Skip to content

Skip to table of contents

‘Oatu ‘a e Lāngilangí kia Kinautolu ‘Oku Tuha mo Iá

‘Oatu ‘a e Lāngilangí kia Kinautolu ‘Oku Tuha mo Iá

“Ke ‘a e Tokotaha ‘oku ‘afio ‘i he taloní pea ke ‘a e Lamí ‘a e fakahīkihikí mo e ngeiá mo e lāngilangí mo e māfimafí ‘o ta‘engata.”FKH. 5:13.

HIVA: 9, 14

1. Ko e hā ‘oku tuha nai ai ‘a e kakai ‘e ni‘ihi mo e fakalāngilangí, pea ko e hā te tau ako ‘i he kupu ko ení?

‘OKU anga-fēfē ‘etau fakahāhā ‘a e fakalāngilangi ki he kakaí? ‘Oku tau fai eni ‘aki hono fai ha tokanga makehe kia kinautolu pea ‘aki hono fakahāhā ‘a e faka‘apa‘apá kia kinautolu. ‘Oku tau fa‘a fakalāngilangi‘i ‘a e fa‘ahinga kuo nau fai ha ngāue ke tuha ai mo e fakalāngilangí pe ko e fa‘ahinga kuo nau ma‘u ha ngāue pe tu‘unga mahu‘inga. ‘I he kupu ko ení, te tau ako ai fekau‘aki mo e fa‘ahinga ‘oku totonu ke fakalāngilangi‘í pea mo hono ‘uhingá.

2, 3. (a) Ko e hā ‘oku tuha mo‘oni ai ‘a Sihova mo e fakalāngilangí? (Sio ki he ‘uluaki fakatātā ‘i he kupú ni.) (e) Ko hai ‘a e Lami ‘oku lave ki ai ‘i he Fakahā 5:13, pea ko e hā ‘oku totonu ai ke tau fakalāngilangi‘i iá?

2 ‘Oku pehē ‘i he Fakahā 5:13 ‘oku tuha ke fakalāngilangi‘i “‘a e Tokotaha ‘oku ‘afio ‘i he taloní” mo e “Lamí.” Ko e “Tokotaha ‘oku ‘afio ‘i he taloní” ‘oku ‘uhinga ia kia Sihova. ‘I he Fakahā vahe 4, ‘oku ‘omai ai ‘e he ngaahi me‘amo‘ui ‘i hēvaní ‘a e ‘uhinga ‘e taha ‘oku tuha ai ke fakalāngilangi ‘a Sihová, “‘a e Tokotaha ko ia ‘oku mo‘ui ‘o ta‘engata pea ta‘engatá.” ‘Oku nau pehē ai: “‘Oku taau mo e ‘Afioná, ‘e Sihova ko homau ‘Otua, ke ke ma‘u ‘a e ngeiá mo e lāngilangí pea mo e mālohí, koe‘uhí na‘á ke fakatupu ‘a e ngaahi me‘a kotoa pē, pea koe‘uhí ko ho finangaló na‘a nau hoko mai ai ‘o ‘i ai pea na‘e fakatupu ai kinautolu.”—Fkh. 4:9-11.

3 Ko e “Lamí” ‘a ia ‘oku lave ki ai ‘i he Fakahā 5:13 ko Sīsū Kalaisi ia. ‘Oku anga-fēfē ‘etau ‘ilo‘i iá? ‘I he taimi na‘e ‘i māmani ai ‘a Sīsuú, na‘e ui ia “ko e Lami ē ‘a e ‘Otuá ‘a ia ‘okú ne ‘ave ‘a e angahala ‘a māmaní.” (Sione 1:29) Kuo ‘i ai nai ha tu‘i kuo loto-lelei ke mate ko ha huhu‘i ma‘a hono kakaí? Ko e mo‘oni ‘oku ‘i ai ‘a e ‘uhinga lelei ke fakalāngilangi‘i ai ia. ‘Oku tuha ‘a Sīsū mo e fakalāngilangí koe‘uhí “ko e Tu‘i ia ‘o e fa‘ahinga ko ia ‘oku pule ko e ngaahi tu‘í pea ko e ‘Eiki ‘o e fa‘ahinga ko ia ‘oku pule ko e ngaahi ‘eikí.” (1 Tīm. 6:14-16) Mahalo pē ‘okú ke ma‘u ‘a e ongo‘i tatau mo ia na‘e ma‘u ‘e he ngaahi me‘amo‘ui ‘i hēvaní ‘a ia na‘a nau hiva: “Ko e Lami na‘e tāmate‘í ‘okú ne taau ke ne ma‘u ‘a e mālohi mo e ngaahi koloa mo e poto mo e ivi mo e ngeia mo e lāngilangi mo e fakahīkihiki.”—Fkh. 5:12.

4. Ko e hā ‘oku fakapotopoto ai ke tau fakalāngilangi‘i ‘a Sihova mo Kalaisí?

4 ‘Oku pehē ‘i he Sione 5:22, 23 na‘e ‘ai ‘e Sihova ‘a Kalaisi ko e fakamaau ki he fa‘ahinga kotoa ‘o e tangatá. Ko e ‘uhinga tefito ia ‘oku totonu ai ke tau fakalāngilangi‘i ‘a Sīsuú. Pea ‘i he taimi ‘oku tau fai ai ení, ‘oku tau toe fakalāngilangi‘i ai ‘a Sihova. ‘I he taimi ‘oku tau fili ai ke fakalāngilangi‘i ‘a Sīsū mo ‘ene Tamaí, ‘e lava ke tau ma‘u ai ‘a e mo‘ui ta‘engatá.—Lau ‘a e Saame 2:11, 12.

5. Ko e hā ‘oku tuha ai ‘a e kakai kotoa mo ha fakalāngilangí pea mo ha faka‘apa‘apá?

5 Na‘e fakatupu ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘i he “imisi ‘o e ‘Otua.” (Sēn. 1:27) ‘Oku ‘uhinga ení ‘oku ma‘u ‘e he tokolahi taha ‘o e kakaí ‘a e malava ke fakahāhā ‘a e ngaahi ‘ulungaanga meimei tatau mo e ‘Otuá. Ko e fakatātaá, ‘e lava ‘e he fa‘ahinga ‘o e tangatá ke fakahāhā ‘a e ‘ofa, anga-lelei mo e manava‘ofa. Na‘e toe fakatupu ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá fakataha mo ha konisēnisi, ‘a ia ko ha ongo‘i ki he me‘a ‘oku tonú pe halá, faitotonú pe ta‘efaitotonú, fe‘ungamālié pe ‘ikai fe‘ungamālié. (Loma 2:14, 15) ‘Oku sai‘ia ‘a e tokolahi taha ‘o e kakaí ‘i he ngaahi me‘a ‘oku ma‘á mo faka‘ofo‘ofá pea loto ke nofo melino mo e ni‘ihi kehé. ‘Oku ‘ikai ke faka‘ohovale eni, koe‘uhí ko Sihová ko ha ‘Otua ‘o e maau mo e melino. ‘Oku hā mahino, na‘e fakatupu ‘a e fa‘ahinga kotoa ‘o e tangatá fakataha mo e malava ke fa‘ifa‘itaki kia Sihova ‘i ha tafa‘aki pē. ‘I he ‘uhinga ko ení, ‘oku tuha mo kinautolu ke tau fakalāngilangi‘i mo faka‘apa‘apa‘i.—Saame 8:5.

FAKAHĀHĀ ‘A E FAKALĀNGILANGÍ ‘I HE FOUNGA TOTONU

6, 7. ‘Oku anga-fēfē ‘a e kehe ‘a e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová mei he kakai tokolahi ‘i hono fakahāhā ‘a e fakalāngilangi ki he ni‘ihi kehé?

6 ‘Oku tau ‘ilo ‘oku totonu ke fakalāngilangi‘i ‘a e fa‘ahinga kehe ‘o e tangatá, ka ‘oku faingata‘a nai ke ‘ilo‘i ‘a e fa‘ahinga fakalāngilangi mo e lahi ‘o e fakalāngilangi ke fai kia kinautolú. Koe‘uhí he ko e tokolahi taha ‘o e fa‘ahinga ta‘ehaohaoa ‘o e tangatá ‘oku tākiekina mālohi ‘e he ngaahi tō‘onga ‘a e māmani ‘o Sētané. ‘Oku ‘ai ‘e he kakai tokolahi ‘a e kakai tangatá mo e kakai fefiné ko honau ngaahi ‘aitoli. ‘I he ‘ikai ke nau ‘oange kia kinautolu ‘a e fakalāngilangi mo e faka‘apa‘apa na‘e fakataumu‘a ki ai ‘e Sihová, ‘oku ‘oange ‘e he kakaí ki he fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘a e fakalāngilangi tōtu‘a, ‘o ‘ai ai kinautolu ‘o hangē ha ngaahi ‘otuá. ‘Oku nau fa‘ifa‘itaki nai ki he ‘ai vala, tō‘onga mo e ‘ulungaanga ‘o e kau taki fakapolitikalé mo e kau taki lotú, kau ‘atelitá, kau sitā faivá mo e kau tu‘u-ki-mu‘a kehé.

7 ‘Oku ‘ilo‘i ‘e he kau Kalisitiane mo‘oní ‘e hala ke fakalāngilangi‘i ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘o fu‘u tōtu‘a. ‘I he kotoa ‘o e kakai kuo mo‘ui maí, ko Sīsū pē taha na‘á ne fokotu‘u ha fa‘ifa‘itaki‘anga haohaoa ke tau fa‘ifa‘itaki ki aí. (1 Pita 2:21) ‘Oku fiema‘u ke tau manatu‘i kuo tau “faiangahala kotoa pē mo tōnounou ‘o ‘ikai ma‘u ‘a e lāngilangi ‘o e ‘Otuá.” (Loma 3:23) ‘Oku ‘ikai tuha ha tangata ke lotu ki ai. ‘I he taimi ‘oku tau fakalāngilangi‘i ai ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘o lahi ange ia ‘i he me‘a totonú, ‘oku ‘ai ai heni ‘a Sihova ke loto-mamahi.

8, 9. (a) ‘Oku anga-fēfē vakai ‘a e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová ki he kau ‘ōfisa fakapule‘angá? (e) Ko fē ‘a e taimi he‘ikai ai ke tau talangofua ki he kau ‘ōfisá?

8 ‘Oku ‘i ai ‘a e kakai ‘e ni‘ihi ‘oku nau tuha mo ‘etau fakalāngilangí pe faka‘apa‘apá koe‘uhí ko e tu‘unga ‘oku nau ‘i aí. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki he kau ‘ōfisa fakapule‘angá mo e me‘a ‘oku nau fai ma‘aú. ‘Oku nau tokoni ki hono tauhi ‘a e malu ‘a e kakaí pea tokanga‘i ‘a e ngaahi fiema‘u honau kau tangata‘ifonuá. ‘Oku lahi ‘a e ngaahi ‘aonga ‘o ‘enau ngāué. Na‘e pehē ‘e he ‘apositolo ko Paulá ‘oku totonu ke tau vakai ki he kau ma‘u mafai fakapule‘anga ko ení ko e ‘ngaahi mafai mā‘olunga.’ Na‘á ne toe pehē ‘oku totonu ke tau muimui ki he‘enau ngaahi laó: “‘Oatu ki he tokotaha kotoa ‘a e me‘a ‘oku totonu ke ‘anautolú, ‘a e tukuhaú, kiate ia ‘oku totonu ke ‘oange ki ai ‘a e tukuhaú,” pea mo e “faka‘apa‘apá, kiate ia ‘oku totonu ke fai ki ai ‘a e faka‘apa‘apá.”—Loma 13:1, 7.

9 ‘I he tu‘unga ko e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová, ‘oku tau fai ‘a e me‘a kotoa te tau malavá ke fakahaa‘i ki he kau ‘ōfisa fakapule‘angá ‘oku tau faka‘apa‘apa‘i kinautolu. Ko e mo‘oni, ko e fonua kotoa pē ‘oku kehekehe ‘enau anga fakafonuá, ko ia ko e me‘a ‘oku ‘amanekina nai ‘e he kau ‘ōfisá meiate kitautolú ‘i he feitu‘u ‘e taha ‘e kehe nai ia mei he me‘a ‘oku nau ‘amanekina ‘i ha feitu‘u kehe. Neongo ia, ‘oku tau fengāue‘aki fakataha mo e kau ‘ōfisa fakapule‘angá ‘i hono fakahoko ‘enau ngāué. Kae kehe, kapau te nau kole mai ke tau fai ha me‘a ‘e fakatupunga ai ‘etau talangata‘a kia Sihova, he‘ikai lava ke tau fai ia. ‘I he ngaahi tu‘unga ko iá, ‘oku tau talangofua mo fakalāngilangi‘i ‘a Sihova kae ‘ikai ko e tangatá.—Lau ‘a e 1 Pita 2:13-17.

10. Na‘e anga-fēfē hono fokotu‘u ‘e he kau sevāniti ‘a Sihova ‘i he kuohilí ha fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ma‘atautolu he ‘aho ní?

10 ‘E lava ke tau ako mei he kau sevāniti ‘a Sihova ‘i he kuohilí, ‘a ia na‘a nau fakahāhā ‘a e fakalāngilangi ki he ngaahi founga-pulé mo honau kau ‘ōfisá. Ko Siosifa mo Mele ‘a e ongo fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘i he me‘á ni. ‘I he taimi na‘e fiema‘u ai ‘e he kau Lomá ke nau ‘ilo‘i ‘a e tokolahi ‘o e kakai ‘i he fonuá, na‘e fononga ‘a Siosifa mo Mele ki Pētelihema ke lēsisita ai neongo na‘e ofi ‘aupito ‘a e taimi ke fā‘ele ai ‘a Melé. (Luke 2:1-5) Ko e ‘apositolo ko Paulá ko e fa‘ifa‘itaki‘anga ia ‘e taha ‘o e tokotaha na‘á ne faka‘apa‘apa‘i ‘a e kau pule fakaetangatá. ‘I he taimi na‘e tukuaki‘i ai ia fekau‘aki mo hono fai ha fehālaaki, na‘á ne taukapo‘i anga-faka‘apa‘apa ia ‘i he ‘ao ‘o Tu‘i Hēlota ‘Akilipá pea ‘i he ‘ao ‘o Fesitó, ‘a e kōvana Loma ‘o e vahefonua ‘o Siuteá.—Ngā. 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (a) Ko e hā ‘oku ‘ikai ai ke tau ‘oange ki he kau taki lotú ha fakalāngilangi makehé? (e) Ko e hā na‘e hoko ‘i he taimi na‘e fakahāhā ai ‘e ha Fakamo‘oni ‘Aositulia ‘a e faka‘apa‘apá ki ha tokotaha politiki?

11 Fēfē ‘a e kau taki lotú? ‘Oku totonu ke tau ‘oange kia kinautolu ha fakalāngilangi makehe? ‘Oku tau ‘oange kia kinautolu ‘a e fakalāngilangi tatau mo ia ‘oku tau ‘oange ki ha taha pē. Ka ‘oku hala ke tau ‘oange ha fakalāngilangi makehe kia kinautolu, neongo ‘oku nau ‘amanekina ia. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhí ko e lotu loí ‘oku ‘ikai ke nau ako‘i ‘a e mo‘oni fekau‘aki mo e ‘Otuá mo ‘ene Folofolá, ‘a e Tohi Tapú. Na‘e fakahalaia‘i ‘e Sīsū ‘a e kau faiako fakalotu loí pea ui kinautolu ko e kau mālualoi mo e kau taki kovi. (Māt. 23:23, 24) ‘I he tafa‘aki ‘e tahá, ‘oku ‘ikai hala ke fakahāhā ‘a e faka‘apa‘apa mo e fakalāngilangi makehe ki he kau ‘ōfisa fakapule‘angá. Ko e ola ‘etau fai peheé, te nau tokoni‘i ai kitautolu ‘i ha taimi.

12 Ko e ‘ōfisa pehē ‘e taha ko Dr. Heinrich Gleissner, ko ha tokotaha politiki ‘Aositulia. Lolotonga ‘a e Tau II ‘a Māmaní, na‘e puke pōpula ia ‘e he kau Nasí. ‘I he taimi na‘e ‘ave ai ia ‘i ha lēlue ki ha kemi fakamamahi, na‘á ne fetaulaki ai mo Leopold Engleitner, ko ha Fakamo‘oni faivelenga mei ‘Aositulia. Na‘e fakamatala‘i anga-faka‘apa‘apa ‘e Tokoua Engleitner ‘ene ngaahi tuí kia Dr. Gleissner, ‘a ia na‘á ne fanongo tokanga. ‘I he taimi na‘e ngata ai ‘a e taú, na‘e toutou ngāue‘aki ‘e Gleissner hono lakangá ke tokoni‘i ‘a e Kau Fakamo‘oni ‘i ‘Aosituliá. ‘Okú ke ‘ilo‘i nai ha fa‘ifa‘itaki‘anga kehe ‘o e ngaahi me‘a lelei na‘e hoko koe‘uhí ko hono fakahāhā ‘e he kau Kalisitiané ‘a e faka‘apa‘apa ki he kau ‘ōfisa fakapule‘angá.

FAKAHĀHĀ ‘A E FAKALĀNGILANGI KI HE NI‘IHI KEHÉ

13. Ko hai ‘oku tautefito ki ai ‘a e tuha mo ‘etau fakalāngilangí mo e faka‘apa‘apá, pea ko e hā hono ‘uhingá?

13 Ko hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ‘oku nau tuha mo ‘etau fakalāngilangí mo e faka‘apa‘apá. ‘Oku mo‘oni eni tautefito ki he fanga tokoua ‘oku nau takimu‘á ‘o hangē ko e kau mātu‘á, kau ‘ovasia sēketí, kau mēmipa ‘o e Kōmiti Va‘á mo e kau mēmipa ‘o e Kulupu Pulé. (Lau ‘a e 1 Tīmote 5:17.) Ko kinautolu kotoa ‘oku nau tokanga‘i ‘a e ngaahi fiema‘u ‘a e kakai ‘a e ‘Otuá, pea ‘oku lave ‘a e Tohi Tapú ki he kau sevāniti ko iá ko e “ngaahi me‘a‘ofa ‘i he tu‘unga ko e kau tangata.” (‘Ef. 4:8) Ko ia ‘oku ‘uhinga lelei ke tau fakalāngilangi‘i mo faka‘apa‘apa‘i kinautolu ‘o tatau ai pē pe ko fē ‘a e fonua ‘oku nau ha‘u mei aí, tu‘unga fakaakó, tu‘unga fakasōsialé, pe tu‘unga fakapa‘anga ‘oku nau ma‘ú. Na‘e fokotu‘u ‘e he mu‘aki kau Kalisitiané ha fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ma‘atautolu. Na‘a nau fakalāngilangi‘i ‘a e kau tangata na‘a nau takimu‘á, pea ‘oku tau fai ‘a e me‘a tatau he ‘ahó ni. ‘I he taimi ‘oku tau ngāue fakataha ai mo e kau tangata ko ení, ‘oku ‘ikai ke tau fakafeangai kia kinautolu ‘o hangē ko ha kau ‘āngelo kinautolu, ‘o mahulu atu ia ‘i he tangatá. Ka ‘oku tau faka‘apa‘apa‘i mo fakalāngilangi‘i kinautolu koe‘uhí ko ‘enau ngāue mālohí mo ‘enau anga-fakatōkilaló.—Lau ‘a e 2 Kolinitō 1:24; Fakahā 19:10.

14, 15. ‘Oku anga-fēfē ‘a e kehe ‘a e kau mātu‘a Kalisitiané mei he kau taki lotu tokolahi?

14 Ko e kau mātu‘a ko iá ‘oku nau hangē ha kau tauhi-sipi anga-fakatōkilaló. ‘Oku ‘ikai ke nau loto ke fakafeangai kiate kinautolu ‘o hangē ha kau tangata tu‘u-ki-mu‘á. Ko ia ‘oku nau kehe ‘aupito ai mei he kau taki lotu tokolahi ‘o e ‘aho ní pea pehē ki he kau taki lotu ‘i he taimi ‘o Sīsuú. Na‘e lea ‘a Sīsū ‘o fekau‘aki mo kinautolu: “‘Oku nau manako ki he feitu‘u mahu‘inga taha ‘i he ngaahi kātoanga kaí pea mo e ngaahi nofo‘anga mu‘omu‘a ‘i he ngaahi sinakoké, pea mo e ngaahi fakafe‘iloaki ‘oku fai ange ‘i he ngaahi feitu‘u fai‘anga fakataú.”—Māt. 23:6, 7.

15 ‘Oku talangofua ‘a e kau mātu‘a Kalisitiané ki he ngaahi lea ‘a Sīsuú: “‘Oua na‘a ui kimoutolu ko e Lāpai, he ‘oku taha pē ho‘omou Faiakó, ka ko kimoutolu kotoa pē ko e fanga tokoua. Pehē foki, ‘oua na‘a ui ha taha ‘i māmani ko ho‘omou tamai, he ‘oku taha pē ho‘omou Tamaí, ko e Tokotaha fakahēvaní. Pea ‘oua foki na‘a ui ko ha kau taki, he ‘oku taha pē homou Takí, ko Kalaisi. Ka ko e lahi taha ‘i homou lotolotongá kuo pau ke ne hoko ko ho‘omou sevāniti. ‘Ilonga ‘a ia ‘okú ne hakeaki‘i iá ‘e fakatōkilalo‘i, pea ‘ilonga ‘a ia ‘okú ne fakatōkilalo‘i iá ‘e hakeaki‘i.” (Māt. 23:8-12) ‘I he taimi ‘oku anga-fakatōkilalo ai ‘a e kau mātu‘a ‘i he fakataha‘anga kotoa ‘i he māmaní pea talangofua ki he ngaahi lea ‘a Sīsuú, ‘e ‘ofa‘i, faka‘apa‘apa‘i mo fakalāngilangi‘i kinautolu ‘e honau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné.

‘I he taimi ‘oku ngāue anga-fakatōkilalo ai ‘a e kau mātu‘á, te nau ma‘u ai ‘a e ‘ofa, faka‘apa‘apa mo e fakalāngilangi ‘a honau fanga tokouá (Sio ki he palakalafi 13-15)

16. Ko e hā ‘oku totonu ai ke hokohoko atu ‘etau ngāue mālohi ke fakahāhā ‘a e fakalāngilangí?

16 ‘Oku fiema‘u nai ‘a e taimi ke tau ako ai ki he founga ke fakalāngilangi‘i ai ‘a e ni‘ihi kehé. Na‘e toe hoko mo‘oni eni ki he mu‘aki kau Kalisitiané. (Ngā. 10:22-26; 3 Sio. 9, 10) Ka ‘oku tuha ia mo e feinga. ‘I he taimi ‘oku tau fakalāngilangi‘i ai ‘a e ni‘ihi kehé ‘i he founga ‘oku fiema‘u mai ‘e Sihova ke tau faí, te tau ma‘u ai ‘a e ngaahi ‘aonga lahi.

KO E ‘AONGA HONO FAKAHĀHĀ ‘A E FAKALĀNGILANGÍ

17. Ko e hā ‘a e ni‘ihi ‘o e ngaahi ‘aonga ‘o hono fakahāhā ‘a e fakalāngilangí ki he kakai ‘oku nau ma‘u mafaí?

17 ‘I he taimi ‘oku tau fakalāngilangi‘i ai mo faka‘apa‘apa‘i ‘a e kakai ‘oku ma‘u mafai ‘i hotau feitu‘ú, ‘e ngalingali ange te nau taukapo‘i ‘etau totonu ke malangá. ‘E a‘u ‘o nau ma‘u nai ha vakai totonu ki he‘etau ngāue fakamalangá. Ko e me‘a eni na‘e hoko ‘i he ngaahi ta‘u he kuohilí ‘i Siamane ‘i he taimi na‘e ‘alu ai ha tāimu‘a ko Birgit ki he tānaki tu‘unga ‘a hono ‘ofefine ‘i he ‘apiakó. Na‘e tala ange ‘e he kau faiakó kia Birgit ko e me‘a fakafiefia ia ‘a e ‘i ai ha fānau Fakamo‘oni ‘i he kalasí ‘i he faai mai ‘a e ngaahi ta‘ú. Na‘a nau ongo‘i na‘e ‘ai ‘e he fānau Fakamo‘oní ‘a e ‘apiakó ko ha feitu‘u lelei ange. Na‘e tala ange ‘e Birgit kiate kinautolu, “‘Oku ako‘i ‘emau fānaú ke nau muimui ki he ngaahi tu‘unga ‘a e ‘Otuá fekau‘aki mo e ‘ulungāngá pea ‘oku kau heni ‘a hono fakahāhā ‘a e faka‘apa‘apa ki he kau faiakó mo fakalāngilangi‘i kinautolu.” Na‘e pehē ‘e ha faiako ‘e taha kapau na‘e hangē ‘a e fānaú kotoa ko e Kau Fakamo‘oní, ‘e faingofua hono ako‘i kinautolú. Na‘a nau ma‘u ha vakai totonu ki he fānau Fakamo‘oní he ‘i he ngaahi uike si‘i ki mui aí, na‘e ma‘u ai ‘e ha taha ‘o e kau faiakó ‘a e fakataha-lahí.

18, 19. Ko e hā ‘oku totonu ke tau manatu‘í ‘i he taimi ‘oku tau fakalāngilangi‘i ai ‘a e kau mātu‘á?

18 Ko e ngaahi tefito‘i mo‘oni ‘oku ma‘u ‘i he Folofolá ‘e lava ke ne tokoni‘i kitautolu ke tau mahino‘i ‘a e founga ke fakalāngilangi‘i ai ‘a e kau mātu‘a ‘i he fakataha‘angá. (Lau ‘a e Hepelū 13:7, 17.) ‘Oku malava pea ‘oku totonu ke tau fakaongoongolelei‘i kinautolu ‘i he‘enau ngāue mālohí. ‘I he‘etau ngāue fakataha mo e fakahinohino ‘oku ‘omai ‘e he kau mātu‘á, ‘e tokoni ia kiate kinautolu ke nau fiefia ‘i hono fakahoko ‘enau ngāué. ‘Oku pehē ‘e he Tohi Tapú ‘oku totonu ke tau toe fa‘ifa‘itaki ki he‘enau tuí. Ka ‘oku ‘ikai ‘uhinga ení ‘oku totonu ke tau feinga ke fa‘ifa‘itaki ki he founga tofu pē ‘o e ‘ai vala, lea, mo e faiako ‘a ha mātu‘a “mahu‘inga” pe tu‘u-ki-mu‘a. Kapau te tau fai pehē, ‘e hā ngali ‘oku tau muimui kitautolu ‘i he kau tangata kae ‘ikai ko Kalaisi. ‘Oku totonu ke ‘oua ‘e ngalo ‘iate kitautolu ko e kau mātu‘á ‘oku nau ta‘ehaohaoa ‘o hangē pē ko kitautolú.

19 ‘I he taimi ‘oku tau fakalāngilangi‘i mo faka‘apa‘apa‘i ai ‘a e kau mātu‘á mo ‘ikai ke tau fakafeangai kiate kinautolu ‘o hangē ha kau tangata tu‘u-ki-mu‘á, ‘e tokoni eni kiate kinautolu. Anga-fēfē? ‘E faingofua ange kiate kinautolu ke nau nofo‘aki anga-fakatōkilalo pea faka‘ehi‘ehi ai mei he‘enau fakakaukau ‘oku nau lelei ange ‘i he ni‘ihi kehé pe ko e me‘a ‘oku nau faí ‘oku tonu ma‘u pē.

20. Ko e hā ‘a e ‘aonga ‘oku tau ma‘u ‘i he taimi ‘oku tau fakalāngilangi‘i ai ‘a e ni‘ihi kehé?

20 Ko hono fakalāngilangi‘i ‘a e ni‘ihi kehé ‘oku tokoni ia ke tau faka‘ehi‘ehi ai mei he hoko ‘o siokitá pea tokoni‘i ai kitautolu ke tau hanganaki anga-fakatōkilalo ‘i he taimi ‘oku tau ma‘u ai ha tokanga makehé. ‘Oku toe hoko ia ko ha malu‘i kia kitautolu koe‘uhí ‘oku tokoni ia ke ‘oua te tau hoko ‘o tūkia kapau ko e tokotaha ‘oku tau faka‘apa‘apa‘í ‘okú ne fai ha me‘a ke tau loto-mamahi ai. Ko e ‘aonga ‘e taha, ‘okú ne ‘ai ai kitautolu ke tau fā‘ūtaha mo e kautaha ‘a Sihová. ‘Oku ‘ikai ke fakalāngilangi‘i tōtu‘a ‘e he kautahá ha tangata, ‘o tatau ai pē pe ko ha tokotaha ‘oku tui pe ta‘etui.

21. Ko e hā ‘a e ‘aonga mahu‘inga taha ‘o hono fakalāngilangi‘i ‘a e ni‘ihi kehé?

21 Ko e ‘aonga mahu‘inga taha ‘oku tau ma‘u mei hono fakalāngilangi‘i ‘a e ni‘ihi kehé ‘oku tau fakahōifua‘i ai ‘a e ‘Otuá. ‘Oku tau fai ai ‘a e me‘a ‘okú ne fiema‘u mai ke tau faí pea te tau hanganaki faitōnunga ai kiate ia. ‘E lava leva ai ke fai ‘e Sihova ha tali kia Sētane, ‘a ia na‘á ne pehē he‘ikai lava ha taha ke ne faitōnunga. (Pal. 27:11) Ko e kakai tokolahi taha ‘i he māmaní ‘oku ‘ikai ke nau mahino‘i ‘a e founga ke fakalāngilangi‘i ai ‘a e ni‘ihi kehé ‘i he founga totonú. ‘Oku tau hounga‘ia mo‘oni ‘i he‘etau ‘ilo‘i ‘a e founga ke ‘oatu ai ‘a e fakalāngilangí ‘i he founga ‘a Sihová!