latou na talosaga e fia paeonia e lē o lava se oganuu i Peretania, ae na faalaeiau i latou ia ō e auauna i isi atunuu o Europa. O le mea e fiafia ai, e toʻatele paeonia na tuua Peretania ae ō atu i atunuu e pei o Falani, e ui e latou te leʻi malamalama pe itiiti lo latou iloa e faatatau i le gagana.

Sa taʻua i le mataupu i le Informant i le 1937 se sini mo le 1938: E manaʻomia ona ausia itula e tasi le miliona! E faigofie ona ausia lenā sini pe afai e faaalu e tagata talaʻi taʻitoʻatasi itula e 15 i le masina i le talaʻiga, a o paeonia e 110 itula. Sa fautuaina foʻi ia faatulaga ni vaega mo talaʻiga e taʻi lima itula i le aso, ma ia uaʻi atu i le faia o toe asiga, aemaise lava i afiafi o aso o le vaiaso.

E toʻatele i latou na matuā fiafia ina ua aumai lenei talosaga faanatinati mo le faiva. Ua faapea mai Hilda Padgett: * “O se uunaʻiga mai i le ofisa ulu ina ia fai se gaoioiga, o se mea ua leva ona moomoo i ai le toʻatele o i matou, ma e leʻi umi ae maua ni iʻuga fiafia.” Ua faapea mai le tuafafine o E. F. Wallis: “Maʻeu le manaia o le fautuaga ia talaʻi mo le lima itula i le aso! O le ā se isi mea e sili ona faafiafiaina ai i lo o le faaalu o le aso atoa i le auaunaga a le Alii? . . . Atonu na matou toe foʻi i le fale ua lē lavavā, ae na lagona le olioli!” Sa lagona e le talavou o Stephen Miller le faanatinati o le talosaga, ma na tali atu i ai manū o ia maua le malosi. E na te manatua le toʻatele o le ʻautalaʻi na ō i a latou uilavilivae ma talaʻi i le aso atoa, ae i afiafi o le tau māfanafana e latou te tāina atu lauga ua uma ona puʻe. Na latou maelega i le talaʻiga na faaaogā ai pepa malō na tautau i tauʻau, ma talaʻiga i auala tetele na tufa ai mekasini.

Sa aumaia foʻi i le Informant le talosaga fou lenei: “E manaʻomia ni paeonia se 1,000.” Sa iai se faatulagaga fou e lē toe galulue paeonia na o i latou, ae e manaʻomia ona galulue faatasi ma faapotopotoga  ina ia fesoasoani ma atiaʻe faapotopotoga. E manatua e Joyce Ellis (o Barber lona faaiʻu a o leʻi faaipoipo): “O le toʻatele o uso na amata ona latou iloa le manaʻoga ia paeonia. E ui lava e na o le 13 oʻu tausaga i lenā taimi, ae na ou manaʻo ou te paeonia.” Sa ausia lona sini iā Iulai 1940 i le 15 o ona tausaga. Na iloa e Peter o lē na avea mulimuli ane ma tane a Joyce, le talosaga “Inā Feala Mai Ia,” ma na uunaʻia ai o ia e mafaufau ia paeonia. Iā Iuni 1940 i le 17 o ona tausaga, na alu atu ai Peter i lana uila vilivae mo le 65 maila (105 km) i Scarborough ina ia amata lona faaeaga fou o se paeonia.

Sa iai iā Cyril ma Kitty Johnson le agaga faataulaga e pei ona masani ona faaalia e paeonia fou. Na la filifili e faatau ese atu lo la fale ma meafaitino ina ia faatupe ai le la faiva faataimi atoa. Sa faamavae Cyril mai i lana galuega, ma e leʻi atoa se masina ae ua sauni e amata le la paeonia. Na faapea mai Cyril: “Sa ma mautinoa i lenei mea. Sa ma faia ma le lotomalie ma le fiafia.”

A o matuā faatuputeleina le aofaʻi o paeonia, sa mafaufau uso na taʻimua i ni auala aogā e fesoasoani ai i lenei aofaʻi toʻatele o paeonia. Sa mulimuli Jim Carr, o se auauna o le sone (lea ua taʻua nei o le ovasia o le matagaluega) i le 1938, i le fautuaga ina ia saʻili ni fale i taulaga mo paeonia. Sa faalaeiau paeonia ia nonofo ma galulue faatasi ina ia faaitiitia ai tupe faaalu. E toʻasefulu paeonia maelega sa nonofo mautotogi i se fale telē i Sheffield, ma na vaavaaia e se uso taʻumatuaina. Sa foaʻi atu e le faapotopotoga i lenā vaipanoa tupe ma meafale. Na faapea mai Jim: “Sa galulue faatasi tagata uma ina ia taulau lenei fuafuaga.” Sa iai se faasologa lelei faaleagaga a nei paeonia. “Sa talanoaina le mau o le aso i taeao taʻitasi i taimi o le mālū taeao,” ma “na galulue paeonia i aso uma i le oganuu i vaega eseese o le aai.”

Na tali uma atu le ʻautalaʻi ma paeonia i le talosaga, ma na ausia le sini o itula e tasi le miliona i le 1938. E faaalia mai i lipoti na iai faatelega i vala uma o le faiva. I totonu o le lima tausaga, na toetoe a faatoluina le aofaʻi o le ʻautalaʻi i Peretania. O le faateleina o lo latou sao i le galuega talaʻi o le Malo, na faamalosia ai tagata o Ieova e fesagaʻia luʻi i taimi o le taua i tausaga mulimuli ane.

Ua toe faateleina foʻi le aofaʻi o paeonia i Peretania i aso nei, a o lata mai le taua a le Atua iā Amaketo. I le 10 tausaga ua mavae, na ausia ai ni tumutumuga fou i le aofaʻi o paeonia, ma o le tumutumuga iā Oketopa 2015, e 13,224 paeonia. Ua iloa lelei e nei paeonia o le faiva faataimi atoa, o se tasi lea o auala sili e faaaogā ai o latou olaga.