Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

KUFUMA MU NTHAMBA YITHU

“Wukani! Imwe Ŵapharazgi ŵa Ufumu ŵa ku Britain”

“Wukani! Imwe Ŵapharazgi ŵa Ufumu ŵa ku Britain”

UTEŴETI WITHU WA UFUMU  * wa Disembala 1937, ukaŵa na nkhani ya mutu wakuti: “Wukani! Imwe Ŵapharazgi ŵa Ufumu ŵa ku Britain.” Mazgu agha ghakaŵa ghakuchiska chomene ndipo ghakatijura ku maso kuti tichitepo kanthu mwaluŵiro. Nkhani iyi yikaŵaso na mutu uchoko wakuti: “Pajumpha Vyaka 10, Kweni Kusintha Palije.” Pa peji lakwamba la Uteŵeti uwu pakaŵa lipoti lakulongora umo ntchito yakupharazga yikendera mu vyaka 10 kwamba mu 1928 m’paka 1937. Lipoti ili likalongora nadi kuti pakaŵavya kusintha kulikose pa ntchito ya Ufumu mu charu cha Britain.

PAKAKHUMBIKWANGA ŴAPAYINIYA ŴANANDI

Kasi ntchivichi icho chikapangiska kuti ntchito yakupharazga yileke kuluta panthazi ku Britain? Chifukwa ntchakuti mipingo yikaleka kulimbikira kupharazga, m’malo mwake yikachitanga vinthu mwadango waka. Kweniso ofesi ya munthavi yikawona kuti charu cha Britain chikakhumbikwiranga ŵapayiniya ŵakukwana 200 pera, awo ŵakateŵeteranga ku malo uko kukaŵavya mipingo. Lekani ofesi ya munthavi yikati ŵapayiniya ŵakwana mu charu cha Britain. Ntheura yikachiska awo ŵakakhumbanga kuchita upayiniya kuti ŵasamire ku vyaru vya ku Europe. Chakukondweska ntchakuti ŵapayiniya ŵanandi ŵakasamuka ku Britain na kuluta ku France na vyaru vinyake, nangauli pakaŵa suzgo la chiyowoyero.

“KUCHITAPO KANTHU”

Uteŵeti Withu wa Ufumu unyake wa 1937, ukachiska ŵapharazgi wose kuti mu chaka cha 1938 ŵakwenera kulimbikira kupharazga kuti ŵakwaniske maora 1 miliyoni. Chikaŵa chipusu kukwaniska maora agha chikuru mupharazgi waliyose wafiska maora 15, ndipo mupayiniya waliyose wafiske maora 110 pa mwezi. Ofesi ya munthavi yikasachizgaso kuti paŵe magulu gha uteŵeti ndipo ghapharazgenge maora 5 zuŵa lililose kwa mazuŵa 5 pa sabata. Kweniso kuti ŵapharazgi ŵaŵikepo mtima, chomenechomene kumise, kuwelerako ku wose awo ŵakaŵapharazgira.

Ŵapayiniya ŵakaŵikapo mtima pa mulimo wakupharazga

Ŵanandi ŵakakondwa chomene na masachizgo agha. Mudumbu munyake zina lake Hilda Padgett  * wakati: “Ofesi yithu yikuru ya Ŵakaboni ŵa Yehova yikatichiska kuti tichitepo kanthu, ndipo tikachitapo nadi kanthu mwaluŵiro, ŵanandi ŵakajipeleka.” Mudumbu munyakeso zina lake E. F. Wallis wakayowoya kuti: “Sachizgo lakuti pa zuŵa tipharazgenge maora 5, likaŵa makora chomene. Tikakondwanga chomene kuti nyengo zinyake tikapharazganga zuŵa lose. Nangauli tikavukanga, kweni tikakondwanga.” Mubali munyake zina lake Young Stephen Miller nayo wakakondwa chomene na sachizgo ili, ndipo wakachitapo kanthu mwaluŵiro. Iyo wakakhumbanga kuchita ntchito yakupharazga apo wakaŵa kuti wachali na mwaŵi wakuchitira nthena. Iyo wakati nyengo zinyake ŵakendanga mu magulu pa njinga ndipo ŵakatandaranga ku upharazgi. Kanandi mise ŵakapulikizganga nkhani zakuchita kujambura. Iwo ŵakalimbikiranga chomene kupharazga na vikhwangwani na magazini mu msewu.

Uteŵeti Withu Wa Ufumu wa 1937 ukayowoyaso kuti: “Tikukhumba ŵapayiniya ŵakukwana 1,000.” Ulongozgi uphya wakukhwaskana na vigaŵa vyakupharazgako ukachiska ŵapayiniya kuti ŵakwenera kupharazga pamoza na mpingo kweniso kuwukhozga. Mudumbu munyake zina lake Joyce Ellis wakati: “Ŵabali ŵanandi ŵakawuka ndipo ŵakakhumbisiska chomene kuchita upayiniya. Nangauli nkhaŵa waka na vyaka 13 pa nyengo iyi, kweni nane nkhakhumbanga kuchitako upayiniya.” Mu Julayi 1940 apo Mudumbu Joyce wakaŵa na vyaka 15, wakafiska ivyo wakakhumbanga chifukwa wakamba nadi upayiniya. Mubali Peter uyo paumaliro wakatorana na Joyce, nayo wakapulika ntchemo yakuti “Wukani!” Ntheura wakamba kughanaghanira vyakuchita upayiniya. Mu Juni 1940, apo wakaŵa na vyaka 17, wakendeska njinga mtunda wa makilomita 105 (mamayilosi 65) ku Scarborough uko ŵakamutuma kukachita upayiniya.

Mubali Cyril Johnson na muwoli wake Kitty nawo ŵakalongora mtima wakujipeleka kuti wachite upayiniya. Ŵakaguliska nyumba na katundu wawo munyake kuti ŵasange ndalama izo zingaŵawovwira pakuchita uteŵeti wanyengozose. Mubali Cyril wakaleka ntchito yake ndipo pamanyuma pa mwezi umoza, ŵakaŵa ŵakunozgeka kwamba kuchita upayiniya. Mubali Cyril wakati: “Tikagomezganga kuti Yehova watovwirenge. Ntheura tikajipeleka na mtima wose kweniso mwakukondwa.”

NYUMBA ZA ŴAPAYINIYA

Pakuti chiŵerengero cha ŵapayiniya chikakweranga chomene, ŵabali awo ŵakalongozganga ntchito yakupharazga ŵakaghanaghanira umo ŵangawovwilira ŵapayiniya aŵa. Mu 1938, mulaŵiliri wa dera zina lake Jim Carr, wakalondezga sachizgo lakuti mu misumba yose mukwenera kuŵa nyumba za ŵapayiniya. Gulu la ŵapayiniya likakhaliranga lumoza mu nyumba izi ndipo wose ŵakachiskika kuti ŵachitenge vinthu mwakukolerana. Ivi vikawovwira kuti paleke kusakazika ndalama zinandi. Mwachiyelezgero, ku Sheffield, ŵabali awo ŵakalongozganga ŵakachita renti nyumba yikuru ndipo pakasankhika mubali munyake kuti ndiyo wayilaŵilirenge. Ŵabali na ŵadumbu ŵa ku Sheffield ŵakapeleka ndalama na katundu munyake wa mu nyumba. Mubali Jim wakati: “Waliyose wakawovwira kuti vyose vyende makora.” Mu nyumba iyi mukakhalanga ŵapayiniya ŵakukwana 10 awo ŵakatemwanga chomene vinthu vyauzimu. Mubali Jim wakayowoyaso kuti: “Zuŵa lililose, pa nyengo ya chakurya cha mulenji, ŵapayiniya aŵa ŵakadumbiskananga lemba la zuŵa ndipo pamanyuma ŵakalutanga ku vigaŵa vyawo vyakupharazgako.”

Ŵapayiniya ŵanandi ŵakajipeleka ku Britain

Ŵapharazgi wose kweniso ŵapayiniya ŵakachitapo kanthu mwaluŵiro ndipo mu 1938, ŵakakwaniska nadi maora 1 miliyoni. Nakuti malipoti ghakulongora kuti mulimo ukaluta panthazi chomene mu chaka ichi. Mu vyaka 5 pera, chiŵerengero cha ŵapharazgi chikasazgikira pafupifupi katatu. Ntheura masachizgo ghaphya ghakukhwaskana na mulimo wakupharazga Ufumu ghakakhozga chomene ŵateŵeti ŵa Yehova kunozgekera masuzgo agho ŵakaŵa pafupi kusangana nawo pa nyengo ya nkhondo.

Mazuŵa ghano, apo nkhondo ya Haramagedoni yili pafupi chomene, chiŵerengero cha ŵapayiniya ku Britain chikulutilira kukura. Mwachiyelezgero, mu vyaka 10 ivyo vyajumpha chiŵerengero cha ŵapayiniya ŵanyengo zose chakwera chomene mwakuti mu Okutobala 2015, chikafika pa 13,224. Ŵapayiniya aŵa ŵali maso nadi pakuchita uteŵeti wanyengozose chifukwa ŵakumanya kuti ndiwo ni mulimo wakuzirwa chomene pa umoyo wa munthu.

^ ndime 3 Wachingelezi ukachemekanga kuti Informant.

^ ndime 8 Gongwe la Mulinda la Chicheŵa la Okutobala 1, 1995, peji 19-24, likulongosora umoyo wa Mudumbu Padgett.