1, 2. (a) Bushe abatungulula Inte sha kwa Yehova bapusanako shani na batungulula mu mipepele imbi? (b) Finshi twalasambilila muli cino cipande na mu cipande cikonkelepo?

ILINGI line abantu balepusha Inte sha kwa Yehova abati, intungulushi yenu nani? Icilenga baleipusha ifi, ni co mu mipepele iingi umuntu umo e utungulula abantu nelyo e uba umukalamba we calici. Lelo fwe Nte sha kwa Yehova tweba abantu ukuti Intungulushi yesu te muntunse uushapwililika. Tutungululwa na Kristu, uutungululwa na Wishi Yehova.—Mat. 3:10.

² Kwaliba ne bumba lya baume ilya “umusha wa cishinka kabili uwashilimuka,” ilitungulula abantu ba kwa Lesa muno nshiku. (Mat. 24:45) Nomba twaishiba shani ukuti Yehova e ututungulula ukubomfya Umwana wakwe? Muli cino cipande na mu cikonkelepo, twalasambilila ifyo Yehova pa myaka iingi apeele abantu bamo umulimo wa kutungulula abantu bakwe. Ifi fipande fibili filelanda pa fishinka fitatu ifilanga ukuti ukutula fye na kale, Yehova e utungulula abantu bakwe.—Esa. 58:11.

3. Cinshi cayafwile Mose ukutungulula abena Israele?

³ Umupashi wa mushilo waleyafwa abo Lesa asontele ukutungulula  abantu bakwe. Natulande pali Mose uo Lesa apeele umulimo wa kutungulula abena Israele. Cinshi camwafwile ukubomba uyu umulimo uukalamba? Yehova ‘alibikile muli ena umupashi wakwe uwa mushilo.’ (Belengeni Esaya 63:11-14.) Kanshi ifi Mose bamupeele umupashi wa mushilo, calelanga ukuti Yehova alitwalilile ukutungulula abantu bakwe.

4. Bushe abena Israele baishibe shani ukuti Mose aletungululwa no umupashi wa kwa Lesa? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.)

⁴ Apo umupashi wa mushilo te kuti tuumone, bushe abena Israele bali no kwishiba shani ukuti Mose aletungululwa no mupashi wa mushilo? Umupashi wa mushilo walengele Mose alacita ifipesha amano no kweba Farao pe shina lya kwa Lesa. (Ukufu. 7:1-3) Na kabili umupashi wa mushilo walengele Mose aba ne mibele iisuma pamo nga ukutemwa, ukufuuka, no kutekanya. Iyi mibele eyalengele afikepo ukutungulula abena Israele. Mose alipuseneko sana ne ntungulushi shimbi ishaletungulula ifyalo fimbi ishali ishikali kabili ishali na bukaitemwe! (Ukufu. 5:2, 6-9) Ukwabula no kutwishika, Yehova e wasalile Mose ukulatungulula abantu bakwe.

5. Ni bani bambi abo Yehova apeele umupashi wa mushilo pa kuti baletungulula abantu bakwe?

⁵ Pa numa, umupashi wa mushilo uwa kwa Yehova walyafwile abaume na bambi abo asontele ukutungulula abantu bakwe. Baibolo itila: “Yoshua mwana Nuni aiswilemo umupashi wa mano.” (Amala. 34:9) “Umupashi wa kwa Yehova wawilile pali Gideone.” (Abapi. 6:34) Na kabili “umupashi wa kwa Yehova watampile ukubomba pali Davidi.” (1 Sam. 16:13) Aba baume bonse bashintilile pa mupashi wa mushilo ukuti ulebafwa kabili walibafwile ukucita ifintu ifyo bashali na kucita ku maka yabo. (Yosh. 11:16, 17; Abapi. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50) Ifi bacitile fyalengele Yehova alumbanishiwa.

6. Mulandu nshi Lesa alefwaila abantu bakwe balecindika abalebatungulula?

⁶ Finshi abena Israele balingile ukucita ilyo baishibe ukuti Lesa alipeele abaume abalebatungulula umupashi wa mushilo? Ilyo abantu baleilishanya pali Mose, Yehova aipwishe ati: “Kufika lilali aba bantu bakulansaalula?” (Impe. 14:2, 11) Ukwabula no kutwishika, Yehova e wasalile Mose, Yoshua, Gideone na Davidi ukulatungulula abantu bakwe. Abena Israele balekonka Intungulushi yabo Yehova nga baumfwila abaume abo asontele.

7. Bushe bamalaika baleyafwa shani Mose?

⁷ Bamalaika baleyafwa abo Lesa asontele ukutungulula abantu bakwe. (Belengeni AbaHebere 1:7, 14.) Yehova atumine bamalaika ku kupeela Mose umulimo, ku kumusambilisha na ku kumutungulula. E ico Lesa atumine Mose “ku kuyaba intungulushi kabili kalubula, no walemwafwako ni ulya wine malaika uwamoneke kuli ena mu cimpusa.” (Imil. 7:35) Amafunde ayo Mose alebomfya pa kusambilisha abena Israele yafumine kuli Yehova kabili “yapeelelwe muli bamalaika.” (Gal. 3:19) Yehova aebele Mose ati: “Tungulula abantu uko nakwebele. Mona! Malaika wandi akakutangilila.” (Ukufu. 32:34) Baibolo tayalanda ukuti abena Israele balimwene malaika aletungulula Mose. Lelo ifyo Mose alesambilisha no kutungulula abantu fyalelanga fye ukuti kwali uwalemwafwa uwali na maka ayacila aya bantunse.

8. Bushe bamalaika bayafwile shani Yoshua na Hisekia?

⁸ Yoshua uwapyene Mose, balimukoseshe ku “mukalamba wa mabumba ya kwa Yehova” ukutungulula abantu ba kwa Lesa ilyo balelwa na bena Kaanani; kabili abena Israele balicimfishe mu bulwi. (Yosh. 5:13-15; 6:2, 21) Mu kupita kwa nshita, ilyo Imfumu Hisekia yaleteka, abashilika abena Asiria baile ku kusansa  Yerusalemu. Mu bushiku fye bumo mu nshita ya bushiku, “malaika wa kwa Yehova alifumine no kuyaipaya abantu abali mu nkambi ya bena Asiria 185,000.”—2 Isha. 19:35.

9. Bushe abena Israele bali no kuleka ukumfwila abalebatungulula abo Lesa asontele pa mulandu wa kuti balelufyanya? Londololeni.

⁹ Nangu ca kuti bamalaika balipwililika, abaume abo baleyafwa bena tabali abapwililika. Ku ca kumwenako, pa nshita imo Mose tacindike Yehova. (Impe. 20:12) Yoshua na o talombele ukuti Lesa amutungulule ilyo ashilapangana icipangano na bena Gibeone. (Yosh. 9:14, 15) Pa nshita imo “icilumba calikulile mu mutima” wa kwa Hisekia. (2 Imila. 32:25, 26) Lelo nangu ca kuti aba baume balilufyenye, abena Israele balingile ukukonka ubutungulushi bwabo. Yehova aletungilila aba baume ukubomfya bamalaika. Ukwabula no kutwishika Yehova e waletungulula abantu bakwe.

10. Bushe Mose aletungululwa shani na Mafunde ya kwa Lesa?

¹⁰ Icebo ca kwa Lesa caletungulula abo Lesa asontele ukulatungulula abantu bakwe. Baibolo iita Amafunde Lesa apeele abena Israele ukuti, “amafunde ya kwa Mose.” (1 Isha. 2:3) Na lyo line Amalembo yalanda ukuti Yehova eupeela Amafunde, kabili na Mose wine alekonka aya Mafunde. (2 Imila. 34:14) Ilyo Yehova amwebele ifyakukonka pa kupanga icikuulwa ca mushilo, “Mose acitile ukulingana na fyonse ifyo Yehova amwebele. Filya fine fye e fyo acitile.”—Ukufu. 40:1-16.

11, 12. (a) Finshi Yoshua ne mfumu ishaleteka abantu ba kwa Lesa babebele ukulacita? (b) Bushe Icebo ca kwa Lesa calengele abaletungulula abantu ba kwa Lesa bacita cinshi?

¹¹ Ukutula fye ilyo Yoshua atendeke ukutungulula abena Israele, alilembele Amashiwi ya kwa Lesa. Lesa amwebele ati: “Ulebelenga ifyalembwa muli ili buuku no kwetetulapo akasuba no bushiku, pa kuti ubike amano ku kulakonka fyonse ifyalembwamo.” (Yosh. 1:8) Pa numa, imfumu ishaleteka abantu ba kwa Lesa na sho shalecita cimo cine. Shalingile fye ukulabelenga Amafunde cila bushiku, ukulayakopolola e lyo no “kulakonka amashiwi yonse aya mafunde aya ne fipope ifi pa kulaficita.”—Belengeni Amalango 17:18-20.

¹² Bushe Amashiwi ya kwa Lesa yalengele abaume abaletungulula ukucita cinshi? Natulande pa Mfumu Yoshia. Ilyo basangile ibuuku lya Mafunde ya kwa Mose, kalemba wa kwa Yoshia atendeke ukumubelengela. * Cinshi imfumu yacitile? “Ilyo fye imfumu yaumfwile amashiwi ayali mwi buuku lya mafunde, apo pene yalepwile ifya kufwala fya iko.” Lelo tayapelelele fye pa kulepula ifya kufwala. Yoshia atendeke ukonaula fyonse ifyo balebomfya pa kupepa ifilubi, lyena apekenye ukusefya Ica Kucilila, kabili abena Israele tababalile abasefyapo Ica Kucilila nge fyo basefeshe. (2 Isha. 22:11; 23:1-23) Pa mulandu wa kuti Yoshia na bambi abaletungulula abantu ba kwa Lesa baletungululwa ne Cebo ca kwa Lesa, baleitemenwa ukwalula inshila baletungulwilamo abantu ba kwa Lesa. Ifi balecita fyalelenga abantu ba kwa Lesa balacita ifintu ukulingana no kufwaya kwa kwa Lesa.

13. Bupusano nshi bwali pa baletungulula abantu ba kwa Lesa na pa baletungulula inko ishishalepepa Yehova?

¹³ Ishi shamfumu shalipuseneko ne ntungulushi sha fyalo fimbi ishaletungululwa na mano ya bantu, kabili ifyo shalepanga ukucita fyali fyapakashita fye! Abena Kaanani balecita ifya muselu, pamo nga ukulaalana na ba mu lupwa, ukulaalana kwa baume beka beka na banakashi ifyo fine, ukulaala ne finama, ukutuula abana amalambo, e lyo no kupepa utulubi.  (Lebi 18:6, 21-25) E lyo intungulushi sha bena Babiloni na bena Egupti tashakwete amafunde ayalelanda pa busaka ayo Lesa apeele abena Israele. (Impe. 19:13) Lelo abena Israele bena balimwene ifyo intungulushi shabo ishali ne cishinka shalelenga abantu babika amano ku fya kwa Lesa, baba ne mibele iisuma kabili aba busaka. Ukwabula no kutwishika Yehova e walebatungulula.

14. Mulandu nshi Yehova alesalapwila bamo abaletungulula abantu bakwe?

¹⁴ Imfumu shimo ishaleteka abantu ba kwa Lesa tashalekonka ifyo Lesa alesheba. Intungulushi ishishaleumfwila Yehova tashaletungululwa no mupashi wakwe uwa mushilo, bamalaika, ne Cebo cakwe. Limo Yehova alesalapula nelyo ukufumyapo isho intungulushi no kubikapo shimbi. (1 Sam. 13:13, 14) Pa numa, Yehova alisontele umuntu uwali no kuba intungulushi iisuma ukucila bonse abatungulwilepo abantu bakwe.

15. (a) Finshi bakasesema balandile ifyalangile ukuti intungulushi iyaibela yali no kwisa? (b) Nani uo bakasesema balandilepo ukuti ali no kuba intungulushi?

¹⁵ Pa myaka iingi, Yehova alisobele ukuti akasonta intungulushi iyaibela iya kutungulula abantu bakwe. Mose aebele abena Israele ati: “Kasesema uuli mu kati kenu, muli bamunyinenwe, uwaba nga ine, e o Yehova Lesa wenu akamwimisha, e o mukomfweko.” (Amala. 18:15) Esaya asobele ati uyu ali no kuba “intungulushi no kuba umukalamba wa bashilika.” (Esa. 55:4) Lesa alengele Daniele ukulemba pa kwisa kwa kwa “Mesia Intungulushi.” (Dan. 9:25) Na mukulekelesha Yesu Kristu ayitile ukuti ni “Ntungulushi” ya bantu ba kwa Lesa. (Belengeni Mateo 23:10.) Abasambi ba kwa Yesu baliitemenwe ukulamukonka kabili balimwebele ukuti e o Yehova asalile. (Yoh. 6:68, 69) Cinshi calengele ukuti bashininkishe ukuti Yesu Kristu e o Yehova asalile ukulatungulula abantu bakwe?

16. Finshi filanga ukuti Yesu alikwete umupashi wa mushilo?

¹⁶ Umupashi wa mushilo walyafwile Yesu. Ilyo Yesu abatishiwe, Yohane Kabatisha amwene “umuulu uleisuka, e lyo no mupashi wa mushilo uleikila pali [Yesu] kwati ni nkunda.” Pa numa “umupashi wa mushilo wamulengele ukuya mu matololo.” (Marko 1:10-12) Umupashi wa mushilo walyafwile Yesu ukucita ifipesha amano no kulanda na maka mpaka na lintu apwishishe umulimo wakwe pano isonde. (Imil. 10:38) Na kabili umupashi wa mushilo walilengele Yesu aba ne mibele pamo nga ukutemwa, ukusekelela, ne citetekelo icakosa. (Yoh. 15:9; Heb. 12:2) Takwali intungulushi na imbi iyacitile ifyo Yesu acitile ifyalangile ukuti aletungululwa no mupashi wa mushilo, ni Yesu fye pantu e o Yehova asalile.

17. Finshi bamalaika bacitile pa kwafwa Yesu?

¹⁷ Bamalaika balyafwile Yesu. Ilyo papitile inshiku ishinono ukutula apo Yesu  abatishiwilwe, “bamalaika balishile no kutendeka ukumwafwa.” (Mat. 4:11) Ilyo kwashele amaawala ayanono ukuti Yesu afwe, “malaika wa mu muulu amoneke kuli ena no kumukosha.” (Luka 22:43) Yesu alicetekele ukuti Yehova ali no kutuma bamalaika abakumwafwa pa nshita alekabila ukumwafwa pa kuti acite ukufwaya kwa kwa Lesa.—Mat. 26:53.

18, 19. Bushe Icebo ca kwa Lesa caletungulula shani Yesu mu fyo alecita na mu fyo alesambilisha?

¹⁸ Icebo ca kwa Lesa caletungulula Yesu. Ukutula fye ilyo Yesu atendeke umulimo wa kubila imbila nsuma, aletungululwa na Malembo. (Mat. 4:4) Na kuba, alekonka amashiwi ya kwa Lesa ica kuti alisumiine no kufwa pa cimuti. Nangu mashiwi ayo alandile aya kulekelesha ayambwile amasesemo ayalembelwe pali Mesia. (Mat. 27:46; Luka 23:46) Nomba intungulushi sha mapepo ishaliko pali ilya nshita shena tashalekonka ifyo Icebo ca kwa Lesa calelanda nga fyapusana na mafunde ayo shaipangiile. Yesu ayambwile amashiwi ya kwa Yehova ayo alandiile muli kasesema Esaya ilyo aebele intungulushi ati: “Aba bantu bancindika fye pa tunwa twabo, lelo imitima yabo yalitaluka kuli ine. Kwa fye ukupepa uko bampepa, pantu ifisambilisho basambilisha mafunde ya bantu.” (Mat. 15:7-9) Bushe kwena Yehova kuti asala aba bantu ukulatungulula abantu bakwe?

¹⁹ Yesu aleleka Icebo ca kwa Lesa ukulamutungulula mu fyo alecita na mu fyo alesambilisha abantu. Ilyo balemwipusha amepusho taleshintilila pa mano yakwe nelyo pa fyo aishibe, lelo alebeba ifyo Amalembo yasambilisha. (Mat. 22:33-40) Yesu taleeba abantu amalyashi pa fyo ubumi ku muulu bwaba nelyo ifyo umuulu ne sonde fyabumbwa, lelo “abalengele ukuti beshibe bwino bwino umwalola Amalembo.” (Luka 24:32, 45) Yesu alitemenwe Icebo ca kwa Lesa, kabili alefwaisha ukulaebako abantu pa Cebo ca kwa Lesa.

20. (a) Bushe Yesu alangile shani ukuti alenakila Lesa? (b) Finshi ubupusano bwali pali Yesu na Herode butusambilisha pa bo Yehova asala ukuba intungulushi?

²⁰ Nangu ca kuti abantu balepapa “pa mashiwi ayasuma” ayo Yesu alelanda, aleleka abantu bacindika Kasambilisha wakwe Yehova. (Luka 4:22) Ilyo umukankaala umo aitile Yesu ati, “mwe Kasambilisha musuma,” amwaswike ati: “Mulandu nshi wanjitila ati umusuma? Takwaba umusuma nangu umo, kano fye Lesa eka.” (Marko 10:17, 18) Yesu alipuseneko na Herode Agripa 1 uwaishileba imfumu nelyo intungulushi ya mu Yudea ilyo papitile imyaka nalimo 8 ukutula apo Yesu abwelelemo ku muulu! Ilyo kwali ukukumana ukwaibela, Herode afwele “ifya kufwala fya bufumu.” Abantu abalongene batendeke ukupunda abati: “Ilyo lishiwi lya kwa lesa, te lya muntu iyo!” Herode afwile alitemenwe sana pa malumbo ayo balemulumba. Cinshi camucitike? “Apo pene malaika wa kwa Yehova alimuumine, pa mulandu wa kuti tacindike Lesa; kabili imititi yalimuliile, asuka afwa.” (Imil. 12:21-23) Ukwabula no kutwishika, takuli uwingalanda ukuti Yehova e wasalile Herode ukuba intungulushi. Lelo Yesu ena alicitile ifyalelanga ukuti Lesa e wamusalile, kabili lyonse alelumbanya Yehova uwaba ni Ntungulushi Nkalamba iya bantu bakwe.

21. Finshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

²¹ Yesu tali no kuba fye intungulushi pa myaka iinono. Ilyo abuushiwe, umwine atile: “Nabampela amaka yonse mu muulu na pano isonde. . . Kabili, moneni! nakulaba na imwe inshiku shonse mpaka na ku mpela ya calo.” (Mat. 28:18-20) Nomba apo Yesu cibumbwa ca mupashi ku muulu, atungulula shani abantu ba kwa Lesa pano isonde? Ni bani abo Yehova ali no kubomfya ukutungulula abantu bakwe abali no kulakonka ubutungulushi bwa kwa Kristu? Bushe Abena Kristu bali no kwishiba shani abo Lesa alebomfya? Icipande cikonkelepo cikasuka aya mepusho.