1, 2. Ntak emi Jehovah mîkamaha Saul aba? (Se akpa ndise ibuotikọ emi.)

SAUL ama osụhọde idem ke ini ẹkemekde enye edidem Israel; mme owo ẹma ẹnyụn̄ ẹkpono enye. (1 Sam. 9:1, 2, 21; 10:20-24) Edi ikebịghike enye ama ọtọn̄ọ ndiseri iseri m̀mê nditan̄ idem. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini prọfet Samuel mîkakaha ibịne Saul ke Gilgal ke ini emi akpakanade enye aka, Saul ikenyeneke ime itie ibet enye. Ntak-a? Sia mbonekọn̄ Philistine ẹma ẹben̄e idem ndin̄wana ye nditọ Israel, mbonekọn̄ Saul ẹma ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndisuana. Ntre, Saul ama ekere ke esịt esie ete: ‘Ufọn idụhe ndibiat ini, ana nsọsọp nnam n̄kpọ idahaemi.’ Ntem, enye ama ọfọp uwa ọnọ Abasi. Edi enye ikenyeneke unen ndinam emi. Jehovah ama ayat esịt ye enye.—1 Sam. 13:5-9.

² Samuel ama asua ọnọ Saul ke ini enye ekedide edisịm. Utu ke Saul ndinyịme item oro ẹkenọde enye, enye ama odomo ndinyan̄a idem, ọduọhọ owo en̄wen, onyụn̄ anam nte ke se imọ ikanamde inen̄ekede idiọk. (1 Sam. 13:10-14) Ọtọn̄ọde ke ini emi, Saul ama anam ediwak n̄kpọ emi mîkọfọnke,  oro akanamde Jehovah emek owo en̄wen edidem. Se idiọkde-diọk ikan oro edi ke Jehovah ikamaha enye aba. (1 Sam. 15:22, 23) Kpa ye emi Saul okosụhọrede idem ke ini ẹkemekde enye edidem, enye ama okohode idem nte ini akakade onyụn̄ akpa n̄kpa esuene.—1 Sam. 31:1-6.

3. (a) Mme owo ẹse didie nsụhọdeidem? (b) Mme mbụme ewe ke idibọrọ ke ibuotikọ emi?

³ Ediwak owo mfịn ẹkere ke edieke mmimọ isụhọrede idem, ke mmimọ ididịghe n̄kpọ ndomokiet ke ererimbot. Mmọ ẹsiwọk inua man mme owo ẹda mmọ ke n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, ọwọrọetop owo fim kiet, emi edide ebre mbre ukara, ọkọdọhọ ete: “Inyeneke se mmen̄kemeke ndinam, n̄kereke ke oyodu n̄kpọ emi mmendikemeke ndinam.” Ntak emi ọfọnde ika iso isụhọde idem? Nso ke ndisụhọde idem ọwọrọ, nso mînyụn̄ iwụtke ke owo atan̄ idem? Nso ke ikpanam ke ini ọsọn̄de nnyịn ndisụhọde idem? Iyọbọrọ akpa ye udiana mbụme emi ke ibuotikọ emi. Idibọrọ ọyọhọ mbụme ita ke ibuotikọ oro etienede.

4. Ọkpọdọhọ ke nso idi “edinam iseri”?

⁴ Bible owụt ke ọfọn isụhọde idem. (Kot Mme N̄ke 11:2.) Ntak edi oro David ekekpede Jehovah ubọk ete: “Kpeme [mi] sio ke mme edinam iseri.” (Ps. 19:13) Nso idi “edinam iseri”? Edi ndinana ime m̀mê nditan̄ idem n̄kanam n̄kpọ emi owo mînyeneke unen m̀mê oro owo mînọhọ owo odudu ndinam. Nnyịn imesinam n̄kpọ ntem ndusụk ini, sia nnyịn ifọnke ima. Edi, edieke iyakde ido emi emehe nnyịn nte ekemehede Saul, ebebịghi m̀mê awawara, iyenyene mfịna ye Abasi. Psalm 119:21 ọdọhọ ke Jehovah “[asua] ọnọ mbon iseri.” Ntak-a?

5. Ntak emi mîfọnke itan̄ idem?

⁵ Bible idaha “edinam iseri” m̀mê ntan̄idem nte ekpri ndudue. Akpa, edieke itan̄de idem, nnyịn iwụtke ukpono inọ Jehovah emi edide Andikara ye Abasi nnyịn. Ọyọhọ iba, edieke inamde n̄kpọ oro owo mînọhọ nnyịn odudu ndinam, nnyịn imekeme ndinyene mfịna ye mbon en̄wen. (N̄ke 13:10) Ọyọhọ ita, iyadia bụt ye esuene ke ini mbon en̄wen ẹdide ẹdifiọk ke ikanam n̄kpọ oro owo mîkọnọhọ nnyịn odudu ndinam. (Luke 14:8, 9) Ntre, ufọn idụhe nditan̄ idem. Ikọ Abasi owụt ke akam ọfọn ndisụhọde idem.

6, 7. Didie ke owo nsụhọdeidem ye owo ntan̄idem ẹsinam n̄kpọ?

⁶ Ikọ Abasi ọdọhọ isụhọde idem inyụn̄ ida ke mbon en̄wen ẹfọn ẹkan nnyịn. (Phil. 2:3) Owo oro osụhọrede idem ọfiọk se imọ ikemede ndinam ye se imọ mîkemeke ndinam, esinyịme ndudue esie, ama ndibọ item, esinyụn̄ ama ndikop ekikere mbon en̄wen. Jehovah ama mbon nsụhọdeidem.

⁷ Edi, owo oro atan̄de idem esida idem ke n̄kpọ akaha, ekere ke imọfọn ikan mbon en̄wen, ke idụhe se imọ mîfiọkke ndinam, ndien emi esinam enye ese mbon en̄wen ke mbio.

8. Nso idi ndusụk n̄kpọ emi ikemede ndida mfiọk ke imọtọn̄ọ nditan̄ idem?

⁸ Didie ke ikeme ndifiọk ke imọtọn̄ọ nditan̄ idem? Ẹyak ise ndusụk n̄kpọ emi ẹkemede ndinam nnyịn ifiọk emi. Akpa, imekeme nditọn̄ọ ndikere ke imọfọn ikan mbon en̄wen ke ntak ifetutom oro inyenede. (Rome 12:16) Ọyọhọ iba, imekeme nditọn̄ọ ndinam n̄kpọ man mme owo ẹkụt m̀mê ẹtoro nnyịn. (1 Tim. 2:9, 10) Ọyọhọ ita, imekeme nditọn̄ọ ndidọhọ mme owo se mmọ ẹkpenamde ye se mîkpanamke  ke ntak ifetutom oro inyenede, ke ntak oro idiọn̄ọde ikpọ owo, m̀mê ke ntak oro ikerede ke imọfiọk n̄kpọ. (1 Cor. 4:6) Ndusụk ini oro isinamde n̄kpọ ntem, nnyịn isifiọkke ke imọtọn̄ọ nditan̄ idem.

9. Nso isinam ndusụk owo ẹtan̄ idem? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁹ Owo ekededi ekeme nditan̄ idem edieke enye ayakde ndiọi n̄kpọ ẹdụk enye esịt. Uyom ikpọ itie, isịnenyịn, ye iyatesịt anam ata ediwak owo ẹtan̄ idem ẹkenam se mîkpanamke. Bible owụt ke Absalom, Uzziah, ye Nebuchadnezzar ẹma ẹyak ndiọi edu emi ẹnam mmọ ẹtan̄ idem. Absalom ama akpa ke ntak emi enye akatan̄de idem; Jehovah ama onyụn̄ ekpep Uzziah ye Nebuchadnezzar ke ifọnke nditan̄ idem.—2 Sam. 15:1-6; 18:9-17; 2 Chron. 26:16-21; Dan. 5:18-21.

10. Ntak emi mîfọnke isọsọp ibiere se inamde owo anam n̄kpọ? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁰ Enyene ndusụk ntak emi ẹsinamde mme owo ẹnam n̄kpọ emi anamde mme owo ẹkere ke mmọ ẹtan̄ idem. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a mbụk Abimelech ke Genesis 20:2-7 ye eke apostle Peter ke Matthew 26:31-35. Ndi Abimelech ye Peter ẹkedi mbon ntan̄idem? Ndi Abimelech okoyom ndidọ Sarah ke ntak emi enye mîkọfiọkke ke Sarah edi n̄wan owo? Ndi Peter okonyụn̄ etịn̄ se enye eketịn̄de oro ke ntak emi enye mîkọfiọkke se iditịbede? Mîdịghe, ndi mmọ ẹkenam mme n̄kpọ emi ke ntak oro mmọ mîketiehe ikere? Sia nnyịn mîdiọn̄ọke se isịnede owo ke esịt, ifọnke isisọp ibiere ke owo edi owo ntan̄idem.—Kot James 4:12.

11. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn isụhọde idem?

¹¹ N̄kpọ kiet emi ekemede ndin̄wam nnyịn isụhọde idem edi ndiyụhọ ye utom oro inyenede ke esop Abasi. Sia Jehovah esinamde n̄kpọ ke ndutịm, enye ọnọ kpukpru ikọt esie utom ke esop esie. Kpa ye oro utom nnyịn mîdịghe ukem, kpukpru se inamde enyene ufọn ọnọ esop. Ke ntak mfọnido esie oro owo mîdotke, enye ọnọ nnyịn nsio nsio enọ. Jehovah oyom nnyịn ida enọ emi inam n̄kpọ emi ọnọde enye ubọn̄, inyụn̄ in̄wam mbon en̄wen. (Rome 12:4-8) Edieke isụhọrede idem, iyada enọ emi inam se Jehovah oyomde nnyịn ida enye inam.—Kot 1 Peter 4:10.

12, 13. Nso ikeme ndinam ẹkpụhọ ndusụk utom oro isinamde ke esop Abasi?

¹² Ẹkeme ndikpụhọ ndusụk utom oro inamde ke esop Abasi nte ini akade. Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah ama okpụhọ utom Jesus ediwak ini. Akpa, enye ikpọn̄ okodu ye ete esie ke heaven. (N̄ke 8:22) Ekem, enye ama an̄wam ete esie ke ini ete esie okobotde mme angel, ekondo, ye mme owo. (Col. 1:16) Nte ini akakade, Jehovah ama ọnọ Jesus obufa utom ke isọn̄. Jesus ama edimana nte nsekeyen onyụn̄ okpon akabade akwa owo. (Phil. 2:7) Ke Jesus ama akakpa afak nnyịn, enye ama afiak ọnyọn̄ heaven. Jehovah ama emek enye Edidem Obio Ubọn̄ esie ke 1914. (Heb. 2:9) Edi Jehovah ayafiak okpụhọ utom Jesus. Ke utịt Tọsịn Isua Ukara Jesus, enye ayayak Obio Ubọn̄ esie esịn Jehovah ke ubọk “man Abasi ekpedi kpukpru n̄kpọ ọnọ kpukpru owo.”—1 Cor. 15:28.

¹³ Kpasụk ntre, ẹkeme ndikpụhọ utom emi inamde ke esop Abasi ndusụk ini, ke ntak se ibierede ndinam. Ke uwụtn̄kpọ, ndi emebiere ndidọ ndọ? Ndi ọmọtọn̄ọ ndinyene nditọ? Ndi amanam ndutịm man ekeme nditọn̄ọ utom uyọhọ ini ke nditọ fo ẹma ẹkekponi? Kpukpru emi  asan̄a ye mbiomo. Nte n̄kpọ etiede ye nnyịn ekeme n̄ko ndinam ikûnam ndusụk n̄kpọ oro ikesinamde ke esop mîdịghe inam ikan se ikesinamde. Ndi edi uyen m̀mê akwa owo? Ndi idem ọsọn̄ fi m̀mê ọdọdọn̄ọ? Jehovah ọdiọn̄ọ se nnyịn owo kiet kiet ikemede ndinam nnọ enye. Esịt esinem enye ke ini inamde ofụri se ikemede, sia enye iyomke nnyịn inam se ikponde ikan nnyịn.—Heb. 6:10.

14. Didie ke nsụhọdeidem edin̄wam nnyịn iyụhọ ye se ẹnọde nnyịn inam ke esop?

¹⁴ Jesus ama esikop idatesịt ndinam kpukpru utom oro Jehovah ọkọnọde enye; akpana nnyịn n̄ko ikop idatesịt ndinam se ededi oro Jehovah ọdọn̄de nnyịn. (N̄ke 8:30, 31) Owo oro osụhọrede idem esiyụhọ ye ifetutom oro enye enyenede ke esop Abasi. Enye isifịnake idem iban̄a ifetutom oro enye mînyeneke, isinyụn̄ isịnke enyịn ke ifetutom mbon en̄wen. Utu ke oro, enye esidat esịt ndisịn idem nnam utom oro ẹnọde enye, sia enye ọfiọk ke Jehovah ọnọ imọ utom oro. Edieke isụhọrede idem, nnyịn iyokpono mbon en̄wen inyụn̄ in̄wam mmọ ẹnam utom mmọ.—Rome 12:10.

15. Didie ke ikeme ndikpebe Gideon?

¹⁵ Gideon ama osụhọde idem. Akpa ini emi angel Jehovah akakade ebịne Gideon, enye ama ọsọsọp ọdọhọ angel oro ke esien mmimọ ekpri akan ke ofụri Israel, ndien ke imọ inyụn̄ ikpri ikan ke ufọk ete imọ. (Judg. 6:15) Ke Gideon ama ekenyịme  ndinam se Jehovah ọkọdọn̄de enye, enye ama okụt ete ke imọfiọk kpukpru se Jehovah okoyomde imọ inam, onyụn̄ eben̄e Jehovah ada imọ usụn̄. (Judg. 6:36-40) Kpa ye oro Gideon ekenyenede uko mîkonyụn̄ ifeheke ndịk, enye ama anam n̄kpọ ye mbufiọk inyụn̄ isioho idem inyan inọ afanikọn̄. (Judg. 6:11, 27) Enye ikadaha utom oro Abasi ọkọnọde enye iyom ikpọ itie. Utu ke oro, ke enye ama okokụre utom oro Jehovah ọkọdọn̄de enye, enye ama afiak ọnyọn̄ ufọk esie.—Judg. 8:22, 23, 29.

16, 17. Nso ke owo oro osụhọrede idem esinam ke ini ẹyomde ndinọ enye obufa utom?

¹⁶ Owo oro anamde n̄kpọ man odot ndinyene ifetutom ke esop m̀mê odot ndinam ediwak n̄kpọ ke esop itan̄ke idem. N̄kọ N̄wed Abasi ọdọhọ inam kpukpru owo ẹkụt n̄kọri nnyịn? (1 Tim. 4:13-15) Edi, ndi ana inyene obufa ifetutom man iwụt ke imọkọri ke esop? Inen̄ekede idi ntre. Jehovah ekeme ndin̄wam kpukpru nnyịn ika iso ikọri, inamke n̄kpọ m̀mê ewe ifetutom ke inyene. Emi ọwọrọ ke ana ika iso inyene nti edu inyụn̄ ida enọ oro Abasi ọnọde owo nnyịn kiet kiet isịn idem inam n̄kpọ esie.

¹⁷ Ke ini ẹyomde ndinọ owo obufa utom, owo emi osụhọrede idem esibem iso ekere se ẹdiyomde enye anam. Ekem enye oyodụn̄ọde idemesie ese m̀mê imọ iyekeme ndinam utom emi. Enye ekeme ndibụp idemesie ete: ‘Ndi obufa utom oro nyomde ndibọ mi ayayak mi nnam mme akpan n̄kpọ oro akpanade nnam? Ndi akpana nyak ndusụk n̄kpọ oro nnamde idahaemi nnọ owo en̄wen man n̄keme ndinam obufa utom emi?’ Ke enye ama eketie ekere n̄kpọ emi, enye ekeme ndikụt ke imọ idikemeke ndinam utom emi, onyụn̄ ọdọhọ ẹkpọn̄ ẹnọ owo emi edikemede ndinam. Ndibọn̄ akam nnyụn̄ nnen̄ede ndụn̄ọde idem nnyịn ayanam ikûbọ utom awawak akaha, m̀mê utom oro nnyịn mîdikemeke ndinam.

18. (a) Edieke isụhọrede idem, nso ke idinam ke ini ẹnọde nnyịn obufa utom? (b) Didie ke Rome 12:3 ekeme ndin̄wam nnyịn isụhọde idem?

¹⁸ Ke ini ẹnọde nnyịn obufa utom ke esop, ana iben̄e Jehovah ada nnyịn usụn̄ onyụn̄ ọdiọn̄ nnyịn, kpa nte Gideon akanamde. Ikọ Abasi ọdọhọ yak ‘isụk idem isan̄a ye Abasi nnyịn.’ (Mic. 6:8) Ntre, ini ekededi oro ẹnọde nnyịn obufa utom, ọfọn ibọn̄ akam inyụn̄ inen̄ede itie ikere nte Ikọ Abasi ye esop Abasi ẹdọhọde nnyịn inam utom emi. Ana inyụn̄ iyak Jehovah ada nnyịn usụn̄ utu ke ndida ifiọk ibuot nnyịn nnam utom oro ẹnọde nnyịn. Ọfọn iti ke nnyịn ikeme ndinam se ededi oro inamde ke esop Abasi, ke ntak emi Jehovah osụhọrede idem, onyụn̄ enyịmede ndin̄wam nnyịn. (Ps. 18:35) Edieke isụkde idem isan̄a ye Abasi nnyin, nnyịn idikereke ke imọfọn ikan mbon en̄wen m̀mê ke nnyịn iwọrọke n̄kpọ ndomokiet.—Kot Rome 12:3.

19. Ntak emi ikpakade iso isụhọde idem?

¹⁹ Owo nsụhọdeidem ọfiọk ke Jehovah ikpọn̄ odot ndibọ ubọn̄, sia enye okobot nnyịn onyụn̄ okon̄ akan ke ofụri ekondo. (Edi. 4:11) Edieke isụhọrede idem, iyokop inemesịt ndinam se ededi oro ikemede nnọ Abasi. Nnyịn idinamke n̄kpọ emi edisuenede nnyịn, edi idinam n̄kpọ emi edinamde nnyịn idiana kiet. Iyekere iban̄a mbon en̄wen, iyonyụn̄ inen̄ede ikere mbemiso inamde n̄kpọ, mbak idisịn idem nnyịn ke afanikọn̄. Ntak edi oro kpukpru nnyịn ikpakade iso isụhọde idem. Jehovah enen̄ede ama mbon nsụhọdeidem. Edi nso ke ikpanam ke ini ọsọn̄de nnyịn ndisụhọde idem? Ibuotikọ oro etienede eyeneme n̄kpọ emi.