1, 2. (a) Mavọ yen ihwo re vwẹrote iruo rẹ Iseri rẹ Jihova nonẹna vwọ fẹnẹ e rẹ ẹga efa? (b) Die yen a cha fuẹrẹn vwẹ uyono nana vẹ ọ rọ vwọ kpahọn?

“ONO yen osun rẹ ovwan?” Ọyena onọ ra nọ Iseri rẹ Jihova ọkieje. O gbe avwanre unu-u. Kidie vwẹ ẹga buebun, ọshare ọvo yẹrẹ aye ọvo yen dia osun. Vwọ fẹnẹ ayen, oma vwerhen avwanre vwọ vuẹ ayen nẹ Osun rẹ avwanre dia ohworakpọ ro jẹgba-a. Avwanre nene usuon rẹ Jesu ra rhọvwọn nushi na, Jesu ko rhe nene usuon rẹ Ọsẹ rọyen, Jihova.—Mat. 23:10.

² Ẹkẹvuọvo, o vwo ẹko rẹ eshare ra riẹn phiyọ “odibo esiri na,” ayen yen vwẹrote iruo rẹ Iseri rẹ Jihova nonẹna. (Mat. 24:45) Kẹ, mavọ yen avwanre ru riẹn nẹ Jihova yen ghini suẹn ihwo rọyen nonẹna womarẹ Ọmọ rọyen? Vwẹ uyono nana vẹ ọ rọ vwọ kpahọn, a cha fuẹrẹn oborẹ Jihova reyọ ihwo evo vwo sun ihwo rọyen vwẹ ikpe uriorin buebun rhire na. Iyovwinreta ivẹ nana che djekpahen erọnvwọn erha ri djerephia nẹ Jihova yehẹ obuko rẹ eshare nana, ọyen jehẹ Osun rẹ ihwo rọyen nonẹna.—Aiz. 58:11.

3. Die yen kẹ Mosis ẹgba ro vwo sun emọ rẹ Izrẹl?

³ Ẹwẹn ọfuanfon na vwẹ ẹgba kẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwo mu. Vwẹ ẹro roro Mosis, ra vuẹre nẹ ọ dia osun rẹ emọ rẹ Izrẹl. Die  yen chọn rọ uko vwo mu oghwa ọhọhọhọ yena? Jihova phi “[“ẹwẹn ọfuanfon,” NW ] rọye” phiyọ oma rọyen. (Se Aizaya 63:11-14.) Ọtiọyena, Jihova yen sun ihwo rọyen kidie ẹwẹn ọfuanfon rọyen yen vwẹ ẹgba kẹ Mosis.

4. Mavọ yen ihwo rẹ Izrẹl na vwọ riẹn nẹ ẹwẹn ọfuanfon rẹ Ọghẹnẹ yen suẹn Mosis? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

⁴ Ọ vwọ dianẹ ẹwẹn ọfuanfon na dia obo ra mrẹ-ẹ na, mavọ kọyen ihwo rẹ Izrẹl na sa vwọ riẹn nẹ ọyen yen suẹn Mosis? Ẹwẹn ọfuanfon na vwẹ ukẹcha kẹ Mosis vwo ru igbevwunu sansan, ji vwo ghwoghwo odẹ rẹ Ọghẹnẹ kẹ Fero. (Eyan. 7:1-3) Ẹwẹn ọfuanfon na je nẹrhẹ Mosis vwo iruemu kerẹ ẹguọnọ, dẹndẹn, vẹ akoechiro, re nẹrhẹ o se muwan ro vwo sun ihwo rẹ Izrẹl na. Ọnana ghwa fẹnẹ isun rẹ irere efa re djoma, ri ji vwo urhuru. (Eyan. 5:2, 6-9) A nabọ mrẹvughe nẹ Jihova yen jẹ Mosis nẹ o sun ihwo rọyen.

5. Ukẹcha vọ yen Jihova je vwọ kẹ eshare efa ayen vwo sun ihwo rọyen?

⁵ Ọke vwọ yanran na, ẹwẹn ọfuanfon rẹ Jihova je vwẹ ukẹcha kẹ eshare efa ro vwo mu nẹ i sun ihwo rọyen. “[“Ẹwẹn,” NW ] rẹ aghwanre ke rhe vọn Joshua rẹ ọmọ ri Nun oma.” (Urhi 34:9) “[“Ẹwẹn,” NW ] rẹ Ọrovwohwo na da kua ro oma ri Gidiọn.” (Iguẹ. 6:34) “[“Ẹwẹn,” NW ] rẹ Ọghẹnẹ de ghwe mu Devid gele.” (1 Sam. 16:13) Eshare nana eje vwẹroso ukẹcha rẹ ẹwẹn ọfuanfon rẹ Ọghẹnẹ, ọ da ghene chọn ayen uko vwo ru erọnvwọn sansan rẹ ayen che se ru komobọ-ọ. (Jos. 11:16, 17; Iguẹ. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50) Ukuotọ rọyen, ujiri na de bru Jihova ra fikirẹ iruo igbunu yena.

6. Diesorọ Ọghẹnẹ vwọ guọnọ nẹ ihwo rẹ Izrẹl nyupho rẹ eshare ri suẹn ayen na?

⁶ Die yen ofori nẹ ihwo rẹ Izrẹl na ru ọke rẹ ayen vwọ mrẹ odjephia rẹ ẹwẹn ọfuanfon na vwẹ oma rẹ eshare nana? Ọke rẹ ihwo na vwo brenu fikirẹ usuon rẹ Mosis, Jihova da ta: “Mavọ ihwo nana jẹ vwẹ fia krite?” (Ukeri 14:2, 11) Vwọrẹ uyota, Jihova yen sane Mosis, Joshua, Gidiọn, vẹ Devid nẹ ayen sun ihwo rọyen. Ihwo na de nyẹme rayen, kọyen ayen ji nyẹme rẹ Jihova, rọ dia Osun rayen.

7. Idjerhe vọ yen emekashe vwọ vwẹ ukẹcha kẹ Mosis?

⁷ Emekashe vwẹ ukẹcha kẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwo mu. (Se Hibru 1:7, 14.) Jihova reyọ emekashe vwọ vwẹ owian kẹ Mosis, vwo muegbe rọyen, je vwẹ ukẹcha kẹ. Ọghẹnẹ ji Mosis kerẹ “osun kugbe osivwi na vwẹ obọ rẹ amakashe rọ vwẹ oma phia kẹ vwẹ evun rẹ aghwa na.” (Iruo 7:35) Jihova vwẹ “obọ rẹ emakashe” vwọ vwẹ Urhi na kẹ Mosis ro vwo yono ihwo rẹ Izrẹl. (Gal. 3:19) Jihova da vuẹ: “Sun ihwo na kpo asan re me ta kẹ owẹ na, nighe, amakashe mẹ cha ka obaro kẹ wẹ.” (Eyan. 32:34) Baibol na vuẹ avwanre nẹ emọ rẹ Izrẹl na mrẹ amakashe ro hirhephiyọ ohworakpọ ro ruiruo nana eje-e. Ẹkẹvuọvo, oborẹ Mosis yono ihwo na vẹ obo ro sun ayen wan djerephia nẹ emekashe vwẹ ukẹcha kẹ.

8. Ukẹcha vọ yen emekashe vwọ kẹ Joshua vẹ Hẹzikaya?

⁸ Mosis vwo ghwu nu, “onotu rẹ ofovwi rẹ Ọrovwohwo na” je vwẹ ẹgba kẹ Joshua ro vwo sun ihwo rẹ Izrẹl re nene ihwo rẹ Kenan phi ofovwin, ayen de ji phikparobọ. (Jos. 5:13-15;  6:2, 21) O ji vwo ọke ọvo rẹ Ovie Hẹzikaya vwo hirharoku isodje buebun rẹ Asiria re guọnọ ghwọrọ Jerusalẹm. Vwẹ ason vuọvo, “amakashe rẹ Ọrovwohwo da yan phia, o de hwe ihwo uriori ujori gbẹ ujọne gbẹ iyori.”—2 Ivie 19:35.

9. Ofori nẹ emọ rẹ Izrẹl na nene odjekẹ rẹ ihwo re vwo mu dede nẹ ayen gbare-e? Djekpahọn.

⁹ Dede nẹ emekashe pha gbagba, ihwo rẹ ayen chọn uko na gbare-e. O vwo ọke ọvo rẹ Mosis vwo jẹ urinrin ẹvwọ kẹ Jihova. (Ukeri 20:12) Joshua yare odjekẹ rẹ Ọghẹnẹ tavwen ọ vẹ ihwo rẹ Gibiọn ke riọphọ-ọ. (Jos. 9:14, 15) Vwẹ ọke ọvo, “eheri da rhe vọn udu” rẹ Hẹzikaya. (2 Ikun 32:25, 26) Dede nẹ ayen ihwo ri jẹgba, ofori nẹ ihwo rẹ Izrẹl na nene odjekẹ rẹ eshare nana. Jihova vwẹ emekashe rọyen vwo biẹcha eshare nana. A ghene sa tanẹ, Jihova yen suẹn ihwo rọyen.

10. Idjerhe vọ yen Mosis vwo nene Urhi rẹ Ọghẹnẹ?

¹⁰ Ota rẹ Ọghẹnẹ sun ihwo ro vwo mu na. Baibol na se Urhi ra vwọ kẹ emọ rẹ Izrẹl na, “urhi ri Mosis.” (1 Ivie 2:3) Dedena, Jihova yehẹ Ohwo ro vwo urhi na, Mosis dede jehẹ otọ rẹ Urhi na. (2 Ikun 34:14) Jihova vwọ vuẹ obo rọ cha bọn ọgarivi na wan nu, Baibol na da ta: “Enẹ kọye Mosis ruru; kirobo rẹ Ọrovwohwo ta kẹ, ọtiọye oruru.”—Eyan. 40:1-16.

11, 12. (a) Die yen a vuẹ Josaya vẹ ivie ri sun ihwo rẹ Ọghẹnẹ nẹ ayen ru? (b) Mavọ yen Ota rẹ Ọghẹnẹ djobọte ayen wan?

¹¹ Vwo nẹ ọke rẹ Joshua vwọ ton usuon phiyọ, ọyen o vwo vwo Ota rẹ Ọghẹnẹ re si phiyotọ. A vuẹrẹ nẹ, “Wọ vẹ ọye se umẹ te ason te uvo, rere wọ vwẹ oma kpotọ ru obo re si phihọ ejobi.” (Jos. 1:8) Ivie ri ji sun ihwo rẹ Ọghẹnẹ ji nene urhi nana. A vuẹ ovie ro che sun nẹ o se Urhi na kẹdẹ kẹdẹ, o sio kẹ oma rọyen, ọ me je “yọnrọn eta rẹ urhi nana kugbe iji nana, ko ji ru ayen.”—Se Urhi Rivẹ 17:18-20.

¹² Die yen Ota rẹ Ọghẹnẹ che ru vwẹ oma rẹ ihwo re vwo mu na? Kerẹ udje, ọke rẹ Ovie Josaya vwọ mrẹ ọbe re si Urhi rẹ Mosis na phiyọ, osiọbe rọyen de se vwọ kẹ. * Die kọyen ovie na ruru? “Ọke rẹ ovie na vwo nyo eta rẹ ọbe rẹ Urhi na, ọ da bẹrẹ emwa dje oma.” O ji ru vrẹ ọtiọyen. Womarẹ ukẹcha rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ, Josaya da ghwọrọ edjọ rehẹ orere na eje, o de ji vwo ọrhuẹrẹphiyotọ re vwo ru orẹ rẹ Ọwanvrẹ vwẹ asan eje. (2 Ivie 22:11; 23:1-23) Kidie nẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ yen sun Josaya vẹ isun ichekọ re fuevun, ayen muegbe ayen vwo ru ewene ji dje Ota rẹ Ọghẹnẹ fiotọ vwọ kẹ ihwo na. Ewene tiọyena nẹrhẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ se ru ọhọre rọyen.

13. Idjerhe vọ yen isun rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwọ fẹnẹ isun rẹ irere ichekọ?

¹³ Ivie nana re fuevun na fẹnẹ isun rẹ irere efa ri nene aghwanre rẹ ihworakpọ vẹ iroro ekrẹkrẹ rayen. Vwẹ otọ rẹ Kenan, ihwo ruẹ erọnvwọn ebrabra kerẹ oniọvo ro duẹ oniọvo, ọshare ro duẹ ọshare, ohwo ro duẹ eranvwe, emọ re vwo ze izobo, vẹ edjọẹgọ ra ghẹmrẹ. (Liv. 18:6, 21-25) Vwọba, isun rẹ Babilọn vẹ Ijipt ji nene urhi rẹ omaẹfuọn rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ ihwo rọyen na-a, rẹ isayẹnsi je ghwobọphiyọ. (Ukeri 19:13) Vwọ fẹnẹ ayen, ihwo rẹ Ọghẹnẹ mrẹ oborẹ ihwo ri sun  ayen titi ẹga rẹ uyota, omamọ uruemu, vẹ omaẹfuọn. Aphro herọ-ọ, Jihova yen ghini suẹn ayen.

14. Diesorọ Jihova vwọ ghwọku ihwo evo ri suẹn ihwo rọyen na?

¹⁴ Ọ diẹ ivie eje ri sun ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwẹ ọke awanre yen nene odjekẹ rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. Ihwo ri nyupho rẹ Jihova-a, sen odjekẹ rẹ ẹwẹn ọfuanfon rọyen, emekashe na, vẹ Ota rọyen. Vwẹ ẹdia evo, Jihova ghwọku ayen gangan yẹrẹ ọ vwẹ ihwo efa vwo wene ayen. (1 Sam. 13:13, 14) Ọke vwọ yanran na, ọ da vwẹ ohwo ọvo vwo mu rọ rho vrẹ ihwo eje ro vwo muẹ rhabae.

15. (a) Die yen emraro na ta kpahen osun rẹ oghẹresan ọvo rọ cha? (b) Ono yen osun yena?

¹⁵ Vwẹ ikpe buebun, Jihova veri nẹ ọyen cha vwẹ osun rọ nabọ muwan vwo mu kẹ ihwo rọyen. Mosis da vuẹ ihwo rẹ Izrẹl: “Ọrovwohwo rẹ Ọghẹnẹ wẹn cha kpare ọmraro ọvo vwẹ uherevie rẹ ovwan rọ họhọ ovwẹ, nẹ usun rẹ imoni wẹn na, ọye wa cha kerhọn rọye.” (Urhi 18:15) Aizaya mraro rọyen nẹ Ohwo nana cha dia “osun kugbe onotu.” (Aiz. 55:4) Ẹwẹn ọfuanfon na ji mu Daniẹl vwo si kpahen ẹcha rẹ Ọ “ra vwẹ ori te na, osun.” (Dan. 9:25) Ukuotọ rọyen, Jesu Kristi de djephia nẹ ọyehẹ “Onini” rẹ ihwo rẹ Ọghẹnẹ. (Se Matiu 23:10.) Idibo rẹ Jesu nenire, ayen ji vwo imuẹro nẹ ọyehẹ ohwo rẹ Jihova jẹreyọ na. (Jọn 6:68, 69) Die yen kẹ ayen imuẹro na nẹ Jesu Kristi yen ohwo rẹ Jihova reyọ vwo suẹn ihwo rọyen?

16. Die yen djerephia nẹ ẹwẹn ọfuanfon na kẹ Jesu ẹgba?

¹⁶ Ẹwẹn ọfuanfon na vwẹ ẹgba kẹ Jesu. Ọke rẹ Jesu vwo bromaphiyame, Jọn ro bru ihwo phiyame na da mrẹ “odjuvwu ro rhie phihọ, [“ẹwẹn na,” NW ] kerẹ inekuku de rhi she muo.” Vwọ vrẹ ọyena, “[“ẹwẹn,” NW ] na da djẹ ro evun rẹ aghwa.” (Mak 1:10-12) Nẹ ọke yena yanran, ẹwẹn ọfuanfon rẹ Ọghẹnẹ de muo vwo ru emu igbevwunu buebun je ta ota vẹ ogangan. (Iruo 10:38) Ẹwẹn ọfuanfon na yen je nẹrhẹ Jesu se vwo iruemu kerẹ ẹguọnọ, aghọghọ, vẹ esegbuyota ọgangan. (Jọn 15:9; Hib. 12:2) O vwo osun ọfa ra mrẹ erọnvwọn nana vwẹ oma rọye-en. Jesu yen Jihova jẹreyọ.

17. Ukẹcha vọ yen emekashe vwọ kẹ Jesu?

¹⁷ Emekashe vwẹ ukẹcha kẹ Jesu. Jesu ghwe vwo bromaphiyame nu, “emakashe de rhi tefe,” yẹrẹ vwẹrote ọdavwẹ rọyen. (Mat. 4:11) Inọke evo tavwen o ki ghwu, “Amakashe da vwẹ oma phia  kẹ nẹ odjuvwu rhe, rhe vwẹ ogangan kẹ.” (Luk 22:43) Jesu vwo imuẹro nẹ Jihova che ji emekashe nẹ e rhe chọn ọyen uko kọke kọke rọ da guọnọ ukẹcha ro se vwo ru ọhọre rọyen.—Mat. 26:53.

18, 19. Mavọ yen Ota rẹ Ọghẹnẹ vwo sun akpeyeren rẹ Jesu vẹ obo ro yono ihwo?

¹⁸ Ota rẹ Ọghẹnẹ sun Jesu. Vwo nẹ ọtonphiyọ rẹ iruo aghwoghwo rọyen, Jesu nene odjekẹ rẹ Isiesi ọfuanfon na. (Mat. 4:4) O ru nene Ota rẹ Ọghẹnẹ re te ọke ro vwo ghwu vwẹ urhe roja. O ji djunute aroẹmrẹ ri shekpahen Mesaya na vwẹ eta re koba rọyen. (Mat. 27:46; Luk 23:46) Vwọ fẹnẹ Jesu, ilori ẹga rẹ ọke yena vwẹ ẹro ri phovwin vwo nẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ siẹrẹ ọ rha rhọnvwephiyọ iyono raye-en. Jesu vwo djunute oborẹ ọmraro Aizaya tare nu, ọ da ta kpahen ayen nẹ, “Ihwo nana de vwẹ ọghọ rẹ unu diodi kẹ vwẹ, Yẹ udu rayen sheri kẹ vwẹ. Ayen de ga vwẹ ghevweghe, Ayen me vwẹ uruemu rayen yono ihwo.” (Mat. 15:7-9) Jihova sa ghene sane ihwo tiọyena nẹ i sun ihwo rọyen?

¹⁹ Jesu reyọ Ota rẹ Ọghẹnẹ vwo sun uruemu rọyen vẹ obo ro yono ihwo. Ọke ro vwo hirharoku ẹvwọsuọ, ọ vwẹ aghwanre rọyen yẹrẹ obo ro rhiẹromrẹ vwo ruiruo-o, ukperẹ ọtiọyen, Isiẹsi ọfuanfon na ọyen ọ rionbọra. (Mat. 22:33-40) Ukperẹ o ji vwo gbikun igrongron kpahen akpeyeren rọyen vwẹ odjuvwu yẹrẹ ọke ra vwọ ma idjuvwu vẹ akpọ na, o “rhie udu rayen vwo vwo ẹruọ rẹ ẹbe efuanfon na.” (Luk 24:32, 45) Jesu vwo ẹguọnọ rẹ Ota rẹ Ọghẹnẹ, o ji vwo oruru ọgangan rọ vwọ vuẹ ihwo efa kpahọn.

20. (a) Idjerhe vọ yen Jesu vwọ vwomakpotọ kẹ Ọghẹnẹ? (b) Die yen ofẹnẹ rẹ Jesu vẹ Herọd Agripa I yono avwanre kpahen oka rẹ ohwo Jihova jẹreyọ nẹ ọ dia osun?

²⁰ Dede nẹ “ota esiri” rọyen gbe ihwo re kerhọ kẹ unu, ọ vwẹ ujiri na eje vwọ kẹ Oyono rọyen, Jihova. (Luk 4:22) Ọke rẹ ọdafe ọvo vwo se Jesu “Oyono, rẹ esiri,” Jesu da kpahen kẹ nẹ, “Die wo vwo se vwe ọ rẹ esiri? ọ rẹ esiri herọ-ọ, jokpa rẹ Ọghẹnẹ ọvo.” (Mak 10:17, 18) Jesu ghene fẹnẹ Herọd Agripa I, rọ rhe dia ovie yẹrẹ osun rẹ Juda omarẹ ẹgbukpe ẹrenren vwọ wan nu! Vwẹ echidiotọ ọvo, Herọd da ghwẹ “osẹnvwe rẹ ovie rọye phihọ.” Otu na eje de kperi: “Ọnana urhuru rẹ Ọghẹnẹ, ọ dia ọ rẹ ohwo rẹ akpọ-ọ!” Herọd rhiabọreyọ ujiri na. Die kọyen phiare? “Siẹvuọvo na amakashe rẹ Ọrovwohwo da ghwiẹ, fikiridie ọ vwẹ urinrin kẹ Ọghẹnẹ-ẹ; ihori da riọ o de ghwu.” (Iruo 12:21-23) O muẹro nẹ, o vwo ohwo vuọvo rọ sa rhọnvwe nẹ Jihova jẹ Herọd kerẹ osu-un. Ẹkẹvuọvo, Jesu djerephia nẹ ọyen Ọghẹnẹ jẹreyọ, ọkieje ọ je vwọ vwẹ urinrin kẹ Jihova kerẹ Osun Rode rẹ ihwo rọyen.

21. Die yen e che yono vwẹ uyono rọ cha na?

²¹ Ọ diẹ imikpe krẹ yen Jesu che su-un. A vwọ rhọvwọn nushi nu, ọ da ta: “Ogangan ejobi re hẹ odjuvwu vẹ akpọ, a vwẹ ayen kẹ vwẹ. . . . Nighe, me vẹ ovwan herọ vwẹ ọke ejobi, rhiri rhi te oba rẹ akpọ na.” (Mat. 28:18-20) Ẹkẹvuọvo, ke mavọ Jesu se vwo sun ihwo rẹ Ọghẹnẹ rehẹ otọrakpọ nonẹna jẹ o rhivwin kpo odjuvwu re? Ono yen Jihova che vwo mu vwẹ otọ rẹ Kristi rere ọ vwẹrote ihwo rọyen? Mavọ yen Inenikristi che vwo vughe ihwo re vwo mu na? Uyono rọ vwọ kpahen ọnana cha kpahenphiyọ enọ nana.