Nakai fai tagata ne moua e ata ha Iesu. Nakai fai fakatino ne tā pauaki po ke talatalai ne tū ai a Iesu. Ka e loga e fakatino ki a Iesu ne tā he tau tagata vali fakatino he tau senetenari loga.

Kua nakai iloa mooli he tau tagata vali fakatino ia na mata fēfē a Iesu. He tau aga fakamotu, tau taofiaga fakalotu, mo e tau manako he tau tagata ne ole ke moua e fakatino ne omoomoi e puhala ne tā e lautolu e fakatino ha Iesu. Ka kua maeke he tau fakatino nakai hakotika ha lautolu ke omoomoi e onoonoaga he tau tagata ki a Iesu mo e tau fakaakoaga haana.

Falu tagata vali fakatino ne fakakite a Iesu ne ukiuki mo e loloa e ulu ti tupu vahavaha e hafe po ke mata momoko. He falu fakatino, ko Iesu ne tuga e mena moui fakaagaaga ne foufou he heilo (halo), po ke mamao ligo mai he tau tagata ne agaagai ia ia. Hako nakai e tau fakatino pihia hagaao ki a Iesu? Iloa fēfē e tautolu? Taha puhala ko e kumikumi e tau talahauaga he Tohi Tapu ke maama na liga mata fēfē a Iesu. Maeke e tau mena ia ke lagomatai foki a tautolu ke hako e onoonoaga ki a ia.

Ko e tau kupu ia ne talahau e Iesu he liogi liga he magaaho ne papatiso a ia. (Heperu 10:5; Mataio 3:13-17) Na fēfē e tino ia? Kavi ke he 30 e tau fakamua atu, ne tala age e agelu ko Kaperielu ki a Maria: “Ko e fatu ne fai a koe, ti fanau e koe e tama tane, . . . ko e Tama he Atua.” (Luka 1:31, 35) Ko e mena ia ko Iesu ko e tagata mitaki katoatoa ne tuga a Atamu he magaaho ne tufugatia ai. (Luka 3:38; 1 Korinito 15:45) Liga ko e tagata tino malolō a Iesu, mo e teitei e foliga haana ke tuga e matua fifine Iutaia haana ko Maria.

Ne tupu e hafe ha Iesu, ko e aga mau he tau Iutaia ne kehe mai mo e tau Roma. Ko e tau hafe pihia ko e fakamailoga he matalahi mo e lilifu; ne nakai loloa mo e fulufagu. Nakai noa ne leveki po ke hifi fakakūkū e Iesu e hafe ti hifi fakamitaki foki e ulu haana. Ko lautolu ni ko e tau Naseri tuga a Samisoni ne nakai hifi e tau ulu.​—Numera 6:5; Tau Fakafili 13:5.

Ke he laulahi he 30 e tau ha Iesu ko e tagata kamuta a ia, ti nakai fai koloa hila ne fakaaoga he magahala ia. (Mareko 6:3) Ne liga alaga malolō a ia. He kamataaga he fekafekauaga haana ne gahua tokotaha a ia ke “vega atu ai a lautolu oti kana ki fafo he faituga, ko e tau mamoe katoa mo e tau povi; kua liligi hifo foki e tau tupe he tau tagata.” (Ioane 2:14-17) Ko e tagata malolō mo e mauokafua ni kua maeke ke taute e gahua pihia. Fakaaoga e Iesu e tino ne tauteute he Atua ma haana ke fakamooli e poakiaga ne tuku age he Atua: “Ko e mena lata ke fakamatala e au e vagahau mitaki he kautu he Atua ke he falu a māga foki; ha ko e mena ia ne fakafano mai ai au.” (Luka 4:43) Ko e tagata loto malolō mua ue atu ne maeke ke fano hui he motu katoa ko Palesitaina mo e fakapuloa e fekau nei.

Ko e aga mafanatia mo e aga ofaofa ha Iesu ne liga futia pauaki e uiina nei ke he tau tagata ne  “matematekelea mo e pehia he tau kavega.” (Mataio 11:28-30) Ko e mafanatia mo e totonu ha Iesu ne omoomoi e maveheaga haana he okiokiaga ma lautolu ne makai ke fakaako mai ia ia. Manako foki a lautolu ne ikiiki ke fakatata ki a Iesu, ti pehē e Tohi Tapu: “Kua nikiti ai e ia a lautolu he hana tau lima.”​—Mareko 10:13-16.

Pete e mamahi lahi a Iesu ato mate, ne nakai ko e tagata lolelole a ia. Ma e fakatai, ne lagomatai e ia e tau galue he taonaga i Kana he fakafaliu e vai ke he uaina mitaki. (Ioane 2:1-11) He falu fakalatahaaga ne taute e ia e tau fakaakoaga ke manatu tumau.​—Mataio 9:9-13; Ioane 12:1-8.

Ka e mua atu, ko e gahua fakamatala ha Iesu ati maeke he tau tagata fanogonogo haana ke moua e amaamanakiaga fiafia lahi he moui tukulagi. (Ioane 11:25, 26; 17:3) Magaaho ne tukuogo he tau tutaki toko 70 haana ke he tau mena tutupu he fakamatala ha lautolu, ne “fiafia lahi” a ia ti pehē: “Hanai ke fiafia ai a mutolu, he tohi ha mutolu a tau higoa ke he lagi.”​—Luka 10:20, 21.

Ko e tau takitaki lotu he magahala ha Iesu ne taute lagatau ke matalahi a lautolu ni mo e fakakite e pule ha lautolu. (Numera 15:38-40; Mataio 23:5-7) He nakai tuga a lautolu, ne fakaako e Iesu e tau aposetolo haana ke nakai “pule” ke he falu. (Luka 22:25, 26) Hataki e Iesu: “A mutolu mo e tau tohikupu, ko lautolu kua fia evaeva mo e tau tapulu leleva, kia fakaalofa mai foki e tau tagata he loto male.”​—Mareko 12:38.

Kehe ai, ne nakai kitia maaliali a Iesu he vahāloto he moto tagata ti nakai mailoga a ia he falu magaaho. (Ioane 7:10, 11) Pete foki he fakalataha mo e tau aposetolo toko 11 haana ne tua fakamooli, ne nakai mahomo hake a ia. Ko e tagata ne afo a ia ko Iuta ne figita a Iesu mo “fakamailoga” ke fakakite a ia ke he tau tagata.​—Mareko 14:44, 45.

Ti pete kua loga e mena ne nakai iloa, ne maaliali ai kua nakai tatai e fofoga ha Iesu mo e puhala ne fa kitia he tau fakatino. Ka ko e mena ne mua atu ke he fofoga mooli haana, ko e puhala ne onoono a tautolu ki a ia mogonei.

He aho ia ne talahau e Iesu e tau kupu nā, ne mate a ia ti tanu. (Ioane 14:19) Nukua foaki e ia haana moui “mo lukutoto ke hukui aki e tau tagata tokologa.” (Mataio 20:28) He aho ke toluaki, ne fakaliu tu mai he Atua a Iesu “ke he Agaga” ti “fakakite fakatonu ai a ia” ke he falu tutaki haana. (1 Peteru 3:18; Gahua 10:40) Ti mata fēfē a Iesu he magaaho ia ne tū atu ke he tau tutaki haana? Maaliali ai kua kehe mamao mai he foliga fakamua haana, ha kua nakai mailoga agataha he tau tutaki foki haana a ia. Ne piko a Maria Makatala ko e leoleo he kaina a ia; mo e manatu e tau tutaki tokoua he hala i Emau, ko e tagata kehe a ia.​—Luka 24:13-18; Ioane 20:1, 14, 15.

Lata ke fēfē e fakatino ha tautolu hagaao ki a Iesu he mogonei? Molea 60 e tau he mole e mate ha Iesu, ne kitia he aposetolo fakahele ko Ioane e tau fakakiteaga hagaao ki a Iesu. Nakai kitia e Ioane a Iesu ne mate he akau fakalava. Ka e kitia e ia ‘ko e Patuiki he tau patuiki, mo e Iki he tau iki,’ ko e Patuiki he Kautu he Atua ka nakai leva ti fakaotioti e tau temoni mo e tau tagata ne totoko ke he Atua, mo e tamai e tau monuina tukulagi ke he tau tagata.​—Fakakiteaga 19:16; 21:3, 4.