1, 2. (a) Inki mutindu Bambangi ya Yehowa me swaswana ti mabundu ya nkaka? (b) Inki beto ta longuka na disolo yai mpi na yina ke landa?

MBALA mingi bantu ke yulaka Bambangi ya Yehowa nde: “Nani kele mfumu na beno?” Bo ke yulaka ngiufula yai sambu mabundu mingi ke vandaka ti bakala to nkento mosi yina kele mfunu ya dibundu. Beto ke tubaka na kiese nde Mfumu na beto kele Yezu Kristu kansi muntu ve. Yandi ke lemfukilaka Yehowa yina kele Tata mpi Mfumu na yandi.—Matayo 23:10.

² Bubu yai, “mpika ya kwikama mpi ya mayele,” kimvuka mosi ya bantu, ke twadisaka mpi bansadi ya Nzambi na ntoto. (Matayo 24:45) Kansi nki ke ndimisa beto kibeni nde Yehowa ke twadisaka beto na nzila ya Mwana na yandi? Beto ta tubila bikuma tatu. Ata Yehowa ke ponaka bantu ya nkaka sambu na kutwadisa bansadi na yandi, disolo yai ta monisa pwelele nde Yehowa yandi mosi kele Mfumu ya kuluta nene, yandi mosi ke twadisaka bansadi na yandi.—Yezaya 58:11.

3. Inki sadisaka Moize na kutwadisa bantu ya Izraele?

³ Mpeve santu pesaka bantu yina Nzambi ponaka ngolo. Nzambi ponaka Moize na kutwadisa bantu ya Izraele. Inki sadisaka Moize na kulungisa mukumba yai ya kuluta nene? Yehowa pesaka  Moize “mpeve santu na yandi.” (Tanga Yezaya 63:11-14.) Yo ke monisa nde, Yehowa muntu vandaka kutwadisa bansadi na yandi sambu mpeve santu na yandi vandaka kusadisa Moize.

4. Inki ndimisaka bantu nde Moize vandaka ti mpeve ya Nzambi? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya disolo.)

⁴ Keti bantu mpi monaka nde Moize vandaka ti mpeve ya Nzambi? Ee! Mpeve santu ya Yehowa pesaka Moize ngolo ya kusala bimangu mpi ya kuzabisa Farao, mfumu ya kuluta ngolo ya Ezipte, zina ya Nzambi. (Kubasika 7:1-3) Mpeve santu sadisaka mpi Moize na kuvanda ntwadisi ya zola mpi ya ntima-nda. Moize swaswanaka ti bantwadisi ya nku mpi ya bwimi ya makanda ya nkaka! (Kubasika 5:2, 6-9) Ya kieleka, Yehowa ponaka Moize na kutwadisa bansadi na yandi.

5. Banani diaka Yehowa pesaka mpeve santu sambu na kutwadisa bansadi na yandi?

⁵ Banani diaka Yehowa pesaka mpeve santu sambu na kutwadisa bansadi na yandi? Biblia ke tuba nde: “Yozue mwana ya Nuni vandaka na mayele mingi.” (Kulonga 34:9) “Mpeve ya Yehowa kwisaka na zulu ya Gideoni.” (Bazuzi 6:34) Diaka, “mpeve ya Yehowa yantikaka kupesa Davidi ngolo.” (1 Samuele 16:13) Bantu yai yonso ndimaka nde mpeve ya Nzambi ta sadisa bo na kusala mambu yonso yina bo lendaka ve kusala na ngolo na bo mosi. (Yozue 11:16, 17; Bazuzi 7:7, 22; 1 Samuele 17:37, 50) Ya kieleka, Yehowa pesaka bo ngolo ya kusala mambu ya nene, yo yina yandi mpamba me fwana na kubaka lukumu.

6. Sambu na nki Nzambi zolaka nde bantu ya Izraele kuzitisa bantu yina yandi ponaka?

⁶ Yo lombaka nde bantu ya Izraele kusala nki ntangu bo monaka ngolo ya mpeve santu ya Nzambi na Moize, Yozue, Gideoni mpi Davidi? Yo lombaka nde bo zitisa bo. Ntangu bantu ya Izraele bokutilaka Moize, Yehowa yulaka bo nde: “Tii nki ntangu bantu yai ta sadila mono mambu kukonda luzitu?” (Kutanga 14:2, 11) Ya kieleka, Yehowa ponaka bantu yina sambu bo twadisa bantu na yandi. Ntangu bantu ya Izraele vandaka kulemfukila bantu yina Yehowa ponaka, yo vandaka kumonisa nde bo ke ndima nde Yehowa kele Mfumu na bo.

7. Inki mutindu bawanzio sadisaka Moize?

⁷ Bawanzio sadisaka bantu yina Nzambi ponaka. (Tanga Baebreo 1:7, 14.) Nzambi sadisaka Moize na nzila ya bawanzio na yandi. Ya ntete, wanzio “monanaka na yandi na mwa-nti ya bansende.” (Bisalu 7:35) Ya zole, Nzambi tindaka bawanzio na kupesa Moize bansiku sambu na kulonga bantu ya Izraele. (Bagalatia 3:19) Ya tatu, Yehowa songaka yandi nde: “Nata bantu na kisika yina mono tubilaka nge. Tala! Wanzio na mono ta vanda na ntwala na nge.” (Kubasika 32:34) Biblia ke tuba ve nde bantu ya Izraele monaka wanzio na ntwala na bo. Ata mpidina, mutindu Moize vandaka kulonga mpi kutwadisa dikanda ya Izraele monisaka pwelele nde bawanzio vandaka kusadisa yandi.

8. Inki mutindu bawanzio sadisaka Yozue mpi Ezekiasi?

⁸ Banani diaka bawanzio sadisaka? Wanzio mosi, yina Biblia ke binga “mfumu ya basoda ya Yehowa” sadisaka Yozue na kununga mvita yina yandi nwanaka ti bantu ya Kanana. (Yozue 5:13-15; 6:2, 21) Na nima, na luyalu ya ntotila Ezekiasi, basoda mingi ya Asiria kwisaka sambu na kufwa Yeruzalemi. Kansi na mpimpa mosi mpamba, “wanzio ya Yehowa basikaka mpi fwaka bantu 185 000.”—2 Bantotila 19:35.

9. Ata bantu yina Nzambi ponaka vandaka bantu ya kukonda kukuka, yo lombaka nde bantu ya Izraele kusala nki?

⁹ Bawanzio kele bigangwa ya kukuka. Kansi bantu yina bo sadisaka vandaka ve bantu ya  kukuka. Mu mbandu, na dibaku mosi Moize pesaka ve Yehowa lukumu. (Kutanga 20:12) Yozue sosaka ve kuzaba dibanza ya Yehowa ntangu bantu ya Gibeoni kwisaka kusala kuwakana ti bo. (Yozue 9:14, 15) Na nsungi mosi, ntotila Ezekiasi kumaka lulendo. (2 Bansangu 32:25, 26) Ata bantu yai vandaka ya kukonda kukuka, yo lombaka nde bantu ya Izraele kulemfukila bo. Bantu ya Izraele vandaka kumona nde Yehowa vandaka kusadisa bantu yina na nzila ya bawanzio. Ya kieleka, Yehowa vandaka kutwadisa bantu na yandi.

10. Inki mutindu Nsiku ya Nzambi twadisaka Moize?

¹⁰ Ndinga ya Nzambi twadisaka bantu yina yandi ponaka. Biblia ke binga bansiku yina Nzambi pesaka dikanda ya Izraele nde “Nsiku ya Moize.” (1 Bantotila 2:3) Biblia ke monisa pwelele nde Yehowa muntu pesaka bantu ya Izraele bansiku yina. Moize vandaka mpi kulemfuka na bansiku yina. (2 Bansangu 34:14) Mu mbandu, Yehowa songaka Moize mutindu ya kutunga nzo-tenta mpi “Moize salaka mambu yonso kaka mutindu Yehowa songaka yandi. Yandi salaka kaka mutindu yina.”—Kubasika 40:1-16.

11, 12. (a) Inki Nzambi lombaka Yozue mpi bantotila yina vandaka kutwadisa bansadi na yandi? (b) Inki mutindu Ndinga ya Nzambi sadisaka bantu yina Nzambi ponaka?

¹¹ Yozue vandaka ti barulo ya Ndinga ya Nzambi ntangu Yehowa ponaka yandi. Yehowa songaka yandi nde: “Nge fwete tanga yo na ndinga ya nsi mpimpa ti mwini, sambu na kuzitisa mbote-mbote mambu yonso ya bo me sonika na mukanda yina.” (Yozue 1:8) Bantotila yina vandaka kutwadisa bantu ya Nzambi vandaka kutanga Nsiku ya Nzambi konso kilumbu, bo vandaka ti mukanda yango mpi bo vandaka kuzitisa mambu yonso yina Nsiku vandaka kutuba.—Tanga Kulonga 17:18-20.

¹² Inki mutindu Ndinga ya Nzambi sadisaka bantu yina Nzambi ponaka sambu na kutwadisa? Yindula ntotila Yoziasi. Ntangu bo monaka mukanda ya Nsiku ya Moize, sekretere ya Yoziasi yantikaka kutangila yandi yo. * (Tala noti na nsi ya lutiti.) “Ntangu ntotila waka bangogo ya mukanda yina ya Nsiku, yandi pasulaka bilele na yandi.” Ndinga ya Nzambi pusaka Yoziasi na kupanza biteki yonso na insi mpi na kubaka bangidika sambu na kusadisa nkinsi ya Paki ya nene kuluta bankinsi yonso ya Paki yina bantu salaka na ntwala. (2 Bantotila 22:11; 23:1-23) Sambu Yoziasi mpi bantu ya nkaka ya kwikama yina Nzambi ponaka sadilaka Ndinga ya Nzambi, bo ndimaka na luzolo yonso kusoba mutindu na bo ya kutwadisa bansadi ya Nzambi. Bansoba yina sadisaka bansadi ya Nzambi na kulemfukila Nzambi.

13. Inki mutindu bantu yina Nzambi ponaka na kutwadisa bantu na yandi swaswanaka ti bamfumu ya makanda ya nkaka?

¹³ Bantu yina vandaka kutwadisa makanda ya nkaka vandaka ve ti mayele ya kufwana. Mu mbandu, bamfumu ya Kanana ti bantu na bo vandaka kusala mambu ya mbi kibeni, bantu ya dibuta mosi vandaka kuvukisa nitu, babakala vandaka kuvukisa nitu ti babakala, bankento ti bankento, bantu vandaka kuvukisa nitu ti bambisi, kuyoka bana na tiya, mpi kusambila biteki. (Levi 18:6, 21-25) Diaka, bamfumu ya Babilone ti ya Ezipte vandaka ve ti bansiku yina bansadi ya Nzambi vandaka ti yo, bansiku yina vandaka kusadisa bantu ya Nzambi na kuvanda bunkete. (Kutanga 19:13) Kansi, bansadi ya Nzambi vandaka kumona mutindu bantu ya kwikama yina Nzambi ponaka na kutwadisa bo vandaka kupusa bo na kusambila Nzambi na mutindu ya bunkete, kuvanda bunkete na nitu, mpi kuvukisa ve nitu na mutindu  ya mbi. Ya kieleka, Yehowa vandaka kutwadisa bansadi na yandi.

14. Sambu na nki Yehowa pesaka ndola na bantu ya nkaka yina yandi ponaka?

¹⁴ Bantu yonso ve ya Nzambi ponaka zitisaka mambu yina yandi songaka bo. Bantu yai ya kukonda bulemfu buyaka kulanda lutwadisu ya mpeve santu, ya bawanzio, mpi ya Ndinga ya Nzambi. Bantangu ya nkaka, Yehowa vandaka kupesa bo ndola to kukatula bo mpi kutula bankaka. (1 Samuele 13:13, 14) Na nima, Yehowa ponaka ntwadisi mosi ya kukuka.

15. (a) Inki mutindu baprofete monisaka na ntwala nde Nzambi ta pona ntwadisi mosi ya kukuka? (b) Nani kele ntwadisi ya kukuka?

¹⁵ Bamvula mingi na ntwala, Yehowa silaka nde yandi ta pona muntu mosi ya kukuka yina ta twadisa bantu na yandi. Mu mbandu, Moize songaka bantu ya Izraele nde: “Yehowa Nzambi na nge ta basisila nge mbikudi yina kele bonso mono na kati ya bampangi na nge. Beno fwete wila yandi.” (Kulonga 18:15) Yezaya tubaka nde muntu yango ta vanda “ntwadisi mpi komanda sambu na makanda.” (Yezaya 55:4) Daniele sonikaka nde Mesia ta vanda “Ntwadisi.” (Daniele 9:25) Nsuka-nsuka, Yezu Kristu monisaka yandi mosi nde yandi kele “Ntwadisi” ya bansadi ya Nzambi. (Tanga Matayo 23:10.) Balongoki landaka Yezu na luzolo yonso mpi bo kwikilaka nde Yezu kele muntu yina Yehowa ponaka. (Yoane 6:68, 69) Inki ndimisaka bo nde Yehowa ponaka Yezu Kristu sambu na kutwadisa bansadi na yandi?

16. Inki ndimisaka bantu nde Yezu kele ti mpeve santu?

¹⁶ Mpeve santu pesaka Yezu ngolo. Ntangu Yezu bakaka mbotika, Yoane monaka “zulu ke kanguka, mpi mpeve ke kulumuka bonso pizio na zulu na yandi.” Ntangu fioti na nima, “mpeve pusaka [Yezu] na kukwenda na ntoto-makanga.” (Marko 1:10-12) Ntangu Yezu vandaka kusamuna, mpeve ya Nzambi sadisaka yandi na kulonga nsangu ya mbote mpi kusala bimangu. (Bisalu 10:38) Diaka, mpeve santu sadisaka Yezu na kuvanda ti zola, kutanina kiese, mpi kuvanda ti lukwikilu ya ngolo. (Yoane 15:9; Baebreo 12:2) Ata ntwadisi mosi ve vandaka ti mpeve santu ya Nzambi bonso Yezu. Ya kieleka, Yehowa ponaka Yezu na kuvanda Ntwadisi.

17. Inki mutindu bawanzio sadisaka Yezu?

¹⁷ Bawanzio sadisaka Yezu. Ntangu fioti na nima ya mbotika ya Yezu, “bawanzio kwisaka mpi yantikaka kusadila yandi.” (Matayo 4:11) Na bangunga yina yitaka lufwa ya Yezu, “wanzio mosi katukaka na zulu, kwisaka kumonika na yandi, mpi pesaka yandi kikesa.” (Luka 22:43) Yezu zabaka nde na ntangu yonso yina yandi kele na mfunu ya lusadisu, Yehowa ta tinda bawanzio sambu bo sadisa yandi.—Matayo 26:53.

18, 19. Inki mutindu Ndinga ya Nzambi twadisaka luzingu mpi malongi ya Yezu?

 ¹⁸ Ndinga ya Nzambi sadisaka Yezu. Banda na luyantiku ya kisalu ya Yezu tii na lufwa na yandi na zulu ya nti ya mpasi, yandi bikaka nde Ndinga ya Nzambi kutwadisa yandi. Ata ntangu yandi vandaka kufwa, yandi vutukilaka bambikudulu ya nkaka yina tubilaka Mesia. (Matayo 4:4; 27:46; Luka 23:46) Kansi, bamfumu ya mabundu ya ntangu yina vandaka ya kuswaswana ti Yezu. Bo vandaka kubuya kusadila Ndinga ya Nzambi, mingi-mingi ntangu malongi na yo vandaka ve kuwakana ti malongi na bo. Yezu tubilaka bo mambu yai ya Ndinga ya Nzambi tubaka na ntwala: “Bantu yai ke kumisa mono kaka na bikobo, kansi bantima na bo kele ntama kibeni ti mono. Bo ke landa na kusambila mono sambu na mpamba, sambu malongi na bo kele bansiku ya bantu.” (Matayo 15:7-9) Nzambi lendaka ve kupona bantu yina vandaka ve kuzitisa Ndinga na yandi sambu na kutwadisa bantu na yandi.

¹⁹ Yezu sadilaka mpi Ndinga ya Nzambi ntangu yandi vandaka kulonga. Ntangu bamfumu ya mabundu yulaka yandi bangiufula, yandi pesaka ve mvutu yina katukaka na mayele na yandi mosi to na mambu yina yandi zabaka. Kansi, yandi vandaka kulonga bantu malongi ya Ndinga ya Nzambi. (Matayo 22:33-40) Yezu lendaka kuyitukisa bantu na masolo mingi ya luzingu ya zulu to mutindu Nzambi gangaka zulu ti ntoto. Kansi, sambu yandi vandaka kuzola mingi Ndinga ya Nzambi, yandi vandaka na kiese ya kulonga bantu yo mpi “yandi kangulaka kibeni mabanza na bo sambu bo bakisa ntendula ya Masonuku.”—Luka 24:32, 45.

20. (a) Inki mutindu Yezu pesaka Yehowa lukumu? (b) Inki luswaswanu monanaka na kati ya Yezu ti Erode Agripa I?

²⁰ Bantu vandaka kuyituka na mutindu ya Yezu ya kulonga, kansi yandi mosi vandaka ntangu yonso kupesa Yehowa, Longi na yandi, lukumu. (Luka 4:22) Mvwama mosi kumisaka Yezu, yandi bingaka Yezu “Longi ya Mbote.” Yezu vandaka muntu ya kudikulumusa, yo yina yandi tubilaka yandi nde: “Sambu na nki nge ke binga mono mbote? Ata muntu mosi ve kele mbote, katula kaka Nzambi.” (Marko 10:17, 18) Erode Agripa I, yina kumaka ntotila ya Yudea bamvula kiteso ya nana na nima, swaswanaka kibeni ti Yezu. Na lukutakanu mosi ya nene, Erode lwataka lele ya bantotila, ya kitoko mpi ya ntalu mingi. Ntangu bantu monaka yandi, bo tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Yai ndinga ya nzambi, kansi ya muntu ve!” Erode zolaka lukumu mingi, nki mambu kuminaka yandi? “Wanzio ya Yehowa bulaka yandi” sambu yandi “pesaka ve Nzambi nkembo, ebuna misopi diaka yandi mpi yandi fwaka.” (Bisalu 12:21-23) Ya kieleka, Yehowa ponaka ve Erode na kuvanda ntwadisi. Kansi mambu yina Yezu salaka monisaka nde Nzambi ponaka yandi mpi ntangu yonso yandi vandaka kupesa lukumu na Yehowa Ntwadisi ya Kuluta Nene.

21. Inki beto ta tadila na disolo yina ke landa?

²¹ Yehowa ke zolaka nde Yezu kuvanda Ntwadisi bamvula mingi. Na nima ya lufutumuku ya Yezu, yandi songaka balongoki na yandi nde: “Nzambi me pesaka mono kiyeka yonso na zulu mpi na ntoto.” Yandi yikaka nde: “Mono kele ti beno bilumbu yonso tii na nsukilu ya ngidika ya bima.” (Matayo 28:18-20) Bubu yai Yezu kele kigangwa ya kimpeve na zulu, kansi nki mutindu yandi ke twadisaka bansadi ya Nzambi na ntoto? Nani Yehowa me ponaka na kumonisa Yezu awa na ntoto? Inki mutindu Bakristu ke zabaka bantu yina Nzambi ke ponaka sambu kutwadisa bansadi na yandi? Disolo ya ke landa ta pesa mvutu na bangiufula yai.