1, 2. (a) Kangbi wa la ayeke na popo ti azo so ayeke mû li ni na ndö ti aTémoin ti Jéhovah na azo so ayeke mû li ni na yâ ti ambeni bungbi ti vorongo nzapa? (b) Nyen la e yeke bâ na yâ ti article so nga na ti peko?

“ZO WA la ayeke na li ti ala?” So ayeke mbeni tënë so a yeke hunda ka na aTémoin ti Jéhovah. Hundango ndo so ayeke na lege ni ndali ti so na yâ ti abungbi ti vorongo Nzapa mingi a yeke wara ka mbeni koli wala mbeni wali so ayeke mû li ni. Me e yeke na ngia ti fa na ala so Zo so ayeke na li ti e ayeke pëpe mbeni zo so siokpari ayeke na terê ti lo. Christ so a zingo lo na kuâ la ayeke na li ti e, na Jéhovah Babâ ti lo ayeke nga na li ti lo.​—Mat. 23:10.

² Ye oko, mbeni groupe ti akoli ayeke dä so ayeke mû li ni laso na ndö ti azo ti Nzapa. A iri groupe ni so “ngbâa be-ta-zo so ayeke sara ye na ndara”. (Mat. 24:45). Tongaso, e hinga tongana nyen so a yeke biani Jéhovah la ayeke mû li ni na ndö ti e na lege ti Molenge ti lo? Na yâ ti article so nga na ti peko, e yeke bâ tongana nyen la teti angu mingi Jéhovah asara kua na ambeni koli ti mû li ni na ndö ti azo ti lo. A-article use so ayeke fa aye ota so afa polele so Jéhovah ayeke biani na peko ti akoli so; ye so afa so ngbene ye giriri lo la lo yeke tâ Zo so ayeke fa lege na azo ti lo.​—És. 58:11.

3. Nyen la amû lani ngangu na Moïse ti fa lege na azo ti Israël?

³ Yingo vulu amû ngangu na azo so asara kua na iri ti Nzapa. Bâ tapande ti Moïse so Nzapa asoro lo ti fa lege na azo ti Israël. Nyen la amû maboko na lo ti sara kota kua so? Jéhovah “azia yingo vulu ti lo na ndö ti lo”. (Diko Ésaïe 63:11-14.) So Jéhovah azia yingo vulu ti lo na ndö ti Moïse, a fa so lo ngbâ lani ti fa lege na azo ti lo.

4. Tongana nyen la azo ti Israël alingbi ti hinga lani so yingo ti Nzapa ayeke na ndö ti Moïse? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article so.)

⁴ So yingo vulu ayeke mbeni ngangu so zo alingbi ti bâ ni ape so, tongana nyen la azo ti Israël alingbi ti hinga lani so a yeke ni la a yeke fa lege na Moïse? Yingo vulu amû maboko na Moïse ti sara amiracle nga ti fa iri ti Nzapa na Pharaon (Ex. 7:1-3). Yingo vulu amû nga maboko na Moïse ti duti na apendere sarango ye tongana ndoye, sarango terê kete nga na kangango bê ti ku. Asarango ye so la amû maboko na lo ti fa lege nzoni na azo ti Israël. So tâ kota kangbi si ayeke na popo ti Moïse na azo so amû li ni lani na yâ ti ambeni kodro, so a yeke sara ye na ngangu nga a yeke bi bê ti ala gï na ala wani! (Ex. 5:2, 6-9) A yeke lani polele so Jéhovah la asoro Moïse ti fa lege na azo ti lo.

5. Fa tongana nyen la Jéhovah amû ngangu ti lo na ambeni koli ti fa lege na azo ti lo.

⁵ A si na mbeni ngoi, yingo vulu amû ngangu na ambeni koli so Jéhovah asoro ala ti fa lege na azo ti lo. “Josué, molenge ti Nun, asi singo na yingo ti ndara”. (Deut. 34:9) “Yingo ti Jéhovah aga na ndö ti Gédéon”. (aJu. 6:34) Nga, “yingo ti Jéhovah akomanse ti ga na ndö ti David.” (1 Sam. 16:13). Akoli so kue azia bê ti ala kue na ndö ti yingo ti Nzapa ti mû maboko na ala, na yingo ni amû ngangu na ala ti sara aye so ala lingbi fade ti sara ni na ngangu ti ala wani pëpe (Jos. 11:16, 17; aJu. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50). A yeke polele so, Jéhovah la alingbi biani ti tene a gonda lo ndali ti akpengba ye so akoli so asara so.

6. Ngbanga ti nyen la Nzapa aye lani ti tene azo ti lo ane akoli so ayeke fa lege na azo ti Israël?

⁶ Nyen la a lingbi azo ti Israël asara lani na ngoi so ala hinga so yingo vulu ti Nzapa la amû ngangu na Moïse, Josué, Gédéon nga na David? A lingbi ala ne ala. Na ngoi so azo ti Israël adema terê ti ala ndali ti fason so Moïse ayeke mû li ni na ni, Jéhovah atene: “Azo so ayeke ne mbi pëpe juska lawa?” (Nom. 14:2, 11). Biani, Jéhovah asoro lani akoli so ti fa lege na azo ti Israël na iri ti lo. Tongana azo ni amä yanga ti akoli so, ala fa so ala yeke mû biani peko ti Jéhovah so ayeke Zo ti fango lege na ala.

7. Tongana nyen la a-ange amû lani maboko na Moïse?

⁷ A-ange amû maboko na akoli so asara kua na iri ti Nzapa. (Diko aHébreu 1:7, 14.) Jéhovah asara kua lani na a-ange ti fa lege na Moïse. “Na lege ti ange so asi na [Moïse] na yâ ti keke ti sisi, Nzapa atokua lo ti duti mokonzi nga zo ti zingo ala.” (Kus. 7:35) Jéhovah amû Ndia na Moïse “na lege ti a-ange” ti fa ye na azo ti Israël (aGal. 3:19). Jéhovah atene na lo: “Gue mo fa lege na azo ni ti gue na ndo so mbi sara tënë ni lani na mo. Bâ, fade ange ti mbi ague na devant ti mo.” (Ex. 32:34). Bible afa pëpe so azo ti Israël abâ lani na lê ti ala mbeni ange na sarango akua ni so. Me, fason so Moïse ayeke fa ye lani na azo ni nga so lo yeke fa lege na ala afa polele so a-ange amû maboko na lo.

8. Tongana nyen la a-ange amû lani maboko na Josué nga na Ézéchias?

⁸ “Mokonzi ti aturugu ti Jéhovah” amû lani ngangu na Josué na peko ti Moïse ti mû li ni na ndö ti azo ti Nzapa na yâ ti bira so  ala sara na azo ti Canaan; na azo ti Israël asö benda (Jos. 5:13-15; 6:2, 21). Na pekoni, Gbia Ézéchias atingbi na gbâ ti aturugu ti Assyrie so aye ti mû Jérusalem na ngangu. Gï na mbeni bï oko, mbeni “ange ti Jéhovah aga afâ aturugu 185 000”.​—2 aGbia 19:35.

9. Atâa so akoli so asara kua lani na iri ti Nzapa ayeke na siokpari na terê ti ala, a hunda na azo ti Israël ti sara nyen?

⁹ Biani, a-ange ayeke ti ala mbilimbili-kue, me akoli so ala mû lani maboko na ala so ayeke na siokpari na terê ti ala. Na tapande, mbeni lâ Moïse ane Jéhovah pëpe (Nom. 20:12). Josué agi pëpe fango lege ti Nzapa kozo ti tene lo te mbele na azo ti Gabaon (Jos. 9:14, 15). “Baba alï Ézéchias” teti mbeni kete ngoi (2 Chron. 32:25, 26). Ye oko, atâa so akoli so ayeke lani na siokpari na terê ti ala, a hunda na azo ti Israël ti sara ye alingbi na fango lege ti ala. Jéhovah ayeke mû lani maboko na akoli so na lege ti a-ange ti lo. Biani, Jéhovah la ayeke fa lege lani na azo ti lo.

10. Tongana nyen la Ndia ti Nzapa afa lege lani na Moïse?

¹⁰ Mbeti ti Nzapa afa lege na azo so asara kua na iri ti lo. Na yâ ti Bible, a iri Ndia so a mû lani na azo ti Israël, “Ndia ti Moïse.” (1 aGbia 2:3). Ye oko, Bible afa so Jéhovah la ayeke tâ Zo ti lungo andia ni, na a lingbi lani Moïse nga kue asara ye alingbi na Ndia ni (2 Chron. 34:14). Na peko ti so Jéhovah afa na Moïse tongana nyen ti leke tabernacle, “Moïse asara ye kue alingbi na ye so Jéhovah afa lani na lo. Lo sara gï tongana ti so a hunda.”​—Ex. 40:1-16.

11, 12. (a) Nyen la a hunda lani na Josué nga na agbia so akomande na ndö ti azo ti Nzapa ti sara? (b) Mbeti ti Nzapa apusu lani azo so ayeke fa lege na azo ti lo ti sara ye tongana nyen?

¹¹ Na ngoi so Josué akomanse ti fa lege na azo ti Israël, lo yeke lani na copie ti Mbeti ti Nzapa. Jéhovah atene na lo, atene: “A lingbi mo diko ni bï na lâ na gbe ti go, zia si lê ti mo akpengba ti sara ye alingbi na atënë kue so a sû na yâ ni.” (Jos. 1:8). A si na mbeni ngoi, agbia so akomande na ndö ti azo ti Nzapa asara nga tongaso. A hunda na ala ti diko Ndia ni lâ na lâ, ti sara copie ni, na ti “bata nga ti sara ye alingbi na atënë kue ti Ndia so.”​—Diko Deutéronome 17:18-20.

¹² Mbeti ti Nzapa apusu lani azo so ayeke fa lege na azo ti lo ti sara ye tongana nyen? Bâ tapande ti Gbia Josias. Na peko ti so a wara lani mbeni mbeti so Ndia ti Moïse ayeke na yâ ni, wakuasu ti Josias akomanse ti diko ni na lo. * Gbia ni asara ye tongana nyen? “Gï so gbia amä atënë so ayeke na yâ ti mbeti ti Ndia ni, lo suru bongo na terê ti lo.” Me, a ngbâ gï ge ape. Aye so lo mä na yâ ti Mbeti ti Nzapa apusu lo ti futi ayanda kue na yâ ti kodro ni nga ti leke ti tene a sara mbeni kota matanga ti Pâque so ade a sara mara ni lâ oko ape (2 aGbia 22:11; 23:1-23). So Mbeti ti Nzapa la afa lege lani na Josias nga na ambeni koli be-ta-zo so ayeke fa lege na azo ti Nzapa, a sara si ala yeke lani nduru ti changé yâ ti aye so ala yeke fa na azo ti Nzapa. Achangement so amû maboko na azo ti Nzapa lani ti sara ye so bê ti lo aye.

13. Kangbi wa la ayeke lani na popo ti azo so ayeke fa lege na azo ti Nzapa na ala ti ambeni mara nde?

¹³ Agbia so ayeke be-ta-zo so ayeke lani nde mingi na azo so ayeke fa lege na azo ti ambeni mara, so kete ndara ti azo la afa lege na ala. Na gbe ti komandema ti azo ti Canaan, azo asara aye ti sioni mingi, aye tongana bungbingo koli na wali na popo ti azo ti sewa, bungbingo koli na koli wala wali na wali, bungbingo na anyama, mungo amolenge na sandaga, nga na vorongo yanda (Lév. 18:6, 21-25). Na ndö ni, agbia ti Babylone nga na ti Égypte ayeke lani pëpe na a-oko  ndia so azo ti Nzapa ayeke lani na ni na ndö ti tënë ti dutingo na saleté pëpe (Nom. 19:13). Me, azo ti Nzapa abâ lani tongana nyen la akoli be-ta-zo so ayeke fa lege na ala awa ala ti ngbâ ti voro Nzapa na sioni oko pëpe, ti duti na sioni oko pëpe na lege ti mitele nga ti kpe lango-sioni. Biani, Jéhovah la ayeke fa lani lege na ala.

14. Ngbanga ti nyen Jéhovah ase lani azo so ayeke fa lege na azo ti lo?

¹⁴ A yeke pëpe agbia kue so akomande lani na ndö ti azo ti Nzapa la amû peko ti afango lege ti lo. Agbia so amä yanga ti Jéhovah lani pëpe ake ti yeda na fango lege ti yingo vulu, ti a-ange nga na ti Mbeti ti Nzapa. Na ambeni ngoi Jéhovah ase ala wala lo zi ala nga lo zia ambeni zo nde na place ti ala (1 Sam. 13:13, 14). Na ngoi so bê ti lo aye, lo soro mbeni zo so ayeke nzoni ahon akoli kue so lo sara kua na ala juska na ngoi ni so.

15. (a) Tongana nyen la aprophète afa lani so mbeni zo ti fango lege so ayeke nde ayeke ga? (b) Zo ti fango lege so a mû zendo ti lo so ayeke lani zo wa?

¹⁵ Teti angu ngbangbo mingi, Jéhovah amû zendo so lo yeke soro mbeni zo so ayeke nde ti ga zo ti fango lege na azo ti lo. Moïse atene na azo ti Israël, lo tene: “Jéhovah Nzapa ti mo ayeke soro ande na popo ti aita ti mo mbeni prophète tongana mbi ndali ti mo. Ala mä lo.” (Deut. 18:15). Ésaïe atene so Zo ni so ayeke ga zo so ayeke ‘fa lege nga ayeke komande’. (És. 55:4). Nga, yingo vulu apusu Daniel ti sara tënë ti gango ti “Messie, Zo so amû li ni”. (Dan. 9:25). Na nda ni, Jésus afa terê ti lo wani tongana “Mokonzi” ti azo ti Nzapa. (Diko Matthieu 23:10.) Adisciple ti Jésus amû peko ti lo na bê ti ala wani, nga ala yeda so Jéhovah la asoro lo lani (Jean 6:68, 69). Nyen la amû lege na ala ti yeda biani so a yeke na lege ti Jésus Christ la Jéhovah ayeke fa lege na azo ti lo?

16. Nyen la afa so yingo vulu amû ngangu na Jésus lani?

¹⁶ Yingo vulu amû ngangu na Jésus. Na ngoi ti batême ti Jésus, Jean wabatizengo zo abâ “yayu so ayeke zi, na yingo vulu so ayeke descend na ndö ti lo tongana mbeni kolokoto.” Na pekoni, “yingo apusu lo ti gue na yâ ti benyama.” (Marc 1:10-12). Na ngoi ti kusala ti Jésus na ndö ti sese, yingo vulu ti Nzapa amû ngangu na lo ti fa ye nga ti sara amiracle (Kus. 10:38). Na ndö ni, yingo vulu amû maboko na Jésus ti fa na gigi apendere sarango ye ti yingo tongana ndoye, ngia nga na kpengba mabe (Jean 15:9; aHéb. 12:2). Ye oko afa pëpe so yingo vulu amû ngangu na mbeni zo ti fango lege nde tongana ti Jésus so. Jéhovah la asoro Jésus lani.

17. Nyen la a-ange asara lani ti mû maboko na Jésus?

¹⁷ A-ange amû maboko na Jésus. Kete  na peko ti batême ti Jésus, “a-ange aga, na ala to nda ti sara kua na lo.” (Mat. 4:11). Na yâ ti angbonga so aga kozo na kuâ ti lo, “mbeni ange alondo na yayu asi na terê ti lo, na ange ni akpengba lo.” (Luc 22:43). Jésus ahinga lani biani so Jéhovah ayeke tokua a-ange ti mû maboko na lo na ngoi kue so lo yeke na bezoin ni ti sara ye so bê ti Nzapa aye.​—Mat. 26:53.

18, 19. Tongana nyen la Mbeti ti Nzapa afa lege lani na fini ti Jésus nga na fango ye ti lo?

¹⁸ Mbeti ti Nzapa afa lege na Jésus. Na tongo nda ti kusala ti Jésus, lo zia si Mbeti ti Nzapa afa lege na lo (Mat. 4:4). Lo sara ye alingbi na tënë ti Nzapa juska na kuâ na ndö ti keke ti pasi. Même na yâ ti tanga ti atënë so lo tene kozo si lo kui lo sara tënë ti aprophétie so andu Messie (Mat. 27:46; Luc 23:46). Me amokonzi nzapa ti ngoi ni so asara sanka ti Mbeti ti Nzapa tongana ague nde na afango ye ti ala wani. Jésus akiri na ndö ti atënë so Jéhovah atene na lege ti prophète Ésaïe, lo tene na ndö ti ala, lo tene: “Azo so agonda mbi gï na yanga ti ala senge, me bê ti ala ague yongoro mingi na mbi. A yeke senge senge si ala ngbâ ti voro mbi, ngbanga ti so aye so ala yeke fa ayeke gï acommandement so alondo na azo.” (Mat. 15:7-9). Jéhovah alingbi biani ti soro lani mbeni koli oko na popo ti ala ti fa lege na azo ti lo?

¹⁹ Jésus azia si Mbeti ti Nzapa afa lege gï na asarango ye ti lo pëpe, me nga na yâ ti fango ye ti lo. Na ngoi so amokonzi nzapa atara lo, lo sara kua pëpe na ndara ti lo wani nga na aye so asi na yâ ti gigi ti lo ti kiri tënë na ala. Ye oko, lo fa ye na azo na lege ti Mbeti ti Nzapa (Mat. 22:33-40). Nga, ahon ti tene lo sara si bê ti azo so ayeke mä lo adö na lege ti ambaï ti fini ti lo na yayu wala ti lekengo dunia, “Lo zi lege ti hingango ndo ti ala kue ti mä yâ ti Mbeti ti Nzapa.” (Luc 24:32, 45). Jésus aye lani Mbeti ti Nzapa mingi nga lo yeke na ngia ti fa ni na ambeni zo.

20. (a) Tongana nyen la Jésus amû gonda na Jéhovah? (b) Kangbi wa la ayeke na popo ti Jésus na Hérode Agrippa I?

²⁰ Atâa so bê ti azo so ayeke mä Jésus lani adö ndali ti “apendere tënë” ti lo, lo mû gonda ni na Wafango ye na lo, Jéhovah (Luc 4:22). Na ngoi so mbeni zo ti mosoro atara ti gonda Jésus na iringo lo “Nzoni Maître,” Jésus asara terê ti lo kete, lo tene: “Ngbanga ti nyen mo iri mbi nzoni zo? Nzoni zo oko ayeke dä pëpe, gï Nzapa awe.” (Marc 10:17, 18). Hérode Agrippa I, so aga lani gbia, wala mokonzi ti Juda ngu miombe tongaso na pekoni, ayeke ti lo nde mingi. Mbeni lâ, na ngoi ti mbeni bungbi so ayeke nde, Hérode “ayü bongo ti lo ti gbia”. Gbâ ti azo so agonda lo adekongo atene: “So go ti mbeni nzapa la, me go ti zo la ape!” Kite ayeke dä ape so baba ahon ndö ti Hérode. Nyen la apassé na pekoni? “Gï na lê ni lê ni, ange ti Jéhovah apika lo ngbanga ti so lo mû gloire na Nzapa pëpe. Na pekoni asene ate lo si lo kui.” (Kus. 12:21-23). A yeke polele so Jéhovah la asoro Hérode ti ga gbia pëpe. Me Jésus afa biani so Nzapa la asoro lo, nga lo mû gonda lakue na Jéhovah tongana Kota Zo ti fango lege na azo ti lo.

21. Nyen la e yeke bâ na yâ ti article ti peko?

²¹ Jéhovah aye pëpe ti tene Jésus akomande gi teti ambeni ngu. Na peko ti so a zingo lo na kuâ, lo tene: “A mû na mbi komandema kue na yayu nga na sese.” Lo kiri lo tene: “Bâ, mbi yeke na terê ti ala lango oko oko kue juska na lâ ni so aye ti ngoi so ayeke gue ti hunzi.” (Mat. 28:18-20). Me so Jésus ayeke zo ti yingo na yayu so, tongana nyen la lo yeke fa lege na azo ti Nzapa na ndö ti sese? Zo wa la Jéhovah ayeke sara kua na lo na gbe ti komandema ti Christ ti fa lege na azo ti Nzapa ni? Nga, tongana nyen la aChrétien alingbi ti hinga azo so ayeke sara kua na iri ti Nzapa? Article ti peko ayeke kiri tënë na ahundango ndo so.