RELIHIOSO ni tatangko a ni Arthur ket arapaapna ti agbalin a ministro ti Methodist. Ngem nagbaliw dayta idi nabasana ti literatura dagiti Estudiante ti Biblia ken idi nakikadua kadakuada. Nabautisaran idi 1914, idi agtawen iti 17. Madama idi ti Gubat Sangalubongan I isu a naawis nga agsoldado. Gapu ta dina kayat ti agiggem iti armas, nasentensiaan a maibalud iti sangapulo a bulan iti Kingston Penitentiary idiay Ontario, Canada. Idi nakaruaren, nangrugi a nagserbi ni Tatang kas colporteur (payunir).

Idi 1926, inkasar ni tatangko ni Hazel Wilkinson. Naammuan ti nanang ni nanangko ti kinapudno idi 1908. Nayanakak idi Abril 24, 1931, ket maikaduaak iti uppat nga agkakabsat. Ipangpangruna ti pamiliami ti panagdayaw ken Jehova, ket gapu iti dakkel a panagraem ni Tatang iti Biblia, nasursuromi nga ipateg ti Sao ti Dios. Kanayon idi a mangasabakami a sangapamiliaan.—Ara. 20:20.

Nangrugi ti Gubat Sangalubongan II idi 1939, ket naiparit ti aktibidad dagiti Saksi ni Jehova idiay Canada iti simmaruno a tawen. Adda dagiti nasionalistiko a seremonia kadagiti eskuelaan a kas iti panagsaludo iti bandera ken panagkanta iti kanta ti pagilian. Maparuarkami idi iti klase ken manangko a Dorothy bayat dagita a seremonia. Maysa nga aldaw, nabiglaak idi imbabainnak ti mannursurok ta imbagana a takrotak. Kalpasan ti klase, adda dagiti kaklasek a nangdanogdanog kaniak agingga a napaiddaak. Ngem dayta ti ad-adda  a nangtignay kaniak nga ‘agtulnog iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.’—Ara. 5:29.

Nabautisaranak idi Hulio 1942 iti maysa a tangke ti danum ti maysa a farm. Agtawenak idi iti 11. Magusgustuak idi ti agserbi kas vacation pioneer (auxiliary pioneer ti awag itan) tunggal bakasion iti eskuelaan. Adda tawen a simmurotak iti tallo a kakabsat a lallaki a nangasaba kadagiti agtrostroso nga aggigian iti di maas-asak a teritoria iti makin-amianan nga Ontario.

Nagpayunirak idi Mayo 1, 1949. Maipatpatakder idi ti sanga nga opisina, ket naawisak a tumulong ken agbalin a miembro ti pamilia ti Bethel iti Canada idi Disiembre 1. Nagtrabahoak iti pagimprentaan ket nasursurok nga usaren ti makina a pagimprenta. Siak ti opereytor iti rabii iti sumagmamano a lawas para iti pannakayimprenta dagiti tract maipapan iti pannakaidadanes a mapaspasaran dagiti adipen ni Jehova iti Canada.

Idi agangay, idi nayakarak iti Service Department, ininterbiuk dagiti payunir a bimmisita iti sanga nga opisina sakbay a mapanda agserbi idiay Quebec. Nakaro idi ti ibubusor sadiay. Maysa kadakuada ni Mary Zazula a taga-Edmonton, Alberta. Gapu ta saanda a kayat ken manongna a ni Joe ti agsardeng nga agadal iti Biblia, pinagtalaw ida dagiti napeklan nga Orthodox a nagannakda. Naggiddanda a nabautisaran ken manongna idi Hunio 1951, ket nagpayunirda kalpasan ti innem a bulan. Bayat ti interbiu, nagustuak ti espiritualidad ni Mary. Kunak iti nakemko, ‘No mayat ti taray dagiti bambanag, daytoy la ketdin ti babai nga asawaek.’ Nagkasarkami kalpasan ti siam a bulan—idi Enero 30, 1954. Makalawas kalpasanna, naawiskami a masanay para iti trabaho iti sirkito, ket nagserbikami iti makin-amianan nga Ontario iti uneg ti dua a tawen.

Bayat ti napaspas a panagrang-ay ti panangasaba iti intero a lubong, kasapulan ti ad-adu pay a misionero. Pinampanunotmi a no kabaelanmi nga ibturan ti tiempo ti lam-ek iti Canada ken dagiti makapasuron a lamok iti tiempo ti kalgaw, kabaelanmi la ketdi ti agbiag uray narigat ti kasasaad iti sadinoman a pakaibaonanmi. Naggraduarkami iti maika-27 a klase ti Gilead School idi Hulio 1956, ket iti bulan ti Nobiembre, nakasangpetkami iti teritoriami—idiay Brazil.

Idi addakamin iti sanga nga opisina ti Brazil, nagsursurokami iti lengguahe a Portuguese. Idi nasursuromin dagiti kangrunaan a nadayaw a pangawag ken naikabesamin ti maysa a minuto a presentasion iti panangipaima iti magasin, imbagada a mapankamin mangasaba. Naisingasing kadakami a no interesado ti bumalay, mangibasakami kadagiti teksto a mangdeskribir iti biag iti sidong ti Pagarian ti Dios. Iti umuna nga aldawmi iti pangasabaan,  adda babai a nakapaspasnek a dimngeg isu nga imbasak ti Apocalipsis 21:3, 4—idi kuan, naawananak iti puot! Maikawa pay laeng ti bagik iti kinapudot ken kinadagaang ti paniempo, ket dayta ti nagbalin a karit kaniak.

Ti siudad ti Campos ti teritoriami idi. Adda itan 15 a kongregasion sadiay. Maymaysa ti nabukel a grupo iti siudad idi simmangpetkami ken adda maysa a pagdagusan ti uppat a misionera a da Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, ken Lorraine Brookes (Wallen ti apeliedona itan). Tumultulongak idi sadiay nga aglaba ken agala iti pagsungrod. Iti maysa a rabii ti Lunes kalpasan ti Panagadalmi iti Pagwanawanan, adda di ninamnama a bisitami. Pages-estoriaanmi idi ken baketko ti nagmalem bayat a nakaidda iti maysa a sopa. Idi bumangonen, adda rimmuar nga uleg iti naguluananna. Kasta unay ti danagmi ngem imbag ta napatayko!

Kalpasan ti makatawen a panagsursuro iti Portuguese, nadutokanak kas manangaywan iti sirkito. Simple ti biagmi iti away—awan koriente, maturogkami iti ikamen, ken agbiahekami babaen iti kalesa. Bayat ti panangasabami iti saan a maas-asak a teritoria, nagtrenkami a mapan iti maysa nga ili iti kabambantayan sa nagbirokkami iti pagkaseraanmi. Pinatulodannakami ti sanga nga opisina iti 800 a magasin para iti panangasabami. Agkarasublikami idi iti post office tapno alaenmi dagiti naikarton a magasin sa ipanmi iti dagusmi.

Idi 1962, naangay iti intero a Brazil ti Kingdom Ministry School para kadagiti kakabsat a lallaki ken misionera. Innem a bulan a nagisuroak iti agduduma a lugar—ngem saanko a kadua ni Mary. Nagisuroak idiay Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, ken Salvador. Timmulongak a nangorganisar iti kombension a naangay iti sikat nga opera house idiay Manaus. Gapu iti napigsa a panagtudtudo, awan ti nadalus a danum nga inumenmi ken awan ti desente a pagpuestuan ti kapeteria. (Adda idi maisagana a makan kadagiti pagkombensionan.) Kinasaritak dagiti soldado, ket adda nasingpet nga opisial a nangsuplay kadakami iti nadalus a danum para iti kombension ken nangibaon kadagiti soldado nga agikabil iti dua a dadakkel a palapala a pagpuestuan ti kosina ken kapeteria.

Bayat ti kaawanko, nangasaba ni Mary iti lugar a pagnegosioan dagiti Portuguese, a kuarta la ti kayatda a pagsasaritaan. Saanna a pulos naiserrek iti saritaan ti maipapan iti Biblia isu a kunana iti dadduma a Bethelite, “Saak la agyan idiay Portugal no awanen sabali a pagyanak.” Ngem di nagbayag, dimi ninamnama a makaawatkami iti surat a mangibagbaga nga agserbikami idiay Portugal! Maiparit ti panangasaba iti daydi a tiempo ngem immanamongkami latta uray no naklaat ni Mary idi damo.

Simmangpetkami iti Lisbon, Portugal, idi Agosto 1964. Nakaro idi ti panangidadanes dagiti Portuguese secret police (PIDE) kadagiti kakabsat. Isu a nasaysayaat no awan ti mangsabat kadakami iti isasangpetmi ken saanmi a kontaken dagiti kakabsat iti dayta a lugar. Idi damo, nagabangkami iti bassit a kuarto. Ngem idi naalamin ti visa-mi, nangabangkami iti maysa nga apartment. Idi Enero 1965, adda met laengen komunikasionmi iti sanga nga opisina. Nakaragragsakkami idi nakagimongkami met laengen kalpasan ti lima a bulan!

Naammuanmi nga inaldaw nga aginspeksion dagiti polis iti balay dagiti kakabsat. Gapu ta naipaserra dagiti Kingdom Hall, iti balay dagiti kakabsat ti paggigimongan. Ginasut a kakabsat ti naipan iti estasion ti polis tapno maimbestigaran. Butbutngen ken parparigatenda dagiti kakabsat tapno ibagada ti nagan dagiti mangidadaulo iti gimong. Gapu iti dayta, sinursuro dagiti kakabsat ti agibaga kadagiti nagan, kas iti José wenno Paulo, imbes a dagiti apeliedo. Isu a kasta met ti inaramidmi.

Impangpangrunami ti panangipaay iti naespirituan a kasapulan dagiti kakabsat. Ni Mary idi ti paramakinilia iti stencil kadagiti artikulo ti Pagwanawanan ken dadduma a publikasion sa mausar iti mimeograph tapno makapataud iti adu a kopia.

Idi Hunio 1966, adda nakapatpateg a kaso a naidatag iti korte idiay Lisbon. Naidarum ti intero a Feijó Congregation nga addaan iti 49 a miembro gapu iti akusasion nga illegal a panaggigimong iti maysa a balay. Nagpraktiskami para iti pannakadengngeg ti kasoda. Siak kampay idi ti abogado ti bangir a partido. Pampanunotenmi idi a maabakkami, ngem ammomi a dakkel a panangsaksi ti resulta dayta. Inngudo ti abogadomi ti panangidepensana babaen iti panangdakamatna iti imbaga ni Gamaliel a nagbiag idi umuna a siglo. (Ara. 5:33-39) Naipadamag iti media dayta a kaso, ken naibalud ti 49 a kakabsat—manipud 45 nga aldaw agingga iti lima ket kagudua a bulan. Maragsakankami ta inawat ti natured nga abogadomi ti panagadal iti Biblia ken nakigimgimong sakbay a natay.

Nadutokanak kas branch overseer idi Disiembre 1966, ken maipapan iti legal a bambanag ti kaaduan a trabahok. Idi agangay, addan natibker a pangibasaran para iti wayawaya dagiti Saksi ni Jehova nga agdaydayaw. (Fil. 1:7) Ket pinatgan ti korte dayta idi Disiembre 18, 1974. Bimmisita iti Portugal da Brother Nathan Knorr ken Frederick Franz manipud iti sangalubongan a hedkuarter tapno makipagragsakda kadakami iti nakallalagip nga okasion a naangay idiay Oporto ken Lisbon, ket 46,870 ti dagup dagiti immatender.

 Linuktan ni Jehova ti ridaw iti dadduma nga isla a Portuguese ti lengguaheda, a pakairamanan ti Azores, Cape Verde, Madeira, ken São Tomé and Príncipe. Nasolusionan idi 1988 ti panagkasapulan iti kanayonan a pasilidad iti sanga nga opisina. Idi Abril 23 iti dayta a tawen, indedikar ni Brother Milton Henschel dagiti baro a pasilidad ket naragsakan ti 45,522 nga immatender. Makaparagsak a makita nga immay ti 20 a misionero ken misionera a nagserbi idi iti Portugal tapno masaksianda daytoy nagpateg nga okasion.

Iti panaglabas ti tawen, nagdakkel ti naitulong ti pannakilangenmi kadagiti matalek a kakabsat. Adda nagpateg a nasursurok idi kinaduak ni Brother Theodore Jaracz iti maysa a zone visit. Dakkel ti problema ti sangay a nabisita, ket inaramiden dagiti miembro ti Branch Committee ti amin a kabaelanda a mangsolbar iti dayta. Tapno mabang-aranda, imbaga ni Brother Jaracz: “Mangibatikayo iti aramiden ti nasantuan nga espiritu.” Iti ibibisitami ken Mary idiay Brooklyn, mano a dekadan ti napalabas, naglalangenkami kada Brother Franz ken ti dadduma a kakabsat iti maysa a rabii. Sakbay a nagsisinakami, dinamagmi kenkuana no ania ti makunana iti adun a tawen a panagserbina ken Jehova. Kuna ni Brother Franz: “Ti laeng makunak: Diyo pampanawan ti organisasion ni Jehova aniaman ti mapasamak. Daytoy laeng ti mangar-aramid iti imbilin ni Jesus kadagiti adalanna—panangikasaba iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios!”

Nakaragragsakkami ken baketko a mangar-aramid iti dayta. Naragsakkami no malaglagipmi ti panangbisitami iti nadumaduma a sangay. Dagitoy a panagbisita ti nangted kadakami iti gundaway nga agyaman iti matalek a panagserbi dagiti ubbing ken natataengan a kakabsat ken mangparegta kadakuada nga agtultuloy iti espesial a pribilehioda nga agserbi ken Jehova.

Dimi napupuotan ti panaglabas ti panawen. Agtawenkami itan iti nasurok a 80. Adun ti sakit ni Mary. (2 Cor. 12:9) Dagiti pakarigatan ti nangpabileg iti pammatimi ken nangpatibker iti determinasionmi nga agtalinaed a matalek. No pampanunotenmi ti napalabas, makunami a napaneknekanmi ti di kaikarian a kinamanangngaasi ni Jehova iti nakaadu-adu a pamay-an. *