A OMEN keliki e leli taki den fesiman fu den á mu toow. Wantu fu den keliki ya a Lomusu keliki, omen fu den Orthodox keliki, a Buda biibi, anga omen taa keliki. Ma omen sama e si enke na a sani ya meke den fesiman fu den keliki e kibii didon anga pikinengee anga taa sama.

A Beibel taki den fesiman fu den Kelesten keliki á mu toow? Efu u wani sabi a piki, da u mu luku fosi pe a gwenti ya komoto, anga fa Gadu e si en.

Wan buku (Encyclopædia Britannica) e taki, te den keliki taki den fesiman fu den á mu toow, da noiti a fesiman ya mu siibi anga wan sama. Aini 2006, a fesiman fu Lomusu Keliki di den e kai Paus Benedictus XVI be taigi den sama di e teke fesi aini Lomusu Keliki taki a gwenti di den Keliki fesiman abi taki den nai toow, á bigin langa baka di den apostel dede.

Ma den fosi Kelesten á be abi a gwenti ya. A apostel Pawlesi di be e libi na a ten de, be wasikoi den Kelesten taki sama be o „poti pakisei a bosikopu di o gei enke a fu Gadu”. A taki den sama ya be o „tapu sama fu toow”.—1 Timotiyesi 4:1-3.

A baka a yali 100, neen den keliki di be e kai denseefi Kelesten bigin anga a gwenti ya. Wan buku (Celibacy and Religious Traditions) be sikiifi taki a omen sama aini a Gaan Kownukondee fu Rome á be e siibi anga uman efu man, neen meke den keliki be teke a gwenti ya tu.

Aini den yali baka dati, den fesiman fu den keliki be bigin leli taawan taki efu wan sama wani toon fesiman aini keliki, a á mu toow. Den be taki efu wan sama didon anga wan taawan, a  á kiin. A sama de á fiti fu du a wooko fu keliki fesiman tu. Ma wan buku (Encyclopædia Britannica) be sikiifi taki na a pisi ten fu a yali 1000 a omen pilisite anga pastoo be abi uman.

Na a pisi ten fu a yali 1123 anga 1139 den keliki di be e kai denseefi Kelesten be holi wan gaan komakandaa a Rome. Na a komakandaa ya den be poti a weiti taki den fesiman fu den Kelesten keliki á mu toow. A weiti ya de aini Lomusu Keliki te anga a dei fu tide. Den be du a sani ya, fu di te wan pilisite be toow, da neen pikin be o fende a gudu fi en te a be dede. Ma efu a á be toow, da na a keliki be o taki fu den gudu fi en.

A Beibel e soi wi kiin fa Gadu e pakisei fu a toli ya. Wi e leisi den sani di Yesesi be taki fu den sama di á toow fu di „den wani du moo gi a Kownukondee fu hemel” (Mateyesi 19:12). Pawlesi be taki so wan sani tu di a be e taki fu den sama di á be toow „fu a bun nyunsu ede”, leti enke en.—1 Korentesama 7:37, 38; 9:23.

Ma Yesesi anga Pawlesi á be taki sama á mu toow. Yesesi be taki a ná ala sama poi tan den á toow, ma „Gadu mu gi a sama a okasi fosi”. Di Pawlesi be e taki fu den sama di á toow, a be taki kiin taki: „Masaa á gi mi wan weiti gi den sama di á toow, ma mi e taki san mi denki.”—Mateyesi 19:11; 1 Korentesama 7:25.

Beibel e soi tu taki aini a ten fu den fosi Kelesten, a omen fu den baala di be e teke fesi aini a Kelesten kemeente be toow. Peitilisi a be wan fu den baala ya (Mateyesi 8:14; Malikisi 1:29-31; 1 Korentesama 9:5). Ma a omen sama aini a Gaan Kownukondee fu Rome be e libi wan hululibi. Neen meke Pawlesi be sikiifi taki wan man di e teke fesi aini a Kelesten kemeente „mu abi wan uman namo”. A be taki „den pikin fi en mu e aliki en”.—1 Timotiyesi 3:2, 4.

A á be de so taki den Kelesten di be toow á be e didon anga den toowpaa, bika Beibel taki „a man mu gi en uman san a abi leti fu fende”. Ai soi tu taki man anga uman di toow „a mu mombii a taawan” (1 Korentesama 7:3-5). Den sani ya e soi kiin taki Gadu nai tapu sama fu toow. A ná wan weiti di a poti gi den fesiman fu den Kelesten keliki tu.

Efu Beibel nai dwengi wan sama fu tan sondee fu toow, da saide Yesesi anga Pawlesi be taki a bun te wan sama á toow? Te wan sama á toow, a abi moo okasi fu paati a bun nyunsu anga taawan. Te wan sama á toow, a man du moo gi Gadu, bika a ná abi den booko-ede di wan toowsama abi.—1 Korentesama 7:32-35.

Luku a toli fu wan man den e kai David. A be e wooko aini Meksikow Foto. A wooko fi en be e pai bun. Ma a fika a wooko, neen a foloisi go a wan boiti peesi a Kosta Rika fu go leli sama sani fu Beibel. A di David á be toow meke a be poi du a sani ya? A taki: „Eeye. A á be makiliki fu gwenti a libi aini wan taa kondee. Ma di mi á be toow, da a á be taanga so, bika mi á be abi sama e solugu.”

Claudia a wan Kelesten sisa di be lobi go yeepi a peesi pe den be abi peleikiman fanowdu. A taki: „Mi e piisii anga a wooko di mi e wooko gi Gadu. Mi biibi e moo taanga te mi e si fa ai solugu mi.”

A ná pina i de te yu á toow. Claudia taki: „I toow efu yu á toow, a libi o switi, solanga yu e du san i poi gi Yehofa Gadu.”—Psalm 119:1, 2.