QO E dua na mataka ni mudre vinaka tu na cagi batabata ena vanua o Brookings, mai South Dakota, e Merika. Au lai vakasamataka sara ni sa na vakarau tatara ena vanua qo na batabata. Ia kila na cava, na siga sara ga qori keitou ninini toka kina e dua na ilawalawa lailai ena vanua era dau susu kina na manumanu. Keitou duri tu ena mata ni nodra itawatawa ni wai na manumanu e tawa veimama toka kina na wai batabata! Meu talanoataka mada eso na ka e yaco ni se bera qori, mo kila kina na italanoa qo.

Au sucu ena ika7 ni Maji 1936, au gone duadua vei keitou na le va na veitacini. Keitou vakaitikotiko ena dua na vanua ni susu manumanu ena tokalau ni ceva kei Dakota. Neitou bula vakavuvale na susu manumanu kei na teitei, ia keitou sega ga ni vakaliuca na veika qori. Rau papitaiso me rau iVakadinadina i Jiova na noqu itubutubu ena 1934. Rau yalayala vua na Tamada vakalomalagi o Jiova, rau qai vakaliuca na vakayacori ni lomana. Rau veiqaravi ruarua na tamaqu o Clarance, kei na noqu tata levu o Alfred, me rau company servant (kilai nikua me kodineita ni ilawalawa qase), ena ivavakoso lailai keitou lewena e Conde, ena ceva kei Dakota.

E ivakarau ni neitou bula na tiko ena soqoni vaKarisito kei na kena vunautaki na itukutuku vakasakiti ni iVolatabu, me baleta na bula totoka e se bera mai. E uqeti keitou vakalevu na gone na nodrau ivakaraitaki kei na nodrau veituberi na neitou itubutubu. Keirau dautukutuku kina ni Matanitu ni Kalou kei na ganequ o Dorothy ni keirau se qai yabaki ono. Au curu ena 1943, ena Koronivuli ni Vuli Vunau, se qai tekivu vakayagataki sara ga ena noda soqoni.

E bibi vei keitou vakavuvale na tiko ena noda soqo kece. A vulagi dokai o Brother Grant Suiter ena dua na soqo ena 1949 mai Sioux Falls, ena ceva  kei Dakota. Au se nanuma vinaka tu ga nona vunau, “It Is Later Than You Think!” [Sa Lekaleka na Gauna!] E vakabibitaki kina vei ira na lotu vaKarisito yalayala kece mera vakayagataka sara vakavinaka nodra bula ena kacivaki ni itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou e sa tauyavutaki oti. E uqeti au sara ga meu yalataki au vei Jiova. Ena soqo ni tabacakacaka ga e tarava mai Brookings, au sa duri toka kina ena vanua liliwa oya ena vanua era dau gunu kina na manumanu, me vaka au tukuna taumada, meu vakarau papitaiso. Na itawatawa ni medra wai na manumanu qori e “tobu” ni neitou papitaiso na le va ena ika12 ni Noveba, 1949.

E noqu isausau sara ga meu painia. Au tekivu painia ena Janueri 1, 1952, niu se qai yabaki 15. E kaya na iVolatabu: “O koya e vakailala kei ira na vuku ena vuku,” e levu gona era vuku ena noqu vuvale nira tokona noqu vakatulewa meu painia. (Vkai. 13:20) Sa yabaki 60 tiko kina o tata levu Julius, keirau qai veiqaravi vata vakapainia. E veisivi sara na neirau yabaki, ia keirau marautaka vakalevu na neirau cakacaka vakaitalatala. Na nona ivakaraitaki e vakayalomatuataki au. E qai painia tale ga o Dorothy.

Niu se itabagone, rau dau veisureti noqu itubutubu mera mai vakaicili e vale na ivakatawa ni tabacakacaka kei na watidra. Dua na veiwatini rau vukei au vakalevu o Jesse kei Lynn Cantwell. Nodrau veiuqeti e rawa kina niu painia. E uqeti au sara ga nodrau veikauaitaki meu sauva eso na isausau vakayalo. Ni rau sikova eso na ivavakoso voleka, rau dau sureti au ina cakacaka vakaitalatala. Dau taleitaki qai veiuqeti dina qori!

Rau neitou ivakatawa ni tabacakacaka tarava o Bud Miller kei na watina o Joan. Na gauna qori au sa yabaki 18 tiko kina, vinakati tale ga meu curu ena mataivalu. Na ka e tukuna na vakailesilesi e nona itavi me vakacurumi keimami ena mataivalu e sega ni salavata kei na veiuqeti i Jisu meda kua ni veitovaki ena veika vakapolitiki. Au vinakata ga meu vunautaka na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. (Joni 15:19) Au kerea vua na vakailesilesi qori meu okati ga meu dua na italatala.

E uqeti au sara ga nona tomani au o Brother Miller ni lai rogoci na noqu kerekere. E turaga yalovinaka qai dau mamarau, ia e sega ni dau rawai  totolo. E veiuqeti dina ni tiko e yasaqu e dua na turaga e kaukaua vakayalo! E qai macala noqu kerekere qori ena icavacava ni vulaikatakata ni 1954, ni sa vakadonui meu dua na italatala. E tadolova sara ga qori na sala meu sauva tale kina e dua na isausau vakayalo.

Donuya na gauna qori, au sureti e Peceli, kilai tu me Watchtower Farm, e Staten Island, mai Niu Yoka. Au kalougata niu bau veiqaravi e keri me tolu na yabaki. Levu sara na ka marautaki au sotava niu bau cakacaka vata kei na levu na dauveiqaravi era vakatulewa vuku.

E tiko ena vanua ni susu manumanu kei na iteitei e Staten Island na siteseni ni retio na WBBR. Era vakayagataka tiko na iVakadinadina i Jiova mai na 1924 ina 1957. Era le 15 ga ina 20 na lewe ni vuvale e Peceli era lesi mera lai veiqaravi kina. Levu vei keimami se gone, keimami se sega tale ga ni kila vinaka sara na cakacaka. Ia keimami cakacaka vata kei Eldon Woodworth, e dua na tacida itabaqase e lumuti. E laurai ena nona bula ni turaga vuku. E veivakadeitaki vakayalo na nona veikauaitaki vakatama. Ni dau votivoti ena so na gauna na nodra malumalumu eso tale, e dau kaya ga o Brother Woodworth, “Sa bau veivakurabuitaki dina na nona vosoti keda tiko na Turaga.”

E ka dokai dina ni tiko maliwai keimami tale ga o Brother Frederick W. Franz. E uqeti keimami vakalevu na nona vuku kei na nona kilaka vakaivolatabu, qai kauaitaki keimami yadudua sara ga. Neimami daunivakasaqa o Harry Peterson, e rawarawa na vakayagataka na yaca qori mai na neimami cavuta na yacana dina o Papargyropoulos. E lumuti tale ga qai vakasakiti nona gumatua ena cakacaka vakaitalatala. E dau cakava vinaka nona itavi e Peceli o Brother Peterson, sega tale ga ni vakawalena nona cakacaka vakaitalatala. Dau solia e drau vakacaca na noda mekesini e veivula. E buta vinaka ena iVolatabu, qai dau sauma e levu na neimami taro.

Na kakana e tamusuki mai na itei e dau samaki qai vakatawani tale me maroroi. Rauta ni 42,600 na lita na vuanikau kei na kakana draudrau e maroroi e veiyabaki me baleta na vuvale kece e Peceli. Qori na vanua au cakacaka kina kei na dua na tacida yalewa vuku o Etta Huth. E nona itavi me digia na  kena era tawani. Era dau mai veivuke ena gauna qori na tacida yalewa era tiko voleka e kea, qai dau tuvanaka nodra cakacaka o Etta. E bibi nona cakacaka o Etta ena kena dau vakatawani na kakana, ia e ivakaraitaki vinaka ni dau dokai ira na tacida tagane era lesi mera veiliutaki ena iteitei. E vakasakiti tale ga nona dau vakamalumalumu ina ituvatuva ni veiliutaki vakalou.

Dua vei ira na goneyalewa e dau mai veivuke tiko qori o Angela Romano. A vukei koya vakalevu o Etta ena gauna sa mai kila kina na ka dina. Qori e dua tale ga na yalewa vuku keirau mai veitomani voli me 58 na yabaki. Keirau vakamau kei Angie ena Epereli 1958, keirau marautaka tale ga e levu na itavi dokai keirau lesi kina. Na nona yalodina tu ga vei Jiova o Angie ena veiyabaki sa sivi, e vu ni veivakaukauataki ena neirau vakawati. Au rawa ni nuitaki koya se mani veivakatovolei cava keirau donuya.

Ni volitaki na siteseni ni WBBR e Staten Island ena 1957, au veiqaravi vakalekaleka ena Peceli e Brooklyn. Oti keirau qai vakamau kei Angie, au mani biubiu kina mai Peceli me keirau painia e Staten Island me tolu na yabaki. Dua na gauna au a cakacaka tale vua na itaukei vou ni siteseni ni retio qori, sa kilai ena matanivola WPOW.

Keirau saga kei Angie me keirau bula rawarawa ga, me rawa ni keirau veiqaravi ena vanua e vinakati kina na cakacaka. Ena itekitekivu gona ni 1961 keirau lesi me keirau painia lavotaki e Falls City, mai Nebraska. Ni keirau se qai marautaka sara tiko ga na ilesilesi qori, keirau sureti sara ina Koronivuli ni Cakacaka Vakaitalatala ni Matanitu, qo me dua na vula na vuli e South Lansing, Niu Yoka. Keirau marautaka na vuli, nanamaki sara tu ga me lai vakayagataki e Nebraska. Ia keirau kidacala ni dua neirau ilesilesi vou​—⁠me keirau daukaulotu e Cambodia! Ena Cevaicake kei Esia qo keirau raica kina na vanua totoka, kei na iboi malumu keirau se qai vakila vakadua. Keirau via vunautaka sara ga kina na itukutuku vinaka.

Ia e qai veisau na veika vakapolitiki, keirau mani toki kina ena Ceva kei Vietnam. E ka ni rarawa ni oti ga e rua na yabaki au tauvimate levu, mani kerei me keirau lesu i vale. A vinakati meu vakacegu mada meu rawa ni bula vinaka tale, ia ni oti ga qori keirau tomana tale neirau veiqaravi vakatabakidua.

Ena Maji 1965 keirau tekivu veiqaravi vakaivakatawa dauveilakoyaki ena veivavakoso. E 33 na yabaki na neirau veiqaravi voli vakaivakatawa ni tabacakacaka kei na tikina, okati kina na kena vakarautaki na soqo vakaiwasewase. Au dau nanamaki ena noda soqo kece, au marautaka gona meu veivuke ena kena tuvanaki. Vica na yabaki neirau tiko ena yasayasa o Niu Yoka, vica tale ga na soqo e vakayacori ena vanua ni sarasara na Yankee Stadium.

Me vaka ga e dau laurai vei ira na cakacaka vakaitalatala vakatabakidua, levu na itavi vakasakiti kei na ilesilesi sa waraki keirau tu kei Angie. Kena ivakaraitaki ena 1995, a kerei meu veivakavulici ena Koronivuli ni Vuli Veiqaravi Vakaitalatala. Oti tale e tolu na yabaki keirau sureti e Peceli. E totoka  dina noqu lesu tale ina vanua ga au tekivutaka kina na noqu veiqaravi vakatabakidua ena sivia na 40 na yabaki sa oti. Au veiqaravi vakalailai ena Tabana e Qarava na Cakacaka, au veivakavulici tale ga ena vica na koronivuli e vakarautaka na isoqosoqo. Ena 2007 e tuvanaka na iLawalawa Dauvakatulewa me qarava na koronivuli kece na Tabana e Qarava na Vuli Vakayalo e Peceli, e ka dokai meu kena ovasia ena vica vata na yabaki.

Eda se qai raica wale tiko ga qo e vica na veisau ena vuli vakalou e vakarautaka na isoqosoqo. A tauyavutaki na Vuli ni Qase ni iVavakoso ena 2008. Ni oti ga e rua na yabaki, era mai vuli e Patterson vaka kina e Peceli e Brooklyn e sivia e 12,000 na qase ni ivavakoso. Se vakayacori tiko ga na vuli va qori ena so na vanua, ra vakaitavi tiko kina na dauveivakavulici. E veisau ena 2010 na yaca ni Koronivuli ni Vuli Veiqaravi Vakaitalatala me sa Koronivuli ni Vuli iVolatabu ni Tagane Dawai, tauyavu tale ga e dua na koronivuli vou, na Koronivuli ni Vuli iVolatabu ni Veiwatini.

Me tekivu na yabaki vakacakacaka ni 2015, sa cokovata na rua na koronivuli qori me Koronivuli ni iTalatala ni Matanitu. E rawa ni vuli kina na veiwatini, ira na tagane kei na yalewa dawai. Era marau e veiyasai vuravura ni na vakayacori na vuli ena levu na valenivolavola ni tabana. E vakasakiti dina na kena sa qai levu tiko ga na vuli e vakarautaka na isoqosoqo, au marau tale ga niu bau sotava e levu era vakuai ira mera vuli kina.

Niu raica lesu na noqu bula niu se bera ni papitaiso ena itawatawa ni medra wai na manumanu me yacova mai nikua, au vakavinavinakataki Jiova ena nodra vukei au na mataveitacini vuku meu kila na ka dina. Keimami sega ni yabaki vata se tautauvata neimami ivakarau ni bula. Ia e kilai ga ena ivakarau ni lomadra nira kaukaua vakayalo. E laurai ena ka era cakava kei na nodra itovo nira lomani Jiova mai vu ni lomadra. Era tu ena isoqosoqo i Jiova e levu na tacida vuku eda rawa ni cakacaka vata. Qori na ka au cakava, e yaga tale ga vakalevu.