1-3. Tũtonya ata kũmũthũkũma Yeova na “ngoo mbĩanĩu”? Nengane ngelekany’o.

NŨNDŨ twĩ ene naĩ, tũileaa kũvĩtya. Ĩndĩ nĩtũtũngaa mũvea nĩkwĩthĩwa Yeova ndatwĩkaa “kwĩanana na naĩ sitũ” ĩla woona nĩtweelila na nĩtwamwĩkaĩla twĩnyivĩtye, twĩ na mũĩkĩĩo nthĩnĩ wa nthembo ya wovosyo ya Yesũ. (Sav. 103:10) O na vailyĩ oou, ve kĩla twaĩle kwĩka ethĩwa nĩtũkwenda Yeova etĩkĩle ũthaithi witũ. Ĩvinda yĩmwe Ndaviti aineena na Solomoni amwĩie no nginya ‘amũthũkũme Yeova na ngoo mbĩanĩu,’ na ũu now’o twaĩle kwĩka. (1 Mav. 28:9) Vatonyeka ata andũ ma mavĩtyo taitũ makamũthũkũma Yeova na ngoo mbĩanĩu?

² Nĩ kana tũkwate ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu, twĩsũanĩa vamwe ngewa ya Mũsumbĩ Asa na ya Mũsumbĩ Amasia. Asu elĩ maĩ asumbĩ ma Yutia, na elĩ meekie kĩla Yeova wonaa kyaĩle. Ĩndĩ we Asa eekie kwenda kwa Yeova na ngoo mbĩanĩu. (2 Mav. 15:16, 17; 25:1, 2; Nth. 17:3) Elĩ nĩmavĩtasya nũndũ o namo maĩ ene naĩ. Ĩndĩ no twasye kana we Asa ndaatia nzĩa sya Ngai nĩkwĩthĩwa nĩweeyumĩtye na ngoo ĩmwe amũthũkũme. (1 Mav. 28:9) Kĩvathũkany’o na Asa, Amasia ndeeyumĩtye na ngoo ĩmwe amũthũkũme Yeova. Kwa ngelekany’o, ve ĩvinda yĩmwe wasindie amaitha ma  Ngai kaũnĩ ĩndĩ ĩla watwie kwĩnũka, akuie ngai sya amaitha asu na ambĩĩa kũithaitha.—2 Mav. 25:11-16.

³ Mũndũ ũmũthaithaa Ngai na “ngoo mbĩanĩu” nĩ mũndũ wĩyumĩtye vyũ amũthũkũme nginya tene na tene. Ĩla Mbivilia yaweta ndeto “ngoo,” mavinda maingĩ yĩthĩawa ĩiweta ũla mũndũ wa nthĩnĩ. Mũndũ ũsu wa nthĩnĩ nĩ ta mosũanĩo ala twĩthĩawa namo, mawendi maitũ, mĩvango yitũ, ũtonyi ũla twĩ naw’o, vamwe na kĩeleelo kya kwĩka maũndũ ala twĩkaa. Kwoou mũndũ ũla ũmũthũkũmaa Yeova na ngoo yake yonthe ndamũthũkũmaa na ũseleke. Ndamũthũkũmaa atĩ nũndũ no nginya eke ũu, kana nũndũ ũu nĩw’o wamanyĩie kwĩkaa. Ĩndĩ nata naitũ? O na kau twĩ andũ me na naĩ, ĩla twaendeea kwĩyumya vyũ tũmũthũkũme Ngai tũte na ũseleke, twĩthĩawa tũimũthũkũma na ngoo mbĩanĩu.—2 Mav. 19:9.

4. Twĩenda kũneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

⁴ Nĩ kana tũmanye tũtonya kũmũthũkũma Ngai ata na ngoo mbĩanĩu, kwaekai tũsisye ngewa ya Asa vamwe na asumbĩ angĩ atatũ ma Yuta ala mamũthũkũmie Ngai na ngoo yonthe. Asu angĩ nĩ Yeosavati, Esekia, na Yosia. O na kau asumbĩ asu me ana nĩmeekie mavĩtyo, Yeova nĩwamendete. Kwoou nĩkĩ we Ngai waisye nĩmamũthũkũmie na ngoo mbĩanĩu, na tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o yoo ata?

5. Nĩ maũndũ meva Asa weekie na ngoo ĩmwe?

⁵ Asa nĩwe waĩ wa kana kũsumbĩka Yuta ĩtina wa mbaĩ ya Isilaeli kũaanĩka na kũtw’ĩka mosumbĩ elĩ, ũsumbĩ wa Isilaeli na ũsumbĩ wa Yuta. Asa nĩwavetangie vyũ ũthaithi wa mĩvw’anano ũsumbĩnĩ wake na alũngya malwaya ma aũme ala maĩ kũla kwathaithĩawa. O na nĩwaumisye ũsũe ũla weetawa Maaka ndakethĩwe “ũnenenĩ wa kĩũsumbĩ, nũndũ nĩwaseũvĩtye mũvw’anano wa kũthatya.” (1 Asu. 15:11-13) Ũndũ ũngĩ weekie nĩ kwĩaĩa ala wasumbĩkĩte “mamanthe Yeova . . . na kwĩkaa mĩao na myamũlo.” Maũndũ asu onthe meonany’a kana Asa nĩwakwete mbau ũthaithi wa w’o.—2 Mav. 14:4.

6. Asa eekie ata ĩla woonie ita sya Ethiovia syooka kũmũkita?

⁶ Yeova nĩwaathimie Yuta na mũuo myakanĩ ya mbee ĩkũmi ya ũsumbĩki wa Asa. Ĩndĩ maendeangĩe, Nzela Mũethiovia nĩwookie kũmokita e na aũme 1,000,000 na makasya 300 ma kaũ. (2 Mav. 14:1, 6, 9, 10) Asa eekie ata oona ũu? Mboyanĩ ĩla wamũvoyie Yeova oonanisye kana nĩwamwĩkwetye na ngoo yonthe. (Soma 2 Mavinda 14:11.) Nake Ngai nĩwasũngĩie mboya ya Asa, na amũnenga ũtonyi wa kũkĩlya vinya ita sya Ethiovia na kũsyananga vyũ. (2 Mav. 14:12, 13) O na ve mavinda Yeova wanengae asumbĩ ala angĩ mataĩ aĩkĩĩku ũtonyi wa kũsinda amaitha moo, ĩndĩ ndethĩwa eekaa ũu takethĩwa ti va ĩsyĩtwa yake. (1 Asu. 20:13, 26-30) Ĩndĩ kĩvathũkany’o kya Asa na asumbĩ asu nĩ kana nĩwamwĩkwetye Ngai, na nĩkyo kĩtumi Ngai wamwĩthukĩĩsye. Ũu ti kwasya kana Asa ndaaĩsa kwĩka ũtwi mũthũku. Ĩvinda yĩmwe aendie kũmantha ũtethyo kwa mũsumbĩ wa Silia vandũ va kũmwĩkaĩla Yeova amũtethye. (1 Asu. 15:16-22) Ĩndĩ Ngai amũsisya Asa kuma ĩla wambĩĩe kũmũthũkũma, oonie kana ngoo yake “yaĩ mbĩanĩu kwa Yeova mĩthenya yake yonthe.” Tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Asa ata nĩ kana twĩkae ũla waĩle?—1 Asu. 15:14.

7, 8. Ũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Asa ata?

⁷ Kĩla ũmwe witũ nĩwaĩlĩte kwĩyĩosya we mwene nĩ kana amanye kana we nĩwĩyumĩtye amũthũkũme Ngai na ngoo yonthe. Kwekũlye-ĩ, ‘Nyie nĩnĩtw’ĩte vyũ kũmwendeesya Yeova, kũtetea ũthaithi wa w’o, na kũtata ũndũ ndonya nĩkalye kĩkundi kyake  kĩ kĩtheu?’ No nginya Asa ethĩwe atatie mũno akwate ũkũmbaũ mwingĩ wa kũleana na Maaka, ũla waĩ “ũnenenĩ wa kĩũsumbĩ” nthĩ ĩsu! Noĩthwa vate mũndũ o na ũmwe wĩsĩ mũthũku ta Maaka. Ĩndĩ nĩvatonyeka ũkethĩa waĩlĩte kwĩthĩwa na ũkũmbaũ ta wa Asa maũndũnĩ mana. Kwa ngelekany’o, nata mũndũ wa mũsyĩ kana mũndũ mwĩ ndũũ mũno akeka naĩ na ailea kwĩlila, na nũndũ wa ũu aitengwa? We no ũtw’e na ngoo ĩmwe kũtila kĩtindo kyaku nake? We wĩsũanĩa ngoo yaku ta ĩkwĩa wĩke ata?

⁸ O tondũ Asa weekie, no wonany’e kana wĩ na ngoo mbĩanĩu wamwĩkwatya Ngai na ngoo yonthe mavindanĩ ala wakomana na matatwa, o na ala mailyĩ ta mathonokete vinya waku. Kwa ngelekany’o, no kwĩthĩwa sukulu ũvũthaw’a kana ũkathekeewa nũndũ wa kwĩthĩwa wĩ Ngũsĩ ya Yeova. Kana no kwĩthĩwa ũneeneawa naĩ nĩ ala ũthũkũmaa namo aĩ nũndũ wĩtasya mwanya wĩanĩ ũthi maũmbanonĩ manene, kana nũndũ wa kwĩthĩwa ndũkothangaa kũthũkũma masaa mate ma wĩa nĩ kana ũkwate mbesa mbingangĩ. Wakomana na matatwa ta asu, mũvoye Ngai tondũ Asa weekie. Mwĩkwatye Yeova wĩ na ũkũmbaũ, na ũilũmya vyũ kĩla wĩsĩ nĩkyo kyaĩle na kya ũĩ. Na ndũkolwe kana Ngai ndakaema kũkwĩkĩa vinya o ũndũ weekĩie Asa vinya na amũtetheesya.

9. Tũtonya kwonany’a ata twĩ na ngoo mbĩanĩu ĩla tũũtavany’a?

⁹ Athũkũmi ma Ngai mayĩkaa o kwĩsũanĩa ne mo ĩndĩ nĩmasũanĩaa angĩ. Ũu nĩw’o Asa wailyĩ nĩkwĩthĩwa nĩwatetheeisye angĩ maendeee kũmũthaitha Yeova. O naitũ nĩtũtetheeasya angĩ “mamanthe Yeova.” No nginya Yeova ethĩwe atanaa mũno oona tũitavya atũi maitũ na andũ angĩ ĩũlũ wake, na oona kana twĩĩka ũu nũndũ nĩtũmwendete kuma ngoonĩ, na nĩtwendaa kuma ngoonĩ andũ ala angĩ mekale nesa tene na tene!

10, 11. Nĩ kwa nzĩa yĩva ũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Yeosavati?

¹⁰ Mwana wa Asa weetawa Yeosavati “aendaa mũendelenĩ wa Asa ĩthe wake.” (2 Mav. 20:31, 32) Yeosavati eekie o ta ĩthe kwa kũthuthya andũ mamũmanthe Yeova. Eekie mũvango atũma aũme makamanyĩsye andũ maitũmĩa “ĩvuku ya mĩao ya Yeova.” (2 Mav. 17:7-10) O na we mwene aendie nginya nthĩ yĩ iĩma ya Evalaimu, ĩla yaĩ ũsumbĩnĩ wa mbaĩ ĩkũmi wa Isilaeli, nĩ kana ‘atũnge andũ kwa Yeova.’ (2 Mav. 19:4) Yeosavati aĩ mũsumbĩ “wamũmanthie Yeova na ngoo yake yonthe.”—2 Mav. 22:9.

¹¹ Vai ũmwe witũ ũtatetheesya wĩanĩ mũnene wa kũmanyĩsya ũla tũnengetwe nĩ Yeova ũmũnthĩ. We nĩwĩthĩawa ũtw’ĩte kĩla mwei kũmanyĩsya angĩ Ndeto ya Ngai na kũtata kũmatetheesya maalyũle ngoo syoo nĩ kana mamũthũkũme? Weekĩa kĩthito Ngai no akũtetheesye ũkwate mũndũ ũtonya kũmanyĩsya Mbivilia. We nĩwĩthĩawa na mũvango ta ũsu na nũvoyaa Yeova akũtetheesye? We nũtw’ĩte kũng’ang’ana nginya ũkwate mũndũ ũtonya kũmanyĩsya o na ethĩwa mavinda amwe ũkatũmĩaa ĩvinda yĩla waĩle kwĩthĩwa ũthyũmũĩte? Na o tondũ Yeosavati waendie kĩsionĩ kya Evalaimu nĩ kana atũnge andũ kwa Yeova, o naitũ no twĩyumye tũtetheesye ala mavoie. Na eka kĩu, atumĩa ma kĩkundi no meke mĩvango ya kũthokea andũ atenge ala me kĩsionĩ kya kĩkundi kyoo nĩ kana mamatetheesye ethĩwa nĩmaekanĩte na mwĩkalĩle woo mũthũku.

12, 13. (a) Yeosavati eekie ata ĩvinda wakwatiwe nĩ thĩna mũito? (b) Nĩkĩ nũseo tũkaatĩĩa ngelekany’o ya Yeosavati?

¹² Yeosavati aatĩĩie ngelekany’o ya ĩthe, Asa, kwa kũmwĩkwatya Ngai o na ĩla wavithũkĩiwe nĩ ita syĩ vinya mũno kwĩ ila syake. (Soma 2 Mavinda 20:2-4.) Yeosavati  eew’a ũvoo wa ita isu nĩwakwatiwe nĩ wia. Ĩndĩ we atwie ‘kũmũmantha Yeova.’ Amũvoyie enyivĩtye amwĩa kana andũ make mai na “ũtonyi wa kũkita na nguthu ĩno nene,” na kana we na ala angĩ mayeesĩ wa kwĩka. Amwĩkwatĩtye Yeova na ngoo yonthe na nĩkyo kĩtumi wamwĩie: “Metho maitũ me vala ũĩ.”—2 Mav. 20:12.

¹³ Mavinda kwa mavinda no twaĩwe nĩ nthĩ ta Yeosavati, kana o tũkakwatwa nĩ wia. (2 Ako. 4:8, 9) Ĩndĩ lilikana kana ve ĩvinda o nake Yeosavati aivoya mbee wa andũ onthe weetĩkĩlile kana we na andũ make meew’aa matetonya. (2 Mav. 20:5) Ala me na mĩsyĩ no maatĩĩe ngelekany’o ya Yeosavati kwa kũmũvoya Yeova amatongoesye na aimanenga vinya wa kũmĩanĩsya na thĩna ũla ũmakwatĩte. Ndũkew’e nthoni sya kũweta wia ũla wĩ naw’o ĩla ũũvoya na andũ maku. Kwĩka ũu kũtumaa mamanya kana nũmwĩkwatĩtye Yeova. Ngai nĩwatetheeisye Yeosavati na ndaema kũũtethya.

14, 15. Esekia oonanisye ata kana amwĩkwatĩtye Ngai na ngoo yonthe?

¹⁴ Mũsumbĩ Esekia ‘nĩwalũmanĩtye na Yeova.’ Ĩndĩ nĩ kana eke ũu, aĩ no nginya ekĩe kĩthito kingangĩ kwĩ Yeosavati, nĩkwĩthĩwa ĩthe aĩ mũndũ mũthũku wathaithaa mĩvw’anano. Esekia oosie ĩtambya “aveta kũla kũndũ kũtũlu, na atũlanga ituĩ, na atema Asela wavalũka: na atilanga ilungu nzoka ya ũthuku ĩla Mose waseũvisye,” nũndũ kũvika mĩthenya ĩsu andũ nĩmathaithaa nzoka ĩsu. Esekia nĩweeyumĩtye na ngoo yonthe amũthũkũme Yeova, nĩkwĩthĩwa ‘nĩwakwataa mĩao yake, ĩla Yeova wamwĩaĩe Mose.’—2 Asu. 18:1-6.

¹⁵ Mũthenya ũmwe ita sya Asuli nĩsyavithũkĩie Yuta na syavanga kwananga Yelusaleme vyũ. Ĩvinda yĩu ita isu nĩsyo syaĩ vinya vyũ nthĩ yonthe. Ĩndĩ o na vailyĩ oou, Esekia nĩwamwĩkwatisye Yeova na ngoo yonthe. Mũsumbĩ Senakelivu wa Asuli nĩwaneeneie Yeova naĩ na atata kũtelemya Esekia nĩ kana okĩlye moko. Ĩndĩ Esekia amũvoyie Yeova na amũtavya ũndũ wamwĩkwatĩtye amatangĩĩe. (Soma Isaia 37:15-20.) Ngai nĩwasũngĩie mboya yake ĩla watũmie mũlaĩka ooaa Aasuli 185,000.—Isa. 37:36, 37.

16, 17. Ũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Esekia ata?

¹⁶ Esekia nĩwesie kũwaa weethĩa angĩe kũkw’a. Na kwoou nĩwamwĩkaĩlile Yeova na amwĩsũva alilikane ũndũ waendete mbee wake. (Soma 2 Asumbĩ 20:1-3.) Yeova nĩwamwĩthukĩĩsye na amũvosya. Ĩndĩ nĩtwĩsĩ Maandĩko monanĩtye kana ĩvindanĩ yĩĩ tũilyĩ tũyĩsa kweteela Ngai atũvosye na kyama kana eke kyama atwongeleele tũmyaka. Ĩndĩ kĩla ũmwe witũ no atavye Yeova ndeto ta ii Esekia wamũtavisye: “Nĩendete mbee waku nthĩnĩ wa w’o na ngoo mbĩanĩu.” We nũĩkĩĩaa kana Yeova e ũtonyi na wendi wa kũũtethya wĩ ũkomonĩ wawaa?—Sav. 41:3.

¹⁷ Nĩ ũndũnĩ ũngĩ wĩva tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Esekia? Nũtonya kwona vata wa kũvetanga kĩndũ kĩna kĩũkũvĩngĩĩsa ndũkethĩwe na ngwatanĩo nzeo na Ngai, kana kĩũkwelelũkya ndũkamũthaithe ũndũ vaĩlĩte. Ithyĩ tũikwenda kwĩkala ta andũ ma nthĩ ala maatĩanĩaa na andũ amwe mũno isesenĩ sya kũea ngewa Indanetinĩ. Vate nzika, Aklĩsto amwe nĩmatanĩaa kũtũmĩa isese isu ĩla mekwenda kũneena na andũ ma mũsyĩ kana anyanyae moo. Ĩndĩ andũ aingĩ ma nthĩ matũmĩaa isese isu naĩ. Matindaa maatĩanĩe na aũme na aka o na matamesĩ. Ethĩwa ti ũu, manangaa ĩvinda yingĩ mayĩloela visa syoo kana maisoma ngewa syoo. Kwĩka ũu nĩkũtonya kũlikya mũndũ mũisyonĩ wa kwanangĩa ĩvinda maũndũnĩ matatethya. Na eka ũu, Mũklĩsto no akwatwe nĩ mĩtũlyo oona isesenĩ isu ũndũ wĩ na aatĩĩi  meana, o na no athate amwe maeka kũsisya kana kũsoma syĩndũ ila wĩkĩĩte isesenĩ isu. We wasũanĩa no wone mũtũmwa Vaulo kana Akwila na Vilisila ta matindĩa kwĩkĩa visa syoo isesenĩ kĩla mũthenya, kana ta matinda maatĩanĩe na mũndũ ũte Mũklĩsto? Mbivilia yaĩtye kana Vaulo “athangaaw’a mũno nĩ ĩla ndeto.” Namo Vilisila na Akwila matũmĩie ĩvinda yoo kũvuanĩsya angĩ ‘nzĩa ya Ngai nesa mbee wa vala meesĩ.’ (Meko 18:4, 5, 26) No twĩkũlye-ĩ, ‘Nyie nĩnĩtataa ndikese kũnenga andũ ndaĩa ĩtamaĩle kana ndikese kwanangĩa ĩvinda ya vata maũndũnĩ matatethya?’—Soma Aeveso 5:15, 16.

18, 19. We wenda kũatĩĩa ngelekany’o ya Yosia maũndũnĩ ta meva?

¹⁸ Mũsumbĩ Yosia aĩ nzũkũũkũ ya Esekia, na o nake nĩwatw’ĩte kũkwata mĩao ya Yeova “na ngoo yake yonthe.” (2 Mav. 34:31) “Nĩwambĩlĩlye kũmantha Ngai wa Ndaviti” o na atavikĩtye myaka 20, na avikya myaka ĩsu nĩwavetangie ũthaithi wa mĩvw’anano ũsumbĩnĩ wa Yuta. (Soma 2 Mavinda 34:1-3.) Yosia aĩ na kĩthito kingĩ mũno kya kũmwendeesya Ngai kũvĩtũka asumbĩ angĩ aingĩ ala maasumbĩka Yuta. Ĩndĩ e o na kĩthito kĩu, ĩla vesie kwoneka ĩvuku yĩtonya kwĩthĩwa no yo yaĩ ya mbee vyũ kũandĩkwa ĩla Mĩao ya Mose na ayĩsomewa, nĩwatwie kwĩka kwenda kwa Ngai mũnango. O na nĩweekĩie angĩ vinya mamũthũkũme Yeova. Nũndũ wa ũu, “mĩthenyanĩ yake yonthe [andũ] matyaatia Yeova.”—2 Mav. 34:27, 33.

¹⁹ O ta Yosia, andũ ma mũika maĩlĩte kwambĩĩa kũmũmantha Yeova me anini. Mũsumbĩ Manase amina kwĩlila nũtonya kwĩthĩwa amanyĩisye Yosia ĩũlũ wa tei wa Ngai. Kwoou inyw’ĩ amũika, tumai ndũũ na ala methĩĩtwe me aĩkĩĩku kwa ĩvinda ĩasa, methĩwe nĩ andũ ma mũsyĩ kana nĩ ala me kĩkundinĩ, nĩ kana mamũtavye ũndũ Yeova wĩthĩĩtwe e mũseo kwoo. O na ĩngĩ, lilikana kana ĩla Yosia weewie Maandĩko maisomwa nĩwakiitiwe ngoo na akwata ũkũmbaũ wa kwosa ĩtambya yĩla yaĩlĩte. Kwoou o naku wasoma Ndeto ya Ngai no ũkwate vinya wa kũmwĩw’a Yeova. Kwĩka ũu kũkatumaa wĩkala wĩ mũtanu mũnango, kũkalũlũmĩlya ngwatanĩo yaku na Ngai, na kũkatuma wĩthĩwa na wendi wa kũtetheesya angĩ mamũmanthe. (Soma 2 Mavinda 34:18, 19.) Ũndũ ũngĩ nĩ kana kwĩmanyĩsya Mbivilia no kũũtetheesye wone nĩ moalyũku meva waĩlĩte kwĩka ũmũthũkũme Ngai nesanga. Wamanya nĩ moalyũku ta meva waĩlĩte kwĩka, tata ũndũ ũtonya ũmeke. Weeka ũu ũkeethĩwa waatĩĩa ngelekany’o ya Yosia.

20, 21. (a) Ala asumbĩ ana ma Yuta mavw’anene maũndũnĩ meva? (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

²⁰ We nĩwoona ũndũ twatetheka tweemanyĩsya ũndũ ala asumbĩ ana ma Yuta mamũthũkũmie Yeova na ngoo mbĩanĩu? Maĩ na kĩthito kingĩ kya kwĩka kwenda kwa Ngai, na nĩmeeyumĩtye vyũ ũndũnĩ ũsu. Mayaaeka kwĩka kwenda kwa Ngai. O na ĩla makomanie na amaitha me na vinya mbee woo, nĩmaendeeie kwonany’a kĩthito kĩu. Na ũndũ ũla wa vata mũno nĩ kana mamũthũkũmaa Yeova nũndũ nĩmamwendete.

²¹ O ũndũ tũkwona ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe, ve mavinda asumbĩ asu ana ma Yuta meekie mavĩtyo. O na vamwe na ũu, ĩla ũla ũthianaa ngoo wamathianie nesa oonie mamũthũkũmaa na ngoo mbĩanĩu. O naitũ twĩ andũ me na naĩ. Kwoou-ĩ, we Yeova atũthiana no asye kana tũmũthũkũmaa na ngoo mbĩanĩu? Ekai tũneenee ũndũ ũsu ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe.