NDIKUMBUKA kuti zuŵa linyaki mulenji, mutawuni ya Brookings ku South Dakota ku America, munguzizira. Ndinguziŵa kuti pambula kuswera muchigaŵa chosi muzizirengi ukongwa. Mungazizwa kuti pa zuŵa lenili, tenga munyumba yo asungangamu vakurya va viŵetu. Taŵanthu amanavi tenga mwenimo tanjekemiyanga chifukwa cha kuzizira. Tinguma pafupi ndi chibafa chakumwiyamu viŵetu ndipu mwenga maji ngakuzizira. Agani ndikukambiyeni mbiri ya umoyu wangu kuti muziŵi chifukwa cho vinthu venge viyo.

Ndikuwa pa 7 March, 1936, ndipu ndini wakumaliya pa ŵana anayi. Tajanga pafamu yimana yo yenga kuvuma kwa South Dakota. Talimanga ndipuso taŵetanga ng’ombi kweni ndivu venga vinthu vakukhumbika ukongwa cha mu banja lidu. Mu 1934, apapi ŵangu angubatizika kuja Akaboni aku Yehova. Yiwu angujipatuliya kwaku Yehova, Awusefwi akuchanya. Mwaviyo, kuchita khumbu laku Chiuta chenga chinthu chakukhumbika ukongwa pa umoyu wawu. Ada a Clarence ateŵetiyanga nge muteŵeti wa mpingu (sonu wadanika kuti wakukumaniska ntchitu za wupu wa ŵara) mumpingu widu umana wo wenga ku Conde, South Dakota. Pati pajumpha nyengu, ada ara a Alfred nawu anguteŵetiyapu pa udindu wenuwu.

Banja lidu layanjanga kuwungana kweniso kupharazga kunyumba ndi nyumba uthenga wa m’Bayibolu wa vinthu vamampha vo tilindiza. Vo apapi ŵidu achitanga ndipuso atisambizanga vingujalikiskika mumtima widu ndipu vingutiwovya ukongwa. Ini ndi muzichi wangu Dorothy tingwamba kupharazga, weyosi wati wafika vyaka 6. Mu 1943, ndingwamba kukamba nkhani mu Sukulu ya Uteŵeti Waku Chiuta, yo pa nyengu iyi yenga chigaŵa chasonu cha maunganu.

Banja lidu lawonanga maunganu ngachigaŵa ndi ngadera kuti ngenga ngakukhumbika ukongwa. Mubali Grant Suiter wenga mulendu yo wanguzikamba nkhani pa unganu wachigaŵa wo unguchitika mu 1949  mutawuni ya Sioux Falls, ku South Dakota. Ndeche kukumbuka nkhani yo wangukamba ya mutu wakuti, “Charu Chiheni Ichi che Pafupi Kumala Kuluska po Muŵanaŵaniya!” Iyu wangukonkhosa kuti Akhristu wosi akujipatuliya akhumbika kujipereka pakupharazga uthenga wamampha wa Ufumu waku Chiuta wo ukujalikiskika. Ivi vinguchitisa kuti ndijipatuliyi kwaku Yehova. Ndichu chifukwa chaki ndingusanirika munyumba yo asungangamu vakurya va viŵetu nge mo ndakambiya kukwamba kwa nkhani iyi. Ndenga pa unganu wadera wo unguchitikiya ku Brookings ndipu ndalindizanga kuti ndibatiziki. Tingubatizikiya muchibafa chachisulu pa 12 November 1949, tengapu taŵanthu anayi.

Kutuliya nyengu yeniyi, ndakhumbanga kuchita upayiniya. Ndingwamba upayiniya pa 1 January 1952, nde ndi vyaka 15. Bayibolu likamba kuti: “Munthu yo watenda ndi wazeru wazamuja wazeru.” Mubanja lidu mwenga ŵanthu anandi azeru wo angundiwovya kuti ndichiti upayiniya. (Nthanthi 13:20) Ada ara, a Julius wo ŵenga ndi vyaka 60, ndiwu ndachitanga nawu upayiniya. Chinanga kuti tapambananga vyaka vinandi, takondwanga ukongwa tichipharazga. Vo angukumana navu pa umoyu wawu, vingundiwovya kuti ndichitengi vinthu mwazeru. Pati pajumpha nyengu yimanavi, azichi ŵangu a Dorothy nawu angwamba upayiniya.

Ndeche mnyamata, apapi ŵangu adananga akuwonere madera ndi awolu ŵawu kuti azije kunyumba kwidu. Mubali Jesse Cantwell ndi muwolu waki Lynn, angundiwovya ukongwa. Ndingakamba kuti ndiwu angundichiska kuti ndiyambi kuchita upayiniya. Yiwu achezanga nani ndipu vingundiwovya kuti ndije ndi khumbu lakusazgiyaku uteŵeti. Asani acheze mipingu yapafupi, nyengu zinyaki andidananga kuti nkhapharazgengi nawu. Ndakondwanga kweniso ndachiskikanga ukongwa.

Pavuli paki, Bud Miller ndi muwolu waki Joan, angwamba kuwonere dera lidu. Pa nyengu iyi ndenga ndi vyaka 18 ndipu ndakhumbikanga kuchilembesa usilikali. A muofesi yakulembesiyaku usilikali muchigaŵa chidu, angundikambiya kuti nkhagwirengi ntchitu yo ndinguwona kuti yakoliyananga cha ndi ulongozgi wo Yesu wangukamba, kuti ŵanthu wo atimulondo angachitanga ndali cha. Ini ndakhumbanga kupharazga uthenga wamampha wa Ufumu. (Yoh. 15:19) Mwaviyo, ndingupempha a muofesi yakulembesiyaku usilikali kuti ndije mugulu la ŵanthu wo apharazga.

Ndingukondwa ukongwa kuti Mubali Miller wangundikambiya kuti wakundilinda ku ofesi yakulembesiyaku usilikali. Iyu wenga wambula soni kweniso wawopanga  ŵanthu cha. Venga vakuchiska ukongwa kuluta ndi munthu wajalidu laviyo yo wayanjanga Yehova. Tati takambisana nawu, mu 1954, mu nyengu yachihanya, a mu ofesi yakulembesiyaku usilikali anguzomereza kuti ndije mu gulu la ŵanthu wo apharazganga. Ivi vinguchitisa kuti ndisaniyi mwaŵi wakuchita uteŵeti unyaki.

Pa nyengu iyi, ndingulonde kalata yakuti nkhateŵetiyengi pa Beteli ndipu ndagwiranga ntchitu pafamu ya Watchtower yo yenga ku Staten Island, ku New York. Ndinguteŵetiyaku kwa vyaka vitatu. Ŵanthu azeru wo ndagwiranga nawu ntchitu, angundiwovya kuziŵa vinandi.

Pafamu iyi penga so wayilesi ya WBBR. Akaboni aku Yehova ndiwu ayendesanga wayilesi yeniyi kwambiya mu 1924 mpaka mu 1957. Pafamu yeniyi penga ŵanthu kwambiya 15 kufika 20 wo angutuwa ku Beteli kuti akagwirengi ntchitu kwenuku. Tanandi tenga anamana ndipu taziŵanga vinandi cha. Kweni tenga ndi mubali wakukota, Eldon Woodworth yo wenga wakusankhika. Iyu walongonga kuti wenga ndi zeru. Tayanjanga ukongwa Chiuta chifukwa mubali mwenuyu watilongonga chanju nge wusefwi. Asani taguŵisana ndi anyidu chifukwa chakuti ndisi akubuda, Mubali Woodworth wakambanga kuti, “Yehova wachita vinthu vinandi vamampha chinanga kuti wagwirisiya ntchitu ŵanthu akubuda.”

Tenga ndi mwaŵi wapade wakuteŵete limoza ndi Mubali Frederick W. Franz. Iyu wenga ndi zeru kweniso wangaziŵanga umampha Malemba ndipu venivi vingutiwovya ukongwa. Mubali Franz wasaniyanga nyengu yakucheze ndi munthu weyosi pakuyija. Mubali Harry Peterson ndiyu watibikiyanga. Tamudananga chiwongu m’malu mwakumudana zina laki chayiru lakuti Papargyropoulos chifukwa lenga lakusuzga. Nayu wenga wakusankhika ndipu wapharazganga mwaphamphu. Mubali Peterson wagwiranga umampha ntchitu yaki pa Beteli kweniso walekanga cha kupharazga. Mwezi wewosi iyu wagaŵiyanga magazini ngidu mahandiredi. Mubali uyu wangaziŵanga ukongwa Malemba ndipu wamukanga mafumbu ngidu nganandi.

Asani akolola vakurya, vanozgekanga pa fakitale yo yenga pafamu yeniyi kuti viŵikiki mumakontena. Pa chaka, asaniyanga vipasu kweniso mphangwi vakukwana pafupifupi makontena 45,000. Banja losi la Beteli laryanga vakurya venivi. Pa nyengu yo tagwiranga ntchitu, ndenga ndi mwaŵi wakuteŵete limoza ndi Etta Huth yo wenga muzichi wazeru. Iyu ndiyu waziŵanga mo tingasungiya vakurya. Asani  nyengu yakukolola yakwana, azichi wo ajanga kufupi ndi famu azanga kuzitiwovya ndipu Etta waŵakambiyanga mo angagwiriya ntchitu. Chinanga kuti Etta ndiyu waziŵanga vinandi pa ntchitu iyi, kweni wayesesanga kutumbika abali wo awoneriyanga pafamu. Vo Etta wachitanga vingundiwovya kuziŵa kukhumbika kwa kujithereska kwaku wo alongozga mu gulu laku Yehova.

Angela Romano wenga yumoza mwa asungwana wo azanga kuziwovya. Etta ndiyu wangumuwovya wati wasambira uneneska. Mwaviyo, pa nyengu yo ndateŵetiyanga pa Beteli, ndingakamba kuti ndingukumana ndi munthu munyaki wazeru, yo ndayenda nayu kwa vyaka 58. Ini ndi Angie, tingutolana mu April 1958 ndipu tachitiya limoza mauteŵeti nganandi. Chifukwa chakuti Angie waja wakugomezeka kwaku Yehova kwa vyaka vosi ivi, vawovya kuti banja lidu lije lakukho. Chinanga tingakumana ndi masuzgu wuli, nditimuthemba ukongwa Angela.

Wayilesi ya WBBR yo yenga ku Staten Island yati yagulisika mu 1957, ndinguchiteŵete ku Beteli ya ku Brooklyn kwa nyengu yimanavi. Ini ndi Angie tati tatolana, angutikambiya kuti tituwepu pa Beteli. Pavuli paki, tinguchichita upayiniya ku Staten Island kwa vyaka pafupifupi vitatu. Ŵanthu wo angugula wayilesi yidu anguyidana kuti WPOW. Yiwu angundilemba ntchitu ndipu ndingugwiraku kwa nyengu yimanavi.

Angie ndi ini, tinguyesesa kuja umoyu wambula kukhumba vinandi kuti tikateŵete kwekosi ko takhumbikanga. Mwaviyo, kukwamba kwa chaka cha 1961, tinguzomera kuchiteŵete nge apayiniya apade mutawuni ya Falls, ku Nebraska. Pati pajumpha nyengu yimanavi, angutidana kuti tiluti ku Sukulu ya Uteŵeti wa Ufumu. Pa nyengu iyi, sukulu yachitikanga kwa mwezi umoza ndipu yachitikiyanga mutawuni ya South Lansing, ku New York. Tinguyanduwa ndi sukulu yeniyi ndipu takhumbanga kuti vo tingusambira tikavigwirisiyi ntchitu ku Nebraska. Tingukondwa ŵati atikambiya kuti tikateŵetiyengi nge amishonale ku Cambodia. Charu chakutowa chenichi cho che ku Southeast Asia, che ndi vinthu vakutowa, tavwanga kuliya kwa vinthu kweniso tawonanga vinthu vachilendu nge maluŵa ngakununkhira ngo tenga techendangawonepu. Tenga akunozgeka kupharazga kwenuku.

Chinanga kuti venga viyo, nkhani za ndali zingusuzga mucharu chenichi. Mwaviyo, tinguluta ku South Vietnam. Venga vakupasa chitima kuti tati tajaku vyaka viŵi ndingusanirika ndi matenda ngakulu ndipu angutikambiya kuti tiluti kwidu mwaliŵi. Ndakhumbikanga nyengu kuti ndisaniyi nthazi ndipu ndivu nadi vinguchitika. Tingwamba so kuchita upayiniya wa nyengu zosi.

Mu March 1965, tenga ndi mwaŵi wakuteŵete mipingu chifukwa ndenga wakuwonere dera. Kwa vyaka 33, ini ndi Angie tingukondwa kugwira limoza ntchitu yakuwonere dera ndi chigaŵa. Kusazgiyapu yapa tanozgekiyanga maunganu ngachigaŵa ndi kugwira ntchitu pa maunganu ngenanga. Maunganu ngachigaŵa ngandikondwesanga ndipu ndenga wakunozgeka kuwovya kuti ngayendi umampha. Vyaka vinyaki tinguteŵete ku New York City ndipu maunganu nganyaki ngachigaŵa ngachitikiyanga ku Yankee Stadium.

Nge mo viŵiya ndi abali ndi azichi anandi wo achita uteŵeti wa nyengu zosi wapade, ini ndi Angie takhazganga kuti tipasikengi mauteŵeti ngakusuzga kweniso ngakukondwesa. Mwakuyeruzgiyapu, mu 1995, angundipempha kuti nkhasambizengi Sukulu Yakusambiza Uteŵeti. Pati pajumpha vyaka vitatu, angutidana kuti  tikateŵetiyengi pa Beteli. Venga vakukondwesa ukongwa kuluta so kuchiteŵete ku Beteli ko ndingwambiya uteŵeti wanyengu zosi wapade, vyaka 40 vajumpha. Kwa kanyengu, ndinguteŵete mu Dipatimenti ya Uteŵeti kweniso nge msambizi mumasukulu ngidu ngakupambanapambana. Mu 2007, Wupu Wakulongozga ungukamba kuti Dipatimenti yasonu Yakuwonere Masukulu nga Gulu Laku Yehova, ndiyu yiwoneriyengi masukulu ngo ngachitikiyanga pa Beteli. Ndenga ndi mwaŵi wakuwonere masukulu ngenanga kwa vyaka vinandi.

Pambula kuswera yapa, tawona vinthu vinyaki vichisintha mumasukulu ngidu. Sukulu ya Ŵara a Mpingu yingwamba kuchitika mu 2008. Pa vyaka viŵi vakulondopu, ŵara akujumpha 12,000 angusambiriya ku Patterson ndi ku Beteli ya ku Brooklyn. Sukulu iyi yilutiriya kuchitika mumadera nganyaki ndipu wo asambiza, akusambizika umampha. Mu 2010, Sukulu Yakusambiza Uteŵeti yingudanika kuti Sukulu ya Bayibolo ya Abali Ambula Kuto ndipuso pangupangika sukulu yasonu yo yadanikanga kuti Sukulu ya Bayibolo ya Akhristu Akutorana.

Kwambiya chaka cha uteŵeti cha 2015, masukulu ngaŵi ngenanga ngakubanyika kuja sukulu yimoza yo yidanika kuti Sukulu ya Apharazgi a Ufumu. Wo asere sukulu iyi mbanthu wo akutorana, abali ambula kuto kweniso azichi ambula kuyirwa. Abali ndi azichi anandi pacharu chosi angukondwa kuvwa kuti sukulu iyi, yichitikengi mu maofesi nga nthambi nganandi. Vakukondwesa kuti abali ndi azichi anandi asere masukulu ngenanga ndipu ndikondwa kukumana ndi abali ndi azichi anandi wo ajipereka kuti asere sukulu yeniyi.

Asani ndikumbuka vo vandichitikiya pa umoyu wangu kutuliya po ndenga ndechendabatiziki muchibafa chakumwisiyamu viŵetu, ndiwonga Yehova chifukwa cha ŵanthu azeru wo angundiwovya kulutiriza kuja mu uneneska. Anyaki mwa ŵanthu yaŵa, ŵenga nthanga zangu cha ndipu atuliyanga muvyaru vakupambanapambana. Yiwu ayanjanga kuteŵete Yehova. Vo achitanga kweniso mo awoniyanga vinthu, valongonga kuti amuyanjanga ukongwa Yehova. Mugulu laku Yehova mwe ŵanthu anandi azeru wo tingayenda nawu. Ini ndayenda ndi ŵanthu azeru ŵenaŵa ndipu ndayanduwa ukongwa.