1, 2. Liti’i amu jé mveane ngule nyôl ô ne mfi.

CHRISTINE a bili mimbu 18 a jô na: “Teke môs éziñ bebiaé bam be veya ma ngule nyôl, be ne kom ése ba yene jam ése ma bo ve abé. ^[1] A minkobô miap mia bo ma nlem abé. Ba jô na ma bo mam ane mongô, na ma ye ke bo nya minga môs éziñ, a na ma dañ anen. Me wô’ô bôé ñyôn, me ku ke be évôl. Ma wô’ôtane na me ne zezé jôm.” Éyoñe mveane ngule nyôl ô ne momo, ényiñ é ne fo’o bo éngôngo!

² Mveane ngule nyôl ô ne mfi. Ruben a jô na: “Ma juane fulu ya yene mamiene zezé den a nto abui mimbu. Ve môs éziñ bia mvendé bi nga kui nkañete, nde a nga yene na môs ô nga lôte ma abé. A nga nyoñ éyoñe ya vô’ôlô ma a mbamba nlem. A nga taté na a lañe ma mbamba be mam me boya. Mvuse ya valé nde a nga kate ma jame Yésus a nga jô​—na môt ase ya be bia a ne dia abui a dañe bemvokuma. Me wô’ô simesan éfuse te, a ja ke ôsu a volô ma nlem. Mejô me mvendé éte me nga bo na me yene mam aval afe.”​—Mt. 10:31.

3. (a) Jé nlômane Paul ô nga jô a lat a mveane ngule nyôl? (b) Jé bia zu fas ayé’é di?

³ Bi nji yiane bo fe’e ne vema amu na, Kalate Zambe a  ngôné ñyiane bôte ba yi na be ve be ngule nyôl éyoñ ése. Nlômane Paul ô nga tili Bekristen ba kobô Hébreu na: “Tuka’a fomban, a bobejañ, a za bo a zen éziñe na, mbia nleme ya bisô a ye tabe be môt éziñ ya be mia, a nkuane ya kôlô be vevea Zambe: ve na, mi [veane ngule nyôl, MN], wua a [va’a nyô mbo’o ngule nyôl, MN] môs ôse, . . . a za bo na, môt éziñ ya be mia a ye bo ayet nlem amu medu’ane ya abé.” (Beh. 3:12, 13) Nge môs éziñ môt a nga ve wo ngule nyôl, wo fe wo yeme mfi ya tôñe melebe ma jô na bi ve bôte bevok ngule nyôl. Nde ñhe, ntamané fas minsili mi: Amu jé mveane ngule nyôl ô ne mfi? Jé bi ne yé’é avale Yéhôva, Yésus a Paul, be nga ve bôte bevok ngule nyôl? A aval avé bi ne yeme ve bôte ngule nyôl?

4. Za nnye a yi mveane ngule nyôl, ve amu jé fulu éte ja jembane den?

⁴ Bia bese bia yi na be ve bia ngule nyôl, e dañedañ nté bia yaé. Ñye’ele Timothée Évans a jô na: “Bongô . . . ba yi na be ve be ngule nyôl avale bibébéa bia yi mendim. Nalé a bo na mongô a wô’ôtane nye’an, a wô’ôtane fe na a ne mfi.” Ve bia nyiñe mbia biyoñ. Bôt ba simesane ve bebien; fulu ya nye’e bivuvuman, a fulu ya ve bôte ngule nyôl bia jemban. (2 Tim. 3:1-5) Bebiaé béziñ be nji se’e bone bap amu bebiaé bap bebien be nji de bo môs éziñ. Fulu ya se’e bôt ja jemban e menda bisaé, amu bemasa be nji se’e bebo bisaé bap.

5. E ve môte ngule nyôl a tinan aya?

⁵ E ve môte ngule nyôl a wô’ô tinane na, e se’e nye amu mbamba jam a te bo. Bi ne fe ve bôte bevok ngule nyôl éyoñe bia kate be na be bili abeñe mefulu, nge éyoñe bia ‘volô minlem ya ba be ne ate’e minlem’ a mbamba minkobô. (1 Bet. 5:14.) Éfia Grèk ba kôñelane na, e “ve ngule nyôl” ja tinane na, “e loene môt a zu be bia.” Bi bili fane ya ve bobejañ a bekale bangan ngule nyôl éyoñe bia saé fufulu a be. (Lañe Ecclésiaste 4:9, 10.) Ye bia nyoñe fo’o mbamba éyoñe na bi kate bobejañ a bekale bangan beamu ya nye’ane bia nye’e be? Ôsusua na bia yalane nsili te, bia yiane taté fase mejô ma: “Éfia j’akoban éyoñ j’ayian, ngo’o aka’a mvaé!”​—Min. 15:23.

6. Amu jé Diable a yi na bi sili mo si? Va’ak éve’an.

⁶ Satan Diable a yi na bi sili mo si amu a yeme na, jame te e ne te’e bia nsisim a mimfa’a mivok. Kalate Minkana 24:10 a jô na: “Nge w’aku som [e bili atek nyôl] môse ya abé, wôna ngule jôé é ne tyôtyoé.” Satan a nga jeñ a mezene mese na a te’e Job; a nga telé nye e minju’u été, a bôté fe nye mejô, ve nsôñane wé ô nji jaléban. (Jb. 2:3; 22:3; 27:5) Bi ne juane mimboane mi mam mi Diable, éyoñe bia ve bôte ya menda me bôte mangan, a ba ya akônda ngule nyôl. Nge bi bo nalé, bia ye bo na menda mangan a Aba Éjôé bi bo mbamba bevôme ya nyiñ, a bevôme bi nji ko jôm éziñe woñ.

7, 8. (a) Bive’ane bivé ya Kalate Zambe bia liti na Yéhôva a yene mveane ngule nyôle mfi? (b) Jé bebiaé be ne bo na be tôñ éve’ela Yéhôva? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

⁷ Yéhôva. Ntili Besam a nga yia na: “Yéhôva a ne ba be ne minlem ntya’an, bebé, a nyii avale bôt e ne minlem [nte’an, MN].” (Bs. 34:18.) Môs éziñ  Jérémie a nga ko woñ a bili atek, ane Yéhôva a nga ve nye ngule nyôl. (Jr. 1:6-10) Nkulu mejô Daniel a mbe a ntoo nnôm, ve a nga bi ngule nyôl éyoñe Zambe a nga lôm éngele na a wônô nye. Éngele ate a nga loene Daniel na “môte Zambe a nye’e”! (Dn. 10:8, 11, 18, 19, Mfefé Nkôñelan.) Ye wo fe ô ne ve bekañete, bekpwa’a mefan, a minnôm mi bobejañ ngule nyôl?

⁸ Yéhôva a nji simesane na, mbôle ba Mone wé a nye’e, Yésus, be nga saé fufulu abui mimbu, é nji be mfi na a ve nye ngule nyôl éyoñ a mbe si va. Éve’an é ne na, biyoñ bibaé, Yésus a nga wôk ane Ésa a kobô e yôp été na: “Nyina a ne Mone wom me anye’e, me lô nye mvaé.” (Mt. 3:17; 17:5) Ajô te Zambe a nga se’e Yésus, a liti nye na a bo mvo’é. Yésus a nga yiane wô’ôtane ngule nyôl biyoñe bibaé éyoñ a nga wô’ô mejô mete​—atata’a ésaé nkañete jé, a mbu a nga kandane lôte si va. Yéhôva a nga lôme fe éngele na a ke ve Yésus ngule nyôl, éyoñ a mbe e beta minjuk été ôsusua na a wu. (Lc. 22:43) Nge bi ne bebiaé, ntôñané éve’ela Yéhôva, mva’ané bone bangane ngule nyôl éyoñ ése, a nse’ané be éyoñe ba bo mbamba be mam. Ba tôbane beta minjuk e sikôlô; ajô te, bia yiane su’u be nya nsu’ane.

9. Jé bi ne yé’é avale Yésus a mbe a nyoñe minlômane mié?

⁹ Yésus. Yésus a nga yene fulu mebun be minlômane mié, alu a nga telé Mesimesa’ane ya awu dé. Yésus a nga sôbe be mebo a éjote nyôl, ve be nga ke ôsu a sañetane mfa’a ya yeme nyô a dañ; Pierre a mbe a to ndi a émien a lôte nné. (Lc. 22:24, 33, 34) Ve Yésus a nga se’e be amu be nga su’u nye éyoñ a mbe e minjuk été. A nga jô na ba ye bo abui mam a dañ abim a nga bo, a na Zambe a nye’e be. (Lc. 22:28; Jn. 14:12; 16:27) Bi ne sili biabebiene na, ‘Ye ma vu fo’o Yésus éyoñe ma se’e bone bam a bôte bevok amu mbamba be mam ba bo, a lôte na me fombô ve bone bikobe biap?’

10, 11. Aval avé nlômane Paul ô nga liti na, ô bili nkômbane ya ve bôte bevok ngule nyôl?

¹⁰ Nlômane Paul. E bekalate bé, Paul a se’e bobenyañe bé ya nsisim. Mbôle a mbe a kele mulu a bevo’o ya été, a mbe a yiane yeme bikobe biap, ve to’o nalé a nga jô mbamba be mam mfa’a wop. Éve’an é ne na, Paul a nga jô na Timothée a ne ‘mone wé a nye’e a nya mone wé be Tate,’ amu a mbe a nyoñe Bekristen bevok ngap a nlem ôse. (1 Bec. 4:17; Beph. 2:19, 20) Paul a nga kobô ajô Tite a jô’ô na, be nga ‘ve’ele nye biyoñ abui a yene na, a ne mvean ngul nlem mfa’a ya mam abui.’ (2 Bec. 8:22, 23) Ngo’o abime ngule nyôl Timothée ba Tite be nga yiane bi, éyoñe be nga wô’ô mame Paul a nga jô mfa’a wop!

¹¹ Paul ba Barnabas be nga fam awu, éyoñe be nga bulan e vôm be nga tôbane beta étibila’a. Éve’an é ne na, akusa bo be nga tôbane ngul étibila’a e Lystres, be nga bulane wôé na ba ke ve mimfefé Bekristen ngule nyôl na be ke ôsu a ba’ale mbunane wop. (Mam. 14:19-22) Éphèse, beta nsamba bôt a nga wô’ô Paul ôlun. Kalate Mam Minlôman 20:1, 2 a jô na: “Éyoñ zô’é éte . . . é nga man, Paul a nga bañete beyé’é a lepe be, ane a nga ya’ane be, a kôlô a ke Macédoine. Éyoñ a nga lôte mefôla mete, a lepe bôt mejô abui, a nga kui Grèce.” Teke vaa nge beté, Paul a mbe a yene mfi ya ve bôte bevok ngule nyôl.

12. Aval avé bisulane bia volô bia na bi ve bôte bevok ngule nyôl, a na biabebien fe bi bi ngule nyôl?

¹² Yéhôva a nga ta’a na bi bo bisulan amu a yeme na, e wôé, bi ne ve bôte bevok ngule nyôl, a biabebien bi ne fe bi ngule nyôl. (Lañe Behébreu 10:24, 25.) Aval ane Bekristene ya ntete mimbu ôsu, bia sulane vôme wua na bi yé’é, a bi ngule nyôl. (1 Bec. 14:31) Christine bia te jôô nye atata’a ya ayé’é di a jô na: “Jam ma dañe nye’e e ne na, bisulane bia bo na me wô’ôtane nye’an, me bi fe ngule nyôl. Biyoñe biziñ, me wô’ô suan Aba Éjôé nlem ô to ma abé. Ve besita ba zu vôme me né, ba wubane ma a jô ma na, me ne abeñ. Ba jô ma na ba nye’e ma, a na be ne mevak éyoñe ba yen ane ma yaé nsisim. Mam ba jô ma, ma bo na me wô’ô nlem avak!” Éyoñe bia bese bia ve ngule na bi “volôbane minlem” a ne ane mendim ma vobô!​—Bero. 1:11, 12.

13. Amu jé bebo bisaé be Yéhôva be ne bitôtôlô ba yi na be ve be ngule nyôl?

¹³ To’o bebo bisaé be Zambe be ne bitôtôlô ba yi na be ve be ngule nyôl. Tame yen éve’ela Josué. A nga kañe Yéhôva, a wulu ba’aba’a a nye abui mimbu. Ve Yéhôva a nga jô Moïse na: “Ve ô tuka’a jô Josué, a yemete nye nlem, a ve nye ngu; amu nnye ate a ye dañ mise me bôte ba, nnye fe a ye ve be na, be nyoñe si w’aye yen, é bo ngape jap.” (Dt. 3:27, 28) Josué a mbe a bili beta mbe’e ya bo na bone b’Israël be nyoñe si ya ntiñetan. A nga tôbane minjuk, môs éziñ be nga dañe nye bita. (Jos. 7:1-9) Teke vaa nge beté, Josué a mbe a yi na be wônô nye a ve nye ngule nyôl! Nde ñhe, mva’ané bemvendé a bejome mekônda ngule nyôl, amu be bili beta mbe’e ya nyoñe mintômba mi Zambe ngap. (Lañe 1 Bethessalonicien 5:12, 13.) Njome mekônda éziñ a nga jô na: “Biyoñ biziñ, bobejañ ba tili bia na be ve bia akéva, a na ba te nye’e njomane wongan. Bia ba’ale bekalate bete a bia lañe be éyoñe bia bili atek. Ba ve bia ngule nyôl.”

14. Liti’i na mese’esa a mveane ngule nyôl bi ne mfi éyoñe bia ve melep.

¹⁴ Bemvendé a bebiaé ba yeme na, ba yiane belane Kalate Zambe éyoñe ba se’e bôt, a éyoñe ba ve be ngule nyôl. Nge Bekristen ya Corinthe be nga ke ôsu a bo mam me ne mvaé, a yiane bo amu Paul a nga se’e be na ba tôñe melebe mé. (2 Bec. 7:8-11) Andréa a bili bone bebaé, a jô na: “E ve bongô ngule  nyôl a bo na be yaé nsisim, a na be yeme nyoñe mam. Môt a yene mfi ya bo jôm, éyoñe wo ve nye ngule nyôl. To’o bone bangan ba yeme jam e ne mvo’é, éyoñe bi ne mbane ya ve be ngule nyôl, e bo mbamba jam ate aye bo fatan ényiñe jap.”

15. Jé bi ne taté bo mfa’a ya ve bôte bevok ngule nyôl?

¹⁵ Liti’i na wo nye’e mbamba mefulu Bekristen bevok be bili a ngule ba ve. (2 Mka. 16:9; Jb. 1:8) Yéhôva ba Yésus ba nye’e jam môt ase ya be bia a bo mfa’a ya suk Éjôé akusa bo minné. (Lañe Luc 21:1-4; 2 Becorinthien 8:12.) Bemvendé béziñ ba ve ngule ya tabe a yalane bisulan, be ne fe mbane nkañete. Nga bia yiane se’e be a ve be ngule nyôl?

16. Éyoñ ô bili fane ya se’e môt, amu jé wo yiane de bo?

¹⁶ Jeñe fane ya ve bôte bevok ngule nyôl. Nge wo yene na môt a te bo mbamba jam, nga ô ne se’e nye? Tame yene jam e nga kui éyoñe Paul ba Barnabas be mbe Antioche ya Pisidie. Bivete ya nda Zambe bi nga jô be na: “A bobejañ, nge mi bili bifia biziñe [bia ve bôte ngule nyôl, MN], koba’an.” Paul a nga bo abeñe nkañete ya mengana bôt. (Mam. 13:13-16, 42-44, Mfefé Nkôñelan.) Nge bi bili fane ya kate môt éfia é ne ve nye ngule nyôl, mbo’ané de! Bia ye yene na, nge bi bili fulu ya ve bôte bevok ngule nyôl, be fe ba ye bo avale da.​—Lc. 6:38.

17. Jé ja bo na bifia biangan éyoñ bia se’e bôt bi bo mfi?

¹⁷ Te bo medu’an, kate môt mbamba jam a te bo. Mveane ngul nyôl a mese’esa bi ne mfi, ve mejô Yésus a nga jô Bekristen ya Thyatire ma liti na, da dañe mvo’é na bi kate môt mbamba jam a te bo. (Lañe Nlitan 2:18, 19.) Nge bi ne bebiaé, bi ne kate bone bangan mam bia nye’e avale ba yaé nsisim. Bi ne kate nyia a yale bone bé étam, jam da nambe bia, éyoñe bia yen aval a toñe bone bé akôsa bo minjuk. Avale mboane te e ne volô abui!

18, 19. Aval avé bi ne wônô bôte ba yi na be ve be ngule nyôl?

¹⁸ Yéhôva a ye ke jô bia na bi ve ngumba môt ngule nyôl, aval a nga jô Moïse na a wônô Josué. Ve Zambe a wô’ô mvaé éyoñe bia ve bobenyañe bangan ya nsisim, a bôte bevok ngule nyôl. (Min. 19:17; Beh. 12:12) Bi ne kate môt a te bo nkañete ya mengana bôt aval avé nkañete wé wo te ve bia mbamba melep, nge volô bia na bi kôme wôk éfus éziñ. Sita éziñ a nga tili njome mekônda na: “Akôsa bo bi nga laane ve mon éyoñ, ô nga yene jam e mbe ma nlem, ô volô ma nlem, ô nga ve fe ma ngule nyôl. Ma yi na ô yeme na, éyoñ ô nga bo nkañete e pôsmôden a éyoñ ô nga laan a ma a évôvoé nlem, me nga wô’ôtane na a ne mveane wo so be Yéhôva.”

¹⁹ Bia ye fo’o bi abui mezene ya wônô bôte bevok mfa’a ya nsisim, nge bia nyoñe ntyi’ane ya tôñe melebe me Paul ma: ‘Va’ane mia mia ngule minlem, a yemeta’an mia mia avale mi tatéya na mia bo.’ (1 Bet. 5:11, Mfefé Nkôñelan.) Bia bese bia ye fo’o ve Yéhôva nlem avak nge bia ‘veane ngule nyôl wua a va’a nyô mbo’o ngule nyôle môs ôse.’