1-3. Gũtungatĩra Jehova na ‘ngoro yothe’ kũhutĩtie kĩĩ? Heana ngerekano.

TONDŨ tũtirĩ akinyanĩru, kaingĩ nĩ tũhĩtagia. No ũndũ ũrĩa mwega nĩ atĩ Jehova ndatwĩkaga “ta ũrĩa mahĩtia maitũ maagĩrĩirũo,” angĩkorũo nĩ tũkwĩrira na tũhoe twĩnyihĩtie tũrĩ na wĩtĩkio harĩ mũthingi wa igongona rĩa ũkũũri. (Thab. 103:10) Ĩndĩ, ta ũrĩa Daudi eerire Suleimani, nĩguo ũthathaiya witũ wa o mũthenya wĩtĩkĩrĩkage nĩ Jehova, no mũhaka ‘tũmũtungatagĩre na ngoro itũ yothe.’ (1 Maũ. 28:9) Tũngĩhota gwĩka ũguo atĩa tũrĩ andũ matarĩ akinyanĩru?

² Nĩguo tuone ũrĩa tũngĩhota gwĩka ũguo, no tũringithanie ũtũũro wa Mũthamaki Asa na wa Mũthamaki Amazia. Athamaki acio erĩ a Juda meekire maũndũ mega maitho-inĩ ma Jehova, no Asa eekire ũguo na ngoro yake yothe. (2 Maũ. 15:16, 17; 25:1, 2; Thim. 17:3) Athamaki acio erĩ matiarĩ akinyanĩru na nĩ maahĩtagia. O na kũrĩ ũguo, Asa ndaatiganĩirie njĩra cia Ngai, tondũ nĩ eerutĩire na ngoro yothe harĩ Ngai. No Amazia nderutĩire harĩ Jehova na ngoro yothe. Thutha wa kũhoota thũ cia  Ngai mbara-inĩ, ainũkirie ngai ciao na akĩambĩrĩria gũcithathaiya.—2 Maũ. 25:11-16.

³ Gũtungatĩra Ngai na ‘ngoro yothe’ kũhutĩtie kũmwĩyamũrĩra biũ tene na tene. Thĩinĩ wa Bibilia, kiugo ngoro kĩonanagia ũrĩa mũndũ atariĩ na thĩinĩ. Kĩhutĩtie maũndũ ta merirĩria, meciria, mawoni, mwerekera, ũhoti, mĩoroto, na matanya maitũ. Kwoguo mũndũ ũrĩa ũtungatagĩra Jehova na ngoro yake yothe, ndamũtungatagĩra na ũhinga. Ndatungatagĩra Jehova ta arĩ o mũtugo tu. Ĩ ithuĩ na ithuĩ? O na gũtuĩka tũtirĩ akinyanĩru, tũngĩthiĩ na mbere gũkorũo twĩyamũrĩire Jehova biũ tũtarĩ na ũhinga, tũrĩmũtungatagĩra na ngoro yothe.—2 Maũ. 19:9.

4. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũkwarĩrĩria?

⁴ Nĩguo tuone gũtungatĩra Ngai na ngoro yothe nĩ kuuga atĩa, reke tũthuthurie ũtũũro wa Mũthamaki Asa na wa athamaki angĩ a Juda arĩa maatungatĩire Jehova na ngoro yothe, nĩo Jehoshafatu, Hezekia, na Josia. Othe nĩ meekire mahĩtia, ĩndĩ no meetĩkĩrĩkire harĩ Jehova. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Ngai one atĩ maamũtungatagĩra na ngoro yothe, na tũngĩĩgerekania nao atĩa?

5. Nĩ makinya marĩkũ ma ũmĩrĩru Asa oire?

⁵ Asa nĩwe warĩ mũthamaki wa gatatũ wa Juda thutha wa ũthamaki wa rũgongo wa mĩhĩrĩga ĩrĩa ikũmi ya Isiraeli kwĩyeheria. Eeheririe ũhoi wa mĩhianano kũrĩa guothe aathanaga, na akĩingata arũme arĩa maahũraga ũmaraya hekarũ-inĩ. Eeheririe nginya cũwe Maaka “atige gũtuĩka mũthamaki-mũndũ-wa-nja, nĩ ũndũ nĩaathondekithĩtie mũhianano wĩ thahu.” (1 Ath. 15:11-13) Makĩria ma ũguo, Asa eekĩrire ngoro andũ arĩa aathaga “marongorie Jehova . . . na mekage maũndũ merekanĩrĩire na watho wake o na maathani make.” Nĩ aatũũgĩririe ũthathaiya wa ma.—2 Maũ. 14:4.

6. Asa eekire atĩa rĩrĩa mbũtũ ya Akushi yamokĩrĩire?

⁶ Jehova nĩ aarathimire ũthamaki wa Juda ũgĩkorũo na thayũ mĩaka ikũmi ya mbere ya wathani wa Asa. Thutha ũcio Zera Mũkushi (Mũethiopia) agĩũkĩrĩra Juda arĩ na arũme 1,000,000 na ngari cia mbaara 300. (2 Maũ. 14:1, 6, 9, 10) Asa eekire atĩa? Eehokire Jehova biũ. (Thoma 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 14:11.) Jehova aacokirie mahoya ma Asa, akĩmũhe ũhootani wa kũniina mbũtũ ya Akushi biũ. (2 Maũ. 14:12, 13) O na rĩrĩa athamaki mataakoragwo marĩ ehokeku harĩ Jehova, rĩmwe nĩ aamaheaga ũhootani nĩ ũndũ wa rĩĩtwa rĩake. (1 Ath. 20:13, 26-30) No Asa eehokire Ngai, na Jehova nĩ aacokirie mahoya make. O na kũrĩ ũguo, thutha ũcio nĩ kũrĩ hĩndĩ Asa eekire ũndũ ũtaarĩ wa ũũgĩ. Kwa ngerekano, nĩ aacaririe ũteithio kuuma kũrĩ mũthamaki wa Suriata handũ ha kuuma kũrĩ Jehova. (1 Ath. 15:16-22) Ĩndĩ Ngai arora Asa, onire atĩ “aarũmĩrĩire Jehova na ngoro yake yothe matukũ make mothe.” Tũngĩĩgerekania atĩa na Asa harĩ gwĩka maũndũ mega?—1 Ath. 15:14.

7, 8. Ũngĩĩgerekania atĩa na Asa harĩ gũtungatĩra Jehova?

⁷ O ũmwe witũ no athuthurie ngoro yake, one kana nĩ ĩkoragwo ĩĩrutĩire biũ harĩ Jehova. Wĩyũrie ũũ: ‘Hihi nĩ ngoragwo ndũĩte itua rĩa gũkenagia Jehova, gũtetagĩra ũthathaiya wa ma, na kũgitagĩra andũ ake kuumana na ũgucania o wothe mũũru?’ Ta wĩcirie ũmĩrĩru ũrĩa Asa aabataraga gũkorũo naguo akĩeheria Maaka ũrĩa warĩ “mũthamaki-mũndũ-wa-nja.” No kũhoteke ndũĩ mũndũ wĩkaga maũndũ ta marĩa meekagwo nĩ cũcũ wa Asa, ĩndĩ nĩ kũrĩ maũndũ mangĩbatara wĩgerekanie na kĩyo ta kĩa  Asa. Kwa ngerekano, ĩ mũndũ wa famĩlĩ kana mũrata wa hakuhĩ angĩhia, age kwĩrira na kwoguo eherio kĩũngano-inĩ? Hihi no woe ikinya irũmu rĩa kwaga kũnyitanagĩra na mũndũ ũcio? Ngoro yaku ĩngĩgũtindĩka gwĩka atĩa?

⁸ O ta Asa no wonanie atĩ ũratungatĩra Ngai na ngoro yothe na njĩra ya kũmwĩhoka biũ rĩrĩa ũracemania na ũkararia ũrona ta ũtangĩhota gwĩtiria. No ũnyũrũrio kana ũhũhio ũrĩ cukuru nĩ ũndũ ũrĩ Mũira wa Jehova. Kana ũnyũrũrio nĩ arĩa mũrutaga wĩra nao nĩ ũndũ wa kũhoya rũtha ũthiĩ ũgeke maũndũ ma kĩĩroho, kana nĩ ũndũ wa kwaga kũruta wĩra mathaa maingĩ nĩguo wone mbeca nyingĩ makĩria. Rĩrĩa ũracemania na maũndũ ta macio, hoyaga Ngai ta ũrĩa Asa eekaga. Wĩhokage Jehova ũrĩ na ũmĩrĩru, ũtekũregeria maũndũ marĩa ũĩ nĩmo mega na ma ũũgĩ. Ririkana atĩ Ngai nĩ aateithirie Asa na akĩmũhe hinya, na nĩ arĩgũteithagia o nawe.

9. Tũngĩonania atĩa atĩ tũratungata na ngoro yothe rĩrĩa tũrahunjia?

⁹ Ndungata cia Ngai itiĩciragia o ũhoro wacio tu. Asa nĩ aatũũgĩririe ũthathaiya wa ma. O na ithuĩ nĩ tũteithagia andũ arĩa angĩ “marongorie Jehova.” No mũhaka Jehova akorũo nĩ akenaga mũno ona tũkĩaria na andũ arĩa angĩ ũhoro wake, nĩ ũndũ wa kũmwenda na gwĩciria ũhoro wa ũtũũro mwega wa tene na tene wa andũ arĩa angĩ.

10, 11. Ũngĩĩgerekania atĩa na kĩonereria kĩa Jehoshafatu?

¹⁰ Jehoshafatu, mũrũ wa Asa aarũmĩrĩire “mĩthiĩre yothe ĩrĩa ithe, Asa, aathiaga nayo.” (2 Maũ. 20:31, 32) Na njĩra ĩrĩkũ? O ta ũrĩa ithe eekaga, Jehoshafatu nĩ eekĩraga andũ ngoro marongorie Jehova. Eekaga ũguo na njĩra ya kũbanga ũrĩa andũ mangĩarutirũo na “ibuku rĩa [Watho] wa Jehova.” (2 Maũ. 17:7-10) Aathire nginya ũthamaki wa rũgongo wa mĩhĩrĩga ĩrĩa ikũmi ya Isiraeli, bũrũri ũrĩa ũrĩ irĩma nyingĩ wa Efiraimu, nĩguo ‘amacokie he Jehova.’ (2 Maũ. 19:4) Jehoshafatu aarĩ mũthamaki “warongoragia Jehova na ngoro yake yothe.”—2 Maũ. 22:9.

¹¹ Ithuothe no tũkorũo na itemi harĩ wĩra mũnene wa kũrutana ũrĩa Jehova arenda ũrutwo mahinda-inĩ maya. Hihi nĩ ũrĩ muoroto wa kũruta andũ arĩa angĩ ũhoro wĩgiĩ Kiugo kĩa Ngai o mweri, na ũkageria kũmateithia nĩguo ngoro ciao itindĩkwo gũtungatĩra Ngai? Nĩ ũndũ wa kwĩrutanĩria na kũrathimwo nĩ Ngai, no ũhote kwambĩrĩria kwĩruta Bibilia na mũndũ. Hihi nĩ ũhoyaga igũrũ rĩgiĩ muoroto ũcio? Nĩ wĩhaarĩirie kũhingia itemi rĩaku, nginya kũhũthĩra mahinda marĩa andũ monaga marĩ ma kũhurũka? Ũndũ ũngĩ nĩ atĩ, o ta ũrĩa Jehoshafatu aathire nginya gĩcigo-inĩ kĩa Efiraimu nĩguo acokie andũ ũthathaiya-inĩ wa ma, no twĩrutĩre gũteithia arĩa matigĩte kũnyitanĩra na ithuĩ ũtungata-inĩ wa Jehova. Makĩria ma ũguo athuri a kĩũngano no mabange gũceerera andũ arĩa meheretio kĩũngano-inĩ na maikaraga gĩcigo-inĩ gĩa kĩũngano kĩao nĩguo mamahe ũteithio, angĩkorũo nĩ matiganĩte na maũndũ marĩa maatũmire meherio.

12, 13. (a) Jehoshafatu eekire atĩa rĩrĩa aacemanirie na ũndũ watũmire eetigĩre? (b) Twagĩrĩirũo kwĩgerekania na Jehoshafatu ũhoro-inĩ wĩgiĩ gwĩtĩkĩra mawathe maitũ nĩkĩ?

¹² Jehoshafatu eegerekanirie na ithe Asa harĩ gũtungatĩra Ngai na ngoro yothe o na rĩrĩa okĩrĩirũo nĩ thũ. (2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 20:2-4.) Jehoshafatu nĩ eetigĩrire! No “agĩitĩka kũrongoria Jehova.” Arĩ na wĩnyihia aahoire Jehova akĩmwĩra atĩ, andũ ake ‘matiarĩ na hinya wa kũhũrana na kĩrĩndĩ kĩu kĩaingĩhĩte,’ na atĩ we hamwe na andũ ake matiamenyaga  ũria mangĩekire. Eehokire Jehova biũ, akiuga: “Maitho maitũ nĩwe macũthĩrĩirie.”—2 Maũ. 20:12.

¹³ Rĩmwe o na ithuĩ no tũhaane ta Jehoshafatu, hihi tũgakorũo tũtiramenya ũrĩa tũgwĩka na nginya tũgetigĩra. (2 Kor. 4:8, 9) No ririkana atĩ Jehoshafatu aagwetire mahoya-inĩ andũ othe makĩiguaga atĩ we hamwe na andũ ake matiarĩ na hinya. (2 Maũ. 20:5) Arĩa matongoragia thĩinĩ wa famĩlĩ, no megerekanie na Jehoshafatu na njĩra ya kũhoya Jehova amahe ũtongoria na hinya wa kũhiũrania na mathĩna marĩa maracemania namo. Ndũkaigue thoni kũgweta mahoya-inĩ maũndũ marĩa ũracemania namo famĩlĩ yaku ĩkĩiguaga. Nĩ mekuona atĩ nĩ wĩhokete Jehova. Ngai nĩ aateithirie Jehoshafatu na no egũgũteithia o nawe.

14, 15. Hezekia onanirie atĩa atĩ nĩ eehokete Ngai biũ?

¹⁴ Ngũrani na Jehoshafatu, nĩguo Hezekia akorũo oĩkaine ta mũthamaki ‘wegwatanĩtie na Jehova mũno,’ aabataraga kwaga kũrũmĩrĩra kĩonereria kĩũru kĩa ithe ũrĩa wahoyaga mĩhianano. Hezekia “agĩkĩeheria matĩri ma kũndũ gũtũũgĩru, o nacio itugĩ cia kũhoyũo agĩciunanga, o na Ashera akĩmĩtemanga akĩmĩgũithia thĩ; o nayo nyamũ-ya-thĩ ya gĩcango ĩrĩa yathondeketwo nĩ Musa akĩmiunanga tũcunjĩ,” ĩrĩa hĩndĩ ĩyo yahũthagĩrũo ũhoi-inĩ wa mĩhianano. Eerutĩire Jehova biũ tondũ nĩ aathire na mbere kũmenyerera “maathani make, o macio Jehova aathire Musa.”—2 Ath. 18:1-6.

¹⁵ O na rĩrĩa Ashuri, ĩrĩa hĩndĩ ĩyo yarĩ thirikari nene ya thĩ, yokĩrĩire Juda na ĩkĩenda kũniina Jerusalemu, Hezekia eehokire Jehova na ngoro yake yothe. Senakeribu Mũthamaki wa Aashuri aanyũrũririe Jehova na akĩgeria gwĩkĩra Hezekia guoya nĩguo eneane kũrĩ we hatarĩ mbaara. O na kũrĩ ũguo, kũgerera mahoya, Hezekia onanirie biũ atĩ nĩ eehokete hinya wa Jehova wa kũhonokania. (Thoma Isaia 37:15-20.) Ngai aacokirie mahoya make na njĩra ya gũtũma mũraika ũrĩa woragire Aashuri 185,000.—Isa. 37:36, 37.

16, 17. Ũngĩĩgerekania atĩa na Hezekia rĩrĩa ũratungatĩra Ngai?

¹⁶ Thutha-inĩ Hezekia akĩrũara hakuhĩ akue. Aathaithire Jehova aririkane mĩthiĩre ĩrĩa aathiaga nayo mbere Yake. (Thoma 2 Athamaki 20:1-3.) Kuuma Maandĩko-inĩ nĩ tũĩ atĩ, mahinda-inĩ maya tũratũũra tũtingĩĩrĩgĩrĩra Ngai atũhonie na njĩra ya kĩama kana ongongerere mĩaka itũ. O na kũrĩ ũguo, o ta ũrĩa Hezekia eekire, o ũmwe witũ no ere Jehova ũũ mahoya-inĩ: “Ndũire ‘thiaga mbere yaku nũmĩtie ũhoro-wa-ma, o na ngakũrũmĩrĩra na ngoro yakwa yothe.” Hihi nĩ wĩtĩkĩtie atĩ Jehova no ahote na nĩ ehaarĩirie gũgũteithia o na rĩrĩa ũkomete ũrĩrĩ-inĩ ũrĩ mũrũaru?—Thab. 41:3.

¹⁷ Tũngĩĩcũrania kĩonereria kĩa Hezekia, no tuone atĩ nĩ tũrabatara kweheria kĩndũ kĩroka gatagatĩ ka ũrata witũ na Jehova, kana kĩngĩtũma twage gũthathaiya Jehova na ngoro yothe. Tũtingĩenda kwĩgerekania na andũ arĩa makoragwo thĩinĩ wa thĩ, arĩa mahũthagĩra njĩra cia kwaranĩria Intaneti-inĩ (social media) kũhaana ta marathathaiya andũ angĩ. Nĩ ma, Akristiano amwe nĩ makenagĩra kwaranĩria na andũ ao a famĩlĩ kana arata makĩhũthĩra njĩra icio cia kwaranĩria. No andũ aingĩ nĩ makĩragia njano makĩhũthĩra njĩra icio cia kwaranĩria, makarũmĩrĩra nginya andũ matoĩ. Kana makahũthĩra mahinda mao maingĩ makĩĩrorera mbica cia andũ acio, kana magĩthoma ũhoro wao. Nĩ harĩ ũgwati gũtindanĩra na maũndũ matarĩ kĩene ta macio. Mũkristiano no  ekore agĩkũria mwĩtĩo kũringana na nĩ andũ aigana marakenio nĩ mbica kana maũndũ marĩa arandĩka Intaneti-inĩ, na nginya no aigue ũũru andũ acio mangĩtiga kũmũrũmagĩrĩra. Hihi no tũhũũre mbica mũtũmwo Paulo kana Akila na Pirisila makĩhũthĩra mahinda mao o mũthenya gwĩkĩra mbica ciao Intaneti-inĩ kana makĩrũmanĩrĩra na mũndũ ũtarĩ ithondeka-inĩ rĩa Jehova? Bibilia yonanagia atĩ Paulo ‘aahunjagia kiugo mũno.’ Nao Pirisila na Akila maahũthagĩra mahinda mao gũtaarĩria “njĩra ya Ngai na ũrũngĩrĩru makĩria.” (Atũm. 18:4, 5, 26) No twĩyũrie ũũ, ‘Hihi nĩ ndĩthemaga gũthathaiya andũ, kana kũhũthĩra mahinda maingĩ na maũndũ matarĩ ma bata?’—Thoma Aefeso 5:15, 16.

18, 19. Nĩ na njĩra irĩkũ ũngĩenda gũkorũo ũhaana ta Josia?

¹⁸ Mũthamaki Josia, ũrĩa warĩ mũcũkũrũ wa Hezekia, o nake nĩ aatuire itua rĩa kũrũmĩrĩra maathani ma Jehova “na ngoro yake yothe.” (2 Maũ. 34:31) Josia “aambĩrĩirie kũrongoria Ngai wa ithe, Daudi,” arĩ o tinĩnja, na agĩkinyia mĩaka 20, akĩambĩrĩria kweheria ũhoi wa mĩhianano Juda. (Thoma 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 34:1-3.) Aarĩ na kĩyo gĩa gwĩka maũndũ marĩa maakenagia Ngai gũkĩra athamaki aingĩ a Juda. O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa Watho wa Musa, hihi ũrĩa Musa we mwene aandĩkĩte, wonekire na Josia agĩthomerũo, nĩ onire bata wa gwĩka wendi wa Ngai o na makĩria. Eekĩrire arĩa angĩ ngoro matungatĩre Jehova. Nĩ ũndũ ũcio, andũ “matiigana gũtiga kũrũmĩrĩra Jehova” hĩndĩ ĩrĩa yothe Josia aarĩ muoyo.—2 Maũ. 34:27, 33.

¹⁹ O ta Josia andũ ethĩ magĩrĩirũo kwambĩrĩria gũcaria Jehova kuuma marĩ o anini. No kũhoteke Mũthamaki Manase ũrĩa werirĩte nĩ aarutire Josia ũhoro wĩgiĩ tha cia Ngai. Andũ ethĩ, kũriai ũrata wa hakuhĩ hamwe na arĩa akũrũ matungatĩire Jehova marĩ ehokeku famĩlĩ-inĩ yanyu na thĩinĩ wa kĩũngano, na mwĩrute ũrĩa Jehova akoretwo arĩ mwega harĩ o. Ningĩ ririkana atĩ ngoro ya Josia nĩ yahutirio nĩ ũndũ wa gũthoma Maandĩko na ũndũ ũcio ũkĩmũtindĩka kuoya ikinya. Gũthoma Kiugo kĩa Ngai no gũgũtindĩke kuoya ikinya rĩgũgũteithia kuongerera gĩkeno gĩaku na gwĩkĩra hinya ũrata waku hamwe na Jehova na ũhote gũteithia andũ arĩa angĩ macarie Ngai. (Thoma 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 34:18, 19.) Kwĩruta Bibilia no gũgũteithie kuona njĩra iria ũngĩhũthĩra kwagagĩria ũtungata waku harĩ Ngai. Wĩgerekanie na Josia ũhũthĩre maũndũ marĩa ũkwĩruta.

20, 21. (a) Athamaki acio ana twarĩrĩria maarĩ na ũndũ ũrĩkũ ũhaanaine? (b) Tũkwarĩrĩria ũndũ ũrĩkũ gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

²⁰ Hihi nĩ ũrona ũguni wa gũthuthuria ũrĩa athamaki acio ana a Juda maatungatĩire Jehova na ngoro yothe? Maarĩ na kĩyo gĩa gwĩka wendi wa Ngai na nĩ meerutanĩirie biũ kũũhingia. Maathire na mbere gwĩka wendi wa Ngai. Meekaga ũguo o na rĩrĩa maang’ethanagĩra na thũ irĩ na hinya. No ũndũ ũrĩa warĩ wa bata makĩria nĩ atĩ muoroto wao wa gũtungatĩra Jehova ndwarĩ wa ũhinga.

²¹ O ta ũrĩa tũkuona gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, athamaki acio othe twarĩrĩria nĩ meekire mahĩtia. Ĩndĩ rĩrĩa Jehova, Mũthuthuria wa ngoro aamathuthuririe, nĩ onire atĩ maamũtungatagĩra na ngoro yothe. O na ithuĩ tũtirĩ akinyanĩru. Rĩrĩa Jehova atũthuthuria-rĩ, hihi nĩ onaga atĩ tũramũtungatĩra na ngoro yothe? Ũndũ ũcio nĩguo tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire.