1, 2. Kaota kakawakin te kaungaunga.

“A BURENIBWAI ni kaungaai au karo, ma a tiribureai n angiin te tai. Ao a kona n rangi ni kammaraki aia taeka,” aikai ana taeka Cristina, ae 18 ana ririki. ^[1] “A taku bwa I nanoroo, I aki kona n rikirake, ao I marikarika. N angiin te tai, I bon tang ao I kukurei riki ngkana I aki kataetaeia. I namakinna bwa ai bon akea uaau.” Ai kabwarananora te maiu ae akea te kaungaunga iai!

² N te itera are teuana, e kairiri te kaungaunga nakoni karaoan ae raoiroi. E taku Rubén: “I kabokorakora ma namakinan ae akea uaau i nanon ririki aika bati. Ma n te tai teuana, I uarongorongo ma unimwaanen te ekaretia temanna ao e kona n ataia bwa I aki bati ni kukurei n te bong anne. E kakauongo ma te akoi ngke I kaotii au namakin. Imwina, e kauringai te mwakuri ae raoiroi ae I kakaraoia. E kauringai naba ana taeka Iesu are ti kakawaki riki nakoia tibaaro aika bati. I aki toki ni kauringai te kibu anne ao e teimatoa n ringaki nanou iai. I rangi ni kaungaaki n ana taeka te unimwaane anne.”​—Mat. 10:31.

3. (a) Tera ae e taekinna te abotoro Bauro ibukin te kaungaunga? (b) Tera ae ti na rinanona n te kaongora aei?

³ Ti aki riai ni mimi ngkai e katuruturuaki n te Baibara kainnanoan  te katoatai ni kaungaunga. E korea aei te abotoro Bauro nakoia Kristian aika taian Ebera: “Kam na tarataraingkami taari, bwa e kaawa temanna iroumi ni karekea te nano ae buakaka ae aki onimaki ae reke mani kitanan te Atua ae maiu. Ma kam na teimatoa n ikaungaunga i marenami ni katoabong, . . . bwa e kaawa temanna iroumi ni kamatoatoaaki nanona ni mwaakan te bure ae mwamwanaa te aba.” (Ebera 3:12, 13) Ko bae n ataia ae e rangi ni kakawaki te reirei ni kairiri ae bwainan te ikaungaunga ngkana ko uringa te tai are ko kaungaaki iai. Ti na rinanoi titiraki aikai: E aera bwa e rangi ni kakawaki te kaungaunga? Tera reireiara man aroia Iehova, Iesu, ao Bauro, ni kaungaia tabemwaang? Ao ti na kangaa n anga te kaungaunga ae manena?

4. Antai aika kainnanoa te kaungaunga, ma e aera ngkai e burenibwai karaoana?

⁴ Ti bane ni kainnanoa te kaungaunga. Ao e a moamoa riki ngkana ti tabe n ikawairake. E kabwarabwaraa ni kangai te tia reirei ae Timothy Evans: “Ataei . . . a kainnanoa te kaungaunga n aron te aroka ngkai e kainnanoa te ran. Ngkana e kaungaaki te teei, e namakinna bwa e bongana ao n tangiraki.” Ma ti a maeka ngkai n taai aika okoro aika karuanikai. A a riki aomata bwa taani bangaomata, taan aki tatangira, ao a burenibwai ni kaungaunga. (2Tim. 3:1-5) Tabeman kaaro a aki kamoamoaia natiia ibukina bwa a bon aki kakaungaaki naba irouia aia karo. A bati taani mwakuri aika aki kakamoamoaaki, ngaia are a a ngurengure bwa ai bon akea te kaungaunga n te tabo ni mwakuri.

5. Tera ae irekereke ma te kaungaunga?

⁵ E aki toki n irekereke te kaungaunga ma kamoamoaan te aomata n te bwai ae tamaroa ae e karaoia. Ti kona naba n riki bwa taani kaungaunga ngkana ti karaui nanoia tabemwaang bwa iai aroaroia aika raraoi, ke ti taetae “ni kabebeteia akana bwara nanoia.” (1Tet. 5:14, kabwarabwara mai nano) Te taetae ni Kuriiti ae rairaki n angiin te tai bwa “kaungaunga” nanona raoi “wetean temanna nako rarikim.” Ngkai ti kaai ni beku ma taari, a boni bae n reke ara tai n taekini baika kaungaunga. (Wareka Te Minita 4:9, 10.) Ti kamanenai taai aika angaraoi n tuangia tabemwaang bwa e aera ngkai ti tangiriia ao a kakawaki iroura? Imwaini kaekaan te titiraki anne, ti karaoa ae raoiroi ngkana ti iaiangoa te taeka n rabakau aei: “Ai raoiroira te taeka ae taekinaki n te tai ae riai!”​—TaeRab. 15:23.

6. E aera ngkai e kani kabwarai nanora te Riaboro? Taekina te katoto.

⁶ E kani kabwarai nanora Tatan te Riaboro ibukina bwa e ataia ae e kona te bwarannano ni kamamaraa ara iraorao ma Iehova. E taekinaki aei n Taeka N Rabakau 24:10: “Ngkana ko namakina te bwarannano ni bongin te rawawata, ao ane e na karako korakoram.” E uaia ni kamanenai kabuanibwai ao bukibuki Tatan ngke e kataia ni kabwaraa nanon te aomata ae raoiroi are Iobi, ma e aki reke te baere e uaiakinna n ana kamwane anne. (Iobi 2:3; 22:3; 27:5) Ti kona ni buakani ana mwakuri nako te Riaboro ngkana ti ikaungaunga i marenara n ara utu ao n te ekaretia. Ni karaoan aei, a na riki iai mwengara ao ara Tabo n Taromauri bwa taabo aika ti kukukurei ao ni kamanoaki raoi iai.

7, 8. (a) Baikara katoto man te Baibara ake a kaotaki iai bwa e iangoia Iehova ae e kakawaki te kaungaunga? (b) Tera ae a kona ni karaoia kaaro ngkana a na kakairi n ana katoto Iehova? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.)

⁷ Iehova. E anenea aei te tia areru: “E kaan Iehova ma akana uruaki nanoia. E kamaiuia akana a bwara nanoia.” (TaiAre. 34:18, kabwarabwara mai nano) Ngke e maaku ao ni bwara nanon Ieremia ae te burabeti ae  kakaonimaki, e boni berita Iehova bwa e na buokia. (Ier. 1:6-10) Iangoa naba korakoran ungan nanon te burabeti ae e a kara are Taniera ngke e kanakoa te anera te Atua bwa e na kakorakoraa. E arana Taniera te anera anne bwa te mwaane “ae rangi ni kakawaki,” ke ae “rangi ni karineaki”! (Tan. 10:8, 11, 18, 19; kabwarabwara mai nano) Ko kona naba ni karaoa anne ni kaungaia taan uarongorongo, bwaiania, ao taari mwaane ao aine aika kara ake a a kekerikaaki korakoraia?

⁸ E aki iangoia te Atua bwa e aki kainnanoa te kamoamoaaki ao te kaungaunga Iesu ni menana i aon te aba, ibukina bwa e kaai ni mwakuri ma Natina ae tangiria i nanon ririki aika bati. Ma uoua te tai are e ongo iai Iesu bwa e taetae Tamana mai karawa ni kangai: “Bon Natiu ae I tangiria teuaei, ae I kakatonga irouna.” (Mat. 3:17; 17:5) Mangaia are e kamoamoaa Iesu te Atua ao ni karaua nanona bwa e raoiroi ana mwakuri. E boni bae ni kaungaaki Iesu n taai aika uoua ngke e ongo taeka aikai, ni moanakin ana mwakuri ni minita ao n ana kabanea n ririki ni maiu i aon te aba. E kanakoa naba Iehova te anera bwa e na kakorakoraa Iesu ngke e rangi n rawawata n te tairiki are imwaini matena. (Ruka 22:43) Ngkai kaaro ngaira, ti bia kakairi n ana katoto Iehova ni katoatai ni kaungaia natira ao ni kamoamoaia ngkana e raoiroi aia mwakuri. Ti riai naba ni kabatiaa riki boutokaaia ngkana a kaaitara ma kataakin etin aroia n te bong teuana ma teuana n aia tabo n reirei.

9. Tera reireiara n aron Iesu nakoia ana abotoro?

⁹ Iesu. N te tairiki are e moani karaoa iai te Kauring Iesu, e nora te aroaro ae aki raoiroi ae te kainikatonga irouia ana abotoro. E nanorinano Iesu n teboki waeia, ma a teimatoa ni kauntaeka bwa antai te kabanea ni kakannato i buakoia, ao Betero e riao onimakinana i bon irouna. (Ruka 22:24, 33, 34) Ma e kamoamoaia ana abotoro ake a kakaonimaki Iesu ibukina bwa a memena ma ngaia i buakoni kataakina. E taetae ni burabetina ae a na karaoi mwakuri aika kakannato riki nakon ake e karaoi, ao e karau nanoia bwa e bon tangiriia te Atua. (Ruka 22:28; Ioa. 14:12; 16:27) Ti kona n titirakinira ni kangai: ‘Tiaki I riai ni kakairi iroun Iesu ni kamoamoaia ataei ao tabemwaang ibukini baika raraoi ake a karaoi, n oneani mwin are N na kaatuua iangoan aia kairua?’

10, 11. E kangaa ni kaotia Bauro bwa e ataa kakawakini kaungaaia aomata?

¹⁰ Te abotoro Bauro. E kamoamoaia raona ni Kristian Bauro n ana reta. E mwamwananga ma tabeman i nanon ririki aika bati ao e boni bae n atai aia kairua, ma e taekini baika raraoi ibukia. N te katoto, e taekina Timoteo bwa ‘natina ae tangiraki irouna ae kakaonimaki n ana mwakuri te Uea,’ are e na tabeakin raoi tabeaiangaia Kristian ake tabeman riki. (1Kor. 4:17; IBir. 2:19, 20) E kamoamoaa Tito te abotoro aei nakon te ekaretia i Korinto bwa ‘toana ao raona ni mwakuri ibukini kabwaiaia.’ (2Kor. 8:23) Ai korakorara ungan nanoia Timoteo ao Tito n ataakin ana iango Bauro ibukia!

¹¹ A karuanikaia maiuia Bauro ma Barenaba n aroia ni manga oki nakon taabo ake a bwainikirinaki iai n te aro ae iowawa. N te katoto, a okira Rutetera bwa a na kaungaia naake a a tibwa riki bwa taan rimwini Kristo bwa a na teimatoa n te onimaki n aki ongea te kakaaitara ae riao iai. (Mwa. 14:19-22) E kaaitara Bauro ma aomata aika bati aika un i Ebeto. E taekinaki aei ni Mwakuri 20:1, 2: “Ngke e a toki te kiriwe, ao e kanaanako Bauro bwa a na weteaki taan rimwin Iesu, ao e kaungai nanoia ao imwina e kaboo ma ngaiia, ao e a kaneneinako ni kaea Maketonia. E rinanon taabo akanne ma ni kaungaia taari iai n ana taeka aika bati, ao imwina e a roko i Kuriiti.” E rangi ni kakawaki irouni Bauro te kaungaunga.

12. Tera manenan ara bobotaki ni kaineti ma arora n anga te kaungaunga ao ni manga kaungaaki?

¹² E karaoa te babaire ae akoi Tamara are i karawa bwa ti na katoatai ni bobotaki, bwa ti aonga ni kona n anga te kaungaunga ao ni kaungaaki naba. (Wareka Ebera 10:24, 25.) N aroia taan rimwin Iesu rimoa, ti bane ni bobotaki bwa ti na reireiaki ao ni kaungaaki. (1Kor. 14:31) E taku Cristina are taekinaki ni moan te kaongora aei: “I rangi n tatangiri taai ni bobotaki ibukini kaotiotan te tangira nakoiu ao te kaungaunga ae I karerekea iai. N tabetai, I namakina te rawawata ni karokoa rokou n te Tabo n Taromauri. Ma a roko taari aine ni kawarai ao n rabwatai, ao a tuangai ae I rangi n taraa ni botonnaine. A tuangai bwa a tangirai ao a kukurei n nora rikiraken au onimaki. I namakinna bwa I a kukurei riki man aia kaungaunga!” Ai kaungananora ngkana ti bane n “ikaungaunga i marenara”!​—IRom 1:11, 12.

13. E aera ngkai a kainnanoa naba te kaungaunga ana toro te Atua ake a a maan ni beku ibukina?

¹³ A kainnanoa naba te kaungaunga ana toro te Atua ake a a maan ni beku ibukina. Iangoa Iotua. E kakaonimaki ni beku ibukin te Atua i nanon ririki aika bati. Ma e tuangaki Mote iroun Iehova bwa e na kaungaa Iotua ngke e kangai: “Mwiokoa Iotua bwa te tia kairiri ao kaungaa ma ni kakorakoraa, ibukina bwa boni ngaia ae e na mwananga rimoaia aomata aikai, ao boni ngaia ae e na kairiia bwa a na abana te aba ane ko na noria.” (TuaKau. 3:27, 28) E nang moana mwiokoana ae moan te bubura Iotua ae kairaia tibun Iteraera bwa a na buaka ao n taua te Aba ni Berita. E na kaaitara ma kangaanga ao bon teuana ana tai ni konaaki n te buaka. (Iot. 7:1-9) Maroaka are e kainnanoa kaungaana ao kakorakoraana! Ngaia are ti bia kaungaia unimwaane n te ekaretia, ao mataniwi n te aono, ake a mwakuri korakora n tararuaa ana nanai te Atua. (Wareka 1 I-Tetaronike 5:12, 13.) E taku temanna te mataniwi n te aono: “N tabetai a anganira taari aia reta ni kakaitau ao a taekinna iai bwa a rangi ni kukurei n rokora. Ti kakawakin reeta aikai ao ni manga wareki ngkana ti namakina te bwarannano. Bon nibwan raoi te kaungaunga nakoira.”

14. Tera ae e kaotia bwa e uaana kamoamoaan temanna ao kaungaana ngkana ti anga te reirei ni kairiri?

¹⁴ A noria unimwaane n te ekaretia ao kaaro bwa e uaana kamoamoaan temanna ao kaungaana ngkana e katuruturuaki iai te reirei ni kairiri man te Baibara. Ngke e kamoamoaia kaaini Korinto Bauro ibukin touani mwin ana reirei ni kairiri, a boni bae ni kaungaaki iai ao n teimatoa ni karaoa ae eti. (2Kor. 7:8-11) E taku Andreas ae uoman natina: “A buokaki ataei n te kaungaunga bwa a na rikirake aia onimaki ao ni kukurei naba. Ko kona n anai nanoia bwa a na  butimwaea te reirei ni kairiri man am kaungaunga. E ngae ngke a ataa ae eti natira, ma e kona n riki kakaraoana bwa anuaia ngkana ti teimatoa ni kaungaia.”

15. Tera te anga teuana ae ti kona ni kaungaia iai tabemwaang?

¹⁵ Kaotia bwa a kakawaki iroum aia mwakuri ao aroaroia aika raraoi raom n te onimaki. (2Rong. 16:9; Iobi 1:8) A rangi ni kakawaki iroun Iehova ao Iesu baika ti a bane n tia ni karaoi ibukini boutokaani baika irekereke ma te Tautaeka n Uea, e ngae naba ngkana ti aki kona ni karaoa ae bati ibukini kerikaakini korakorara. (Wareka Ruka 21:1-4; 2 I-Korinto 8:12.) N te katoto, tabeman i buakoia kaara aika tangiraki iroura, a rangi ni kakorakoraia ni katoatai n irii bobotaki ao te mwakuri ni minita. Tiaki ti bon riai ni kamoamoaia ao ni kaungaia?

16. E aera bwa ti aki riai n tabwara ni kaungaia tabemwaang?

¹⁶ Kamanenai taai aika angaraoi ni kaungaia iai tabemwaang. Ngkana ko nora te bwai teuana ae ko riai ni kamoamoaa iai ane e karaoia, e aera ko tabwara ni kamoamoaa? Iangoa te baere e riki ngke e mena Bauro ma Barenaba i Antioka i Bitiria. A taku mataniwi n te tinakoka nakoia: “Mwaane, taari, ngkana iai ami taeka ni kaungaunga nakoia aomata, ao taekinna.” E karaoa nanon anne Bauro n arona n anga te kabwarabwara ae ibuobuoki. (Mwa. 13:13-16, 42-44) Ngkana ti kona n anga te taeka ni kaungaunga, e aera bwa ti aki taekinna? Ngkana ti karekea bwa anuara kakaungaaia aomata a na boni bae ni kakaungaira naba.​—Ruka 6:38.

17. Tera te anga ae moan te tamaroa ibukini kamoamoaaia aomata?

¹⁷ Taetae ma nanom ni koaua ao kamataataa raoi ae ko nanonna. A rangi n ibuobuoki taeka ni kaungaunga ni kabane ao kamoamoaan temanna, ma e kaotaki n ana rongorongo Iesu nakoia Kristian ake i Tuateira bwa e raoiroi riki kamatataan ae ko nanonna. (Wareka Te Kaotioti 2:18, 19.) N te katoto, ngkana kaaro ngaira ti kona n tuangia natira bwa ti rangi ni kukurei n rikiraken aia onimaki. Ti kona naba n tuanga te tina ae akea buuna te bwai ae anaaki iai nanora n arona ni kaikawaiia natina n aki ongei kangaanga ake e kaaitarai. Ai batira uaa aika raraoi man taeka ni kamoamoa ao ni kaungaunga!

18, 19. Ti na kangaa ni kateimatoaia akana kainnanoa te kaungaunga?

¹⁸ E na aki tuangira Iehova te bwai ae ti na taekinna ni kaungaa iai temanna n aron are e tuanga Mote bwa e na kaungaa ao ni kakorakoraa Iotua. Ma e kukurei te Atua ngkana ti kakaungaia raora n te onimaki ao aomata riki tabeman. (TaeRab. 19:17; Ebera 12:12) N te katoto, ti kona n tuanga te tia kabwarabwara bwa ti karekea reireiara ae ti kainnanoia man ana kabwarabwara, ke e buokira n ataa nanon te kibu teuana. E korea aei te tari te aine temanna nakon te tia kabwarabwara ae te iruwa: “E ngae ngke ti maroro tii i nanon tabeua te miniti ma ko bon ataia ae I rangi n taonaki n te rawawata, ao ko kabebeteai ma ni kaungaai. I kani kaongoko ae ngke ko taetae ma te akoi mai moa ao ni maroro naba ma ngai, I namakinna bwa bon te bwaintituaraoi nakoiu mairoun Iehova.”

¹⁹ E na boni bae naba ni bati ara anga ni kateimatoaia tabemwaang n te onimaki, ngkana ti motinnanoia bwa ti na maiuakina ana reirei ni kairiri Bauro aei: “Teimatoa ni kaungaingkami i marenami ao ni kateimatoaingkami, n aron ae kam boni kakaraoia.” (1Tet. 5:11) Ti na boni bane ni kakukureia Iehova ngkana ti ‘teimatoa n ikaungaunga i marenara ni katoabong.’