1, 2. (a) Arĩa makoragwo magĩtongoria gatagatĩ ka Aira a Jehova nĩ ngũrani atĩa na arĩa matongoragia ndini-inĩ ingĩ? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũgũthuthuria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ na kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

“MŨTONGORIA wanyu nũ?” Aira a Jehova nĩ moragio kĩũria kĩu maita maingĩ. Na ti ũrirũ tondũ thĩinĩ wa ndini nyingĩ, mũthuri kana mũtumia ũmwe nĩwe ũtongoragia. No ithuĩ tũrĩ ngũrani na nĩ twĩrahaga kwĩra arĩa moria, atĩ Mũtongoria witũ ti mũndũ ũtarĩ mũkinyanĩru. Tũrũmagĩrĩra ũtongoria wa Kristo ũrĩa nake ũtongoragio nĩ Ithe, Jehova.—Mat. 23:10.

² O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ gĩkundi kĩa arũme ehokeku gũkũ thĩ, nĩ kĩo “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ,” kĩrĩa gĩtongoragia andũ a Ngai. (Mat. 24:45) Kwoguo-rĩ, tũmenyaga atĩa atĩ nĩ Jehova ũratũtongoria kũgerera Mũriũ wake ũrĩa ũtonekaga? Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ na kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũgũthuthuria ũrĩa kwa ihinda rĩa mĩaka ngiri nyingĩ Jehova akoretwo agĩthuura andũ amwe matongorie andũ ake. Icunjĩ ici igũthuthuria maũndũ matatũ marĩa maronania biũ atĩ Jehova nĩwe ũtongoragia arũme acio, na atĩ kuuma tene, o na rĩu, nĩwe Mũtongoria wa andũ ake.—Isa. 58:11.

3. Nĩ kĩĩ kĩahotithirie Musa gũtongoria Aisiraeli?

³ Arĩa maathuurĩtwo nĩ Ngai gũtongoria nĩ maaheagwo hinya nĩ  roho mũtheru. Ta wĩcirie ngerekano ya Musa ũrĩa wathuurĩtwo atongorie Aisiraeli. Musa aateithirio atĩa nĩ getha ahote kũhingia wĩra ũcio mũritũ ehokeirũo? Jehova nĩwe “wekĩrire Roho wake mũtheru gatagatĩ-inĩ kao.” (Thoma Isaia 63:11-14.) Kwoguo, Jehova nĩ aathire na mbere gũtongoria andũ Ake na njĩra ya kũhe Musa roho wake mũtheru.

4. Aisiraeli mangĩamenyire atĩa atĩ Musa nĩ aarĩ na roho wa Ngai? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁴ Tondũ roho mũtheru nĩ hinya ũtangĩoneka-rĩ, Aisiraeli mangĩamenyire atĩa atĩ Musa aarĩ na roho mũtheru? Roho mũtheru nĩ wahotithirie Musa kũringa ciama na kũmenyithia Firauni rĩĩtwa rĩa Ngai. (Tham. 7:1-3) Ningĩ roho mũtheru nĩ wahotithirie Musa kuonania ngumo njega ta wendo, ũhoreri, na ũkirĩrĩria, ngumo iria ciatũmaga agĩrĩre gũtongoria Aisiraeli. Aarĩ ngũrani biũ na atongoria a kũndũ kũngĩ, arĩa mataarĩ tha na maarĩ na mwĩyendo. (Tham. 5:2, 6-9) Hatiarĩ na nganja o na hanini: Jehova nĩwe wathuurĩte Musa atongorie andũ Ake.

5. Taarĩria ũrĩa Jehova aahotithirie arũme angĩ a Isiraeli gũtongoria andũ ake.

⁵ Thutha-inĩ, roho mũtheru wa Jehova nĩ waheire hinya arũme angĩ arĩa aathuurire matongorie andũ ake. Kwa ngerekano, “Joshua wa Nuni . . . nĩaiyũrĩtwo nĩ roho wa ũũgĩ.” (Gũcok. 34:9) “Roho wa Jehova [nĩ wakorire] Gideoni, ũkĩgĩa nake.” (Atiir. 6:34) Na “roho wa Jehova [nĩ wakorire] Daudi na hinya mũno.” (1 Sam. 16:13) Arũme acio othe mehokire ũtongoria wa roho wa Ngai, na roho ũcio ũkĩmahotithia kũhingia maũndũ matangĩahotire na hinya wao ene. (Josh. 11:16, 17; Atiir. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50) Moimĩrĩro maarĩ atĩ Jehova nĩwe wagoocirũo nĩ ũndũ wa maũndũ macio ma hinya maahingirio.

6. Nĩ kĩĩ gĩatũmaga Ngai ende arĩa maatongoragia Isiraeli maheo gĩtĩo?

⁶ Aisiraeli maagĩrĩirũo kũiyũkia atĩa ũira ũcio wonanagia wega atĩ arũme acio nĩ maaheagwo hinya nĩ roho mũtheru? Rĩrĩa andũ acio maambĩrĩirie kũnuguna nĩ ũndũ wa ũtongoria wa Musa, Jehova oririe ũũ: “Kaĩ andũ aya megũgĩtũũra ma’menete nginya hĩndĩ ĩ!” (Ndar. 14:2, 11) Jehova nĩwe wathuurĩte Musa, Joshua, Gideoni, na Daudi mamũrũgamĩrĩre arĩ we Mũtongoria. Rĩrĩa andũ maathĩkagĩra arũme acio, maakoragwo makĩrũmĩrĩra Jehova arĩ we Mũtongoria.

7. Araika maateithirie Musa atĩa?

⁷ Arĩa maathuurĩtwo nĩ Ngai gũtongoria nĩ maateithagio nĩ araika. (Thoma Ahibirania 1:7, 14.) Jehova nĩ aatũmire araika nĩguo makinyĩrie Musa ndũmĩrĩri, mamũteithie, na mamũtongorie. Ngai aatũmire Musa arĩ “mũtongoria na mũkũũri kũgerera mũraika ũrĩa wamuumĩrĩire kĩhinga-inĩ.” (Atũm. 7:35) Watho ũrĩa Musa aahũthĩrire gũtaara andũ a Isiraeli “wakinyanĩirio nĩ araika” kuuma kũrĩ Jehova. (Gal. 3:19) Jehova ningĩ aamwĩrire ũũ: “Rĩu gĩthiĩ ũgatongorie andũ ũmatware bũrũri ũrĩa ndakũheire ũhoro waguo; na atĩrĩrĩ, mũraika wakwa nĩegũgũthiĩ mbere.” (Tham. 32:34) Bibilia ndiugaga atĩ Aisiraeli nĩ monire mũraika ũhaana ta mũndũ akĩhingia maũndũ macio. O na kũrĩ ũguo, njĩra ĩrĩa Musa aataaranaga nayo na agatongoria andũ, yonanagia cararũkũ atĩ aarĩ na ũteithio wa kuuma na igũrũ.

8. Araika maateithirie atĩa Joshua na Hezekia?

⁸ Thutha wa matukũ ma Musa, Joshua, ũrĩa wacokire ithenya rĩake nĩ eekĩrirũo hinya nĩ “mũnene wa mbũtũ ya ita cia Jehova,” nĩguo atongorie andũ a Ngai kũrũa na Akanaani, na Aisiraeli nĩ maahootanire. (Josh. 5:13-15; 6:2, 21) Thutha-inĩ Mũthamaki Hezekia nĩ ang’ethanĩire na mbũtũ nene ya Aashuri arĩa meendaga gũtharĩkĩra Jerusalemu. Ũtukũ ũmwe tu “mũraika wa Jehova agĩkiumagara, agĩthiĩ akĩũraga andũ  ngiri igana rĩmwe rĩa mĩrongo ĩnana na atano.”—2 Ath. 19:35.

9. Hihi kwaga gũkinyanĩra kwa andũ arĩa Ngai aathuurĩte kwarĩ kĩĩgwatio harĩ Aisiraeli kwaga kũrũmĩrĩra ũtongoria wao? Taarĩria.

⁹ Nĩ ma, araika nĩ akinyanĩru ngũrani na arũme arĩa maateithagia. Hĩndĩ ĩmwe, Musa nĩ aagire kũgoocithia Jehova. (Ndar. 20:12) Joshua nĩ aagire gwetha ũtongoria wa Ngai mbere ya kũgĩa kĩrĩkanĩro na Agibeoni. (Josh. 9:14, 15) Hĩndĩ ĩmwe, Hezekia “nĩetũũgĩririe na ngoro.” (2 Maũ. 32:25, 26) O na kũrĩ ũguo, Aisiraeli nĩ merĩgĩrĩirũo kũrũmĩrĩra ũtongoria wa arũme acio o na gũtuĩka matiarĩ akinyanĩru. Jehova nĩ aateithagia arũme acio akĩhũthĩra araika. Hatarĩ nganja, Jehova nĩwe watongoragia andũ ake.

10. Musa aatongoragio atĩa nĩ Watho wa Ngai?

¹⁰ Arĩa maathuurĩtwo nĩ Ngai gũtongoria nĩ maatongoragio nĩ Kiugo kĩa Ngai. Bibilia ĩtaga Watho ũrĩa waheetwo Aisiraeli ‘Watho wa Musa.’ (1 Ath. 2:3) O na kũrĩ ũguo, Maandĩko nĩ monanagia wega atĩ Watho ũcio woimĩte kũrĩ Jehova, na atĩ Musa o nake aarĩ rungu rwa Watho ũcio. (2 Maũ. 34:14) Kwa ngerekano, rĩrĩa Jehova eerire Musa ũrĩa egwaka hema ya gũtũnganwo, Bibilia yugaga ũũ: “Musa agĩgĩĩka o ta ũguo; o ta ũrĩa Jehova aamwathire eke-rĩ, ũguo noguo ekire.”—Tham. 40:1-16.

11, 12. (a) Joshua o hamwe na athamaki arĩa maatongoragia andũ a Ngai meerĩgagĩrĩrũo meke atĩa? (b) Kiugo kĩa Ngai kĩahutagia atĩa atongoria a andũ a Ngai?

¹¹ Kuuma rĩrĩa Joshua aambĩrĩirie gũtongoria, aarĩ na ciugo cia Watho wa Ngai ciandĩkĩtwo. Eerirũo ũũ: “No makĩria nĩũgeciragia mohoro ma cio mũthenya o na ũtukũ, nĩ getha ũmenyagĩrĩre gwĩka o ta ũrĩa ũhoro wothe ũtariĩ ũrĩa wandĩkĩtwo thĩinĩ wa rĩo.” (Josh. 1:8) Thutha ũcio athamaki arĩa maathaga andũ a Ngai meekaga o ta ũguo Joshua eerĩtwo. Maagĩrĩirũo gũthomaga Watho ũcio o mũthenya, meyandĩkĩre kobĩ yaguo, na ‘mamenyagĩrĩre mohoro mothe ma Watho ũcio, o na irĩra icio cia watho wa kũrũmĩrĩrũo, nĩguo mamekage.’—Thoma Gũcokerithia Maathani 17:18-20.

¹² Kiugo kĩa Ngai kĩahutagia atĩa arũme acio maatongoragia? Ta wĩcirie ũhoro wa ngerekano ya Mũthamaki Josia. Thutha wa gĩcunjĩ kĩandĩkĩtwo Watho wa Musa kuoneka, mwandĩki wa Josia nĩ aambĩrĩirie kũmũthomera Watho ũcio. * Mũthamaki aahutirio atĩa? “Hĩndĩ ĩrĩa mũthamaki aaiguire ciugo cia ibuku rĩu rĩa watho, agĩtembũranga nguo ciake.” Makĩria ma ũguo, agĩtongorio nĩ Kiugo kĩa Ngai, Josia nĩ eerutanĩirie biũ kũniina ũhoi wa mĩhianano na akĩbanga gĩkũngũĩro kĩnene gĩa Pasaka gĩtonekete kĩngĩ ta kĩo mbere ĩyo. (2 Ath. 22:11; 23:1-23) Tondũ Josia o hamwe na atongoria angĩ ehokeku maatongoragio nĩ Kiugo kĩa Ngai, nĩ maakoragwo meeharĩirie gwĩka mogarũrũku na gũtaarĩria ũtongoria ũrĩa maaheaga andũ a Ngai. Mogarũrũku macio maateithagia andũ a Ngai nĩguo meke kũringana na wendi wake.

13. Kwarĩ na ngũrani ĩrĩkũ gatagatĩ ka arĩa maatongoragia andũ a Ngai na arĩa maatongoragia ndũrĩrĩ iria ciamarigicĩirie?

¹³ Athamaki acio ehokeku maarĩ ngũrani mũno na atongoria a mabũrũri marĩa mamarigicĩirie, arĩa maatongoragio nĩ ũũgĩ wa andũ na mĩbango ĩtangĩthiĩ haraihu. Rungu rwa ũtongoria wa Akanaani, andũ nĩ meekaga maũndũ marĩ magigi ta ngomanio cia andũ a rũrĩra rũmwe, ngomanio cia arũme kwa arũme na atumia gwa atumia, ngomanio na nyamũ, kũruta ciana magongona, na ũhoi mũnene wa mĩhianano. (Alaw. 18:6, 21-25) Makĩria ma ũguo, atongoria a Babuloni na Misiri matiarũmagĩrĩra mawatho megiĩ ũtheru marĩa Ngai aahete Aisiraeli, marĩa  sayansi rĩu yonanĩtie maarĩ ma ũũgĩ. (Ndar. 19:13) Ngũrani na ũguo, andũ a Ngai a tene nĩ meyonagĩra ũrĩa atongoria ehokeku meekagĩrĩra ũtheru wa kĩĩroho, wa kĩĩmĩtugo, na wa kĩĩmwĩrĩ. Hatarĩ nganja Jehova nĩwe wamatongoragia.

14. Nĩ kĩĩ gĩatũmaga Jehova arũithie atongoria amwe a andũ ake?

¹⁴ Ti athamaki othe arĩa mathaga andũ a Ngai hĩndĩ ya tene marũmagĩrĩra ũrĩa Ngai oigĩte. Arĩa mataathĩkagĩra Jehova nĩ maaregaga gũtongorio nĩ roho wa Ngai, araika, o na Kiugo gĩake. Rĩmwe Jehova nĩ aarũithagia atongoria acio kana agathuura angĩ ithenya rĩao. (1 Sam. 13:13, 14) Ihinda rĩrĩa Jehova aigĩte rĩakinya, nĩ aathuurire mũndũ ũngĩ ũngĩagĩrĩire makĩria gũkĩra arũme acio othe aahũthĩrĩte mbere ĩyo.

15. (a) Anabii monanĩtie atĩa atĩ nĩ kũngĩgoka mũtongoria wagĩrĩire biũ? (b) Mũtongoria ũcio weranĩirũo aarĩ ũ?

¹⁵ Mĩaka magana maingĩ mbere, Jehova nĩ aarathĩte atĩ nĩ angĩgaathuura mũtongoria wagĩrĩire biũ atongorie andũ ake. Musa eerire Aisiraeli ũũ: “Jehova Ngai waku nĩegũgũkĩrĩria mũnabii o ta niĩ, oime thĩinĩ waku, wa ariũ a thoguo; ũcio nĩwe mũrĩiguaga.” (Gũcok. 18:15) Isaia aarathĩte atĩ Ũcio nĩwe ũngĩgatuĩka “mũtongoria o na mũnene.” (Isa. 55:4) Nake Danieli aatongoririo nĩ roho kwandĩka ũhoro wa rĩrĩa “Mũtongoria akoneka, ũrĩa mũitĩrĩrie maguta.” (Dan. 9:25) Thutha-inĩ Jesu Kristo we mwene nĩ eemenyithanirie atĩ nĩwe “Mũtongoria” wa andũ a Ngai. (Thoma Mathayo 23:10.) Arutwo a Jesu nĩ maamũrũmĩrĩire meyendeire na magĩkĩra mũkonde atĩ nĩwe wathuurĩtwo nĩ Jehova. (Joh. 6:68, 69) Nĩ kĩĩ gĩatũmaga makorũo na ma biũ atĩ Jehova aatongoragia andũ ake kũgerera Jesu Kristo?

16. Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ Jesu aatongoragio nĩ roho mũtheru?

¹⁶ Jesu nĩ aaheagwo hinya nĩ roho mũtheru. Rĩrĩa Jesu aabatithagio, Johana Mũbatithania nĩ onire “igũrũ rĩkĩhingũka, na roho wa Ngai ũgĩikũrũka ũhaana ta ndutura ũgĩũka igũrũ rĩake.” Thutha ũcio, “agĩtwarũo nĩ roho werũ-inĩ.” (Mar. 1:10-12) Hĩndĩ ĩrĩa yothe Jesu aarĩ gũkũ thĩ, roho mũtheru wa Ngai nĩ wamũhotithirie kũringa ciama, na kwaria arĩ na ũnene ũrĩa woimĩte kũrĩ Ngai. (Atũm. 10:38) Makĩria ma ũguo, roho mũtheru nĩ wateithirie Jesu kuonania maciaro ma roho ũcio na njĩra nginyanĩru, maciaro ta wendo, gĩkeno, na wĩtĩkio mũrũmu. (Joh. 15:9; Ahib. 12:2) Gũtirĩ mũtongoria ũngĩ wonanirie ũira ta ũcio wa gũtongorio nĩ roho mũtheru. Kwoguo Jehova nĩwe wathuurĩte Jesu.

17. Araika maateithirie Jesu atĩa?

¹⁷ Araika nĩ maateithirie Jesu. Kahinda kanini thutha wa Jesu kũbatithio, Bibilia yugaga atĩ “araika [mokire] makĩambĩrĩria kũmũtungatĩra.” (Mat. 4:11) Mathaa maigana ũna  mbere ya gĩkuũ gĩake, “mũraika [oimire] igũrũ na akĩmwĩkĩra hinya.” (Luk. 22:43) Jesu aarĩ na ma atĩ Jehova nĩ angĩatũmire araika hĩndĩ o yothe angĩabatarire ũteithio nĩguo ahingie wendi wa Ngai.—Mat. 26:53.

18, 19. Kiugo kĩa Ngai gĩatongoririe ũtũũro wa Jesu na morutani make atĩa?

¹⁸ Jesu nĩ aatongoririo nĩ Kiugo kĩa Ngai. Kuuma rĩrĩa aambĩrĩirie ũtungata wake, Jesu nĩ etĩkagĩra Maandĩko mamũtongorie. (Mat. 4:4) Ma nĩ atĩ, aathĩkĩire Kiugo kĩa Ngai hĩndĩ ciothe nginya agĩtĩkĩra kũũragĩrũo mũtĩ-inĩ. O na ciugo ciake cia mũico mbere ya gũkua, ciarĩ cia ũrathi wakoniĩ Mesia. (Mat. 27:46; Luk. 23:46) Atongoria a ndini a hĩndĩ ĩyo maarĩ ngũrani tondũ matiarũmagĩrĩra Kiugo kĩa Ngai rĩrĩa kĩaregana na ũndũire wao. Jesu akĩgweta ciugo cia Jehova kũgerera mũnabii Isaia, iria ciakoniĩ atongoria acio a ndini, oigire ũũ: “Andũ aya maheaga gĩtĩo na mĩromo no ngoro ciao irĩ kũraya na niĩ. Ũthathaiya ũrĩa maheaga nĩ wa tũhũ, nĩ gũkorũo marutanaga maathani ma andũ.” (Mat. 15:7-9) Hihi Jehova nĩ angĩathuurire o na ũmwe wa atongoria acio atongorie andũ ake?

¹⁹ Jesu etĩkagĩra gũtongorio nĩ Kiugo kĩa Ngai harĩ maũndũ mothe marĩa ekaga na ũrutani-inĩ wake. Rĩrĩa aacemanagia na ũkararia wĩgiĩ maũndũ ma ndini, ndeehokaga ũũgĩ wake kana ũmenyeru ũrĩa arĩ naguo. Handũ ha ũguo, aarũmagĩrĩra ũrĩa Maandĩko moigĩte. (Mat. 22:33-40) Na handũ ha kũnogia athikĩrĩria ake na ng’ano ciĩgiĩ ũtũũro wa kũrĩa igũrũ kana ciĩgiĩ kũũmbwo kwa igũrũ na thĩ, aahingũrire “meciria mao biũ nĩguo mataũkĩrũo nĩ Maandĩko macio.” (Luk. 24:32, 45) Jesu nĩ eendete Kiugo kĩa Ngai na nĩ aakoragwo ehaarĩirie kwaria na andũ angĩ ũhoro wakĩo.

20. (a) Jesu onanirie atĩa atĩ nĩ eenyihagĩria Ngai? (b) Ngũrani gatagatĩ ka Jesu na Herode Agiripa I ĩtũrutaga atĩa ũhoro wĩgiĩ arĩa Jehova athuuraga matongorie andũ ake?

²⁰ O na gũtuĩka Jesu nĩ aagegagia athikĩrĩria ake na “ciugo njega,” erekagĩria ngumo ciothe kũrĩ Mũrutani wake, Jehova. (Luk. 4:22) Rĩrĩa mũndũ ũmwe mũtongu aageririe gũtũũgĩria Jesu akĩmwĩta “Mũrutani Mwega,” Jesu aamũcokeirie ũũ na wĩnyihia: “Wanjĩta mwega nĩkĩ? Gũtirĩ o na ũmwe mwega, tiga Ngai.” (Mar. 10:17, 18) Jesu aarĩ ngũrani mũno na Herode Agiripa I ũrĩa watuĩkire mũthamaki kana mũtongoria wa Judea kĩndũ mĩaka ĩnana thutha ũcio. Hĩndĩ ĩmwe Herode arĩ mũcemanio-inĩ na anene a kuuma mabũrũri mangĩ, nĩ ehumbire “nguo cia ũnene.” Athikĩrĩria ake arĩa maamwendete maanĩrĩire makiuga, “Ũcio nĩ mũgambo wa ngai, ti wa mũndũ!” No mũhaka gũkorũo Herode nĩ etũũgĩririe nĩ ũndũ wa kũgaathĩrĩrio. Gwacokire gũgĩthiĩ atĩa? “O hĩndĩ ĩyo mũraika wa Jehova akĩhũũra Herode na mũrimũ tondũ ndaagoocithirie Ngai, akĩrĩo nĩ igunyũ na agĩkua.” (Atũm. 12:21-23) Gũtirĩ mũndũ warĩ ho hĩndĩ ĩyo ũngĩoigire atĩ Herode aathuurĩtwo nĩ Jehova atuĩke mũtongoria. No Jesu onanirie biũ atĩ aathuurĩtwo nĩ Ngai na hĩndĩ ciothe aagoocithagia Jehova, ũrĩa Mũtongoria Mũnene wa andũ ake.

21. Nĩ maũndũ marĩkũ mekwarĩrĩrio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

²¹ Ũtongoria wa Jesu ndwarĩ ũkorũo ũrĩ wa o mĩaka mĩnini tu. Oigire ũũ thutha wa kũriũkio: “Nĩ heetwo wathani wothe kũrĩa igũrũ o na gũkũ thĩ . . . . Na rĩrĩ, niĩ ndĩkoragwo hamwe na inyuĩ mĩthenya yothe nginya ithirĩro rĩa mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ.” (Mat. 28:18-20) No Jesu, arĩ kĩũmbe kĩa roho kũrĩa igũrũ, angĩatongoririe andũ a Ngai marĩ gũkũ thĩ atĩa? Nĩ a Jehova angĩathuurire makorũo marĩ rungu rwa Kristo nĩguo matongorie andũ ake? Na Akristiano mangĩahotire atĩa kũmenya andũ arĩa Jehova arahũthĩra? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ gĩkwarĩrĩria macokio ma ciũria icio.