1, 2. (a) Lelaa bôt ba ñéga Mbôgi Yéhôva ba yé mahéñha ni baéga ba bibase bipe? (b) Kii di ga wan munu yigil ini ni i i noñ?

BÔT ba mbéna bat Mbôgi Yéhôva le: “Njee a yé ñéga nan?” Hala a nhélés bé bés! Ikété ngandak bibase, munlôm wada tole muda wada nyen a yé ñéga tole nkena mam. Maselna ni hala, di yé maséé i kal i bôt ba mbat bés hala le Ñéga wés a ta bé kwéha mut binam. Ndi, di ntoñle bo le Yésu kristô nyen a yé Ño wés tole Ñane wés, ni le yak nye a yé i si Isañ wé ni Ñane wé le Yéhôva.​—Matéô 23:10.

² Ndi, ntôñ u bôt, hala wee “nkol u maliga ni u pék,” won u nkena nson u litén li Djob i len ini. (Matéô 24:45) Ndi, lelaa di nyi le Yéhôva toi nyen a ñéga bés ni njel Man wé nu di nla bé tehe ni mis? Munu yigil ini ni i i noñ, di ga wan lelaa hala a yé dikôô di ñwii le Yéhôva a mpohol ngim bôt le yon i éga litén jé. Bini gwigil bi ga wan manjom ma ma ñunda le Yéhôva nyen a bé gwélél i bôt ba inyu yigye le nyen a bé, ni le nyen a ngi yii toi Ñéga inyu litén jé.​—Yésaya 58:11.

3. Kii i bi ti Môsé ngui i éga Lôk Israél?

³ Mbuu mpubi u Yéhôva u bi ti bagwélél bé ngui. Di yoñ héga hi Môsé, nu a bi pohlana inyu éga Lôk Israél. Kii i bi  hôla nye i begee ini mbegee ikeñi? Yéhôva a bi “ha mbuu wé mpubi ikété yé.” (Añ Yésaya 63:11-14, MN.) Kiki a bé ti Môsé ngui ni njel mbuu mpubi wé, Yéhôva nyemede nyen a bé éga litén jé.

4. Lelaa Lôk Israél i bé le i yimbe le Môsé a gwé mbuu u Djob? (Béñge titii i bibôdle bi yigil.)

⁴ Kiki mbuu mpubi u yé ngui mut binam a nla bé tehe, lelaa Lôk Israél i bé le i yi le Môsé a gwé wo? Mbuu mpubi u bi ti Môsé ngui i boñ bihélha bi mam, ni añle Faraô jôl li Djob. (Manyodi 7:1-3) Mbuu mpubi u bi hôla Môsé i bana bilem bilam kiki bo gwéha, ñem nsôhga ni wongut, kayéle a bana ngap i éga Lôk Israél. A bé yaga mahéñha ni baéga ba biloñ bipe, ba ba bé tét bôt bap, ba tôñôk ndik bomede. (Manyodi 5:2, 6-9) Hala a bé unda toi le Yéhôva nyemede nyen a bi pohol Môsé inyu éga litén jé.

5. Lelaa Yéhôva a bi ti bôt ba Israél bape ngui inyu éga litén jé?

⁵ I mbus ngéda, Yéhôva a bi ti bôt bape mbuu wé mpubi inyu éga litén jé. Bibel i nkal le: “Yôsua man Nun a ba nyonok ni mbuu pék.” (Ndiimba Mbén 34:9) Bibel i nkal ki le: “Mbuu u Yéhôva u nkahap i ngii Gidéôn.” (Bakéés 6:34) Mbuu u Yéhôva u bi ti yak David ngui. (1 Samuel 16:13) Bana bôt bobasôna ba bé bôdôl mbuu u Yéhôva ñem le w’a hôla bo, u ti ki bo ngui i boñ mam le ba nla bé boñ ni ngui yap bomede. (Yôsua 11:16, 17; Bakéés 7:7, 22; 1 Samuel 17:37, 50) Ndi Yéhôva nyemede nyen a kôli kôhna bibégés inyu mam ma ngui ba bé boñ.

6. Inyuki Djob a bé gwés le litén jé li ti baéga ba Israél lipém?

⁶ Lelaa Lôk Israél i bé lama boñ, ngéda ba bi tibil yimbe le ba bôt ba gwé mbuu mpubi? Ngéda litén li bi tjelel le Môsé a nyi bé éga bo, Yéhôva a bi bat le: “Loñ ini y’a yan me letee ni ngéda imbee?” (Ñanga bôt 14:2, 11) I mpot maliga, Yéhôva nyen a bi pohol Môsé, Yôsua, Gidéôn ni David inyu éga litén i jôl jé. Ngéda litén li bé nôgôl bôt ba, Yéhôva nyemede nyen ba bé nôgôl kiki Ñéga wap.

7. Lelaa biañgel bi bi nit Môsé?

⁷ Biañgel bi bi nit bagwélél ba Djob. (Añ Lôk Héber 1:7, 14.) Yéhôva a bi gwélél biañgel gwé inyu ep Môsé, inyu ti nye ngui ni éga nye. Djob a bi ep Môsé “i ba ñane ni nkobol, ni woo añgel i i pémél nye libui.” (Minson mi baôma 7:35) Yéhôva a bi ti Môsé Mbén ‘ni njel biañgel,’ inyu niiga Lôk Israél (Galatia 3:19) Yéhôva a kal ki nye: “Kenek, u éga loñ ini letee ni homa me bi kal we. Nun-ki, añgel yem y’a ba i mbôk we bisu.” (Manyodi 32:34) Bibel i nkal bé le Lôk Israél i bi tehe añgel i nyoñ nyuu i mut binam inyu boñ mam ma. Ndi manjel Môsé a bé gwélél inyu niiga ni éga litén, ma bé unda yaga le biañgel bi bé hôla nye.

8. Lelaa biañgel bi bi nit Yôsua ni Hézékia?

⁸ I mbus dilo di Môsé, Yôsua nu a bé nyiha wé, a bi kôhna ngui ni njel “ñane ntôñ gwét u Yéhôva,” inyu éga litén li Djob i ke jôs Lôk Kanaan gwét; Lôk Israél i bi yémbél gwét bi. (Yôsua 5:13-15; 6:2, 21) I mbus ngéda kiñe Hézékia a bé lama jôs u ntôñ gwét  nkeñi u bôt ba Asiria u u bé yéñ tjé Yérusalem. U wada, ‘Añgel i Yéhôva i pam nol 185 000 bôt.’​—2 Bikiñe 19:35.

9. Baa bibomb bi bagwélél ba Djob bi bé ti Lôk Israél kunde i tjél le ba éga bo? Toñol.

⁹ I yé maliga le biañgel bi yé peles, ndi bôt ba bé nit, ba bé bé peles. Kel yada, Môsé a bi ti bé Yéhôva lipém. (Ñanga bôt 20:12) Yôsua a bi bat bé Djob kii a nlama boñ ngéda bôt ba Gibéôn ba bi yéñ boñ malômbla ni nye. (Yôsua 9:14, 15) Inyu ndék ngéda, Hézékia “a bi nwas le ñem wé u ngôgôp.” (2 Miñañ 32:25, 26) Ndi, to hala kii bana bôt ba bééna bibomb, Lôk Israél i bé lama nwas le ba éga bo. Yéhôva a bé gwélél biañgel inyu nit bôt ba. Ñ, Yéhôva nyemede nyen a bé éga toi litén jé.

10. Lelaa Mbén i Djob i bé éga Môsé?

¹⁰ Bañga i Djob i bi éga bagwélél bé. Bibel i nsébél Mbén Djob a bi ti Lôk Israél le “Mbén Môsé.” (1 Bikiñe 2:3) Ndi Bitilna bi ntoñol yaga le Yéhôva nyemede nyen a bi ti Mbén i, ni le yak Môsé a bé lama nôgôl yo. (2 Miñañ 34:14) Mbus le Yéhôva a ti Môsé biniigana inyu oñ lap, “Môsé a boñ ki hala; kingéda mam momasôna Yéhôva a kal nye, hala nyen a boñ.”​—Manyodi 40:1-16.

11, 12. (a) Kii Yôsua ni bikiñe bi bi bé éga litén li Djob ba bé lama boñ? (b) Lelaa Bañga i Djob i bé éga baéga ba litén li Djob?

¹¹ Ibôdôl yaga ngéda a bi yila ñéga, Yôsua a bééna Bañga i Djob. I bé kal nye le: “W’a hoñol yo njamuha ni juu, le ndi u tééda i boñ kingéda mam momasôna ma yé ntilbaga mukété.” (Yôsua 1:8) Bikiñe gwobisôna bi bi bé éga litén li Djob i mbus ngéda, bi bé lama boñ nlélém jam. Ba bé lama añ Mbén hiki kel, ba tila ki yo, kayéle ba “tééda bibañga gwobisôna bi mbén ini, ni matéñ mana, ni boñ gwo.”​— Añ Ndiimba Mbén 17:18-20.

¹² Lelaa Bañga i Djob i bé hôla bana baéga? Yoñ hihéga i kiñe Yôsia. Ngéda ba bi léba Mbén Môsé, mut matila nu Hézékia a bi bôdôl éñél nye yo. * Kii a bi boñ? Bibel i nkal le: “Kiñe i nok bañ bibañga bi kaat mbén i, a kan mbot yé.” Ndi a bi telbene bé ha. Bañga i Djob i bi tinde Yôsia i yoñ bitelbene bi ngui inyu tjé bisat gwobisôna, ni kôôba soso ngand i Pasa, i i mbuma ñañ. (2 Bikiñe 22:11; 23:1-23) Inyule Yôsia ni biloñge bi baéga bape ba bi nwas le Bañga i Djob nyon i éga bo, jon ba bé bebee i kodol manjel ba bé gwélél inyu éga litén li Djob. Mahéñha ma, ma bi hôla nlômbi litén li Djob i kôôba i niñ inoñnaga ni nsômbôl yé.

13. Mambe mahéñha ma bé ipôla baéga ba litén li Djob ni baéga ba matén mape?

¹³ Bikiñe bi bé gwés Yéhôva bi bé mahéñha ngandak ni bikiñe bi biloñ bipe, bi bi bé gwélél ndigi pék i mut binam i i gwé minwaa. Bikiñe bi Kanaan bi bé ti bôt kunde i boñ mam mabe kiki bo malal ipôla bôt ba lihaa jada, malal ipôla bôlôm ni bôlôm tole bôda ni bôda, malal ni binuga, i sem boñge, ni i bégés bisat. (Lôk Lévi 18:6, 21-25) U héya hala, baéga ba Babilôn ni ba Égiptô ba bé noñ bé matiñ Djob a bi ti Lôk Israél inyu ba mapubi. (Ñanga bôt 19:13) Ndi litén li Djob li bé tehe  lelaa biloñge bi baéga bap bi bé ti bo makénd i ba mapubi i pes mbuu ni i pes minsôn. Ibabé nkaa, Yéhôva nyen a bé éga bo.

14. Inyuki Yéhôva a bé a kodol ngim baéga ba litén jé?

¹⁴ Bikiñe bi nlômbi litén li Israél gwobisôna bé gwon bi bi boñ biliya inyu noñ matiñ ma Djob. I bet ba bi ndogbene Yéhôva ba bi tjél nwas le mbuu mpubi u Djob, biañgel gwé, ni Bañga yé bi éga bo. Ngim mangéda Yéhôva a bé a kodol bo, tole a héñha bo. (1 Samuel 13:13, 14) I ntéak wé ngéda, Yéhôva a bi téé ngim mut, i i bé lel ba bobasôna a bi bôk a gwélél.

15. (a) Lelaa bapôdôl ba bi pot inyu malo ma ñéga nu a yé peles? (b) Njee a bé ñéga nu?

¹⁵ Hala a yé mbôgôl ni mbôgôl ñwii, le Yéhôva a bôn le a ga téé ñéga nu a yé peles i ngii litén jé. Môsé a bi kal Lôk Israél le: “Yéhôva Nyambe woñ a’ pémhene we mpôdôl ikété yoñ, mu lôkisoñ kiki me; nyen n’a emble.” (Ndiimba Mbén 18:15) Yésaya a bôk pot le Nu nyen a’ yila ñéga ni ñane (Yésaya 55:4) Djob a bi tinde yak Daniel i tila inyu malo ma Mésia nu a yé Ñéga. (Daniel 9:25) Sôk i nsôk, Yésu a bi toñol le nyen a yé ‘Ñéga’ nu litén li Djob. (Añ Matéô 23:10.) Banigil ba Yésu ba bé maséé i noñ nye, ba hémlege le nyen Djob a mpohol. (Yôhanes 6:68, 69) Kii i bé kwés bo nkaa le Yésu nyen Yéhôva a mpohol inyu éga litén jé?

16. Kii ñunda le mbuu mpubi u bi ti Yésu ngui?

¹⁶ Mbuu mpubi u bi ti Yésu ngui. Ngéda Yésu a bé kôs sôble, Yôhanes nsôble ‘a bi tehe ngii i nyibla, mbuu u sôhôk ngii Yésu kiki hibeñ.’ Mbus ngéda, ‘mbuu u hoo tinde nye i ñoñ.’ (Markô 1:10-12) Inyu yônôs nson wé hana isi, mbuu mpubi u Djob u bi ti Yésu ngui i boñ bihélha bi mam, ni pot i jôl li Djob. (Minson mi baôma 10:38) Jam lipe li yé le mbuu mpubi u bi hôla Yésu i numus litam li mbuu i nya i yôni, ni i bana bilem bilam kiki bo gwéha, maséé ni hémle i ngui. (Yôhanes 15:9; Lôk Héber 12:2) Ñéga numpe nye ki nye, a gwé bé mbuu mpubi i likala li. Yésu nyen Yéhôva a mpohol toi.

17. Lelaa biañgel bi bi nit Yésu?

¹⁷ Biañgel bi bi nit Yésu. Ndék ngéda i mbus nsôble i Yésu, ‘biañgel bi lo i gwélél nye.’ (Matéô 4:11) Ndék ngeñ ilole a nwo, “añgel i lôl ngii, i pémél  nye, i lédés nye.” (Lukas 22:43) Yésu a bé nkwoog nkaa le Yéhôva a ga ep biañgel hiki ngéda a gwé ngôñ ni mahôla inyu yônôs sômbôl i Djob.​—Matéô 26:53.

18, 19. Lelaa Yésu a bi nwas le Bañga i Djob i éga niñ yé ni biniigana gwé?

¹⁸ Bañga i Djob i bi éga Yésu. Ibôdôl yaga i bibôdle bi nson wé, Yésu a bi nwas le Bitilna gwon bi éga nye. (Matéô 4:4) I pot maliga, manôgla mé inyu Bañga i Djob mon ma bi tinde nye i neebe nyemb i ngii kék njiiha. Yak bibuk gwé bi nsôk ilole a nwo bi mpôdôl mbañ i malo ma Mésia. (Matéô 27:46; Lukas 23:46) Baéga bibase ba ngéda i ba bé mahéñha, inyule ba bé tjél nôgôl Mbén i Djob hiki ngéda i bé kolba bilem gwap bi loñ. Yésu a bé pôdôl bo ngéda a bi sima bibañga Yéhôva a pot ni njel mpôdôl Yésaya, a kal le: “Bôt bana ba nti me lipém ni bibép gwap, ndi miñem nwap mi mal hiamba nonok ni me. Ba mbégés me yañga, ba niigaga matiñ ma bôt kiki maéba map.” (Matéô 15:7-9) Kekikel, Yéhôva a bé bé le a pohol bôt bana inyu éga litén jé.

¹⁹ Yésu a bé nwas le Bañga i Djob i éga maboñok mé ni biniigana gwé. Ngéda baéga bibase ba bé kolba nye, a bé gwélél bé pék yé keñi tole ngab yé. Ndi a bé gwélél Bitilna inyu niiga maliga. (Matéô 22:33-40) Iloo le a yéñ hélés baemble nye ni miñañ mi mam a bi tehe i ngii, tole ni miñañ mi ntoñol lelaa ngii ni isi bi bi héga, a bé “yibil bo mahoñol le ba tibil yi Bitilna.” (Lukas 24:32, 45) Yésu a ngwés Bañga i Djob, a yé ki bebee i toñle yo bôt bape.

20. (a) Lelaa Yésu a bi ti Djob lipém? (b) Lelaa mahéñha ma yé iplôla Yésu ni Hérôdé Agripa I ma niiga bés i yi lelaa Yéhôva a mpohol ñéga?

²⁰ To hala kiki baemble Yésu ba bé hel inyu bibañga gwé bilam, a bé ti malét wé le Yéhôva lipém. (Lukas 4:22) Ngéda ngwañ mut u bi noode ti nye lipém, a sébél nye le “loñge Malét,” Yésu a bi timbhe nye ni ñem sôhga, a nkal nye le “U nséblene ki me loñge? Mut nye ki nye a ta bé loñge, handugi Nyambe nyetama.” (Markô 10:17, 18) Ñwii juem i mbus ha, Hérôdé Agripa I, a bi yila kiñe tole ñéga nu Yudéa. A bé mahéñha ngandak ni Yésu! Kel yada, “Hérôdé a haba mbot kiñe” inyu yônôs nson wé. Bôt ba kahal lond, ba kalak le: “Kiñ nyambe wada i, ha i mut bé.” Kiki Hérôdé a bé gwés bibégés bi bôt ba binam, “a bi ti bé Nyambe lipém; ni minsoñ mi je nye, a wo.” (Minson mi baôma 12:21-23) Ibabé pééna mut pék to wada a bé bé le a kal le Yéhôva a bi pohol Hérôdé inyu ba ñéga. Ndi Yésu a bi tibil yaga unda le Djob a mpohol nye. A bé ki a ti Yéhôva lipém le nyen a yé Ñéga nunkeñi nu litén jé.

21. Kii d’a wan i yigil i noñ?

²¹ Yéhôva a bé gwés bé le Yésu a ba ndik ñéga inyu ndék ñwii. I mbus bitugne gwé, Yésu a bi kal le: “Ngui yosôna i ngii ni ’isi i ntina me.” A kônde ki kal le: “Ndi nuna-ki, me yé ni bé dilo tjodisôna i pam lisuk li ’isi.” (Matéô 28:18-20) Ndi kiki Yésu a yé i ngii ni nyuu i mbuu, lelaa a nla éga litén li Djob hana isi? Njee Yéhôva a ga gwélél inyu sal i si énél i Kristô, ni éga litén li Djob? Lelaa bikristen bi nla yimbe baéga Djob a mpohol? Yigil i noñ i ga timbhe mambadga ma.