1, 2. (a) Ongahelipi ovo hava kwatele komesho mEendombwedi daJehova va yooloka ko kovakwatelikomesho vomalongelokalunga amwe? (b) Oshike hatu ka kundafana moshitukulwa eshi naashi tashi landula ko?

“OLYELYE omuwiliki weni?” Eendombwedi daJehova luhapu ohadi pulwa epulo olo, molwaashi momalongelokalunga mahapu ohamu kala mu na omulumenhu ile omukainhu umwe oye e li omukwatelikomesho. Mepingafano naasho, ohatu kala tu udite etumba eshi hatu lombwele ovanhu kutya Omuwiliki wetu ke fi omunhu ina wanenena. Ponhele yaasho, ohatu shikula ewiliko laKristus, oo ha wilikwa kuXe, Jehova. — Mat. 23:10.

² Ope na ongudu yovalumenhu, “omupiya omudiinini nomunaendunge,” ovo tava kwatele komesho oshiwana shaKalunga kunena. (Mat. 24:45) Ndele mbela otu shi shii ngahelipi kutya Jehova oye te tu wilike okupitila mOmona waye iha monika? Moshitukulwa eshi naashi tashi landula ko, ohatu ka konakona nghee Jehova a kala ta longifa ovanhu vonhumba oule womido ovo va kale tava kwatele komesho oshiwana shaye. Moitukulwa aishe ohatu ka kundafana oinima itatu oyo tai ulike kutya Jehova oye a kala ta wilike ovalumenhu ovo, naasho otashi ulike kutya oye a kala Omuwiliki woshiwana shaye fiyo okunena. — Jes. 58:11.

3. Oshike sha li sha kwafela Moses a kwatele komesho oshiwana shaIsrael?

³ Omhepo iyapuki oya li ya nghonopaleka ovakalelipo vaKalunga. Natu ka kundafaneni kombinga yaMoses, oo a li a nangekwa po a ninge omukwatelikomesho wOvaisrael. Oshike sha li she mu kwafela opo a dule okuwanifa po oshinakuwanifwa osho sha kwata moiti? Jehova okwa li e mu “tula omhepo yaye iyapuki.” (Lesha Jesaja 63:11-14.) Nonande Jehova okwa li a pameka Moses nomhepo iyapuki, okwa li a twikila okuwilika oshiwana shaye.

4. Ovaisrael ova li tava dulu okudidilika mo ngahelipi kutya Moses okwa li e na omhepo yaKalunga? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

⁴ Molwaashi omhepo iyapuki oi li eenghono ihadi monika, ongahelipi Ovaisrael va li tava dulu okudidilika mo kutya oyo ya li tai longo muMoses? Omhepo iyapuki oya li ya ningifa Moses a longe oikumwifilonga noku lombwele Farao edina laKalunga. (Ex. 7:1-3) Oya li yo ye mu kwafela a kulike omaukwatya mawa ngaashi ohole, elininipiko nelididimiko. Omaukwatya oo okwa li e mu ningifa a kale a wana okukwatela komesho Ovaisrael. Kape na tuu eyooloko la kula pokati kovakwatelikomesho voiwana imwe ovo va li ovakwanyanya nove lihole vovene! (Ex. 5:2, 6-9) Oumbangi owa li u liwetikile kutya Jehova oye a li a hoolola Moses a kale omukwatelikomesho woshiwana shaye.

5. Yelifa nghee Jehova a li a nghonopaleka ovalumenhu vamwe Ovaisrael va wilike oshiwana shaye.

⁵ Lwanima, omhepo iyapuki yaJehova oya li ya nghonopaleka ovalumenhu vamwe ovo a li a nangeka po va kwatele komesho oshiwana shaye. “Josua yaNun okwa li a yada omhepo younongo.” (Deut. 34:9) “Omhepo yOmwene ya yada muGideon.” (Ovatok. 6:34) “Nomhepo yOmwene ye uya muDavid.” (1 Sam. 16:13) Ovalumenhu aveshe ovo ova li ve lineekela kutya omhepo iyapuki yaKalunga otai va kwafele, nomhepo oyo oya li ye va nghonopaleka va longe oilonga oyo va li itava dulu okulonga keenghono davo vene. (Jos. 11:16, 17; Ovatok. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50) Oshidjemo, Jehova oye a li a tumbalekwa omolwoilonganghono aishe oyo.

6. Omolwashike Kalunga a li a hala oshiwana shaye shi kale hashi fimaneke ovawiliki muIsrael?

⁶ Ovaisrael ova li ve na okulinyenga ngahelipi eshi va mona oumbangi wa yela oo tau ulike kutya ovalumenhu ovo ova li va pamekwa komhepo iyapuki? Eshi ovanhu va li tava ngongota kombinga yokukwatela komesho kwaMoses, Jehova okwa li a pula a ti: “Fiyo onaini hava kala ihava itavele nge?” (Num. 14:2, 11) Oshoshili kutya Jehova okwa li a hoolola Moses, Josua, Gideon naDavid va kale ovakalelipo vaye. Eshi ovanhu va li tava dulika kovalumenhu ovo, paulelalela ova li tava dulika kuJehova e li Omuwiliki.

7. Ongahelipi ovaengeli va li va kwafela Moses?

⁷ Ovaengeli ova li va kwafela ovakalelipo vaKalunga. (Lesha Ovaheberi 1:7, 14.) Jehova okwa li a longifa ovaengeli va yambidide Moses noku mu wilika. Okwa li a tuma Moses “a kale omupangeli nomumangululi okekwafo lomweengeli ou e mu lihololela moshixwa sheno.” (Oil. 7:35) Jehova okwa li a yandja Omhango oyo Moses a li ta longifa okuwilika Ovaisrael ‘okupitila movaengeli.’ (Gal. 3:19) Na Jehova okwa li e mu lombwela a ti: “Inda ko u twale oshiwana eshi konhele inya nde i ku lombwela. Tala, omweengeli wange ote ke ku kwatela komesho.” (Ex. 32:34) Ombiibeli inai popya kutya Ovaisrael ova li va mona omweengeli e li molupe lopanhu ta longo oilonganghono aishe oyo. Ashike, onghedi oyo Moses a li ta wilike oshiwana shaIsrael oya ulika kutya okwa li e na eenghono di dule dopanhu.

8. Ongahelipi ovaengeli va li va kwafela Josua naHiskia?

⁸ Konima eshi Moses a li a pingenwa po kuJosua, okwa li a pamekwa ‘kOndjai yomatanga ovakwaita vOmwene,’ opo a wilike oshiwana shaKalunga shi ka lwife Ovakaanan. Ovaisrael ova li va findana molwoodi olo. (Jos. 5:13-15;  6:2, 21) Lwanima, Ohamba Hiskia oya li ya taalela etangakwaita enaenghono lOvaasiria olo la li la hala okukwata ko Jerusalem. Moufiku umwe “Omweengeli wOmwene e uya nokwa dipaa monhanda yOvaasiria ovalumenhu omayovi efele nomilongo hetatu naatano.” — 2 Eeh. 19:35.

9. Mbela okuhawanenena kwovalumenhu ovo va li ovakalelipo vaKalunga okwa li taku dulu okuningifa Ovaisrael vaha dulike kewiliko lavo? Shi yelifa.

⁹ Oshoshili kutya ovaengeli ova wanenena, ashike ova li hava kwafele ovanhu inava wanenena. Oshikando shimwe Moses okwa li a dopa okufimanekifa Jehova. (Num. 20:12) Josua ka li a konga ewiliko kuKalunga fimbo ina ninga ehangano nOvagibeon. (Jos. 9:14, 15) Hiskia okwa li ‘e linenepeka momutima waye.’ (2 Omaf. 32:25, 26) Nonande ovalumenhu ovo kava li va wanenena, Ovaisrael ova li va teelelwa va kale hava dulika kovakwatelikomesho vavo. Jehova okwa li ha yambidida ovalumenhu ovo nomhepo yaye iyapuki, tashi ulike kutya okwa li ta wilike oshiwana shaye.

10. Ongahelipi Moses a li a wilikwa kOmhango yaKalunga?

¹⁰ Eendjovo daKalunga oda li da wilika ovakalelipo vaye. Ombiibeli oya popya kutya omhango oyo ya li ya pewa Ovaisrael ohai ifanwa “Omhango yaMoses.” (1 Eeh. 2:3) Ashike nande ongaho, Ombiibeli oya holola kutya Jehova oye Omuyandjimhango, naMoses okwa li ha dulika kOmhango oyo. (2 Omaf. 34:14) Konima eshi Jehova a yandja omalombwelo nghee etwalihangano li na okudikwa, “Moses osho a ninga ngaashi Omwene e mu lombwela. Osho ye a ninga.” — Ex. 40:1-16.

11, 12. (a) Josua nosho yo eehamba dimwe odo da li tadi pangele oshiwana shaJehova ova li va teelelwa va ninge shike? (b) Eendjovo daKalunga oda li da kuma ngahelipi ovakwatelikomesho voshiwana shaKalunga?

¹¹ Eshi Josua a hovela okukwatela komesho oshiwana shaKalunga, okwa li e na omashangelo Eendjovo daKalunga. Okwa li a lombwelwa kutya ‘ne di konakone omutenya noufiku, opo a shiive okuwanifa naanaa ashishe eshi sha shangelwa mo.’ (Jos. 1:8) Lwanima, ohamba oyo ya ka pangela oshiwana shaKalunga oya ka ninga sha faafana. Ova li va teelelwa va kale hava lesha Omhango efiku keshe, have i shange ‘nohava diinine eenghedimhango odo noku di wanifa.’ — Lesha Deuteronomion 17:18-20.

¹² Eendjovo daKalunga oda li da kuma ngahelipi ovalumenhu ovo va li tava kwatele komesho? Natu ka konakoneni oshihopaenenwa shOhamba Josia. Konima eshi omushangwa wOmhango yaMoses wa monika, hamushanga waJosia okwa li a hovela oku u mu leshela. * Ohamba oya li ye linyenga ngahelipi? “Nohamba eshi ya uda eendjovo domembo lOmhango, oya pombaula oikutu yayo.” Ashike okwa li a ninga shihapu shi dulife opo. Eshi a wilikwa kEendjovo daKalunga, okwa li a hovela oshikonga sha kula opo a hanaune po oikalunga aishe ndele ta unganeke oshivilo shOpaasa. (2 Eeh. 22:11; 23:1-23) Molwaashi Josia novawiliki vamwe ovadiinini ova li tava wilikwa kEendjovo daKalunga, ova li hava dulika nehalo liwa nokuyelifa nawa omalombwelo oo va li ve na okuyandja koshiwana shaKalunga. Omalunduluko aeshe oo okwa li a kwafela ovanhu vopefimbo lonale va kale metwokumwe nehalo laKalunga.

13. Eyooloko lilipi la li pokati kovakwatelikomesho voshiwana shaJehova naavo voiwana yovapaani?

¹³ Kapa li tuu eyooloko pokati keehamba didiinini novapangeli voiwana imwe ovo va li hava wilikwa kounongo wopanhu wopakafimbo! Eshi ovanhu va li koshi yepangelo lOvakaanan, ova li hava ningi oinima inyanyalifa oyo ya li ya kwatela mo okunangalafana novapambele nonoimuna, oushenge, okuyamba po ounona nosho yo okulongela oikalunga. (Lev. 18:6, 21-25) Ovakwatelikomesho Ovababilon nOvaegipti kava li hava dulika komalombwelo e na sha noukoshoki oo Kalunga a li a pa Ovaisrael. (Num. 19:13) Mepingafano naasho, oshiwana shaJehova shonale  osha li sha mona nghee ovakwatelikomesho vavo va li hava xumifa komesho oukoshoki wopamhepo, wopaenghedi nowopalutu. Osha yela kutya Jehova oye a li ta wilike oshiwana shaye.

14. Omolwashike Jehova a li a yandja outekuduliko kuvamwe ovo va li tava kwatele komesho oshiwana shaye?

¹⁴ Eehamba odo da li tadi wilike oshiwana shaJehova haadishe da li hadi dulika komalombwelo aKalunga. Ovo va li inava dulika kuJehova ova li va anya okutambula ko ewiliko lomhepo iyapuki yaKalunga, lovaengeli nolEendjovo daye. Peemhito dimwe, Jehova okwa li he va pe outekuduliko ile e va pingene po navamwe. (1 Sam. 13:13, 14) Okwa nangeka po umwe oo ta ka kala e dule ovalumenhu aveshe ovo a kala ta longifa va kwatele komesho oshiwana shaye.

15. (a) Ongahelipi ovaprofeti va li va ulika kutya omuwiliki e likalekelwa ote ke uya? (b) Olyelye a li omuwiliki a xunganekwa?

¹⁵ Oule womido, Jehova okwa li a xunganeka kutya ota ka nangeka po omuwiliki e likalekelwa nokwa wana okuwilika oshiwana shaye. Moses okwa li a lombwela Ovaisrael a ti: “Omwene Kalunga koye ote ke ku pendulila mo omuxunganeki ngaashi ame. Mu udeni.” (Deut. 18:15) Jesaja okwa li a xunganeka kutya Oye ta ka ninga “ohamba nomupangeli.” (Jes. 55:4) Daniel okwa li a nwefwa mo a shange kombinga yokuuya ‘kwOmwene Omuvaekwa.’ (Dan. 9:25) Hauxuuninwa, Jesus Kristus okwa li e liholola ye mwene e li “omupukululi” ile tu tye omuwiliki woshiwana shaKalunga. (Lesha Mateus 23:10.) Ovahongwa vaJesus ova li ve mu shikula nehalo liwa, nova li ve mu tambula ko e li omuhoololwa waJehova. (Joh. 6:68, 69) Oshike sha li she va tomha va itavele kutya Jehova oye a li ta wilike oshiwana shaye okupitila muJesus Kristus?

16. Oshike tashi ulike kutya Jesus okwa li a pamekwa komhepo iyapuki?

¹⁶ Omhepo iyapuki oya li ya nghonopaleka Jesus. Peninginifo laJesus, Johannes Omuninginifi okwa li a mona “eulu la yeuluka nOmhepo ya fa onghuti ye mu kulukila.” Lwanima, ‘omhepo oye mu twala mombuwa.’ (Mark. 1:10-12) Momukokomoko wokukalamwenyo kwaJesus kombada yedu, omhepo iyapuki yaKalunga oya li ye mu pameka opo a longe oikumwifalonga noku popye nouladi. (Oil. 10:38) Shimwe vali, omhepo iyapuki oya li ye mu kwafela a imike oiimati yomhepo ngaashi ohole, ehafo neitavelo ihali tengauka. (Joh. 15:9; Heb. 12:2) Kape na vali omuwiliki umwe e dule Jesus, oo a li omuhoololwa waJehova.

17. Ovaengeli ova li va ninga po shike opo va kwafele Jesus?

¹⁷ Jesus okwa li a kwafelwa kovaengeli. Diva ashike konima eshi Jesus a ninginifwa, ‘ovaengeli ova li ve uya kuye, ve mu yakule.’ (Mat. 4:11) Eevili odo da tetekela okufya kwaye, ‘omweengeli womeulu okwa li e mu holokela ndele te mu dike eenghono.’ (Luk. 22:43) Jesus okwa li e na  elineekelo kutya Jehova ota ka tuma omweengeli e mu kwafele opo a wanife po ehalo laKalunga. — Mat. 26:53.

18, 19. Ongahelipi Eendjovo daKalunga da li da wilika okukalamwenyo kwaJesus noukalele waye?

¹⁸ Jesus okwa li a wilikwa kEendjovo daKalunga. Okudja pehovelo loukalele waye, Jesus okwa li a efa a wilikwe kOmishangwa. (Mat. 4:4) Okudulika kwaye kEendjovo daKalunga okwe mu ningifa e liyandje a fye komuti womahepeko. Nokuli nomeendjovo daye daxuuninwa fimbo ina fya okwa li a popya kombinga yexunganeko li na sha naMessias. (Mat. 27:46; Luk. 23:46) Ovawiliki vomalongelokalunga vopefimbo olo kava li hava tambula ko Eendjovo daKalunga ngeenge odi li omhinge nomifyuululwakalo davo. Jesus okwa li a popya kombinga yavo a ti: “Ovanhu ava ohava fimaneke nge nomilungu, ndele omitima davo odi li kokule naame; ndelenee otava fimaneke nge ongaho nokulonga ovanhu omalongo oipango yovanhu.” (Mat. 15:7-9) Mbela Jehova okwa li ngoo ta dulu shili okuhoolola ovalumenhu ovo va kwatele komesho oshiwana shaye?

¹⁹ Jesus okwa li a pitika Eendjovo daKalunga di wilike eenghatu daye nosho yo oilonga yaye youkalele. Ngeenge a li a taalela omapataneko okudja kovawiliki vomalongelokalunga, ka li ha kala e lineekela meendunge daye mwene ile kounongo oo kwa li e na. Ponhele yaasho, okwa li a tala ko Eendjovo daKalunga odo ashike tadi dulu okuufa osho sha yuka. (Mat. 22:33-40) Noponhele yokulombwela ovapwilikini vaye omahokololo kombinga yonghalamwenyo yaye yomeulu ile kombinga yeshito, okwa li e “va fatululila eendunge davo okushiiva Omishangwa.” (Luk. 24:32, 45) Jesus okwa li e hole Eendjovo daKalunga, nokwa li ha kala a halelela oku di lombwela vamwe.

20. (a) Jesus okwa li a ulika ngahelipi kutya oha dulika kuKalunga? (b) Eyooloko olo li li pokati kaJesus naHerodes Agrippa wotete, otali tu hongo shike kombinga yaJehova yokuhoolola omuwiliki?

²⁰ Nonande Jesus okwa li a kumwifa ovapwilikini vaye ‘neendjovo donghenda,’ okwa li a yandja efimano kOmuhongi waye, Jehova. (Luk. 4:22) Eshi omulumenhu umwe oshipuna a li ta kendabala okwiifana Jesus “Omuhongi muwa,” Jesus okwa li e mu nyamukula nouladi a ti: “Oshike to tile nge ndi muwa? Kaku na umwe muwa, oKalunga aeke.” (Mark. 10:17, 18) Ope na eyooloko la kula pokati kaJesus naHerodes Agrippa wotete, oo a li a ningwa ohamba nomuwiliki waJudea konima yomido hetatu lwaapo. Eshi va li va ongala pamwe, Herodes okwa li a djala “oshikutu shouhamba.” Ovanhu ova li va ingida pombada tava ti: “Ondaka ei oyaKalunga, kai fi yomunhu.” Herodes okwa li a efa oye a pewe efimano. Mbela oshike sha ka ningwa po? “Ndele opo tuu opo omwengeli wOmwene e mu denga, osheshi ye ina fimaneka Kalunga, omainyo e mu tuka ndele ye ta fi.” (Oil. 12:21-23) Kapa li pe na omunhu ta dulu okufika pexulifodiladilo kutya Herodes okwa li a hoololwa kuKalunga a kale omukwatelikomesho. Shimwe vali, Jesus okwa li a yandja oumbangi wa yela kutya okwa nangekwa po kuKalunga, nokwa li alushe ha fimanekifa Jehova e li Omuwiliki woshiwana shaye.

21. Oshike hatu ka kundafana moshitukulwa tashi landula ko?

²¹ Jesus ka li a hoololwa a pangele ashike oule womido donhumba. Konima eshi a nyumunwa okwa popya a ti: ‘Ame onda pewa eenghono adishe meulu nokombada yedu. Ndele tala, Ame ndi li pamwe nanye omafiku aeshe fiyo okexulilo lefimbo lounyuni.’ (Mat. 28:18-20) Jesus, e li oshishitwa shopamhepo shomeulu, ongahelipi ta ka dula okupangela oshiwana shaKalunga kombada yedu? Jehova ota ka longifa oolye va longe ve li koshi yewiliko laJesus va kwatele komesho oshiwana shaye? Nongahelipi Ovakriste tava ka dula okudidilika mo ovakalelipo vaye? Oshitukulwa tashi landula ko otashi ka nyamukula omapulo oo.