Julani

Lutani pa vo ve mukati

YATULIYA MUNKHANI ZIDU ZAKALI

“Apharazgi a Ufumu a ku Britain Jani Aphamphu!”

“Apharazgi a Ufumu a ku Britain Jani Aphamphu!”

MUKABUKU ka Informant * ka December 1937, ka ku London, mwenga nkhani yakuti: “Apharazgi a Ufumu a ku Britain Jani Aphamphu!” Nkhani iyi, yachiskanga apharazgi kuti achitepu kanthu mwaliŵi pa ntchitu yakupharazga. Munkhani iyi mwenga so kamutu kakuti: “Chiŵerengeru Chaluta Panthazi Cha Kwa Vyaka 10.” Papeji lakwamba penga lipoti la uteŵeti lakwambiya mu chaka cha 1928 mpaka 1937. Lipoti ili lingulongo kuti nkhani yo, yenga yauneneska.

KUMBI KWENGA NADI APAYINIYA AKUKWANA?

Ntchinthu wuli chinguchitisa kuti ntchitu yakupharazga yileki kuluta panthazi ku Britain? Viwoneka kuti mipingu yapharazganga “mwaphamphu cha” ndipu kwa vyaka vinandi chiŵerengeru chalutanga panthazi cha. Ofesi ya nthambi ya kwenuku yingukamba kuti apayiniya pafupifupi 200 wo ŵenga muvigaŵa vakusoŵa angukwana ndipu mumipingu mwakhumbikanga apayiniya cha. Yingukambiya wo akhumbanga kuchita upayiniya kuti chigaŵa chawu chenga chimana. Mwaviyo, yinguŵachiska kuti akateŵetiyengi muvyaru vinyaki va kweniko ku Europe. Apayiniya anandi anguluta ku vyaru vinyaki nge ku France chinanga kuti anyaki achiziŵanga kamanavi chineneru cha kwenuku po anyaki achiziŵanga cha.

ANGUPEMPHEKA KUTI APHARAZGI MWAPHAMPHU

Nkhani yo yenga mukabuku kenaka, yinguti mu chaka cha 1938, abali ndi azichi akhumbikanga kuzipharazga kwa maola 1 miliyoni! Yiwu atingi azifiskengi asani mupharazgi yumoza watingi wazipharazgengi kwa maola 15 pa mwezi ndipu apayiniya maola 110. Angusachizga so kuti ajalikiski timagulu ta uteŵeti ndipu asankhi mazuŵa ngakuti akapharazgengi kwa maola 5 kweniso aweriyengeku mazulu mukati mwasabata ku ŵanthu wo aŵapharazgiya.

Apayiniya apharazganga mwakujipereka

Abali ndi azichi anandi angukondwa chifukwa angwamba so kupharazga mwaphamphu. Muzichi munyaki Hilda Padgett * wanguti: “Vo likulu lidu lingutikambiya vingutichiska ukongwa chifukwa ndivu takhazanga. Pechendajumphi nyengu yitali tingupharazgiya ŵanthu anandi.” Muzichi E. F. Wallis wanguti: “Sachizgu lakuti tisankhi mazuŵa ngo tipharazgengi maola 5, lenga lamampha ukongwa! Takondwanga kuti mazuŵa nganyaki tagwiranga ntchitu ya Ambuya zuŵa losi lamphumphu. . . . Chinanga kuti tawengaku tavuka kweni takondwanga.” Stephen Miller, wanguwona kuti ntchitu iyi yakhumbikanga kugwirika mwaliŵi ndipu nayu wakhumbanga kugwiraku weche munyamata. Venivi ndivu wanguchita. Iyu wakumbuka abali ndi azichi wo alutanga mu upharazgi pa njinga. Yiwu apharazganga zuŵa losi ndipu mazulu asani ntchihanya agwirisiyanga ntchitu nkhani zakuvwisiya. Agwirisiyanga so ntchitu vikwangwani ndipu nyengu zinyaki agaŵiyanga magazini.

Mukabuku ko, mwenga so nkhani yo yinguti: “Tikhumba apayiniya 1,000.” Penga fundu yasonu yakuti apayiniya aleki kuteŵete kwakuŵija kweni ateŵetiyengi mumipingu kuti ayiwovyengi ndipuso ayichiskengi. Muzichi Joyce Ellis wanguti: “Abali ndi azichi anguwona kuti ayambi upayiniya. Nani ndakhumbanga kuchita upayiniya chinanga kuti ndenga ndi vyaka 13 pa nyengu iyi.” Iyu wangwamba nadi upayiniya mu July 1940, we ndi vyaka 15. Peter yo pavuli paki wanguzitolana ndi Joyce, wanguchiskika ndi nkhani yo yinguchiska abali ndi azichi kuti apharazgengi mwaphamphu ndipu wanguŵanaŵana kuti “wachiti upayiniya.” Mu June 1940, pa nyengu yo Peter wenga ndi vyaka 17, wanguluta ku tawuni ya Scarborough kuti wakayambi upayiniya ndipu wangwenda makilomita 105 pa njinga.

Cyril ndi Kitty Johnson wo angwamba ŵaka upayiniya angujipereka ukongwa. Yiwu angugulisa nyumba ndi katundu wawu kuti ndalama zaki ziŵawovyi pakuchita upayiniya wanyengu zosi. Cyril wanguleka ntchitu ndipu mwezi wechendamali kutuliya po wanguleke ntchitu, angwamba upayiniya. Iyu wanguti: “Tinguziŵa kuti Yehova watiwovyengi. Tachitanga upayiniya ndi mtima wosi ndipuso mwalikondwa.”

APAYINIYA ANGUŴASANIRIYA NYUMBA ZAKUJAMU

Po chiŵerengeru cha apayiniya chakweranga, abali anguŵanaŵaniya mo angaŵawovye. Jim Carr yo wawoneriyanga dera mu 1938, wanguvwiya sachizgu lakuti asaniyi nyumba mumatawuni kuti apayiniya ajengemu. Apayiniya anguŵagaŵa mumagulu ndipu anguŵakambiya kuti gulu lelosi lijengi munyumba yimoza ndipuso apharazgengi limoza kuti alekengi kumala ndalama zinandi. Abali angupanga lendi nyumba yikulu ku Sheffield, ndipu penga mubali wakugomezeka yo wayiwoneriyanga. Mpingu wa kweniko ungupereka ndalama ndipuso mipandu. Jim wanguti: “Weyosi wakoliyananga ndi munyaki kuti vinthu viyendengi umampha.” Munyumba yeniyi mwajanga apayiniya aphamphu 10 ndipu ayesesanga kusambiriya limoza. “Zuŵa lelosi, achitiyanga limoza lemba la zuŵa pa nyengu ya chakurya chamulenji” ndipu pavuli paki, “achipharazganga muvigaŵa vo angupasika mutawuni yo.”

Abali ndi azichi angwamba kuchita upayiniya ku Britain

Apharazgi ndi apayiniya angupharazga mwaphamphu ndipu mu 1938, angufiska maola 1 miliyoni ngo angupempheka. Malipoti ngalongo kuti chiŵerengeru cha maola, maulendu ngakuweriyaku ndipuso mabuku ngo angugaŵiya chingukwera. Pati pajumpha vyaka 5, chiŵerengeru cha apharazgi ku Britain chingusazgikiyaku maulendu ngatatu. Kupharazga mwaphamphu kunguŵawovya kuti akunthiyepu masuzgu ngo anguzikumana nangu chifukwa cha nkhondu yo yinguchitika mu vyaka vakunthazi.

Po nkhondu yaku Chiuta ya Aramagedoni ye pafupi kuza, chiŵerengeru cha apayiniya ku Britain chikwera. Vyaka 10 vajumpha, chiŵerengeru ichi chingukwera ukongwa ndipu mu October 2015 apayiniya angukwana 13,224. Yiwu aziŵa kuti upayiniya ndi nthowa yamampha yakuteŵete Yehova pa umoyu wawu.

^ ndimi 3 Pavuli paki kanguzidanika kuti, Uteŵeti Widu wa Ufumu.

^ ndimi 8 Mu Chigongwi cha Alinda cha Chichewa cha October 1, 1995 mwe nkhani ya mbiri ya umoyu wa Muzichi Padgett.