Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

BIBL​—Ɛbɛ yɔɔ kɩtɔyɩ mbʋ?

BIBL​—Ɛbɛ yɔɔ kɩtɔyɩ mbʋ?

Ɛbɛ yɔɔ Biblwaa ndɩ ndɩ sakɩyɛ tɔyɩ sɔnɔ mbʋ? Ɛzɩma pɛɖɛzɩ Bibl nɛ kɩtɔyɩ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩnɩɩ kɩ-taa camɩyɛ yaa pɩɖɩkɩ-ɖʋ nʋmɔʋ na? Ye ɖɩtɩlɩ mbʋ pʋyɔɔ pɛɖɛzɩ Bibl kʋnʋmɩŋ nɩɩyɩ taa yɔ, pɩpɩzɩɣ nɛ pɩsɩnɩ-ɖʋ.

Ɛlɛ kajalaɣ lɛ, mba kaama Bibl kiɖe tɛɛ? Nɛ ɛzɩmtaa pama-kʋ?

KIÐE TƐƐ BIBL

Patayɩ Bibl hɔɔlɩŋ sɔsɔŋ naalɛ taa. Takayɩsɩ 39 wɛnɩ kajalaɣ hɔɔlʋʋ taa, nɛ “Ɛsɔtɔm” wɛnɩ sɩ-taa. (Roma 3:2) Ɛsɔ fezuu kiɖeɖeu sɩnɩnɩ ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa nabɛyɛ nɛ pama takayɩsɩ nzɩ pɩnzɩ ɛzɩ 1100 taa mbʋ yɔ, kpaɣnɩ pɩnaɣ 1513 P.P.Y. nɛ puwolo pɩnaɣ 443 P.P.Y. mbʋ yɔ. Pama hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-takayɩsɩ sakɩyɛ Ebree kʋnʋŋ taa, pʋyɔɔ payaɣ-kʋ se Ebree Masɩ. Nabɛyɛ yaɣ-kʋ ɖɔɖɔ se Nɔɔ Haʋ Kɩbɩm.

Takayɩsɩ 27 wɛnɩ hɔɔlʋʋ naalɛ ñɩŋgʋ taa, nɛ sɩsɩ ɖɔɖɔ sɩkɛ “Ɛsɔ maɣmaɣ tɔm.” (1 Tesalooniiki 2:13) Ɛsɔ fezuu kiɖeɖeu sɩnɩnɩ Yesu tɔmkpɛlɩkɩyaa siɣsiɣ ñɩma nabɛyɛ nɛ pama takayɩsɩ nzɩ pɩnzɩ ɛzɩ 60 taa mbʋ yɔ, kpaɣnɩ pɩnaɣ 41 nɛ piwolo pɩnaɣ 98 mbʋ yɔ. Pama hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-takayɩsɩ sakɩyɛ Grɛɛkɩ kʋnʋŋ taa, pʋyɔɔ payaɣ-kʋ se Grɛɛkɩ Masɩ. Nabɛyɛ yaɣ-kʋ ɖɔɖɔ se Nɔɔ Haʋ Kɩfam.

Takayɩsɩ 66 nzɩ, sɩ-tɩŋa sɩkɛnɩnɩ Bibl, takayaɣ ŋga Ɛsɔ yeba nɛ pama se pɩwazɩ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔ. Ɛlɛ ɛbɛ yɔɔ pɛɖɛzɩ Bibl tam sakɩyɛ nɛ kɩtɔyɩ sɔnɔ mbʋ? Lɩmaɣza wena a-yɔɔ palabɩ mbʋ yɔ, a-taa naadozo yɔ:

  • Palabɩ mbʋ se ɛyaa ɩpɩzɩ pakalɩ Bibl pa-maɣmaɣ pa-kʋnʋŋ taa.

  • Piicoɖi kajalaɣ Bibl ɖɛzɩyaa nabɛyɛ, pʋyɔɔ paɖaɣnɩ Bibl ɖɛzʋʋ se pɔñɔɔzɩ hɔɔlɩŋ weyi Bibl ɖɛzɩyaa mba pataaɖɛzɩ camɩyɛ yɔ.

  • Paɖaɣnɩ maʋ tɔm pee ɛzɩ paɣtʋ pɔzʋʋ se pama-yɛ sɔnɔ yɔ.

Na ɛzɩma paalabɩnɩ lɩmaɣza ana tʋmɩyɛ Biblwaa mba pacalɩ ɖɛzʋʋ yɔ pa-taa naalɛ taa yɔ.

GRƐƐKƖ BIBL ŊGƲ PAYAƔ SE SEPTANTE

Pɩnzɩ 300 pʋcɔ nɛ palʋlʋʋ Yesu lɛ, Yuuda Bibl taa tazɩyaa paɣzɩ ɖɛzʋʋ Ebree Masɩ Grɛɛkɩ taa. Masɩ nzɩ pɛɖɛzɩ mbʋ yɔ, nzɩ payaɣ se Septante. Ɛbɛ yɔɔ pɛɖɛzɩ Ebree Masɩ nzɩ Grɛɛkɩ taa? Palabɩ mbʋ se pasɩnɩ Yuuda ñɩma sakɩyɛ mba pɔyɔɔdaɣ Grɛɛkɩ nɛ pɩkɩlɩ Ebree yɔ, nɛ pɛkpɛlɩkɩ “takayaɣ kiɖeɖeɣa” taa tɔm.—2 Timootee 3:15.

Pɩtɩkɛ Yuuda ñɩma ɖeke Septante sɩnaa, kɩsɩnɩ ɖɔɖɔ ɛyaa miiliyɔɔwaa sakɩyɛ mba pɔyɔɔdʋʋ Grɛɛkɩ kʋnʋŋ yɔ nɛ patɩlɩ Bibl tɔm. Ɛzɩma tɩyɛ? Wɩlɩyʋ sɔsɔ W. F. Howard yɔɔdaa se: “Kpaɣnɩ kajalaɣ pɩnzɩ mɩnʋʋ hɛkʋ taa, Bibl ŋgʋ Krɩstʋ Ɛsɔ sɛtʋ ɛgbɛyɛ lakaɣnɩ tʋmɩyɛ. Ɛsɔtɔm tiyiyaa wokaɣni-kʋ Sinaagɔɔgɩwaa taa nɛ patɩŋɩɣnɩ kɩ-yɔɔ nɛ ‘pawɩlɩɣ ɛyaa se Yesu kɛnɩnɩ Mesiya.’” (Tʋma Labʋ 17:3, 4; 20:20) Bibl taa tazɩyʋ weyi payaɣ se F. F. Bruce yɔ, ɛtɔm se mbʋ yebina nɛ Yuuda ñɩma sakɩyɛ “taatasɩ sɔɔlʋʋ Septante tɔm.”

Alɩwaatʋ wɛɛ tɩɖɛɣ nɛ Krɩstʋ tɔmkpɛlɩkɩyaa wɛɛ pamʋʋ Grɛɛkɩ Masɩ pazɩ pazɩ lɛ, pɛwɛɛ nɛ posuyuu-sɩ Septante takayaɣ ŋga kɛkɛ Ebree Masɩ nzɩ pɛɖɛzɩ Grɛɛkɩ kʋnʋŋ taa yɔ, kɔ-yɔɔ. Nɛ Ebree Masɩ nɛ Grɛɛkɩ Masɩ nzɩ pɛkpɛndaa yɔ, nzɩ kɛnɩnɩ Bibl ŋgʋ ɖɩwɛnɩ sɔnɔ yɔ.

LAATƐƐ BIBL ŊGƲ PAYAƔ SE VULGATE

Pɛtɛm Bibl maʋ nɛ pɩla ɛzɩ pɩnzɩ 300 mbʋ yɔ lɛ, Ɛsɔtɔm taa tazɩyʋ Jerome ɖɛzɩ Bibl Laatɛɛ kʋnʋŋ taa; ŋgʋ payaɣ se Vulgate. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, Biblwaa nabɛyɛ kaatɛm wɛʋ Laatɛɛ kʋnʋŋ taa. Ye mbʋ, ɛbɛ yɔɔ pɩɩcɛyaa se paɖaɣnɩ lɩzʋʋ Bibl kɩfalʋʋ kʋnʋŋ ŋgʋ kɩ-taa? Takayaɣ nakɛyɛ (The International Standard Bible Encyclopedia) yɔɔdaa se Jerome kaañɩnaɣ se “ɛñɔɔzɩ hɔɔlɩŋ weyi Bibl ɖɛzɩyaa nabɛyɛ taaɖɛzɩ camɩyɛ yɔ.”

Jerome ñɔɔzɩ hɔɔlɩŋ sakɩyɛ weyi pataaɖɛzɩ camɩyɛ yɔ. Ɛlɛ pʋwayɩ lɛ, cooci ñʋndɩnaa kɔɔ nɛ pɛwɛɛkɩ tɔm kpem. Palɩzɩ paɣtʋ se Laatɛɛ Bibl ŋgʋ payaɣ se Vulgate yɔ, ki-ɖeke pʋpɔzʋʋ se palabɩnɩ tʋmɩyɛ. Palabɩnɩ paɣtʋ ndʋ tʋmɩyɛ pɩnzɩ mɩnɩŋ sakɩyɛ! Piyeba nɛ Vulgate tɩpɩzɩ kɩsɩnɩ ɛyaa sakɩyɛ nɛ patɩlɩ Bibl taa tɔm, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, pɩkɔm pɩtalɩ alɩwaatʋ natʋyʋ taa lɛ, mba pɔyɔɔdaɣ Laatɛɛ yɔ patɩɖɔɔ.

BIBLWAA MBA PƐÐƐZAA YƆ PƐWƐƐ PƆTƆYƲƲ

Alɩwaatʋ wɛɛ nɛ tɩɖɛɣ lɛ, ɛyaa wɛɛ nɛ pɛɖɛzɩɣ Bibl nɛ kɩwɛɛ kɩtɔyʋʋ kʋnʋmɩŋ ndɩ ndɩ taa. Biblwaa mba pɛɖɛzaa yɔ, pa-taa lɛɛkʋ lɛ Syriaque Peshitta, pɛɖɛzɩ-kʋ pɩnzɩ mɩnʋʋ 5 ñɩŋgʋ taa. Ɛlɛ pɩnzɩ mɩnʋʋ 14 ñɩŋgʋ taa, paɖaɣnɩ ñaɣʋ pana se palɩzɩ Bibl ŋgʋ ɛyaa mba patɩla sukuli sakɩyɛ yɔ, papɩzɩɣ nɛ pakalɩ pa-maɣmaɣ pa-kʋnʋŋ taa yɔ.

Aŋgletɛɛrɩ ɛjaɖɛ taa, pɩnzɩ mɩnʋʋ 14 ñɩŋgʋ taa John Wycliffe paɣzɩ lɩzʋʋ Bibl Aŋglɛɛ kʋnʋŋ ŋgʋ ɛyaa sakɩyɛ yɔɔdaɣ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ kɩ-taa. Ɛlabɩ mbʋ se ɛlɩzɩ ɛyaa kʋnʋmɩŋ weyi paanɩɣ yɔ, i-yomiye taa. Pitileɖi lɛ, Johannes Gutenberg lu takayɩsɩ labʋ menziini. Menziini ŋgʋ kɩsɩnɩ Bibl ɖɛzɩyaa nɛ pɛɖɛzɩ Bibl kʋnʋmɩŋ sakɩyɛ taa nɛ kɩtɔyɩ Erɔɔpɩ.

Palɩzɩ Biblwaa ndɩ ndɩ nɛ pɔtɔyɩ Aŋglɛɛ kʋnʋŋ taa lɛ, ɛyaa paɣzɩ pɔzʋʋ se ɛzɩ pɩcɛyaa se palɩzɩ Biblwaa ndɩ ndɩ kʋnʋŋ kʋɖʋmʋʋ taa? Pɩnzɩ mɩnʋʋ 18 ñɩŋgʋ taa, Aŋgletɛɛrɩ cooci tɔm wɩlɩyʋ John Lewis mawa se: “Pɩnzɩ wɛɣ nɛ sɩɖɛɣ lɛ, ɛzɩma pamaɣ yaa pɔyɔɔdʋʋ kʋnʋŋ nakʋyʋ yɔ, pɩlɛɣzɩɣ. Pʋyɔɔ pɩcɛyaa se paɖaɣnɩ ɖɛzʋʋ tɔm ndʋ pɛɖɛzaa pileɖaa yɔ, nɛ pɩsa nɛ ɛyaa mba pɛwɛ lɛɛlɛɛyɔ yɔ, papɩzɩ nɛ panɩɩ tɩ-taa.”

Sɔnɔ, Bibl taa tazɩyaa pɩzɩɣ nɛ pɔyɔɔdɩ kpayɩ se pɩcɛyaa se paɖaɣnɩ ɖɛzʋʋ Biblwaa mba pɛɖɛzaa pileɖaa yɔ. Panɩɣ kʋnʋmɩŋ weyi ɩ-taa pama Bibl kiɖe tɛɛ yɔ camɩyɛ. Pɩtasɩ lɛ, ɖa-alɩwaatʋ tʋnɛ tɩ-taa, palɩ takayɩsɩ kɩbɩnzɩ nzɩ paɖaɣnɩ maʋ yɔ sɩ-yɔɔ nɛ patazɩ sɩ-taa. Pɩsɩnɩ-wɛ nɛ pana mbʋ pɩwɛɛ se pɔñɔɔzɩ nɛ pɛɖɛzɩ Bibl camɩyɛ yɔ.

Ye mbʋ, pɩcɛyaa se paɖaɣnɩ ɖɛzʋʋ Bibl taa tɔm ndʋ paatɛm ɖɛzʋʋ yɔ, paa pɩwɛɛ se patɩlɩ labʋ yɔ. * Mba paɖaɣnɩɣ ɖɛzʋʋ Bibl taa tɔm yɔ, ye sɔɔlɩm mbʋ pɛwɛnɩ Ɛsɔ yɔɔ yɔ, mbʋ etuyuuni-wɛ se pala tʋmɩyɛ nɖɩ yɔ, Biblwaa mba pɛɖɛzɩɣ yɔ, pakaɣ wazʋʋ ɛyaa siŋŋ.

 

^ tay. 24 Kalɩ 1er Mai 2008 tɛ La Tour de Garde taa tɔm ñʋʋ: Comment choisir une bonne traduction de la Bible?