Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Jibwe panembwa jizhina ja kwa “Tatenai.”

Bishinka Bikwabo Byanema

Bishinka Bikwabo Byanema

Nanchi kujipo bishinka bya kupoyapoya bitundaika byaamba Baibolo nyi? Mu 2014, mu magazini wa kuba’mba Biblical Archaeology Review mwajinga kibaba kyajinga na bwipuzho bwa kuba’mba: “Bantu banga banembwa mu Baibolo wa Kihebelu bo bataine mu bya kupoyapoya?” Mukumbu wajinga wa kuba’mba: Bantu “Nobe 50.” Mwanamulume umo wabujile kwikala mu kino kibaaba wajinga Tatenai. Nanchi kujipo bintu byo aubile nyi? Twayai twisambe pa byanembwa mu Baibolo.

Yelusalema wajinga muzhi walamwanga ku Bufumu bwa bena Pelisha. Uno muzhi waikejile bushiya ku mpunzha yajinga ku muzhika wa mukola wa Ufelata. Panyuma ya kushinda bena Babilonya, bena Pelisha bafumishe Bayudea mu buzha pa kuba’mba bakashimike nzubo ya Yehoba mu Yelusalema. (Ezela 1:1-4) Balwanyi ba Bayudea kechi bakebelenga kuba’mba bashimike ino nzubo ne. Kabiji bano bantu babepejilenga Bayudea kuba’mba bakeba kusatukila bena Pelisha. (Ezela 4:4-16) Kimye Daliusa I (522-486 B.C.E.) kyo alaminenga, kitumbafumo wa bena Pelisha aye Tatenai ye wapesele peselenga ano mambo. Mu Baibolo utelwa’mba “kinemanga wa kibunji kya ku Bushiya bwa Mukola.”—Ezela 5:3-7.

Mabwe avula panembwa jizhina ja kwa Tatenai ne luno koakiji. Jibwe jitelwa’mba promissory note jajingako mu kitota kya bu 20 mu bukalama bwa kwa Daliusa, 502 B.C.E. Jino jibwe jimwesha lumvwañano lwajinga pakachi ka kalume wa kwa “Tatenai kinemanga wa kibunji kya ku Bushiya bwa Mukola” wanembwa mu buku wa Ezela.

Ñanyi mwingilo waingijile uno mwanamulume? Mu 535 B.C.E., Mfumu Kilusa waabenye kyalo kyanji mu bibunji, kibunji kimo kyatelwanga’mba Babilona “Bushiya bwa Mukola.” Mu kuya kwa kimye, kino kibunji bekyabenye pabiji kabiji bekitelanga’mba Bushiya bwa Mukola. Mu kino kibunji mwajinga Kimpachiko kya Silya, Fenesha, Samaliya ne Yuda kabiji kyamweka balamanga bino byalo baikalanga ku Damasakasa. Tatenai wajinga kinemanga mu kino kibunji kufuma mu 520 kufika mu 502 B.C.E.

Panyuma ya kuya ku Yelusalema na kukebakeba inge kya kine bano bantu basatukile, Tatenai wabuujile Daliusa kuba’mba Bayudea babena kwamba’mba Kilusa ye wibapele luusa lwa kushimika nzubo ya Yehoba. Byo bataine byamwesheshe kuba’mba byo baumvwine byajinga bya kine. (Ezela 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Onkao mambo, Tatenai bamukambizhe kubula kwibalekesha kabiji naye wakookejile byo bamubujile.—Ezela 6:6, 7, 13.

Kya kine, “Tatenai kinemanga wa kibunji kya ku Bushiya bwa Mukola” kechi waubilepo bintu byanema mu bwikalo bwanji ne. Yukai ne kuba’mba Binembelo byaamba pe aye ne kifulo kyo ajinga nakyo. Bino bishinka bitumwesha kuba’mba byanembwa mu Baibolo bya kine.