1, 2. (a) Nsela’ane mbé a ne zañe betebe ôsu ya bamiñyebe, a ba ya Bengaa be Yéhôva? (b) Jé bia ye yen ayé’é di a di da zu?

BÔTE be wô’ô sili Bengaa be Yéhôva na: “Za a ne ntebe ôsu wônan?” Ba sili nalé amu, ngume môt, fam, nge ke minga, nwô ô ne ntebe ôsu ya abui miñyebe. Éyoñe ba sili bia nalé, bia wô’ô meva’a ya yalane be na, sa ke môta binam nnye a ne ntebe ôsu wongan. Yéhôva nnye a liti Yésus zen, bia ki bia tôñe zene Yésus a liti bia.​—Mt. 23:10.

² Ve nya ajô a ne na, ngume nsamba bôt éziñ, be loone wô na, ‘ôlo ô ne mewôk a fek,’ ñwô wo tebele bebo bisaé be Zambe den. (Mt. 24:45) Nde, jé ja liti bia na, Yéhôva nnye a wulu bia a zene ya Mone wé? Ayé’é di, a di da zu, ma ye ye’ele bia aval avé Yéhôva a zu a wulu bebo bisaé bé, den a ntoo betoyini mimbu. Meyé’é mete mebaé ma ye kate bia beta be mam mela, ma liti na, Yéhôva nnye a wulu bôte ba tebele bebo bisaé bé. Nalé a nga liti fo’o na, ataté melu mvus, Yéhôva nnye a ne ntebe ôsu ya ayoñe bôté dé.​—És. 58:11.

3. Jé é nga ve Moïse ngule ya wulu ayoñ Israël?

³ Mbamba nsisim nnye a mbe a va’a bôte Yéhôva a nga tobe ngul. Bi tame nyoñ éve’ane Moïse, Yéhôva a nga tobe nye na a bo nliti zene ya ayoñ Israël. Jé é nga ve nye ngule ya be’e beta mbe’e ate? Yéhôva a nga ve nye “nsisime wé ô ne étyi.” (Lañe Ésaïe 63:11-14.) Yéhôva a nga liti na, a ne ntebe ôsu  ya bebo bisaé bé, éyoñ a nga ve Moïse mbamba nsisime wé.

4. Aval avé bone b’Israël be mbe ve yeme na, Moïse a mbe a bili nsisime Zambe? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

⁴ Mbôle mbamba nsisim a ne ngul é ne te yené a mis, aval avé bone b’Israël be nga ye yeme na, nnye a wulu Moïse? Mbamba nsisim a nga volô Moïse na a bo mesimba, a na a liti Pharaon za nnye Yéhôva a né. (Nk. 7:1-3) Mbamba nsisim a nga volô fe Moïse na, a bi mbamba mefulu aval ane nye’an, éjôte nyul, ôjibi. Mefulu mete me nga volô nye na, a yeme wulu ayoñ Israël. Nga mi lôô beta nsela’ane a ne zañe bôte Yéhôva a top, a betebe ôsu ya émo ji, mbe bete be ne njet, teke bisi bôte bevok! (Nk. 5:2, 6-9) Môt éziñ a nji be ve sôane na, Yéhôva nnye a nga tobe Moïse.

5. Katek aval avé Yéhôva a nga ve bôte béziñ ngule ya liti ayoñe bôte dé zen.

⁵ Mvus ya valé, Yéhôva a nga ve bôte befe mbamba nsisim wé asu ya na, be bo ngule ya tebele ayoñe bôte dé. “Yasua (Josué) e mone Nun, a mbe njalan a nsisime ya fek.” (Dt. 34:9, Mfefé Nkôñelan.) “Nsisime Yéhôva ô nga jaé be Gédéon.” (Bm. 6:34) “Nsisime Yéhôva ô nga dañe zu be David ngu.” (1 Sa. 16:13) Bôte bete bese be nga tabe ndi a nsisime Zambe, nsisim ôte ñwô ô nga ve be ngule ya bo bitua bi mam be nji be ve bo a ngule jap bebien. (Jos. 11:16, 17; Bm. 7:7, 22; 1 Sa. 17:37, 50) Yéhôva nnye a nga nyoñe duma ya beta be mam bôte bete be nga bo.

6. Amu jé Yéhôva a mbe a yi na ayoñ Israël e semé bôt a nga top?

⁶ B’Israëlit be nga yeme na Yéhôva nnye a ve bôte béziñ ngul, ve ye be nga semé bôte bete? Éyoñe bone b’Israël be nga kobô Moïse menyiñ, Yéhôva a nga sili nye na: “Ntaa vé bôte ba b’aye biasé ma?” (Nb. 14:2, 11) Yéhôva nnye a nga tobe Moïse, Josué, Gédéon, a David na be tebele ayoñe bôte dé. Éyoñe bone b’Israël be mbe be bo’o bôte bete mewôk, Yéhôva Ntebe ôsu wop, nnye be mbe be bo’o mewôk.

7. Aval avé Beéngele be nga su’u Moïse?

⁷ Beéngele be nga be be su’u bôte Yéhôva a nga top. (Lañe Behébreu 1:7, 14.) Yéhôva a nga ve beéngele ngule ya liti Moïse jam a yiane bo, ngule ya ve nye biôm a ye saé a bie, a ngule ya liti nye zen. Zambe a nga lôme Moïse, “a bo njô bôt a nyi bôt, a wo ya ange a nga yené mone élé été.” (Mam. 7:35) Yéhôva a nga ‘ve Israël Metiñ a zene ya beange.’ (Beg. 3:19) Yéhôva a nga jô nye na: “Kele’ liti bôt be ke vôm me nga kate wo: Ô lô, ange wom a ye ke wo ôsu.” (Nk. 32:34) Kalate Zambe a nji kate bia na, b’Israëlit be nga yen ange a bo’o ésaé señe Moïse. Ve e nga yené ne ngeññ na, ngul a fek Moïse a belane bie, bi nji bo émbié, bia so nye be éngele Zambe.

8. Aval avé beéngele be nga su’u Josué a Ézéchias?

⁸ Mvus awu Moïse, “njôô ya nsamba mewosane Yéhôva” a nga ve Josué ngule ya bo nliti zen ya ayoñ Israël, a dañe Becananéen bita. (Jos. 5:13-15; 6:2, 21) Mvus ya valé, Njô bôt Ézéchias a nga tôban abui minjuk amu nkane bita ya Assyrie ô mbe ô bili ôvañe ya zu wosane Jérusalem. Ve alu éziñ, “ange Yéhôva a nga ke, a wôé bôt minkane Beassyrien betoyini ntet mewôm mwom a betan.”​—2 Bb. 19:35.

9. Ye bone b’Israël be nga yiane biasé bôte Yéhôva a nga top, amu be mbe bebo mam abé? Amu jé?

⁹ Nya ajô ane na, beéngele be ne teke  ayeñ, ve bone be bôt ba suk, be ne bebo mam abé. Môs éziñ, Moïse a nga kop amu a nji ve Yéhôva duma. (Nb. 20:12) Josué a nji taté jeñe nkômbane Zambe éyoñ a nga bo élat a bôte ya Gabaon. (Jos. 9:14, 15) Ézéchias ki, a nga jô’é nleme wé ô “betebane yôp” tañ abim éyoñ éziñ. (2 Mka. 32:25, 26) Ve, akusa bo bôte bete be mbe bebo mam abé, bone b’Israël be nga yiane semé be. Yéhôva a mbe a tebele’e bôte bete a zene ya beéngele bé. Ôwé, Yéhôva nnye fo’o a mbe a liti’i bebo bisaé bé zen.

10. Aval avé Moïse a nga jô’é Metiñe me Zambe me liti nye zen?

¹⁰ Mejô me Zambe me mbe me liti’i bôte Yéhôva a nga tobe zen. Kalate Zambe a loone Metiñe Yéhôva a nga ve ayoñ Israël na “Metiñe me Moïse.” (1 Bb. 2:3) Akusa bo nalé, Kalate Zambe a liti ne sañesañe na, Yéhôva nnye a ne Mvee metiñ, a na Moïse émien a nga yiane tôñe Metiñ mete. (2 Mka. 34:14) Éyoñe Yéhôva a maneya kat aval ba yiane lôñe tabernacle, “Moïse a nga bo aval ane mam mese Yéhôva a nga tiñeti nye me mbe. Aval ete a nga bo.”​—Nk. 40:1-16.

11, 12. (a) Jé Yéhôva a mbe a yange na Josias, a bêjô bôt a nga top be bo? (b) Aval avé Mejô me Zambe me nga liti bejô bôt ya Israël zen?

¹¹ Éyoñ a nga bo ntyi’i mejô ya ayoñ Israël, Josué a nga tili kalate Mejô me Zambe asu dé. “Wo ye yé’é nye môs baa alu, nalé wo ye ba’ale a bo e mam mese me ne ntilan été.” (Jos. 1:8, Mfefé Nkôñelan.) Mvuse ya valé, bejô bôte bese ya ayoñ Israël be mbe be yiane bo nalé. Be mbe ntindane ya lañe nye môse ôse, ntindane ya tili nye ntili wop bebien, a “ba’ale mejô mese ya Atiñe di a mevinda ma, a ba’ale me.”​—Lañe Deutéronome 17:18-20.

¹² Mfi ôvé Mejô me Zambe me mbe asu môt a ne nliti zen? Bi tame kobô ajô Njô bôt Josias. Éyoñe be nga some kalate Metiñ e temple été, ntili mame njô bôt a nga taté na a lañe nye ôsu wé. * “A nga bo na, éyoñe njô bôt a nga wô’ô mejô ya kalate Metiñ, a nga nyabe mengômesane mé.” Ve a nji su’u valé. Josias a nga tôñe Mejô me Zambe, ane a nga taté na a wosan évus ékaña’a, a kômesane fe Pâque, aval ayoñ Israël e nji tame bo melu mvus. (2 Bb. 22:11; 23:1-23) Mbôle Josias, a bôte befe Yéhôva a nga top, be nga tôñe Mejô me Zambe, be nga bo tyi’ibi ya tyendé, be mbe fe ngule ya kôme timin ayoñe bôte nkômbane Zambe. Nalé a nga volô bebo bisaé be Yéhôva ya melu mvus na, be tôñe nkômbane Zambe.

13. Nsela’ane mbé a mbe zañe bejô bôt Zambe a nga top, a ba ya meyoñe mefe?

¹³ Bejô bôt be mbe be tôñe Mejô me Zambe, be mbe fo’o be sela’an a ba ya meyoñe mefe, mbe be mbe be jôé a fe’e mona môt é ne étun! Éjôé Becananéen si, bôte be mbe be bo’o bitua bi mam: be mbe be bo’o abasa, befam be jô’ôbô befam, be jô’ôbô betit, be va’a bone bap metuna’a, a mbia nkañane bengunemelan. (Lv. 18:6, 21-25) Bejô bôt ya Égypte a Babylone ki, be nji be be tôñe metiñe Yéhôva a nga ve ayoñe dé a lat a mfuban. (Nb. 19:13) Ve bebo bisaé be Yéhôva ya melu mvus, be nga yen ane betebe ôsu bap, ba ngôné mfi ya mfubane mfa’a ya nsisim, ôsimesan, a mimfa’a mise mivok. Nalé a liti’i fo’o na Yéhôva nnye a tebele be.

14. Amu jé Yéhôva a nga fôñesô bejô bôt béziñe ya ayoñe dé?

 ¹⁴ Sa ke bejô bôte bese be mbe be wulu ayoñ Israël mbe be mbe be bo’o Zambe mewôk. Njô bôt a nji be a bo’o Yéhôva mewôk, a mbe a bene na mbamba nsisime Yéhôva, beéngele bé, a Mejô mé me liti nye zen. Biyoñe biziñ, Yéhôva a mbe a fôñesô nye, nge ke na, a mbe a va’a nye éto njô, éyoñ éte a tobe môt mfe. (1 Sa. 13:13, 14) Éyoñ émien a tyik, Yéhôva a tôbe môt mfe a ye be’e mbe’e ôte a dañe bôte bese be tatéya wô be’e.

15. (a) Aval avé mintilane bekuli mejô mi nga liti na, Yéhôva a ye tobe ngume môt, ô bo nliti zen? (b) Za a mbe nliti zen ate?

¹⁵ Mimbu mimbu, Yéhôva a nga ka’ale na, a ye tobe ngume môt, ñwô wo ye wulu bebo bisaé bé. Moïse a nga kate bone be Israël na: “Yéhôva Zambe wôé a ye telé wo nkulu mejô a so’o zañe jôé, be bobenyoñ, aval ane ma; nnye ate mi aye vô’ôlô.” (Dt. 18:15) Nkulu mejô Ésaïe a nga jô na, Nkulu mejô ate a ye bo “ntebe ôsu a njôô.” (És. 55:4) Nkulu mejô Daniel ki a nga tili a ngule ya mbamba nsisime na, ntebe ôsu a ne “ñwo’one mbon,” a ye so. (Dn. 9:25, Mfefé Nkôñelan.) Éyoñ a mbe si va, Yésus a nga jô na, nnye a ne “nliti bôte zen” asu bebo bisaé be Yéhôva. (Lañe Matthieu 23:10, Mfefé Nkôñelan.) Beyé’é be Yésus be nga bo nye mewôk, be nga yemete na, Yéhôva nnye a nga tobe nye. (Jn. 6:68, 69) Jé é nga liti be na, Yésus Krist nnye a mbe môte Yéhôva a belane nye na, a liti be zen?

16. Jé é nga liti na Yésus a mbe a bili mbamba nsisim?

¹⁶ Mbamba nsisime Zambe a nga ve Yésus ngul. Môs a nga duban, Jean Baptist a nga yene “yôp e kanda’an, a nsisim ô sise’ be nye ane zum.” Mvus ya valé, “nsisim ô nga tindi nye a ke [nkôte si].” (Mc. 1:10-12) Éyoñ ése a nga bo ésaé nkañete jé, Mbamba nsisime Zambe a nga ve Yésus ngule ya bo mesimba, ngule ya ye’ele bôt a fe’e Zambe. (Mam. 10:38) Mbamba nsisim a nga ve fe nye ngule ya bi mefulu ane nye’an, mevak, a ngule mbunan, mefulu me ne bifase ya ébuma ya nsisim. (Jn. 15:9; Beh. 12:2) Nliti zene mfe a nji bo mam ma liti na, Zambe nnye a nga tobe nye, avale Yésus a nga bo. Yesus a mbe fo’o ntoban Yéhôva ôbien.

17. Jé beéngele be nga bo asu ya na be su’u Yésus?

¹⁷ Beéngele be nga su’u Yésus. Éyoñe Yésus a maneya duban, “ane beange be nga zu volô nye.” (Mt. 4:11) Ôsusua na bôte be nga wôé nye, ba zu bi nye, “ange a nga zu be nye a so’o yôp, a ve  nye ngu.” (Lc 22:43) Yésus a mbe a too ndi na, Yéhôva a ye lôm éngele, na a zu ve nye ngule ya tôé nsôñane wé.​—Mt. 26:53.

18, 19. Aval avé Mejô me Zambe me nga liti Yésus zen, ényiñ jé, a miñye’elane mié?

¹⁸ Mejô me Zambe me nga liti Yésus zen. Éyoñe Yésus a nga taté ésaé nkañete jé, a nga jô’é na Mejô me Zambe me liti nye zen. (Mt. 4:4) A nga bo Yéhôva Zambe mewôk, to’o éyoñ a nga wu élé mintaé. Mejô a nga kandane kuli anyu dé, me mbe me so’o mimfufup mintilan. (Mt. 27:46; Lc 23:46) Ve betebe ôsu ya miñyebe ya éyoñ éte, be mbe be biasé’é Kalate Zambe, a vi’a telé metum map ôsu. Yésus a nga belane nkulan ajô Ésaïe éyoñ a nga jô na: “Bôte ba be awumu me biyaé; ve minlem miap mi ne me ôyap. Be akañe me momo nkañan, amu be aye’ele bôt mejô me ne mejô me bôt.” (Mt. 15:7-9) Ye bi ne simesane na Yéhôva a mbe ve top avale bôt ete, na be liti ayoñe dé zen?

¹⁹ Yésus a nga kañese na, Mejô me Zambe me tebele fe miñye’elane mié, sa ve mimboone mié étam. Éyoñe bôt be mbe be va’a miñye’elane mi ne te yian, a nji ve fe’e jé émien, nge ñyemane mam wé. A nga jô’é na Mejô me Zambe mme me tebe ôsu. (Mt. 22:33-40) A nji kañete bôt mame ma fombô ényiñ a mbe a bili yôp, nge aval a nga saé a Ésa wé asu ntéane biôm, ve “a nga ve be ngule ya yeme mejô ya Kalate Zambe.” (Lc 24:32, 45) Yésus a mbe a nye’e Mejô me Zambe, a mbe fe a kañete’e me bôte bevok a ayôñ ése.

20. (a) Aval avé Yésus a nga liti na a sili émiene si be Yéhôva? (b) Nsela’ane a ne zañe Yésus a Hérode Agrippa I a ye’ele bia jé, a lat a avale Yéhôva a tobe betebe ôsu?

²⁰ Akusa bo na Yésus a nga belane “mbamba mejô,” ve a nga dañe belane mejô ma so be Yéhôva, Ñye’ele wé. (Lc 4:22) Éyoñe nkukume môt ô nga jeñe na, wo ve Yésus duma, a loone nye na, “mba ñye’ele,” Yésus a nga yalane na: “Wo loene me mba môt amu jé? Môte wua a ne mba môt, ve Zambe étam.” (Mc. 10:17, 18) Yésus a mbe fo’o a selan a Hérode Agrippa I, nnye a mbe njô bôt, nge ke nliti zene ya Juda bebé mimbu mwom mvus awu Yésus. Ngômesane Hérode é mbe ngômesane “njô bôt.” Bôte be mbe be kañe nye, be mbe be yôta’ane na: “Tyiñe zambe éziñe nyô, é nji bo tyiñe môt!” Hérode a nga kañese ôlu’u ate, “Ane ange Tate a nga ji’a bi nye amu a nji ve Zambe duma: ane minsoñ mi nga di nye, ane a nga wu.” (Mam. 12:21-23) E ne été na, teke môt éziñ a bili mbamba ñyenane mam, a ne jô na, Yéhôva nnye a nga top Hérode. Yésus ki a nga liti a ngul ése na, Yéhôva nnye a nga tobe nye, a nga wumulu nye éyoñ ése, ane Ntebe ôsu a dañe betebe ôsu bese.

21. Ayé’é da zu da ye ve bia biyalane ya minsili mivé?

²¹ Éto njô Yésus j’aye ke bo ve tañe bone mimbu. Éyoñ a nga wômô, Yésus a nga jô beyé’é bé na: “Ngul ése é maneya vebane be ma e yôb été a e si nyô,” a na: “Mi lôô me ne a mia môse mise akekui amane ya si nyô.” (Mt. 28:18-20, Mfefé Nkôñelan.) Ve mbôle bi nji bo ngule ya yene Yésus, amu a ne nsisim e yôp été, aval avé a tebele bôte ya si va? Nné ane ô kôlô be Krist, za mfe Yéhôva Zambe a belane nye na, a tebele bôte bé? Jé Bekristen be ne bo asu ya na, be yemelane bôte bete? Ayé’é da zu, da ye ve bia biyalane ya minsili mite.