1, 2. Amu jé bia yiane bindi minlañ bejô bôte benyine ya Juda?

NGE wo te zu koone na môt éziñ a te ku mbek amu a te sendé, nga wo ye tabe ntyel éyoñe wo fe wo ye wulu zen éte? Bi ne dañe tabe ntyel éyoñe bia tu’a fase bikobe bi bôte bevok. Nalé a ne été, ja’a éyoñe bia bo Zambe ésaé. Bôte ya den, a ba ya melu mvus be nga bo bikop. Bikobe bite bi ne ve bia beta miñye’elan.

² Bejô bôte benyine ya Juda bi nga yen ayé’é ya mvus, be nga kañe Zambe a nleme wop ôse. Ve be nga bo fe beta bikop. Mam me nga kui be, me ne ye’ele bia jé, jé bi ne bo asu ya na bi sa’ale bikobe bite? Nge bia tu’a fas ényiñe bôte bete, nalé aye volô bia na, bi nyoñe melebe me nga tiliban asu mfi wongan.—Lañe Beromain 15:4.

3-5. (a) Akusa bo na Asa a mbe a bo’o Yéhôva éaé a nlem wé ôse, minjuk mivé a nga tôbane mie? (b) Amu jé Asa a nga jeñe mvolan be môta binam éyoñ Baescha a nga zu wosane nye?

³ Bi tame taté kobô ajô Asa, a yen mfi ôvé Kalate Zambe a ne bo asu binyiñe biangan. Asa a nga futi ndi nleme jé be  Yéhôva éyoñ million bezimba ya Éthiopie é nga bômane Juda, ve a nga kop éyoñe Baescha njô bôte ya Israël a nga taté na a lôñe Rama, tison é mbe fefele Juda. (2 Mka. 16:1-3) Mvuse ya valé, Asa a nga tabe mebun a fe’e jé émien, éyoñ a nga ke bo élat a Ben-hadad njô bôte ya Syrie na a wosane Baescha. Ye fe’e te é nga wulu? “Éyoñe Baescha a nga wô’ôtane jam ete, a nga jô’é nlôñane Rama.” (2 Mka. 16:5) É nga wulu fo’o abim éziñ!

⁴ Ye Yéhôva a nga wô’ô jam ete mvaé? Momo, a nga lôme Hanani ñyene mam, a ke komekan Asa amu mboan ôte. (Lañe 2 Minkañete 16:7-9.) Hanani a nga kate nye na, “Ataté éyoñe ji, w’aye bi mewosan.” Baescha a nga bulane fo’o Israël, ve Asa a ayoñe Juda be nga bi mewosan nté ôse a nga tabe éto njôô.

⁵ Aval ane ayé’é ya mvus e nga liti, Yéhôva a nga fas nlem Asa, a yene na, a bo nye ésaé a nleme wé ôse. (1 Bb. 15:14) E mise me Zambe, Asa a mbe a bo’o nye ésaé avale da yian. Ve akusa bo nalé, a nga yiane kôane jôm a nga mias. Jé é nga tindi Asa na, a tabe ndi a Ben-hadad, a na a tabe fe émiene ndi (bone be bôt), a li’i tabe Yéhôva ndi? Ye be nga kate nye na, mona môt a ne dañe volô nye éyoñ éte a dañe Zambe? Ye a nga tôñe mbia melebe be nga ve nye?

6. Jé bikobe bi Asa bi ne ye’ele bia? Nyoñek éve’an.

⁶ Ye nkañete ya ényiñ Asa wo tindi ki bia na, bi taté fas ôsusua na bia bo jame si jame ka? Éyoñe bia tôbane minjuk mi ne ayaé ya dañ, bi ne ji’a yene mfi ya jeñe mvolan be Yéhôva. Ve bi wô’ô bo aya éyoñe bia tôbane bone minjuk? Ye bi wô’ô jeñe na bi dañe mie a fe’e jangan biabebien? Ye bi wô’ô jeñe mebendé ya Kalate Zambe, a tôñe me amu bia futi ndi nleme jangan ése be Yéhôva? Éve’an é ne na, bibu’a ya nda bôte jangan bi ne kamane bia na bi tabe bisulan a bitôkan. Éyoñ éte bia sili Yéhôva na, a liti bia zene ya dañe njuk ôte. Nge ke na, ba te vaa wo bisaé, ô nga yen ayaé ya beta yene bisaé bife? Éyoñe wo zu laan a môt a kômbô beta nyoñe wo bisaé, ye wo ye fo’o kate nye na, ô vo’o bu’i bisulane ya zañe sondô? Aval nju’u ese bi ne bi, bia yiane bo ane ntili Besam, nnye a nga jô na: “Ke’e Yéhôva zene jôé; tabe’e fe nye mebun, a nnye a ye bo de.”—Bs. 37:5.

7, 8. Yosaphat a nga bo ékop évé? Jam ete e nga so nye jé? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

⁷ Jé bi ne yé’é be Josaphat mone Asa? A mbe a bili angôndô ya mbamba mefulu. A nga bo angôndô ya mbamba be mam, amu a mbe a futi’i ndi nleme jé be Yéhôva. Ve a nga nyoñe fe mbia mintyi’an. Éve’an é ne na, a nga bo élat a njô bôt Achab, njô bôte ya Israël, éyoñ a nga lu’u ngo jé. Akusa bo na, nkulu mejô Mikaïa a nga ve nye abendé, Josaphat a nga ke lat a Achab na be wosane Syrie. E bita bite, Josaphat a nga fam awu. Mvuse ya valé, a nga bulane Jérusalem. (2 Mka. 18:1-32) Ane nkulu mejô Jéhu a nga sili nye na: “Ye w’ayiane volô bebo abé, a nye’e ba b’asiñe Yéhôva?”—Lañe 2 Minkañete 19:1-3.

 ⁸ Ye Josaphat a nga bebane fo’o? Akusa bo na, a nga ke ôsu a liti na, a kômbô ve Yéhôva nlem avak, e ne ve ane mam me nga kui nye éyoñ a nga ke volô Achab, a mebendé Jéhu a nga ve nye me nji volô nye jôm. Josaphat a nga beta bo mbia élat mfe. A nga bo élat a nsiñe Yéhôva mfe, Akazia njô bôt, mone Akaz. Josaphat ba Akazia be nga lôñe besitima, ve besitima bete be nga mane bôlé, be nji belane be.—2 Mka. 20:35-37.

9. Aval avé mbia mewoso me ne ndaman ényiñe jangan ése?

⁹ Nga nkañete y’ényiñe Josaphat wo tindi bia na, bi tu’a fas ényiñe jangan biabebien. Amu jé bia jô nalé? Josaphat a mbe fo’o mbamba njô bôt. A nga bo mam me ne zôsô, a nga “jeñe Yéhôva a nleme wé ôse.” (2 Mka. 22:9) Ve a nga kolé fe bibuma ya mbia mewoso mé. Tame simesane jôme kalate Minkana a jô: “Nyô a wulu a mimfefek a ye bo fek, ve nyô a wulu a mekut a ye tôban abé.” (Min. 13:20, Mfefé Nkôñelan) Jam afe e ne na, bi ne jeñe na bia volô bôte ba nye’e benya mejôô. Ve élat, Josaphat a nga bo a Achab é nga bo na a fam awu. Avale da fe, nge bia ke lat a bôte be nji kañe Yéhôva, nalé aye soo bia minjuk.

10. (a) Jam e nga kui Josaphat e ne ye’ele bia jé? (b) Nge bia juane nkômbane ya bi mbia mewoso, jé bi nji yiane vuan?

¹⁰ Jam e nga kui Josaphat é ne ye’ele bia jé? Éyoñ éziñ, Kristen é ne taté na ja nye’e môt a nji kañe Yéhôva, a ne simesane na, a vo’o ke yene mbamba aluk akônda été. Bôte ba bômane nye be ne fe tindi nye na a luk, be jô’ô na, ‘Atyi nkoé é za bôlé wo abum.’ Kristen é tele aval été ete ja yiane bo aya? Ja yiane fas jam e nga kui Josaphat. A mbe a jeñ ôsimesane Yéhôva éyoñ ése. (2 Mka. 18:4-6) Ve jé é nga bo na a bo élat a Achab, môt a nji be mbo ésaé Yéhôva? Josaphat a mbe a yiane yeme na, mise me Yéhôva me lôô ba bese ba bo nye ésaé a nlem ôse. Dene fe, mise me Zambe “m’ake m’awulu mimfa’a  mise si nyô ése,” a belane fe ngule jé asu dap. (2 Mka. 16:9) A kôme yem été bi tele, a nye’e bia. Ye ô too fo’o ndi na Yéhôva a ye jalé miñyiane miôé ya nye’an, a awoso avale da yiane nga? Tabe ndi na a ye bo de!

11, 12. (a) Aval avé Ézéchias a nga liti jé é mbe nye nlem été? (b) Amu jé Zambe a nga jamé Ézéchias?

¹¹ Sikôlô bia nyoñ nkañete Ézéchias a ne liti bia avale môt bi né. Yéhôva a nga liti Ézéchias jé é mbe nye nlem été. (Lañe 2 Minkañete 32:31.) Éyoñ Ézéchias a nga ku ôkon, Yéhôva a nga ve nye ndem ja liti na, a ye saé nye, nsisiñ ô nga bulane mvus. Éko éziñe na, bivete ya Babylone bi nga lôme bôt be zu tu’a fase ndem éte. (2 Bb. 20:8-13; 2 Mka. 32:24) Éyoñ a li’iya étam, Ézéchias a nga liti jé é mbe nye nlem été, amu a nga mane liti bôte bete “nda ése ya bidima bi biôm bié.” Mbia mboan ate a nga liti “mam mese me nga to nye nlem.”

¹² Kalate Zambe a nji kate bia jé é nga ve Ézéchias mebun. Ye a ne amu a nga dañe b’Assyrien bita, nge ke mbôle Yéhôva a nga saé nye a zene ya asimba? Ye “étua abui akum a duma” a mbe a bili, mbie bi nga ve nye mebun? Bi nji yem. Jam bia yem e ne na, Ézéchias “a nji bulane bo aval ane mvam é nga boban be nye.” Za avale mbia jame di! Akusa bo a mbe ve jô Yéhôva na, a nga bo nye ésaé a nleme wé ôse, bia yeme na, biyoñe biziñ, Ézéchias a nji ve Zambe nleme mvaé. Mvuse ya valé, “Ézéchias a nga je’ebe nleme si,” jôm éte nje Yéhôva a nga jamé nye a ayoñe bôte dé.—2 Mka. 32:25-27; Bs. 138:6.

13, 14. (a) Éyoñ évé Yéhôva a ne ‘li’i bia mone nté’ na, a yene jôme bi bili nleme wongan été? (b) Aval avé bi ne bo éyoñ bôt ba se’e bia, amu bia te bo mbamba jam éziñ?

¹³ Mfi ôvé bia nyoñ éyoñe bia lañ, a fas nkañete ya ényiñ Ézéchias? Simesa’ane na mebun me Ézéchias me nga yené ne ngeññ éyoñe Yéhôva a maneya jiane Sanchérib, a saé nye. Bia ki, nge bia te bo mbamba jam éziñ, ye e ne bo na, Yéhôva a ‘li’i bia mone nté’ na, a yene jôme bi bili nleme wongan été? Bi tame nyoñ éve’an, mojañ éziñ a te kômesan abeñ nkañete ya mengana bôt. Éyoñ éte abui bôt da zu se’e nye. A ye bo aya?

¹⁴ Éyoñe ba se’e bia, bia bo mvo’é nge bia tôñe melebe me Yésus ma: “Éyoñ mi maneya bo mam mese be nga jô mia, jô’ane na: ‘[bi ne bebo bisaé be ne teke mfi, Mfefé Nkôñelan] bi maneya bo ésaé ve abim bi nga yiane bo.’” (Lc. 17:10) Jam e nga kui Ézéchias é ne ve bia sikôlô mfe. Mebune mé me nga yené amu “a nji bulane bo aval ane mvam é nga boban be nye.” Éyoñe bia bindi mbamba be mam Zambe a bo bia, nalé a volô bia na, bi sa’ale mefulu Yéhôva a vini. Bi ne wumulu Yéhôva. Nnye a ve bia Kalate wé, a mbamba nsisime wé.

15, 16. Jé é nga bo na Yéhôva a bo teke kamane Josias, a na a wu?

¹⁵ Jam e nga kui njô bôte Josias e ne ve bia abendé avé? Bi tame yen jôm é nga bo na, a ku bita, a na a wu . (Lañe 2 Minkañete 35:20-22.) Josias “a nga [beta] ke tôbane” njô bôt Néco ya  Égypte, akusa bo na, Néco a nga kate nye na a nji bi ajô a nye. Kalate Zambe a kate bia na, njô bôte Néco a nga jô Josias na: “M’aso anyu Zambe.” Jé é nga bo na Josias a ke wosane nye? Kalate Zambe a nji kate bia.

¹⁶ Jé é nga ye volô Josias na, a yem nge Zambe nnye a nga lôme Néco, nge momo? A nga yiane ke sili Jérémie, nkulu mejô. (2 Mka. 35:23, 25) Ve Kalate Zambe a nji kate bia na, a nga bo de. Jam afe e ne na, Néco a mbe a kele wosane “nda bôt ba [nye] be mbe be bili bita,” e Carkemisch, a nji ke wosane Jérusalem. Mewosan mete me nji be me nambe’e éyôlé Zambe, Néco a nji wosane Yéhôva nge bebo bisaé bé. Ntyi’ane Josias a nga nyoñ ô nji be mvo’é. Ye bi lôô fo’o sikôlô a so valé? Éyoñe bia tôbane minjuk, bia yiane taté fas nge njuk ôte wo nambe jôé Yéhôva.

17. Éyoñe bia tôbane minjuk, aval avé bi ne sa’ale bo aval ékobe Josias a nga bo?

¹⁷ Nge bia tôban nju’u éziñ, bia yiane taté jeñe miñye’elane ya Kalate Zambe mi tii a njuk ôte, a belane mie avale da yian. Biyoñe biziñ, e ne bo mfi ya sili bemvendé mvolan. E ne bo na, bia kôme yeme nju’u wongan, nge ke na bi maneya jeñe mame Tin Ékôan é nga tili a lat a nju’u bia tôbane wô. Ve éko éziñ bia te vuane fase ñye’elan éziñe ya Kalate Zambe, ñye’elan ôte ôbien ñwô mvendé é ne volô bia na, bi fas. Bi tame nyoñ éve’an, kale jangan éziñ é ne nlu’an a môt a nji bo Ngaa Yéhôva. A yeme na a ne ntindane ya kañete mbamba foé. (Mam. 4:20) Ve e ne kui na, môs éziñ, a maneya tyi’i na a zu kui nkañete, éyoñ éte nnôm a jô nye na, a yi na, ba nye be tabe nda môs ôte. A kate nye na, be kandaneya lôt éyoñe nsamba ayap, a yi na môs ôte, ba minga wé be tabe nsamba. Kale jangane nyi é ne simesane bifuse ya Kalate Zambe bia jô na, a yiane bo Zambe mewôk, a na Yésus a nga ve beyé’é bé abendé ya bo bôte beyé’é. (Mat. 28:19, 20; Mam. 5:29) Ve a yiane fe fase na, a yiane sili émiene si be nnôm, a yiane fe bo môt a ne ngule ya tyendé ntyi’ane wé. (Beép. 5:22-24; Beph. 4:5) A ne sili émiene na, ‘Ye nnôme wom a vini na me ke nkañete, ye a kômbô tabe nda a ma ve môse wua?’ Nté bia bo nkômbane Zambe, bia yiane bo bôte ba yeme belane mfasane wop, a ba be bili mbamba mone môt ya nlem.

18. Mfi ôvé ô ne bi éyoñe wo lañe minkañete ya bejô bôte benyin bia te yen ayé’é di?

¹⁸ Mbôle bi ne bebo mam abé, bia fe bi ne bo bikop ane bejô bôte benyin bete be nga bo. Bi ne (1) tabe ndi a fe’e mona môt, (2) bi ne bi mbia mewoso, (3) bi ne jô’é mebun me jaé bia nlem, (4) bi ne fe nyoñe mintyi’an teke taté jeñ ôsimesane Zambe. Yéhôva a ne fo’o abui mvam, amu a fombô mbamba mefulu bi bili, aval a nga bo asu bejô bôt benyine ba! Yéhôva a yene fe abim avé bia nye’e nye, a abim avé bia jeñe na, bi bo nye ésaé ngumba ngumba. Jôm éte nje, a nga ve bia minkañete ya ényiñe bôt na, a volô bia na bi sa’ale bikop. Bia yiane ñhe ke ôsu a bindi minkañete ya Kalate Zambe, a ve Yéhôva akéva amu a nga tili mie asu dangan!