1, 2. (a) Ania ti nakaidumaan dagiti mangidadaulo kadagiti Saksi ni Jehova kadagiti lider ti dadduma a relihion? (b) Ania ti adalentayo iti daytoy nga artikulo ken iti sumaruno?

“ASINO ti lideryo?” Masansan a maisaludsod dayta kadagiti Saksi ni Jehova. Saan a nakaskasdaaw dayta! Iti adu a relihion, maysa a babai wenno maysa a lalaki ti agakem a lider, wenno pangulo. Ngem saantayo a kasta. Imbes ketdi, ipagpannakkeltayo nga ibaga a saan nga imperpekto a tao ti Lidertayo. Agtultulnogtayo iti panangidaulo ni Kristo, kas iti panagtulnogna iti panangidaulo ti Amana a ni Jehova.—Mat. 23:10.

² Ngem adda makitkita a grupo dagiti lallaki a mangidadaulo iti organisasion ti Dios ita—“ti matalek ken masirib nga adipen.” (Mat. 24:45) Kasano ngarud a masiguradotayo a ni Jehova ti mangidadaulo kadatayo babaen iti di makita nga Anakna? Iti daytoy nga artikulo ken iti sumaruno, adalentayo no kasano nga iti uneg ti rinibun a tawen, inwanwan ni Jehova ti dadduma a tattao tapno mangidaulo. Mausig kadagitoy nga artikulo ti tallo nga ebidensia a talaga a ni Jehova ti nangiwanwan kadagidi a lider, a mangpaneknek nga isu ti pudno a Lider ti ilina, manipud idi agingga ita.—Isa. 58:11.

3. Apay a nabaelan ni Moises nga idauluan ti Israel?

³ Ti nasantuan nga espiritu ti nangpabileg kadagiti pannakabagi ti Dios. Usigentayo ti maipapan ken Moises, a nadutokan nga agbalin  a lider dagiti Israelita. Ania ti nakatulong kenkuana a mangitungpal iti nadagsen a responsabilidadna? Inkabil ni Jehova “iti uneg [ni Moises] ti mismo a nasantuan nga espirituna.” (Basaen ti Isaias 63:11-14.) Babaen ti panangipaayna ken Moises iti nasantuan nga espiritu, intultuloy ni Jehova nga idauluan ti ilina.

4. Kasano a nailasin dagiti Israelita nga agtigtignay ken Moises ti espiritu ti Dios? (Kitaen ti ladawan iti rugi ti artikulo.)

⁴ Gapu ta saan a makita a puersa ti nasantuan nga espiritu, kasano nga ammo dagiti Israelita nga agtigtignay dayta ken Moises? Nakaaramid ni Moises kadagiti milagro ken nayam-ammona ti nagan ti Dios ken Faraon babaen iti nasantuan nga espiritu. (Ex. 7:1-3) Gapu iti nasantuan nga espiritu, napatanor met ni Moises dagiti nagsasayaat a kualidad kas iti ayat, kinaemma, ken kinaanus, isu a nakualipikar a mangidaulo kadagiti Israelita. Talaga a naiduma kadagiti naranggas ken naagum a lider ti dadduma a nasion! (Ex. 5:2, 6-9) Nalawag ti ebidensia: Ni Jehova ti nangpili ken Moises a mangidaulo iti ilina.

5. Ilawlawagmo no kasano a tinulongan ni Jehova ti dadduma nga Israelita a mangidaulo iti ilina.

⁵ Impaay met ni Jehova ti nasantuan nga espirituna kadagiti lallaki a simmaruno a nangidaulo iti ilina. “Ni Josue nga anak ni Nun napno iti espiritu ti kinasirib.” (Deut. 34:9) “Ti espiritu ni Jehova binalkutna ni Gideon.” (Uk. 6:34) Ken “ti espiritu ni Jehova nangrugi nga agtignay ken David.” (1 Sam. 16:13) Nagpannuray dagitoy a lallaki iti tulong ti espiritu ti Dios, ket tinulongan ida dayta nga espiritu a mangaramid kadagiti banag a saanda koma a kabaelan nga aramiden a bukbukodda. (Jos. 11:16, 17; Uk. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50) Ni Jehova ti naidaydayaw gapu kadagidiay a nakaskasdaaw a pasamak.

6. Apay a kayat ni Jehova a raemen ti ilina dagiti lider ti Israel?

⁶ Ania koma ti reaksion dagiti Israelita ta nalawag a tultulongan ti nasantuan nga espiritu dagidiay a lallaki? Idi nagreklamo dagiti tattao iti panangidaulo ni Moises, insaludsod ni Jehova: “Kasanonto kabayag a saannak a raemen daytoy nga ili?” (Num. 14:2, 11) Kinapudnona, ni Jehova ti nangpili kada Moises, Josue, Gideon, ken David a mangirepresentar kenkuana kas Lider. No agtulnog idi dagiti tattao kadagitoy a lallaki, ni Jehova ti talaga a pagtultulnoganda kas Liderda.

7. Kasano a tinulongan dagiti anghel ni Moises?

⁷ Tinulongan dagiti anghel dagiti pannakabagi ti Dios. (Basaen ti Hebreo 1:7, 14.) Inusar ni Jehova dagiti anghel a mangibaon, mangtulong, ken mangiwanwan ken Moises. Imbaon ti Dios ni Moises “agpadpada a kas agturay ken manangispal babaen ti ima ti anghel a nagparang kenkuana iti siitan a bassit a kayo.” (Ara. 7:35) “Baeten kadagiti anghel,” inyallatiw ni Jehova ti Linteg, ket inusar ni Moises dayta a mangisuro kadagiti Israelita. (Gal. 3:19) Imbaga ni Jehova ken Moises: “Iturongmo ti ili iti disso a sinaok kenka. Adtoy! Ti anghelko mapanto iti sanguanam.” (Ex. 32:34) Awan ti ibaga ti Biblia nga adda nakita dagiti Israelita nga anghel a nangaramid kadagita. Ngem nalawag nga adda naidumduma a pannakabalin a timmulong ken Moises a mangisuro ken mangiwanwan kadagiti tattao.

8. Kasano a tinulongan dagiti anghel da Josue ken Ezekias?

⁸ Idi natayen ni Moises, sinublat ni Josue nga idauluan ti ili ti Dios. Pinabileg ti “prinsipe ti buyot ni Jehova” tapno idauluanna dagiti Israelita a makigubat kadagiti Canaanita, ket nangabakda. (Jos. 5:13-15; 6:2, 21) Idi agangay, naipasango ni Ari Ezekias iti nagdakkel a puersa militar dagiti Asirio a nakasaganan a mangraut iti Jerusalem. Iti maysa laeng a rabii, “ti anghel ni Jehova rimmuar ket nangkabil iti sangagasut walopulo ket lima a ribu.”—2 Ar. 19:35.

9. Saan kadin nga agtulnog dagiti Israelita kadagiti pannakabagi ti Dios gapu ta imperpekto dagitoy? Ilawlawagmo.

 ⁹ Siempre, nupay perpekto dagiti anghel, imperpekto dagiti lallaki a tinulonganda. Adda gundaway a saan nga inturong ni Moises ti dayaw ken Jehova. (Num. 20:12) Saan a kiniddaw ni Josue ti panangiwanwan ti Dios sakbay a nakitulag kadagiti Gabaonita. (Jos. 9:14, 15) Iti apagbiit a panawen, ‘timmangsit ti puso’ ni Ezekias. (2 Cron. 32:25, 26) Ngem nupay imperpekto dagitoy a lallaki, manamnama a suroten dagiti Israelita ti panangidauloda. Tultulongan ida ni Jehova babaen kadagiti mannakabalin nga anghelna. Wen, talaga nga idadauluan ni Jehova ti ilina.

10. Kasano nga inwanwan ti Linteg ti Dios ni Moises?

¹⁰ Inwanwan ti Sao ti Dios dagiti pannakabagina. Sigun iti Biblia, maawagan a “linteg ni Moises” ti Linteg a naited iti Israel. (1 Ar. 2:3) Nupay kasta, kuna ti Kasuratan a ni Jehova ti Manangted-linteg, ket masapul nga agtulnog ni Moises iti dayta a Linteg. (2 Cron. 34:14) Kalpasan nga inted ni Jehova dagiti instruksion ti pannakaibangon ti tabernakulo, “inaramid ni Moises ti maitunos iti isuamin nga imbilin kenkuana ni Jehova. Inaramidna ti kasta met laeng.”—Ex. 40:1-16.

11, 12. (a) Ania idi ti masapul nga aramiden ni Josue ken dagiti ari a nangituray iti ili ti Dios? (b) Ania ti naitulong ti Sao ti Dios kadagiti lider ti ili ti Dios?

¹¹ Idi ni Josue ti nangidaulon iti Israel, naaddaan iti bukodna a kopia ti Sao ti Dios. Naibaga kenkuana: “Masapul nga iti nababa a timek agbasaka iti dayta iti aldaw ken rabii, tapno maannadam nga aramiden ti maitunos iti isuamin a naisurat iti dayta.” (Jos. 1:⁠8) Kasta met ti inaramid dagiti ar-ari a simmaruno a nangituray iti ili ti Dios. Obligadoda nga inaldaw a mangbasa iti Linteg, mangkopia iti dayta, ken ‘salimetmetanda amin dagiti sao daytoy a linteg ken dagitoy nga alagaden babaen ti panangaramid kadakuada.’—Basaen ti Deuteronomio 17:18-20.

¹² Ania ti naitulong ti Sao ti Dios kadagiti lallaki a nangidaulo? Usigentayo ti ulidan ni Ari Josias. Idi nasarakan ti dokumento a naglaon iti Mosaiko a Linteg, imbasa ti sekretario ni Josias dayta kenkuana. * Ania ti inaramid ti ari? “Apaman a nangngeg ti ari ti sasao ti libro ti linteg, dagus a rinay-abna dagiti kawesna.” Ngem saan la a dayta ti inaramidna. Babaen ti panangiwanwan ti Sao ti Dios, situtured nga indauluan ni Josias ti kampania a mangdadael iti ulbod a panagdaydayaw ken nangyurnos iti naisangsangayan a selebrasion para iti Paskua. (2 Ar. 22:11; 23:1-23) Gapu ta nagpaiwanwan ni Josias ken ti dadduma a matalek a lider iti Sao ti Dios, situtulokda a mangbaliw ken manglawlawag kadagiti bilin nga ipapaayda iti ili ti Dios. Dagidi a panagbalbaliw ti nakatulong iti nagkauna nga ili ti Dios a mangaramid iti pagayatanna.

13. Ania ti nakaidumaan dagiti lider ti ili ti Dios kadagiti lider dagiti pagano a nasion?

¹³ Talaga a naiduma dagiti matalek nga ar-ari kadagiti lider ti dadduma a nasion nga agpampannuray laeng iti limitado a sirib ti tao! Iti sidong ti panangidaulo dagiti Canaanita, ar-aramiden dagiti tattao dagiti nakadakdakes a banag, kas iti homoseksualidad, panangidaton iti ubbing, pannakidenna iti kapamilia wenno animal, ken nakaro nga idolatria. (Lev. 18:6, 21-25) Kasta met, dagiti lider ti nagkauna a Babilonia ken Egipto saanda a sursuroten ti inted ti Dios a bilin mainaig iti kinamanagdaldalus, a maitutop laeng sigun iti siensia. (Num. 19:13) Naiduma ti nagkauna nga ili ti Dios ta nakitada nga itantandudo dagiti matalek a liderda ti  naespirituan, moral, ken pisikal a kinadalus. Nalawag a ni Jehova ti mangidadaulo kadakuada.

14. Apay a dinisiplina ni Jehova ti dadduma a lider ti ilina?

¹⁴ Saan a sinurot ti dadduma nga ari a nangituray iti ili ti Dios dagiti bilin ti Dios. Dagiti lider a saan a nagtulnog ken Jehova, saanda met nga inawat ti panangiwanwan ti nasantuan nga espiritu ti Dios, dagiti anghelna, ken ti Saona. Dinisiplina wenno sinuktan ni Jehova dagidiay a lider. (1 Sam. 13:13, 14) Ngem idi agangay, nangdutok iti lider a natantan-ok ngem iti asinoman kadagiti lallaki nga inusarna.

15. (a) Kasano nga impakita dagiti propeta nga adda umay a naidumduma a lider? (b) Asino ti naipadto a lider?

¹⁵ Ginasut a tawen a nasaksakbay nga impadto ni Jehova a mangdutok iti awan kaaspingna a lider para iti ilina. “Maysa a mammadto manipud iti tengngam, manipud iti kakabsatmo, a kas kaniak, ti ibangonto ni Jehova a Diosmo maipaay kenka,” kinuna ni Moises kadagiti Israelita. “Rebbeng nga umimdengkayo kenkuana.” (Deut. 18:15) Impakpakauna ni Isaias nga agbalinto Daydiay kas “panguluen ken komandante.” (Isa. 55:4) Ken napaltiingan ni Daniel a mangisurat maipapan iti iyaay ti “Mesias a Panguluen.” (Dan. 9:25) Maysa pay, imbaga ni Jesu-Kristo nga isuna ‘ti Panguluen’ ti ili ti Dios. (Basaen ti Mateo 23:10.) Ni Jesus ket situtulok a sinurot dagiti adalanna, ken masiguradoda nga isu ti pinili ni Jehova. (Juan 6:68, 69) Apay a mamatida a ni Jesu-Kristo ti inusar ni Jehova a mangidaulo iti ilina?

16. Ania ti mangpaneknek a pinabileg ti nasantuan nga espiritu ni Jesus?

¹⁶ Pinabileg ti nasantuan nga espiritu ni Jesus. Idi nagbautisar ni Jesus, nakita ni Juan a Mammautisar “ti langlangit a mabisbisngay, ken, kasla kalapati, ti espiritu a bumabbaba kenkuana.” Kalpasanna, “tinignay ti espiritu tapno mapan idiay let-ang.” (Mar. 1:10-12) Iti intero a ministerio ni Jesus ditoy daga, ti nasantuan nga espiritu ti Dios ti timmulong kenkuana nga agaramid kadagiti milagro ken agsao nga addaan iti autoridad. (Ara. 10:38) Kanayonanna, ti nasantuan nga espiritu ti nangpataud ken Jesus iti perpekto a bunga, a pakairamanan ti ayat, rag-o, ken nabileg a pammati. (Juan 15:9; Heb. 12:2) Awan ti sabali a lider a nakaipaay iti kasta kabileg nga ebidensia. Pinili ni Jehova ni Jesus.

17. Kasano a tinulongan dagiti anghel ni Jesus?

¹⁷ Tinulongan dagiti anghel ni Jesus. Kalpasan la unay a nabautisaran ni Jesus, “immay dagiti anghel ket nangrugida nga agserbi kenkuana.” (Mat. 4:11) Sumagmamano nga oras sakbay ti ipapatayna, “nagparang kenkuana ti maysa nga anghel manipud langit ket isu pinabilegna.” (Luc. 22:43) Agtalek ni Jesus a mangibaon ni Jehova iti anghel no  kasapulan tapno maitungpalna ti pagayatan ti Dios.—Mat. 26:53.

18, 19. Kasano nga inwanwan ti Sao ti Dios ti biag ken pannursuro ni Jesus?

¹⁸ Inwanwan ti Sao ti Dios ni Jesus. Nagpaiwanwan ni Jesus iti Kasuratan manipud pay rugi ti ministeriona. (Mat. 4:4) Kinapudnona, nagtulnog iti Sao ti Dios uray agingga iti ipapatayna iti kayo a pagtutuokan. Naglaon pay kadagiti nakotar a padto maipapan iti Mesias dagiti maudi a sasaona sakbay a nauyos ti biagna. (Mat. 27:46; Luc. 23:46) Iti kasunganina, saan nga ikabilangan idi dagiti lider ti relihion ti Sao ti Dios no maikontra dayta kadagiti tradisionda. Inadaw ni Jesus dagiti sasao ni Jehova manipud ken propeta Isaias, ket kinunana maipapan kadakuada: “Daytoy nga ili dayawennak babaen kadagiti bibigda, ngem ti pusoda adayo kaniak. Kinaubbaw nga agtultuloyda nga agdayaw kaniak, agsipud ta isuroda ti bilbilin dagiti tattao kas doktrina.” (Mat. 15:7-9) Mabalin kadi a mangpili ni Jehova iti mangidaulo iti ilina manipud kadagidiay a lallaki?

¹⁹ Nagpaiwanwan ni Jesus iti Sao ti Dios saan laeng a kadagiti aramidenna no di ket uray iti pannursurona. Idi naipasango kadagiti isyu mainaig iti relihion, saan a nagpannuray iti nalawa a pannakaammona ken iti awan kaaspingna a kapadasanna. Imbes ketdi, nagpannuray iti Kasuratan. (Mat. 22:33-40) Ken imbes nga ipagpannakkelna kadagiti dumdumngeg kenkuana ti biagna idiay langit wenno ti panangparsua iti uniberso, “linuktanna a naan-anay ti pampanunotda tapno matarusanda ti kaipapanan dagiti Kasuratan.” (Luc. 24:32, 45) Impatpateg ni Jesus ti Sao ti Dios, ket magagaran idi a mangibaga iti dayta iti dadduma.

20. (a) Kasano nga impakita ni Jesus ti panagpasakupna iti Dios? (b) Iti nagdumaan da Jesus ken Herodes Agripa I, ania ti maadaltayo maipapan iti panangpili ni Jehova iti lider?

²⁰ Nupay nasdaaw dagiti dumdumngeg kadagiti “makaay-ayo a sasao” ni Jesus, inturongna ti dayaw iti Mannursurona, ni Jehova. (Luc. 4:22) Idi pinadayawan ti maysa a baknang ni Jesus babaen ti panangawagna iti “Naimbag a Mannursuro,” sipapakumbaba a kinuna ni Jesus: “Apay nga awagannak iti naimbag? Awan asinoman a naimbag, malaksid ti maysa, ti Dios.” (Mar. 10:17, 18) Naiduma unay dayta iti kababalin ni Herodes Agripa I, a nagbalin nga ari, wenno lider, ti Judea agarup walo a tawen kalpasanna. Iti maysa a padaya para kadagiti natan-ok a tattao, “kinawesan ni Herodes ti bagina iti naarian a kawes.” Gapuna, impukkaw dagiti tattao: “Timek ti maysa a dios, ket saan a timek ti tao!” Naragsakan ni Herodes iti dayta a pammadayaw. Ania ti simmaruno a napasamak? “Dagus a kinabil ti anghel ni Jehova, agsipud ta saanna nga inted ti dayag iti Dios; ket kinnan dagiti igges ket nauyos ti biagna.” (Ara. 12:21-23) Sigurado nga awan ti mangibaga a pinili ni Jehova ni Herodes kas lider. Iti sabali a bangir, adu ti impakita ni Jesus a pammaneknek nga isu ti dinutokan ti Dios, ken kankanayon nga indaydayawna ni Jehova kas ti Kangatuan a Lider ti ilina.

21. Ania ti usigentayo iti sumaruno nga artikulo?

²¹ Saan laeng a sumagmamano a tawen ti panagbalin ni Jesus kas lider. “Isuamin nga autoridad naiteden kaniak idiay langit ken ditoy daga,” kinunana kalpasan ti panagungarna. “Ket, adtoy! addaak kadakayo iti amin nga al-aldaw agingga iti panungpalan ti sistema ti bambanag.” (Mat. 28:18-20) Ngem kas di makita nga espiritu idiay langit, kasano a maidauluan ni Jesus ti ili ti Dios ditoy daga? Asino ti usaren ni Jehova a mangidaulo iti ilina babaen ti panangidaulo ni Kristo? Ken kasano a mailasin dagiti Kristiano dagiti pannakabagi ti Dios? Mausig iti sumaruno nga artikulo ti sungbat dagita.