1, 2. (a) Nɛ̌ mɛ ɖěɖee nɔ xlɛ́ ali Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ é ka gbɔn vo nú mɛ ɖěɖee nɔ wà mɔ̌ ɖò sinsɛn ɖevo lɛ mɛ é gbɔn? (b) Etɛ jí mǐ ka na ɖɔ xó dó ɖò xota elɔ kpo ee na bɔ d’ewu é kpo mɛ?

“MƐ̌ KA nyí nukɔntɔ́ mitɔn?” Nùɖé nɛ, bɔ mɛ lɛ nɔ kanbyɔ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ hwɛhwɛ. É ka nyí nǔkpacamɛ ɖé ǎ, ɖó ɖò sinsɛn gègě mɛ ɔ, sunnu ɖé alǒ nyɔnu ɖé nɔ nyí nukɔntɔ́ alǒ gǎn. Amɔ̌, mǐ nɔ gó bo nɔ ɖɔ nú mɛ ɖěɖee kàn mɔ̌ byɔ mǐ lɛ é ɖɔ Gǎn mǐtɔn kún nyí gbɛtɔ́ hwɛhutɔ́ ɖé ó. É nyɔ́ wà ɔ, mǐ ɖò gǎn mǐtɔn Klisu e fɔ́n sín kú é glɔ, bɔ éyɛ ɖò Tɔ́ tɔn Jehovah e nyí gǎn tɔn é glɔ.—Mat. 23:10.

² Amɔ̌, kplékplé sunnu lɛ tɔn e nukún nɔ mɔ, bɔ è nɔ ylɔ ɖɔ “[deví] gbejinɔtɔ́ ayiɖotenanɔ” é ɖé tíìn bo nɔ nɔ nukɔn nú togun Mawu tɔn égbé. (Mat. 24:45) Nɛ̌ mǐ ka wà gbɔn lo, bo tuùn ɖɔ Jehovah ɖò ali xlɛ́ mǐ wɛ nugbǒ nugbǒ gbɔn Vǐ tɔn e nukún ma nɔ mɔ ǎ é jí? Ðò xota elɔ kpo ee bɔ d’ewu é kpo mɛ ɔ, mǐ na gbéjé lee Jehovah ko xlɛ́ ali gbɛtɔ́ ɖé lɛ bɔ ye nɔ nukɔn nú mɛtɔn lɛ gbɔn é kpɔ́n. Xota wè lɛ na ɖɔ xó dó nǔ e xlɛ́ ɖɔ Jehovah ɖò gudo nú sunnu enɛ lɛ nugbǒ nugbǒ é atɔn jí, b’ɛ na xlɛ́ ɖɔ é kpó ɖò Gǎn togun tɔn tɔn nyí wɛ.—Eza. 58:11.

3. Etɛ ka na hlɔnhlɔn Mɔyizi bɔ é xlɛ́ ali Izlayɛli?

³ Gbigbɔ mímɛ́ nɔ na hlɔnhlɔn afɔsɔ́ɖótetɔ́ Mawu tɔn lɛ. Mǐ ni ɖɔ  xó dó Mɔyizi e è sɔ́ azɔ̌ d’así na b’ɛ na nɔ nukɔn nú Izlayɛli-ví lɛ é jí. Etɛ ka d’alɔ ɛ b’ɛ wà azɔ̌ syɛnsyɛn enɛ? Jehovah sɔ́ gbigbɔ mímɛ́ tɔn dó éyɛ mɛ. (Xà Ezayíi 63:11-14.) Gbɔn gbigbɔ mímɛ́ zinzan dó na hlɔnhlɔn Mɔyizi gblamɛ ɔ, Jehovah nɔ ɖò ali xlɛ́ togun tɔn wɛ.

4. Nɛ̌ Izlayɛli-ví lɛ ka sixu wà gbɔn bo tuùn ɖɔ gbigbɔ Mawu tɔn ɖò Mɔyizi jí? (Kpɔ́n ɖiɖe e ɖò bǐbɛ̌mɛ é.)

⁴ Ðó gbigbɔ mímɛ́ nyí hlɔnhlɔn e nukún ma nɔ mɔ ǎ é ɖé wutu ɔ, nɛ̌ Izlayɛli-ví lɛ ka sixu wà gbɔn bo tuùn ɖɔ é ɖò azɔ̌ wà wɛ ɖò Mɔyizi mɛ? Gbigbɔ mímɛ́ d’alɔ Mɔyizi bɔ é bló nùjiwǔ lɛ, bo ɖɔ nyikɔ Mawu tɔn nú Falawɔ́ɔn. (Tín. 7:1-3) Gbigbɔ mímɛ́ lɛ́ zɔ́n bɔ Mɔyizi kpéwú bo ɖó jijɔ ɖagbeɖagbe lɛ ɖi wanyiyi, xomɛfífá kpo suúlu kpo, enɛ zɔ́n bɔ é kpéwú bo xlɛ́ ali Izlayɛli-ví lɛ. Kpɔ́n lee é gbɔn vo tawun nú axɔsu tò ɖevo lɛ tɔn e nɔ syɛn nukún bo nɔ lɛ́ nyí cejɛnnabinɔ lɛ é sɔ́ é! (Tín. 5:2, 6-9) É ɖò wɛn, Jehovah ɖesunɔ wɛ sɔ́ Mɔyizi b’ɛ na nyí nukɔntɔ́ nú togun Tɔn.

5. Tinmɛ lee Jehovah na hlɔnhlɔn Izlayɛli-ví ɖevo lɛ bɔ ye nɔ nukɔn nú togun tɔn gbɔn é.

⁵ Nukɔnmɛ ɔ, gbigbɔ mímɛ́ Jehovah tɔn na hlɔnhlɔn sunnu ɖevo ɖěɖee é sɔ́ bɔ ye na nɔ nukɔn nú togun tɔn lɛ é. “Nùnywɛ sín [gbigbɔ] ɖaxó ɖé gɔ́ Jozuwée Nuni ví ɔ.” (Sɛ́n. 34:9) “[Gbigbɔ] Mawu Mavɔmavɔ tɔn wá ta nú Jedenyɔ́ɔ.” (Hwɛ. 6:34) Bɔ “[Gbigbɔ] Mawu Mavɔmavɔ tɔn wá Davidi jí.” (1 Sam. 16:13) Sunnu enɛ lɛ bǐ ɖeji dó gbigbɔ Mawu tɔn wu ɖɔ é na d’alɔ emi, bɔ gbigbɔ enɛ ka na ye hlɔnhlɔn bɔ ye wà nǔ e ye ma sixu kpéwú gbeɖé bo wà ɖò hlɔnhlɔn yeɖesunɔ tɔn mɛ ǎ lɛ é. (Joz. 11:16, 17; Hwɛ. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50) Nǔ e mɛ é tɔ́n kɔ dó é wɛ nyí ɖɔ nùjiwǔ enɛ lɛ kpa susu nú Jehovah.

6. Etɛwu Mawu ka ba ɖɔ togun emitɔn ni ɖó sísí nú nukɔntɔ́ Izlayɛli tɔn lɛ?

⁶ Nɛ̌ Izlayɛli-ví lɛ ka ɖó na wà nǔ gbɔn hwenu e é wá ɖò wɛn ɖɔ gbigbɔ mímɛ́ wɛ na hlɔnhlɔn sunnu enɛ lɛ é? Hwenu e togun ɔ hlun nǔ ɖɔ dó nukɔntɔ́ e Mɔyizi nyí nú ye é wu é ɔ, Jehovah kanbyɔ ɖɔ: “Kaka hwetɛnu wɛ togun elɔ ka na gbɛ́ wǎn nú mì yì jɛ?” (Kɛ́n. 14:2, 11) Nugbǒ ɔ, Jehovah sɔ́ Mɔyizi, Jozuwée, Jedenyɔ́ɔ kpo Davidi kpo bonu ye na nyí afɔsɔ́ɖótetɔ́ tɔn. Enyi togun ɔ setónú nú sunnu enɛ lɛ ɔ, é xlɛ́ ɖɔ ye sɔ́ Jehovah dó ɖó Gǎn yetɔn nɛ.

7. Nɛ̌ wɛnsagun lɛ ka d’alɔ Mɔyizi gbɔn?

⁷ Wɛnsagun lɛ d’alɔ afɔsɔ́ɖótetɔ́ Mawu tɔn lɛ. (Xà Eblée lɛ 1:14.) Jehovah zán wɛnsagun tɔn lɛ dó ɖè azɔ̌ nú Mɔyizi, sɔnǔ n’i, bo lɛ́ xlɛ́ ali i. Mawu sɛ́ Mɔyizi dó “gbɔn wɛnsagun e tɔ́n dó jǐ tɔn ɖò zungodwe mɛ ɔ jí, nú é na ɖu gǎn ɖò ye nu, lobo hwlɛn ye gán.” (Mɛ. 7:35) Jehovah na Sɛ́n ɔ gbɔn wɛnsagun lɛ jí, bɔ Mɔyizi zán dó kplɔ́n Izlayɛli-ví lɛ. (Ga. 3:19) Bɔ Jehovah ɖɔ n’i ɖɔ: “Kplá togun ɔ yì fí e un na ɖɔ nú we ɔ; wɛnsagun ce ka na nɔ nukɔn towe.” (Tín. 32:34) Biblu ɖɔ ɖɔ Izlayɛli-ví lɛ mɔ wɛnsagun ɖé tlɔlɔ lě b’ɛ ɖò azɔ̌ enɛ lɛ wà wɛ ǎ. Loɔ, ali e nu Mɔyizi nɔ kplɔ́n nǔ togun ɔ bo nɔ xlɛ́ ali i ɖè é xlɛ́ nyì wɛn ɖɔ hlɔnhlɔn e hugǎn gbɛtɔ́ tɔn é ɖé ɖò alɔ dó è wɛ.

8. Alɔ tɛ wɛnsagun lɛ ka dó Jozuwée kpo Ezekiyasi kpo?

⁸ “Ahwangán Mawu Mavɔmavɔ tɔn” dó wusyɛn lanmɛ nú Jozuwée e wá jɛ Mɔyizi tɛnmɛ é ɖɔ é ni kplá togun Mawu tɔn, bonu ye ni tɔ́n ahwan Kanáanu lɛ; bɔ Izlayɛli-ví lɛ ka ɖu ɖò ahwan ɔ jí nugbǒ. (Joz. 5:13-15; 6:2, 21) Nukɔnmɛ ɔ, Axɔsu Ezekiyasi wá mɔ éɖée ɖò ahwangɔnu hlɔnhlɔnnɔ  Asilíi tɔn e dó xɛsi é nukɔn, bɔ ye gblɔ́n adǎn ɖɔ emi na tɔ́n ahwan Jeluzalɛmu. Ðò zǎn ɖokpo mɛ ɔ, “wɛnsagun Mawu Mavɔmavɔ tɔn ɖokpo tɔ́n, bo hu gbɛtɔ́ adɔ̌kpo tɛnnɛ děgba ɖě afatɔ́n (185 000).”—2 Axɔ. 19:35.

9. Hwɛhuhu afɔsɔ́ɖótetɔ́ Mawu tɔn lɛ tɔn ka na zɔ́n bɔ Izlayɛli-ví lɛ na gɔn tónú sè nú ye wɛ à? Tinmɛ.

⁹ É ɖò wɛn ɖɔ wɛnsagun lɛ nyí mɛ maɖóblɔ̌, bɔ sunnu e ye d’alɔ lɛ é ka nyí gbɛtɔ́ hwɛhutɔ́. Gbè ɖokpo ɔ, Mɔyizi ɖè mimɛ̌ e Jehovah nyí é xlɛ́ ǎ. (Kɛ́n. 20:12) Jozuwée kàn gbè byɔ Mawu cobo jɛ akɔ xá Gabawɔ́ɔnnu lɛ ǎ. (Joz. 9:14, 15) Nú táan klewun ɖé ɔ, Ezekiyasi ‘tɛ afɔ ayǐ.’ (2 Tan 32:25, 26) Sunnu enɛ lɛ nyí hwɛhutɔ́ có, Jehovah ɖó nukún ɖò Izlayɛli-ví lɛ sí ɖɔ ye ni xwedó alixlɛ́mɛ yetɔn lɛ. Jehovah nɔ gudo nú sunnu enɛ lɛ gbɔn wɛnsagun tɔn lɛ jí. Jehovah wɛ xlɛ́ ali togun tɔn nugbǒ.

10. Nɛ̌ Sɛ́n Mawu tɔn ka xlɛ́ ali Mɔyizi gbɔn?

¹⁰ Xó Mawu tɔn xlɛ́ ali afɔsɔ́ɖótetɔ́ tɔn lɛ. Biblu ylɔ Sɛ́n e Mawu na Izlayɛli-ví lɛ é ɖɔ “Mɔyizi sɛ̀n ɔ.” (1 Axɔ. 2:3) É ɖò mɔ̌ có, Biblu xlɛ́ ɖɔ Jehovah wɛ nyí Mɛ e na Sɛ́n ɔ é, bɔ Mɔyizi ɖesu ɖó na setónú nú Sɛ́n enɛ. (2 Tan 34:14) Ee Jehovah ɖɔ lee Mɔyizi na bló Goxɔ ɔ gbɔn é n’i gudo é ɔ, é “bló nǔ e Mawu Mavɔmavɔ ɖɔ n’i lɛ bǐ tɛnwin lɛnwin.”—Tín. 40:1-16.

11, 12. (a) Etɛ è ka byɔ ɖò Jozuwée kpo axɔsu ɖěɖee kpa acɛ dó togun Mawu tɔn nu lɛ é kpo sí? (b) Etɛ Xó Mawu tɔn ka wà nú mɛ ɖěɖee nyí gǎn ɖò togun Mawu tɔn nu lɛ é?

¹¹ Sín hwenu e Jozuwée bɛ́ nukɔntɔ́zɔ́ tɔn é ɔ, é ɖó Xó Mawu tɔn e è wlan é. È ɖɔ n’i ɖɔ: “Ma nɔ gɔn sɛ́nwema elɔ xà gbeɖé ó. Nɔ lin tamɛ d’ewu zǎn kpo kéze kpo, bo nɔ bló nǔ e è ɖɔ d’emɛ ɔ bǐ ɖ’eji.” (Joz. 1:8) Nukɔnmɛ ɔ, axɔsu e kpa acɛ dó togun Mawu tɔn nu lɛ é lɔ wà nǔ ɖokpo ɔ. Ye ɖó na xà Sɛ́n ɔ gbè bǐ gbè, bo na wlan bo hɛn, bo “na kpé nukún dó sɛ́n lɛ kpo gbetakɛ́n lɛ kpo wu, bo na nyì bǐ.”—Xà Sɛ́nflínmɛ 17:18-20.

¹² Etɛ Xó Mawu tɔn ka wà nú sunnu ɖěɖee ɖò nukɔn lɛ é? Mǐ ni gbéjé kpɔ́ndéwú Axɔsu Joziyasi tɔn kpɔ́n. Ee è mɔ wema e mɛ Mɔyizi Sɛ̀n ɔ ɖè é ɖé gudo é ɔ, wěgbojinɔtɔ́ Joziyasi tɔn jɛ xixa n’i jí. * Nɛ̌ axɔsu ɔ ka wà nǔ gbɔn? “Ee axɔsu ɔ sè xó e ɖò sɛ́nwema ɔ mɛ ɔ, é vún awu dó kɔ nú éɖée.” Amɔ̌, é lɛ́ wà nǔ hú mɔ̌. Xó Mawu tɔn xlɛ́ ali Joziyasi bɔ é tɔ́n ahwan vodunsinsɛn syɛnsyɛn, bo sɔnǔ nú Dindinwayixwe ɖé ɖuɖu bɔ è ko mɔ mɔhun ɖě kpɔ́n ǎ. (2 Axɔ. 22:11; 23:1-23) Ðó Xó Mawu tɔn xlɛ́ ali Joziyasi kpo gǎn gbejinɔtɔ́ lɛ kpo wutu ɔ, ye sɔ́ jlǒ dó vɔ́ alixlɛ́mɛ e ye nɔ na togun Mawu tɔn é jlaɖó bo lɛ́ bló bɔ ye mɔ nukúnnú jɛ mɛ. Huzuhuzu enɛ lɛ e wá togun Mawu tɔn hwexónu tɔn ɔ mɛ é zɔ́n bɔ ye wà nǔ sɔgbe xá jlǒ tɔn.

13. Vogbingbɔn tɛ ka ɖò gǎn togun Mawu tɔn tɔn lɛ kpo akɔta ɖevo lɛ tɔn lɛ kpo tɛntin?

¹³ Kpɔ́n lee gǎn gbejinɔtɔ́ enɛ lɛ gbɔn vo nú gǎn akɔta ɖevo lɛ tɔn e nɔ sɔ́ nùnywɛ gbɛtɔ́ tɔn kpo linlin maɖótaɖé lɛ kpo dó w’azɔ̌ na é sɔ́ é! Ðò acɛkpikpa Kanáanu lɛ tɔn glɔ ɔ, gbɛtɔ́ lɛ nɔ wà nǔ e xyɔwǔ lɛ é: ye nɔ ɖóxó xá hɛnnumɔ yetɔn lɛ, sunnu nɔ ɖóxó xá sunnu alǒ nyɔnu nɔ ɖóxó xá nyɔnu, ye nɔ ɖóxó xá kanlin, nɔ hu vǐ yetɔn lɛ dó vodun, lobo nɔ sɛ̀n vodun titewungbe tɔn. (Lev. 18:6, 21-25) Gɔ́ na ɔ, gǎn Babilɔnu tɔn lɛ kpo gǎn Ejipu tɔn lɛ kpo xwedó nùwalɔ ɖagbeɖagbe e sɔgbe ɖò nùnywɛ xwitixwiti linu bo kúnkplá mímɛ́ jí ninɔ bɔ Mawu ɖɔ nú Izlayɛli-ví lɛ é ǎ. (Kɛ́n. 19:13) Ðò vogbingbɔn mɛ ɔ, togun Mawu tɔn  hwexónu tɔn ɔ mɔ lee gǎn yetɔn gbejinɔtɔ́ lɛ xò mímɛ́ jí ninɔ ɖò gbigbɔ lixo, walɔ lixo kpo agbaza lixo kpo sín kàn gbɔn é. É ɖò wɛn ɖɔ Jehovah ɖò ali xlɛ́ ye wɛ.

14. Etɛwu Jehovah ka nɔ dɔn tó nú togun tɔn sín gǎn ɖé lɛ?

¹⁴ Axɔsu e nɔ togun Mawu tɔn hwexónu tɔn nu lɛ é bǐ xwedó alixlɛ́mɛ tɔn lɛ ǎ. Ye mɛ ɖěɖee ma setónú nú Jehovah ǎ lɛ é nɔ gbɛ́ alixlɛ́mɛ gbigbɔ mímɛ́ tɔn tɔn, wɛnsagun tɔn lɛ tɔn, kpo Xó tɔn tɔn kpo. Hweɖelɛnu ɔ, Jehovah nɔ dɔn tó nú gǎn enɛ lɛ, alǒ nɔ ɖyɔ ye. (1 Sam. 13:13, 14) Ee hwenu e é ɖó dó é sù é ɔ, é sɔ́ mɛ e na hugǎn mɛ e é ko sɔ́ gǎn sín dò lɛ é bǐ é.

15. (a) Nɛ̌ gbeyiɖɔ lɛ ka xlɛ́ ɖɔ gǎn bunɔ ɖé ja gbɔn? (b) Mɛ̌ ka nyí gǎn e sín akpá è dó é?

¹⁵ Nú xwè kanweko mɔkpan ɔ, Jehovah ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ emi na sɔ́ gǎn bunɔ e jɛxa é ɖé ɖó togun emitɔn nu. “[Jehovah] . . . na sɛ́ gbeyiɖɔ nyɛ Mɔyizi ɖɔhun ɖokpo dó mi, togun mitɔn mɛ nu wɛ é na nyí” wɛ Mɔyizi ɖɔ nú Izlayɛli-ví lɛ. “Mi na ɖótó nǔ e é na ɖɔ nú mi é.” (Sɛ́n. 18:15) Ezayíi ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ Mɛ enɛ na nyí “gǎn, bo [na] kpa acɛ.” (Eza. 55:4) È sɔ́ d’ayi mɛ nú Daniyɛli bɔ é wlan nǔ dó wìwá “gǎn e jí è ylɔ Mawu nyikɔ dó ɔ” wu. (Dan. 9:25) Gudo mɛ ɔ, Jezu Klisu wá ɖè éɖée xlɛ́ ɖi “gǎn” togun Mawu tɔn tɔn. (Xà Matie 23:10.) Ahwanvu Jezu tɔn lɛ sɔ́ jlǒ dó xwedó è, bo ɖɔ ɖɔ Jehovah wɛ sɔ́ ɛ. (Jaan 6:68, 69) Etɛ ka zɔ́n bɔ ye kudeji ɖɔ Jezu Klisu wɛ nyí mɛ e Jehovah sɔ́ b’ɛ na nɔ togun tɔn nu é?

16. Etɛ ka xlɛ́ ɖɔ gbigbɔ mímɛ́ na hlɔnhlɔn Jezu?

¹⁶ Gbigbɔ mímɛ́ na hlɔnhlɔn Jezu. Ðò baptɛm Jezu tɔn hwenu ɔ, Jaan Baptɛmublonumɛtɔ́ ɔ mɔ bɔ “jinukúnsin hun, bɔ [gbigbɔ] mímɛ́ cí ahwannɛ́ ɖɔhun bo wá jɛte dó jǐ tɔn.” Enɛ gudo ɔ, “[gbigbɔ] ɔ nyì Jezu sɛ́dó gbetótló mɛ.” (Mak. 1:10-12) Ðò táan e kpò bɔ Jezu wà sinsɛnzɔ́ tɔn na ɖò ayikúngban jí é bǐ hwenu ɔ, gbigbɔ mímɛ́ Mawu tɔn na ɛ hlɔnhlɔn bɔ é bló nùjiwǔ lɛ bo ɖɔ xó ɖò acɛ Mawu tɔn mɛ. (Mɛ. 10:38) Gɔ́ na ɔ, gbigbɔ mímɛ́ zɔ́n bɔ Jezu ɖè jijɔ ɖagbe lɛ xlɛ́ ɖi wanyiyi, awǎjijɛ kpo nùɖiɖi e lidǒ é kpo. (Jaan 15:9; Ebl. 12:2) Gǎn ɖevo ɖebǔ ko na xlɛ̌ e ɖu ɖò mɛ jí mɔ̌ é ǎ. Jehovah wɛ sɔ́ Jezu nugbǒ.

17. Etɛ wɛnsagun lɛ ka bló bo dó d’alɔ Jezu?

¹⁷ Wɛnsagun lɛ d’alɔ Jezu. Jezu bló baptɛm b’ɛ na nɔ zaan é ɔ, “wɛnsagun Mawu tɔn lɛ wá . . . bo wá gɔ́ alɔ n’i.” (Mat. 4:11) Ganxixo ɖé lɛ jɛ nukɔn nú kú tɔn ɔ, “wɛnsagun Mawu tɔn ɖokpo gosin jixwé wá tɔ́n dó jǐ tɔn, bo na ɛ akɔnkpinkpan.” (Luk. 22:43) Jezu ɖeji ɖɔ Jehovah na sɛ́ wɛnsagun lɛ dó, bɔ ye na d’alɔ emi hweɖebǔnu e emi na ɖó hudo tɔn bo na dó wà jlǒ Mawu tɔn é.—Mat. 26:53.

18, 19. Nɛ̌ Xó Mawu tɔn ka xlɛ́ ali gbɛzán Jezu tɔn kpo nùkplɔnmɛ tɔn lɛ kpo gbɔn?

 ¹⁸ Xó Mawu tɔn xlɛ́ ali Jezu. Sín hwenu e Jezu bɛ́ sinsɛnzɔ́ tɔn é ɔ, é na tɛn Xó Mawu tɔn b’ɛ xlɛ́ ali i. (Mat. 4:4) Nugbǒ ɔ, é setónú nú Xó Mawu tɔn kaka jɛ hwenu e é byɔ ɖɔ é ni kú wuvɛ̌ kú é. Ðò xó ɖěɖee é tlɛ ɖɔ gbɔn gudo cobo kú lɛ é mɛ ɔ, nǔɖɔɖ’ayǐ ɖěɖee kúnkplá Mɛsiya ɔ lɛ é tɔ́n ɖ’emɛ. (Mat. 27:46; Luk. 23:46) Amɔ̌, sinsɛngán hwe ɔ nu tɔn lɛ nɔ gbɛ́ Xó Mawu tɔn hweɖebǔnu e é ma sɔgbe xá hwɛndo yeɖesunɔ tɔn lɛ ǎ é. Jezu ɖè xó sín nǔ e gbeyiɖɔ Ezayi ɖɔ ɖò Biblu mɛ é mɛ bo ɖɔ nú ye ɖɔ: “Togun elɔ nɔ sɔ́ mì sù ɖò nu; ayi tɔn ka ɖò wǔ ce ǎ. Ye ɖò sinsɛn mì wɛ bo ɖɔ; loɔ, nǔ yayǎ wà wɛ ye ɖè; ye ɖò Mawuxó kplɔ́n mɛ wɛ bo ɖɔ; loɔ, gbɛtɔ́ lɛ sín sɛ́n kplɔ́n mɛ wɛ ye ɖè.” (Mat. 15:7-9) Jehovah ka sixu sɔ́ sunnu enɛ lɛ nugbǒ bɔ ye na nɔ togun tɔn nu à?

¹⁹ Enyi nǔwiwa Jezu tɔn lɛ kɛɖɛ wɛ é jó Xó Mawu tɔn dó bɔ é xlɛ́ ali ǎ, é lɛ́ xlɛ́ ali nùkplɔnmɛ tɔn lɛ. Hwenu e sinsɛngán lɛ dɔn adɔn ɖé nyì ayǐ é ɔ, Jezu zán nùnywɛ ɖaxó e é ɖó é alǒ nǔ e é ko mɔ kpɔ́n bɔ è ma sixu sɔ́ jlɛ́ dó mɛɖebǔ tɔn wu ǎ lɛ é ǎ. Loɔ, é tɛ́ dó Biblu wu bo xlɛ́ ɖɔ é wɛ ɖ’acɛ gudogudo tɔn ɔ. (Mat. 22:33-40) É ka dó vivǐ lanmɛ nú tóɖóétɔ́ tɔn lɛ kpo tan éɖesunɔ tɔn ɖěɖee kúnkplá gbɛ̀ e é zán ɖò jixwé é, alǒ lee è dá nǔ lɛ gbɔn ɖò wɛkɛ ɔ mɛ é kpo ǎ, loɔ, “é hun ayi yetɔn, bonu ye na mɔ nǔ jɛ Mawuxówema ɔ mɛ.” (Luk. 24:32, 45) Jezu yí wǎn nú Xó Mawu tɔn, bɔ akpàkpà nɔ sɔ́ ɛ bonu é na má xá mɛ ɖevo lɛ.

20. (a) Nɛ̌ Jezu ka xlɛ́ ɖɔ emi nɔ hwíhwɛ́ emiɖée dó Mawu glɔ gbɔn? (b) Etɛ vogbingbɔn e ɖò Elodu Aglipa I kpo Jezu kpo tɛntin é ka kplɔ́n mǐ dó lee Jehovah nɔ sɔ́ gǎn ɖé gbɔn é wu?

²⁰ “Wǔjɔmɛ xó” e nɔ tɔ́n sín Jezu nu mɛ lɛ é nɔ kpaca tóɖóétɔ́ tɔn lɛ có, é ka nɔ sɔ́ susu ɔ jó nú Mɛ̌si tɔn, Jehovah. (Luk. 4:22) Hwenu e dɔnkpɛvu dɔkunnɔ ɖé tɛnkpɔn bo na sɔ́ Jezu sù bo zán tɛnmɛ-nyikɔ “Mɛ̌si ɖagbe” é ɔ, Jezu sɔ́ éɖée hwe bo ɖɔ: “Aniwu a ka ylɔ mì ɖɔ mɛ ɖagbe? Mɛɖebǔ nyí mɛ ɖagbe zɛ Mawu wu ǎ.” (Mak. 10:17, 18) Kpɔ́n lee é gbɔn vo nú Elodu Aglipa I e wá huzu axɔsu alǒ gǎn Judée tɔn ɖò xwè tantɔn mɔ̌ gudo é sɔ́ é! Ðó Elodu ɖò tɛn acɛkpikpa tɔn mɛ wutu ɔ, é dó “axɔsuwu tɔn.” Togun e nǔ tɔn jɛ jí na é súxó ɖɔ: “Gbɛtɔ́ wɛ ɖò xó ɖɔ wɛ ǎ; nǔmɛsɛn ɖé wɛ.” É ɖò wɛn ɖɔ susu e kpa n’i wɛ ye ɖè é víví n’i tawun. Etɛ ka jɛ bɔ d’ewu? “Tlolo tɛn tɔn mɛ ɔ, wɛnsagun Aklunɔ tɔn sín alɔ jɛ wǔ tɔn, ɖó é sɔ́ Mawu sù ǎ wutu ɔ; . . . wě ɖu i kaka bɔ é kú.” (Mɛ. 12:21-23) É ɖò wɛn ɖɔ nùkpɔ́ntɔ́ e ma jló na nɔ mɛɖé jí ǎ é ɖě kún sixu ɖɔ ɖɔ Jehovah wɛ sɔ́ Elodu gǎn ó. Ðò alɔ ɖevo mɛ ɔ, Jezu na xlɛ̌ e ɖu ɖò mɛ jí ɖɔ Mawu wɛ sɔ́ emi é, bɔ hwɛhwɛ ɔ, é nɔ kpa susu nú Jehovah ɖɔ e wɛ nyí Gǎn Acɛbǐnɔ nú togun tɔn.

21. Etɛ jí mǐ ka na ɖɔ xó dó ɖò xota e bɔ d’ewu é mɛ?

²¹ Jezu na kpa acɛ nú xwè yɔywɛ ɖé kpowun ǎ. É ɖɔ ɖò fínfɔ́n sín kú tɔn gudo ɖɔ: “Mawu na acɛ e ɖò jinukúnsin, kpodo ee ɖò ayikúngban jí ɔ kpo bǐ mì. . . . Mi ka tuùn ɖɔ un ɖò kpɔ́ xá mi tɛgbɛ bɛ́sín dìn kaka yì jɛ gbè e gbè gbɛ̀ ɔ na vɔ dó é.” (Mat. 28:18-20) Nɛ̌ Jezu ka sixu nyí gǎn nú togun Mawu tɔn ɖò ayikúngban jí gbɔn, dìn e é nyí nùɖíɖó e nukún ma nɔ mɔ ǎ é ɖé ɖò jixwé é? Mɛ̌ mɛ̌ e Jehovah ka na sɔ́ bɔ ye na w’azɔ̌ ɖò acɛkpikpa Klisu tɔn glɔ, bo na nɔ togun Tɔn nu? Nɛ̌ Klisanwun lɛ ka na wà gbɔn bo tuùn afɔsɔ́ɖótetɔ́ tɔn lɛ? Xota e bɔ d’ewu é na na xósin nú nùkanbyɔ enɛ lɛ.