1, 2. (a) Nje Yehova a bīse̱no̱ biso̱ e? (b) Njika mbaki kalat’a Yesaya 46:10, 11 na 55:11 e mabolano̱ biso̱ e?

BYALA baboso ba Bibe̱l be makwala o mbadi ni wam nde ńe ngińa ná: “O bebotedi Loba a weki mo̱ń na wase.” (Bbo. 1:1) Ye mbale̱ ná so̱ṅtane̱ lasu la jita la mambo Loba a wekino̱ le bosadi, kana misipo, mwe̱ne̱n, ngińa ni madute̱ mambo maba, k’eyembilan wase na wei, son a dongo isadi ya misipo pe̱ nde di máje̱ne̱no̱. (Mul. 3:11) Nde Yehova a bīse̱ biso̱ mwano mao ońola wase na ońola mbel’a moto. Wase e ta nde ńangame̱n be̱ wum’a boja ya bwam ońola bome na bito ba wekabe̱ o bowan ba Loba. (Bbo. 1:26) Ba me̱nde̱ be̱ bana bao, Yehova pe̱ a be̱ Tet’abu.

² Ka nje te̱ epasi e londe̱ belalo ya kalat’a Bebotedi e matele̱ye̱no̱, mwano ma Yehova mu kusi mitakisan. (Bbo. 3:1-7) Nde mi mitakisan mi si ta mena mi titi ná mi bukabe̱. To̱ moto a titi ná a te̱nge̱ne̱ Yehova. (Yes. 46:10, 11; 55:11) Je so̱ ná di be̱ mbaki ná mwano ma Yehova ma bebaedi mu me̱nde̱ londa o ponda ni te̱se̱be̱le̱ mo̱!

3. (a) Njika mbale̱ ye dibongo ońola so̱ṅtane̱ lasu la mwe̱ndi ma Bibe̱l e? (b) Ońola nje di mombweano̱ pe̱te̱ i ńai a belēdi tatan e? (c) Njika myuedi di me̱nde̱no̱ jombwea e?

³ Ye mbale̱ ná, di bi mbal’a Bibe̱l jombwea mwano ma Loba  ońola wase na ońola mbel’a moto, nikame̱ne̱ pe̱ n’epol’a dibongo Yesu Kristo a be̱nno̱ o belondisedi ba mwano ma Loba. Yin mbale̱ ye nde mbal’a dibongo na iwo̱ ya boso jokono̱ ponda di botedino̱ jokwa l’Eyal’a Loba. Biso̱ pe̱ di mapula jongwane̱ bato ba mbale̱ o bia ben belēdi be mweńa ońola longe̱. O nin tatan jeno̱ jombwea din jokwa o mwemba, je o we̱ o bele̱ jita la bato o jukea o Buńa ba Jo̱nge̱le̱ la kwed’a Kristo. (Lukas 22:19, 20) Ba bena ba me̱nde̱ po̱ ba me̱nde̱ bata jokwa ońola mwano ma Loba. Kana di diane̱no̱ so̱ ngus’a mińa oboso ba Buńa ba Jo̱nge̱le̱, ponda so̱ nin o dutea ońola myuedi ma tobotobo jeno̱ ná di bolane̱ o ńo̱ṅńe̱ ńo̱ng’a bautu basu ba jokwa la Bibe̱l, na bane̱ bape̱pe̱ ba mbale̱ ońola din jako̱to̱ne̱ la mweńa. Di mala jombwea myuedi milalo: Nje e ta mwano ma bebaedi ma Loba ońola wase na ońola mbel’a moto e? Nje e tombi e? Na ońola nje jabea la diko̱ti la Yesu leno̱ idubwan i matele̱ jo̱mbe̱ ońola belondisedi ba mwano ma Loba e?

4. Ne̱ni bewekedi be malangwano̱ edub’a Yehova e?

⁴ Yehova e nde Muweked’a betańsedi. Mambo me̱se̱ a mawekano̱ me bwam bwambi. (Bbo. 1:31; Yer. 10:12) Nje mpesa mw’ewekedi na mbadi ewo̱ te̱ yeno̱ o epol’ao ba mokwe̱le̱no̱ biso̱ e? Jombo te̱ bewekedi, di muba o je̱ne̱ ná mambo me̱se̱ Yehova a wekino̱, mande̱ne̱ na masadi me muse̱ṅ ońola mwano mao. Nja nu si mube̱ o je̱ne̱ o njika mbad’a betańsedi no̱k’a ńol’a moto e wekabe̱no̱ e, ebe̱yed’a ńe̱ke̱ ya mwe̱nge̱ ma muna e, to̱so̱ besibedi ba wei ba mpesa e? Di manina ben bewekedi ebanja di wekabe̱ na dibie̱ la to̱ndo̱ lambo la mpesa.​—Langa Myenge 19:2; 104:24.

5. Ne̱ni Yehova a bolino̱ ná bewekedi be̱se̱ be dangwe o mbad’a mulatako e?

⁵ Ka nje te̱ bewekedi be malee̱le̱no̱ na bwē, Yehova a te̱se̱ myoyo na ndolo. A te̱se̱ bete̱sedi ońola bewekedi na bete̱sedi ońola bedangwedi ná mambo me̱se̱ ma dangwe mulatako na o mbad’a bwam. (Mye. 19:8-10) Nde, lambo te̱ o misipo di te̱se̱be̱ o yao wuma di be̱ne̱ pe̱ yao ebolo kaponda epolo di be̱nno̱ o mwano ma Loba. Yehova a te̱se̱ ne̱ni bewekedi bao bangame̱nno̱ dangwa mwemba. Ońola nika, ngińa ni madute̱ mambo maba e makwe̱ wase ná e si po̱to̱ na tapoti a ngo̱ ni dinge̱le̱ mo̱, e madie̱le̱ midiyo na tube̱, na bola pe̱ ná ewekedi te̱ e je o epol’ao nde ná longe̱ di we̱le̱ be̱ o wase. Bewekedi be̱se̱, nate̱na bato ba benama ba madangwa nde na bola pe̱ kaponda min myoyo. Na mbale̱, mbadi ewekedi te̱ yeno̱ o epol’ao e mabola mboṅ ná Loba a be̱n mwano ońola wase na ońola mbel’a moto. Je te̱ o ebol’asu ya dikalo, di kwaleye ońola Muwekedi nu te̱se̱ o mbad’a betańsedi lambo te̱ o epol’ao.​—Bbī. 4:11.

6, 7. Njika mabea mō̱ Yehova a bolino̱ Adam na Eva e?

⁶ Mwano ma Yehova ma bebaedi mwe nde ná mbel’a moto e be̱ longe̱ o wase o bwindea. (Bbo. 1:28; Mye. 37:29) A tele̱ mulema mao, a bola Adam na Eva ńai na ńai a mabea ma tiki mena ma ta mabola babo̱ epolo o bwane̱ longe̱ muńe̱nge̱. (Langa Yakobo 1:17.) Yehova a boli babo̱ wonj’a bepo̱sedi, dibie̱ o dutea, a bola pe̱ ná ba be̱ ńai beno̱ ná ba to̱ndo̱ na bwane̱ mulatako ma diko̱m muńe̱nge̱. Muwekedi a kwalisane̱ Adam, a langwea mo̱ ne̱ni angame̱nno̱ lee̱le̱ sengane̱ lao. Adam oko pe̱ ne̱ni jombwea ńo̱ng’ao na ne̱ni jombwea ńo̱ng’a ńama na wum’ao ya boja. (Bbo. 2:15-17, 19, 20) Ponda Yehova a wekino̱ Adam na Eva a  boli pe̱ babo̱ mabie̱ matanu me nde: keka, bobe̱le̱, je̱ne̱, senga, na numbise̱le̱. Ba wusa so̱ bwane̱ Paradisi, mpesa mabu ma wum’a boja muńe̱nge̱ o mususu nikame̱ne̱ pe̱ na njoasoa ni ta oten. Mome na mut’a boso ba ta ba be̱ne̱ jita l’ebolo e mabwesane̱ muńe̱nge̱ o bola. Ba wusa pe̱ benga jokwa na bata je̱ne̱ mambo mape̱pe̱ Yehova a wekino̱ o bwindea.

⁷ Nje epe̱pe̱ e ta o mwano ma Loba e? Yehova a weki Adam na Eva ńai ba wusano̱ be̱ne̱ bana be ke̱nge̱nge̱. Jo̱nge̱le̱ la Loba di ta nde ná bana babu pe̱ ba ye bana, natē̱ bato ba benama ba londise̱ wase ńe̱se̱. Ńo̱ng’ao e ta nde ná Adam na Eva, nikame̱ne̱ pe̱ na bayedi be̱se̱ bena ba me̱nde̱ po̱ ombus’abu ba to̱nde bana babu ka nje te̱ Yehova a tano̱ a to̱ndo̱ bana bao baboso b’eyobo ba ta ke̱nge̱nge̱. Wase, nikame̱ne̱ pe̱ na nje ye̱se̱ e ta oten, e ta nde yangame̱n be̱ wum’abu ya boja ya po̱ko̱po̱ko̱.​—Mye. 115:16.

8. Nje e ta janda la mbenda ni bolabe̱ o Bebotedi 2:16, 17 e?

⁸ Mambo ma si dango o dibokime̱ne̱ kaponda mwano ma Loba. Ońola nje e? Yehova a boli Adam na Eva eye̱me̱k’a mbenda ni me̱nde̱ lee̱le̱ nga ba memba myoyo ma wonj’abu. A kwala ná: “We wonja o da bepuma ba myele mye̱se̱ mye o mōnda; nde ba bwele ba dibie̱ la bwam na la bobe o si da mo̱: ebanja buńa o madano̱ mo̱ o mawo̱.” (Bbo. 2:16, 17) Nin mbenda e si ta Adam na Eva ndutu o so̱ṅtane̱; to̱ bwambi o sengane̱. Omo̱ń a me̱se̱ ba ta ba be̱ne̱ da buka moyo.

9, 10. (a) Njika mibakan Satan a bake̱le̱no̱ Yehova e? (b) Nje Adam na Eva ba no̱ngino̱ ka bedomsedi e? (Ombwa duta la bebotedi ba jokwa.)

⁹ Satan Diabolo, a bolane̱ nde ńama-bwaba o lemse̱ Eva ná a kwe̱me̱ Sango ao Yehova. (Langa Bebotedi 3:1-5; Bbī. 12:9) Satan a wan bwambo ná bana ba Loba b’eyobo ba si ta ba be̱ne̱ bwam o da “bepuma ba myele mye̱se̱ mye o mōnda.” E ta nde biana a ta nde a kwala ná: ‘Nika ńe nde ná lo titi wonja o bola nje lo mapulano̱ e?’ Ombusa ponda na mo̱ a wo̱ndo̱ mpoṅ munde̱ne̱ ná: “Lo si mawo̱ tomtom.” A keki o yue̱le̱ mo̱nge̱le̱ ma Eva ná a si be̱n ńo̱ngi o sengane̱ Loba, na mo̱ a kwalane̱ mo̱ ná: “Loba a bi bwambwam ná o buńa lo madano̱ mo̱, miso̱ mańu ma matelame̱.” Satan a ta nde a kwala ná Yehova a si mapula ná ba de epuma ońola ná da la mo̱ di me̱nde̱ bola babo̱ dibie̱ la tobotobo. Na Satan a bata pe̱ bola din kakane̱ la mpoṅ ná: “Lo mabe̱ ka Loba mo̱me̱ne̱, lo bia nje ye bwam na bobe.”

¹⁰ Tatan so̱ Adam na Eva ba ta bangame̱n no̱ngo̱ bedomsedi ba nje bola. Mo̱ ba me̱nde̱ sengane̱ Yehova, nga ba me̱nde̱ nde sengane̱ ńama-bwaba e? Ba no̱ngi nde bedomsedi o kwe̱me̱ Loba. Ba bolino̱ nika, ba lati nde na Satan o pamo ao. Ba caki Yehova Sango abu, ba pandise̱ pe̱ babo̱me̱ne̱ na betatedi be mawe̱ na mambenda mao.​—Bbo. 3:6-13.

11. Ońola nje Yehova a s’ese̱le̱no̱ pamo e?

¹¹ Ba kwe̱mno̱ Yehova, Adam na Eva ba bo̱lo̱ne̱ ke̱nge̱nge̱ abu. O mbat’a nika, pamo abu e pandise̱ babo̱ etum na Loba ebanja ‘miso̱ mao me ná ke̱nge̱nge̱ kańena ma si me̱ne̱ bobe.’ Ońola nika, a ‘titi pe̱ to̱ ná ombwa bebula [bobe].’ (Hab. 1:13) A wusa te̱ jese̱le̱ ni pamo, nika e wusa takise̱ musango na jalatane̱ la bewekedi ba longe̱ be̱se̱ be o mo̱ń na o wase. Omo̱ń a me̱se̱, Loba a si bole te̱ to̱ lambo jombwea bobe bo bolane̱ o Ede̱n, ange̱l na bato ba wusa baise̱ na babo̱me̱ne̱ nga be ná ba lakisane̱ Loba. Nde Yehova a tingame̱ o mambenda mao; a si mabule̱le̱ pe̱ to̱ mo̱. (Mye. 119:142) Be̱ne̱ la wonj’a  bepo̱sedi di si ta so̱ di bola Adam na Eva wonja o bule̱le̱ mbend’a Loba. Kana ba pamono̱ Yehova, ba wedi ba timba o mińangadu mena na mo̱ nde ba wekabe̱no̱.​—Bbo. 3:19.

12. Nje e po̱yedi bana ba Adam e?

¹² Ponda Adam na Eva ba dedino̱ y’epuma, ba we̱le̱ babo̱me̱ne̱ o bete̱medi bō̱ bena ba si wusano̱ pe̱ kasabe̱ ka belongi ba mbia ma mo̱ń na wase ma Loba. Loba a pangi babo̱ o Ede̱n, ba si ta pe̱ to̱ ba be̱ne̱ dipita la timba oten buńa bō̱. (Bbo. 3:23, 24) Yehova ese̱le̱ ná ba lembe̱ betune̱ ba bedomsedi babu ponda a pangino̱ babo̱. (Langa Ndimbisedi 32:4, 5.) Kana mot’a benama a si tano̱ pe̱ ke̱nge̱nge̱, a si wusa pe̱ lee̱le̱ bede̱mo ba Loba o ńai a ke̱nge̱nge̱. Adam a si bo̱lo̱ne̱ buka te̱ kie̱le̱ ni maye̱ ńa betańsedi ońola mo̱me̱ne̱ nde a tombe̱le̱ pe̱ bana bao ka ni titi ke̱nge̱nge̱, bobe, na kwedi. (Rom. 5:12) A subise̱ mbot’ao longe̱ di si be̱n su ba wusano̱ kusa. O mbat’a nika, Adam na Eva ba si wusa pe̱ ya muna ńe ke̱nge̱nge̱, to̱ mun’abu mō̱ ya mo̱. Ombusa mo̱ pandise̱ Adam na Eva etum na Loba, Satan Diabolo a bengi lemse̱ mbel’a moto nate̱na bon ba we̱nge̱.​—Yohane 8:44.

13. Nje Yehova a mapuleano̱ mbel’a moto e?

¹³ Nde ndolo Loba a to̱ndino̱ mot’a benama ńe po̱ko̱po̱ko̱. To̱na pamo a Adam na Eva, Yehova a mapula ná bana ba bato ba bwane̱ mulatako ma bwam na mo̱ muńe̱nge̱. A si mapula ná to̱ moto a wo̱. (2 Pet. 3:9) Dibokime̱ne̱ ombusa pamo, Loba a no̱ngi bete̱sedi o bola bato epolo o timbise̱ pe̱te̱ mulatako mabu ma diko̱m na mo̱, esibe̱ mo̱ jasumwe̱ o bete̱sedi bao be te̱m na sim. Ne̱ni Yehova a bolino̱ nika e?

14. (a) Bupisane̱ Yohane 3:16, nje Loba a bolino̱ o timbise̱ pe̱te̱ mulatako mao na moto e? (b) Njika myuedi jeno̱ ná jombwea na ba ba lee̱le̱ ńo̱ngi e?

¹⁴ Langa Yohane 3:16. Bato jita di mabele̱no̱ o Jo̱nge̱le̱ la kwed’a Yesu ba bi yen epas’a Bibe̱l na mulopo. Nde myuedi me nde ná, Ne̱ni jabea la Yesu di bolino̱ ná longe̱ la bwindea di we̱le̱ be̱ e? Dikalo di masambane̱no̱ oboso ba Buńa ba Jo̱nge̱le̱, bo Buńa ba Jo̱nge̱le̱ mo̱me̱ne̱, nikame̱ne̱ pe̱ na pe̱pe̱le̱ la be̱se̱ bukedi, ba mabola biso̱ epolo o jongwane̱ ba ba mawase̱ mbale̱ o so̱ṅtane̱ jalabe̱ la mi myuedi ma mweńa. Ba bato be ná buba ponda ba maboteano̱ so̱ṅtane̱ ná te̱ite̱i ne̱ni diko̱ti di malee̱le̱no̱ ndolo na dibie̱ la Yehova. Njika mato̱ti ma mombweye̱ diko̱ti jeno̱ ná di kika e?

15. Ne̱ni moto Yesu a tano̱ diwengisan na moto Adam e?

¹⁵ Yehova a boli moto ńe ke̱nge̱nge̱ nu wusa timbe̱ muko̱tedi. Nu mot’a ke̱nge̱nge̱ a ta angame̱n be̱ jemea na Yehova, a be̱ pe̱ be̱be̱ o bola longe̱ lao na jemea ońola mbel’a moto ni ta ńangame̱n kwedi. (Rom. 5:17-19) Yehova a tombe̱le̱ longe̱ la eweked’ao ya boso jasumwe̱ mo̱ń po̱ wase. (Yohane 1:14) Na nika so̱ nde Yesu a timbino̱ be̱ moto ńe ke̱nge̱nge̱, mulemlem kana Adam a tano̱. Nde o diwengisan na Adam, Yesu a bupe̱ bete̱sedi ba Yehova ka nje te̱ Yehova a mengane̱no̱ moto ńe ke̱nge̱nge̱. To̱ owas’a kekise̱ dinde̱ne̱, Yesu a si boli bobe to̱ bule̱le̱ mambenda ma Loba tom.

16. Ońola nje diko̱ti leno̱ jabea la tiki e?

¹⁶ Ka moto ńe ke̱nge̱nge̱, Yesu a wusa wo̱ ońola mbel’a moto o sunga mo̱ na bobe na kwedi. A ta nde kapo̱ ka nje te̱ Adam a tano̱ angame̱n be̱​—moto ńe ke̱nge̱nge̱ ńe jemea di bo̱le̱, na nu masengane̱ Loba. (1 Tim. 2:6) Yesu nde a timbi jabea la diko̱ti di tele̱ nge’a longe̱ di si be̱n su  “ońola jita”​—bome, bito, na bana. (Mat. 20:28) Na mbale̱, diko̱ti le nde idubwan i matele̱ jo̱mbe̱ ońola belondisedi ba mwano ma bebaedi ma Loba. (2 Kor. 1:19, 20) Diko̱ti di mabola bato ba benama be̱se̱ be jemea epolo o be̱ne̱ longe̱ la bwindea.

17. Nje jeno̱ ná di we̱le̱ be̱ne̱ tongwea na diko̱ti e?

¹⁷ Yehova a boli diko̱ti la mususedi munde̱ne̱. (1 Pet. 1:19) Mbel’a moto ńe mo̱ tiki kańena ese̱le̱ ná mpo̱m mao ma Muna mu wo̱ ońol’asu. (1 Yohane 4:9, 10) Yesu a no̱ngi nde epol’a sango asu ńaboso ń’eyobo Adam. (1 Kor. 15:45) Tongwea na nika, Yesu a si timbise̱ buka te̱ longe̱; a boli pe̱ biso̱ epolo o we̱le̱ timba o mbia ma Loba. Na mbale̱, ońola jabea la Yesu, Yehova e pe̱te̱ ná a kasa bato ba benama o mbia mao esibe̱ bule̱le̱ bete̱sedi bao be te̱m na sim. Nika e si makwangwe̱le̱ mulema o jo̱nge̱le̱ ni ponda bato ba jemea ba me̱nde̱no̱ po̱ o ke̱nge̱nge̱ e? Mulatako mu bo̱le̱ mu me̱nde̱ be̱ oteten a mbia mao mwe o mo̱ń na mwe o wase. Biso̱ be̱se̱ di me̱nde̱ be̱ bana ba Loba o ńai ni londi mbom.​—Rom. 8:21.

18. Njika ponda Yehova a me̱nde̱no̱ be̱ “me̱se̱ o be̱se̱” e?

¹⁸ Pamo a Satan e s’eki Yehova ná a lee̱le̱ mbel’a moto ndolo, e titi pe̱ to̱ ná ńeka bato ba benama ba titi ke̱nge̱nge̱ o tingame̱ na Yehova. Tongwea na diko̱ti, Yehova a me̱nde̱ jongwane̱ bana bao be̱se̱ o timba bate̱m ná sim o ńai ni londi mbom. Dutea te̱ ne̱ni longe̱ di me̱nde̱no̱ be̱ ponda moto te̱ “nu me̱ne̱ Muna, nde a dube̱ mo̱” a me̱nde̱no̱ be̱ne̱ longe̱ la bwindea. (Yohane 6:40) Yehova a me̱nde̱ bolane̱ ndolo ninde̱ne̱ na dibie̱ o po̱le̱ mbia ma mbel’a moto o ke̱nge̱nge̱, kaponda mwano mao ma bebaedi. Yehova, Tet’asu, a me̱nde̱ so̱ be̱ “me̱se̱ o be̱se̱.”​—1 Kor. 15:28.

19. (a) Nje masoma ońola diko̱ti mangame̱nno̱ tute̱le̱ biso̱ o bola e? (Ombwa edinge̱le̱ “ Di benge wasa ba ba dongame̱n.”) (b) O njika tongo dipe̱pe̱ di malano̱ kwalea ońola diko̱ti o jokwa di bupe̱ e?

¹⁹ Masoma ońola diko̱ti mangame̱n o tute̱le̱ biso̱ o bola me̱se̱ na me̱se̱ ná bape̱pe̱ ba bie ná di jabea la tiki le ná di wanea babo̱ tombwane̱. E mapula ná bato ba bie ná tongwea na diko̱ti nde Yehova a masebeano̱ mbel’a moto ńe̱se̱ na ndolo epolo o be̱ne̱ longe̱ la bwindea. Nde diko̱ti di mabola buka nika. Jokwa di bupe̱ di me̱nde̱ o kwalea ne̱ni jabea la Yesu di mabo̱le̱no̱ pe̱ myambo Satan a wanno̱ o mōnda ma Ede̱n.