1, 2. Naegbọn mí dona lẹnnupọndo apajlẹ ahọlu Juda tọn ẹnẹ tọn ji?

EYIN a mọ bọ mẹde dídí bo jai to ali de ji, be a ma na họ́ dewe taun to whenue hiẹ lọsu jlo na gbọn ali dopolọ ji ya? Nulinlẹnpọn do nuṣiwa mẹdevo lẹ tọn ji sọgan gọalọna mí ma nado jai jẹ nuṣiwa dopolọ lẹ mẹ. Nugbo ehe gando whẹho gbigbọmẹ tọn lẹ go ga. Mí sọgan mọ nuplọnmẹ họakuẹ lẹ yí sọn nuṣiwa mẹdevo lẹ tọn mẹ, ehe bẹ dehe ko yin kinkandai to Biblu mẹ lẹ hẹn.

² Ahọlu Juda tọn ẹnẹ he ji mí dọhodo to hosọ he jẹnukọn mẹ lẹ sẹ̀n Jehovah po ahun pipé de po. Etomọṣo, yé jai jẹ nuṣiwa sinsinyẹn delẹ mẹ. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn numimọ yetọn mẹ, podọ nawẹ mí sọgan wagbọn ma nado jai jẹ nuṣiwa dopolọ lẹ mẹ? Ayihamẹlinlẹnpọn do apajlẹ ehelẹ ji sọgan gọalọna mí nado mọaleyi sọn nuhe ko yin kinkandai jẹnukọn na oplọn mítọn lẹ mẹ.—Hia Lomunu lẹ 15:4.

3-5. (a) Dile etlẹ yindọ ahun Asa tọn yin pipé hlan Jehovah, nuhahun tẹwẹ e pehẹ? (b) Etẹwẹ na ko sisẹ́ Asa nado ganjẹ gbẹtọvi go to whenue Baaṣa hẹji wá nado hoavùn hẹ Juda?

³ Jẹnukọn whẹ́, mì gbọ mí ni lẹnnupọndo apajlẹ Asa tọn ji bo pọ́n lehe Ohó Jiwheyẹwhe tọn sọgan yinuwado gbẹzan mítọn ji  do. Asa ganjẹ Jehovah go to whenue Etiopianu livi dopo wá nado hoavùn hẹ Juda; ṣigba, e ma wà nudopolọ to whenue Baaṣa ahọlu Islaeli tọn jẹ adó gángán do lẹdo Lama ji, yèdọ tòdaho de he tin to dogbó fidugando Asa tọn ji. (2 Otàn. 16:1-3) To whẹho ehe mẹ, Asa ganjẹ nuyọnẹn edetiti tọn go bo na alọgodo-kuẹ Ahọlu Bẹni-hadadi Silia tọn nado yangbé Baaṣa tọn. Be ayiha he Asa kàn ehe pà ẹ ya? Biblu na linlin dọmọ: “Whenue Baaṣa sè ehe, e jo Lama gbigbá do to afọdopolọji bo doalọtena azọ́n he wà e te to finẹ.” (2 Otàn. 16:5) Enẹwutu, mẹde sọgan lẹn tlolo dọ ayikinkan Asa tọn wazọ́n!

⁴ Ṣigba, nukun tẹwẹ Jehovah yí do pọ́n nuyiwa Asa tọn? Na Asa ma ganjẹ Jehovah go wutu, Jiwheyẹwhe do hoyidọtọ etọn Hanani hlan nado gbẹnuna ẹn. (Hia 2 Otànnugbo lẹ 16:7-9.) Hanani dọmọ: “Sọn din sọyi, awhàn na nọ tin sọta we.” Baaṣa yin yinyan dogbé nugbo; ṣigba, Asa po omẹ etọn lẹ po ma mọ agbọ́ sọn awhàn si to ojlẹ gandudu etọn tọn he pò lẹpo whenu.

⁵ Dile mí mọ do to hosọ he jẹnukọn mẹ, Jiwheyẹwhe gbeje ahun Asa tọn pọ́n bo wá tadona kọ̀n dọ e yin pipé hlan Emi. (1 Ahọ. 15:14) To nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ, mẹdezejo Asa tọn yin ahundopo tọn bosọ sọgbe hẹ nubiọtomẹsi etọn lẹ. Etomọṣo, Asa jiya kọdetọn ylankan nudide nulú tọn etọn tọn lẹ. To whenue Asa dona pehẹ Baaṣa, etẹwẹ sisẹ́ ẹ nado ganjẹ gbẹtọvi go—yèdọ edetiti po Bẹni-hadadi po—kakati nido yin Jehovah? Be e na ko lẹndọ gbekọndopọ de bibasi kavi ayiha awhànfunfun tọn dagbe de kinkan na hẹn kọdetọn dagbe wá na emi hugan nado dín alọgọ Jiwheyẹwhe tọn wẹ ya? Be ayinamẹ ylankan mẹde tọn wẹ na ko sisẹ́ ẹ nado yinuwa to aliho enẹ mẹ ya?

6. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn nuṣiwa Asa tọn mẹ? Basi zẹẹmẹ.

⁶ Be kandai he gando Asa go lọ na whàn mí nado gbeje gbẹzan mítọn pọ́n ya? To whenue mí pehẹ nuhahun he taidi nuhe húagbọ́ mí lẹ, e sọgan bọawu to whenẹnu nado mọdọ mí dona ganjẹ Jehovah go. Amọ́ nawẹ mí nọ yinuwa gbọn to whenue mí pehẹ nuhahun flinflin egbesọegbesọ tọn lẹ? Be mí nọ joawuna pọndohlan gbẹtọvi tọn bo nọ tẹnpọn nado didẹ yé to aliho he jlo mí mẹ wẹ ya? Kavi be mí nọ lẹhlan nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ bo nọ tẹnpọn nado yí yé do yizan mẹ, bo gbọnmọ dali dohia dọ mí dejido aliho he mẹ Jehovah nọ didẹ nuhahun lẹ te go ya? Di apajlẹ, mí ni dọ dọ a pehẹ nukundiọsọmẹ sọn hẹnnumẹ towe lẹ dè gando opli po plidopọ lẹ po yìyì go. A biọ to Jehovah si nado deanana we bo gọalọna we nado yọ́n aliho dagbe hugan he mẹ a na didẹ ninọmẹ lọ te. Kavi etẹwẹ lo eyin azọ́n wẹ gbledo we bọ e to awuvẹ na we nado mọ devo? Eyin a wá mọ azọ́n de, be a sọgan penugo bo dọna azọ́ngán lọ dọ azán delẹ tin he ji emi na nọ yì opli te to sẹmẹsẹmẹ ya? Depope he nuhahun lọ na yin, mí na wà dagbe nado hodo nuhe salmu-kantọ lọ dọ dọmọ: “Jo aliho towe do alọmẹ na Jehovah; ganjẹ ewọ go, e nasọ yinuwado ota towe mẹ.”—Salm. 37:5.

7, 8. Etẹlẹ wẹ Jehoṣafati ṣiwà, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lọ lẹ? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

⁷ Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn visunnu Asa tọn Jehoṣafati dè? E tindo jẹhẹnu dagbedagbe susu lẹ. Na Jehoṣafati nọ ganjẹ Jiwheyẹwhe go wutu, e penugo nado wà nudagbe susu. Etomọṣo, ewọ lọsu wá basi nudide nulú tọn lẹ. Di apajlẹ, e biọ kanṣiṣa alọwle tọn mẹ hẹ Ahabi, yèdọ ahọlu kanylantọ ahọluduta agewaji tọn. Podọ mahopọnna avase yẹwhegán Mikaia tọn, Jehoṣafati kọnawudopọ hẹ Ahabi nado hoavùn sọta Asilianu lẹ. To awhàn lọ whenu, pẹẹde wẹ pò Jehoṣafati ni yin hùhù. Enẹgodo e lẹkọyi Jelusalẹm. (2 Otàn. 18:1-32) Whenẹnu, yẹwhegán Jehu kanse e dọmọ: “Be mẹylankan wẹ hiẹ na gọalọna ya, podọ be mẹhe gbẹwanna  Jehovah lẹ wẹ hiẹ na yiwanna ya?”—Hia 2 Otànnugbo lẹ 19:1-3.

⁸ Be Jehoṣafati plọnnu sọn nujijọ enẹ mẹ ya? Dile etlẹ yindọ e gbẹ́ nọ dohia po zohunhun po dọ emi jlo na hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn, e taidi dọ e ma plọnnu sọn adán he gbò ewọ po Ahabi po gọna avase he Jehu na ẹn lẹ mẹ. Jehoṣafati sọ basi alẹnu nulú tọn devo. E basi alẹnu ehe hẹ kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn de, yèdọ ahọlu ylankan lọ Ahazia visunnu Ahabi tọn. Jehoṣafati po Ahazia po nọpọ́ bo gbá tọjihun lẹ, amọ́ to nukọn mẹ, tọjihun lọ lẹ siọ, ehe zọ́n bọ yé ma penugo nado jẹ yanwle yetọn kọ̀n ba.—2 Otàn. 20:35-37.

9. Nawẹ gbẹdido ylankan sọgan yinuwado gbẹzan mítọn blebu ji gbọn?

⁹ Kandai Jehoṣafati tọn hihia dona whàn dopodopo mítọn nado gbeje gbẹzan ede tọn pọ́n. Gbọnna? To popolẹpo mẹ, ahọlu dagbe de wẹ Jehoṣafati yin. E wà nuhe sọgbe bo “yí ahun etọn lẹpo do dín Jehovah.” (2 Otàn. 22:9) Etomọṣo, ewọ lọsu ma nọma jiya kọdetọn vẹadi he gbẹdido ylankan lẹ nọ hẹnwa tọn. Flin nuhe howhinwhẹn gbọdo ehe dọ dọmọ: “Mẹhe nọ zinzọnlin hẹ nuyọnẹntọ na yọnnuin, ṣigba, mẹhe nọ dogbẹ́ hẹ nulunọ ma na tindo kọdetọn dagbe.” (Howh. 13:20) To alọ de mẹ, mí sọgan to tintẹnpọn nado gọalọna jlodotọ lẹ nado wá nugbo lọ mẹ. Amọ́ flindọ, haṣinṣan he ma yin dandan tọn he Jehoṣafati tindo hẹ Ahabi dibla hẹn okú wá na ẹn. Mọdopolọ, to egbehe, haṣinṣan he ma yin dandan tọn tintindo hẹ mẹhe ma nọ sẹ̀n Jehovah lẹ yin owùnu.

10. (a) Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn nuṣiwa Jehoṣafati tọn mẹ gando alọwlemẹ de dindin go? (b) Etẹwẹ mí dona nọ hẹn do ayiha mẹ to whenue mí pannukọn whẹho gbẹdido ylankan tọn?

¹⁰ Nuplọnmẹ yọ́n-na-yizan tẹwẹ mí sọgan mọyi sọn numimọ Jehoṣafati tọn mẹ? Klistiani de sọgan jẹ numọtolanmẹ owanyi tọn tindo ji na mẹde he ma yiwanna Jehovah po linlẹn lọ po dọ emi ma na mọ alọwlemẹ he jẹ hẹ emi to Klistiani nugbo lẹ ṣẹnṣẹn. Kavi Klistiani de sọgan mọdọ hẹnnumẹ mayisenọ emitọn lẹ to kọgbidina emi nado wlealọ ‘whẹpo whenu nido fẹ́.’ Humọ, mẹdelẹ sọgan nọ tindo numọtolanmẹ mẹmẹyọnnu de tọn nkọ he dọmọ: “Jọwamọnu wẹ e yin nado nọ yiwanna mẹdevo lẹ podọ nado nọ jlo dọ yé ni dogbẹ́ hẹ mí.” To whelọnu lo,  etẹwẹ Klistiani de dona wà? Ayihamẹlinlẹnpọn do nuhe jọ do Jehoṣafati go ji sọgan gọalọ. Ewọ nọ saba lẹhlan Jiwheyẹwhe nado mọ anademẹ yí. (2 Otàn. 18:4-6) Ṣigba, Jehoṣafati gboawupo nado wàmọ, to whenue e dogbẹ́ hẹ Ahabi, yèdọ mẹde he ma yiwanna Jehovah. Jehoṣafati dona ko hẹn do ayiha mẹ dọ nukun Jehovah tọn lẹ nọ dín mẹhe ahun yetọn yin pipé hlan ewọ lẹ. To ojlẹ mítọn mẹ ga, nukun Jiwheyẹwhe tọn “nọ to yìyì pé gbọn aigba lẹpo ji,” podọ ewọ nọ to gbesisọ mẹ nado “do huhlọn etọn hia” do ota mítọn mẹ. (2 Otàn. 16:9) E nọ mọnukunnujẹ ninọmẹ mítọn mẹ bosọ yiwanna mí. Eyin a to alọwlemẹ he jẹ hẹ we de dín, be a yise dọ Jiwheyẹwhe yọ́n ehe ganji bosọ jlo na gọalọna we ya? Deji dọ ewọ na wàmọ!

11, 12. (a) Nawẹ Hẹzekia do nuhe to ahun etọn mẹ hia gbọn? (b) Naegbọn homẹgble Jiwheyẹwhe tọn masọ wá Hẹzekia ji ba?

¹¹ Mí sọgan plọnnu de sọn Hẹzekia dè gando ahun mítọn go. To ojlẹ de mẹ, Mẹhe nọ gbeje ahun lẹ pọ́n lọ de nuhe tin to ahun Hẹzekia tọn mẹ jẹ gbangba. (Hia 2 Otànnugbo lẹ 32:31.) Whenue Hẹzekia to azọ̀njẹ sinsinyẹn, Jiwheyẹwhe na ẹn ohia de nado dohia ẹ dọ ewọ na jẹgangan—ohia lọ wẹ oyẹ̀ he yigodo lọ. E taidi dọ ohia enẹ wẹ ahọvi Babilọni tọn lẹ do wẹnsagun lẹ hlan nado yì dindona. (2 Ahọ. 20:8-13; 2 Otàn. 32:24) Hẹzekia do “ohọ̀ adọkunnu tọn etọn pete hia” Babilọninu lọ lẹ, bo gbọnmọ dali do nuhe to ahun etọn mẹ hia to whenue Jiwheyẹwhe “jo e do ewọ ṣo.” Nuyiwa nulú tọn ehe de “nuhe to ahun [Hẹzekia tọn] mẹ lẹpo” hia gblegede.

¹² Biblu ma dọ nuhe zọ́n taun bọ ahun Hẹzekia tọn do lẹzun saklanọ. Be vlavo na e gbawhàn Asilianu lẹ tọn wutu kavi na Jiwheyẹwhe hẹn azọ̀ngbọna ẹn to azọ́njiawu-liho wutu wẹ ya? Kavi “adọkun susugege po gigo daho po” he e tindo wẹ na ko zọ́n ya? Depope he whẹho lọ yin, na sakla Hẹzekia tọn wutu, e “ma do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia na dagbe he yin wiwà na ẹn lẹ.” Lehe ehe blawu taun do sọ! Dile etlẹ yindọ Hẹzekia vẹ̀ Jiwheyẹwhe dọ emi ko sẹ̀n Ẹn po ahun pipé de po, Jehovah gblehomẹ do Hẹzekia go na ojlẹ de. Ṣigba to nukọn mẹ, “Hẹzekia whiwhẹ” ede, enẹ zọ́n bọ homẹgble Jiwheyẹwhe tọn masọ wá ewọ po omẹ etọn lẹ po ji ba.—2 Otàn. 32:25-27; Salm. 138:6.

13, 14. (a) Whetẹnu wẹ Jehovah sọgan ‘jo mí do míde ṣo nado tẹ́n mí pọ́n’? (b) Nawẹ mí sọgan nọ yinuwa gbọn to whenue mí wà nudagbe de dotana bọ yè to pipà mí?

¹³ Nawẹ mí sọgan mọaleyi sọn kandai Hẹzekia tọn hihia po ayihamẹlinlẹnpọn deji po mẹ gbọn? Flindọ sakla Hẹzekia tọn jẹ gànna-gànna tlolo he Jehovah gbawhàn Sẹnnakelibi tọn bo whlẹn Hẹzekia sọn azọ̀n sinsinyẹn he jẹ e te lọ mẹ godo. To whẹho mítọn mẹ, eyin mí wà nudagbe de dotana, be vlavo Jehovah gbọnmọ dali bo ‘to jijo mí do míde ṣo nado tẹ́n mí pọ́n,’ na mí nido de nuhe to ahun mítọn mẹ tọ́n jẹ gbangba wẹ ya? Di apajlẹ, mẹmẹsunnu de sọgan ko jẹtukla susu nado wleawuna hodidọ de bo wá ze e donukọnna mẹplidopọ daho de. Mẹsusu to pipà ẹ na azọ́n etọn. Nawẹ ewọ na yinuwa gbọn?

¹⁴ To whenue yè to pipà mí, mí na wà dagbe nado nọ hodo nuhe Jesu dọ dọmọ: “To whenue mì ko wà nuhe yin didena mì lẹ godo, mì dọ: ‘Afanumẹ madoalenọ lẹ wẹ mí. Nuhe mí dona wà wẹ mí wà.’” (Luku 17:10) Whladopo dogọ, mí sọgan plọnnu sọn numimọ Hẹzekia tọn mẹ. Nuhe do sakla etọn hia wẹ yindọ e “ma do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia na dagbe he yin wiwà na ẹn lẹ.” Ayihamẹlinlẹnpọn do lehe nuhe Jiwheyẹwhe wà na mí lẹ sù sọ ji na gọalọna mí nado dapana nuyiwa de he na hẹn homẹgble Jehovah. Mí sọgan nọ do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia Jehovah to hodidọ mítọn mẹ. Ewọ ko wleawuna Owe Wiwe lẹ gọna gbigbọ wiwe etọn nado gọalọna omẹ etọn lẹ.

15, 16. Naegbọn Josia hẹn hihọ́-basinamẹ Jiwheyẹwhe tọn po ogbẹ̀ etọn po bu?

¹⁵ Todin, avase tẹwẹ mí sọgan mọyi sọn nuhe jọ do ahọlu dagbe lọ Josia go mẹ? Mì gbọ mí ni gbadopọnna nuhe zọ́n bọ e wá ṣíawhàn bo kú. (Hia 2 Otànnugbo lẹ 35:20-22.) Josia “tọ́nyi nado tọ́nawhàn” Ahọlu Neko Egipti tọn, mahopọnna dọ ahọlu enẹ dọna Josia dọ emi ma tọ́n gbé etọn. Biblu dọ dọ nuhe Neko dọ lẹ wá “sọn onù Jiwheyẹwhe tọn mẹ.” Naegbọn Josia do tọ́nawhàn ẹn lo? Biblu ma dọ.

¹⁶ Ṣigba, nawẹ Josia na wagbọn do yọnẹn dọ Jehovah dè wẹ nuhe dọ Neko te lẹ wá sọn? Ewọ sọgan ko kanhose Jelemia, yèdọ dopo to yẹwhegán nugbonọ lẹ mẹ. (2 Otàn. 35:23, 25) Amọ́ nude ma dohia dọ ewọ wàmọ. Gbọnvona enẹ, Kalkemiṣi wẹ Neko juwajei nado yì funawhàn sọta “akọta devo,” e ma yin sọta Jelusalẹm. Humọ, whẹho lọ ma gando oyín Jiwheyẹwhe tọn go, na Neko ma vlẹ Jehovah kavi omẹ etọn lẹ kò. Enẹwutu, nudide ylankan wẹ Josia basi to whenue e tọ́navùn Neko. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn nujijọ ehe mẹ? Whenue mí pannukọn nuhahun de, e na yọ́n dọ mí ni nọ lẹnnupọndo nuhe na ko yin ojlo Jehovah tọn gando whẹho lọ go ji.

17. Whenue mí pehẹ nuhahun de, etẹwẹ sọgan gọalọna mí ma nado jai jẹ nuṣiwa Josia tọn nkọ mẹ?

¹⁷ Eyin nuhahun de fọ́n, mí dona nọ gbadopọnna nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn he gando ninọmẹ lọ go lẹ bo nọ yí yé do yizan mẹ po lẹnpọn dagbe po. To whẹho delẹ mẹ, mí sọgan jlo nado dọnsẹpọ mẹho lẹ. Mí sọgan ko lẹnnupọndo nuhe mí yọnẹn dai gando whẹho lọ go lẹ ji, podọ mí tlẹ sọgan ko basi dodinnanu to owe mítọn lẹ mẹ. Etomọṣo, nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn devo lẹ sọgan tin he mí dona na ayidonugo, bọ e sọgan biọ dọ mẹho de ni gọalọna mí nado wàmọ. Di apajlẹ, mẹmẹyọnnu de yọnẹn dọ azọngban emitọn wẹ e yin nado dọyẹwheho wẹndagbe lọ tọn. (Owalọ 4:20) Ṣigba, mí ni dọ dọ e basi tito nado yì dekunnu to azán de ji, amọ́ asu mayisenọ etọn jlo dọ ewọ ni nọ whégbè. Asu lọ dọ dọ to agọe lẹ yé omẹ awe lẹ masọ nọ yí whenu susu zan dopọ sọmọ ba, enẹwutu emi jlo dọ yé omẹ awe lẹ ni basi nude dopọ taidi asu po asi po. Mẹmẹyọnnu lọ sọgan gbadopọnna wefọ Biblu tọn delẹ he gando ninọmẹ lọ go, taidi dehe dọhodo tonusisena Jiwheyẹwhe po gbedide lọ nado hẹn gbẹtọ lẹ zun devi lẹ po ji. (Mat. 28:19, 20; Owalọ 5:29) Ṣigba, ewọ sọ dona lẹnnupọndo wefọ he biọ dọ yọnnu lẹ ni nọ yin mẹmẹglọ na asu yetọn bosọ nọ yin lẹnpọn dagbenọ lẹ ji. (Efe. 5:22-24; Flp. 4:5) Be asu etọn gbẹ́ gbidigbidi dọ e ma na nọ yì kunnudegbe wẹ ya, kavi nudevo de biọ to e si wẹ e te nado wà to azán dopo enẹ kẹdẹ ji? Mí dona nọ nọ̀ jlẹkaji dile mí to tintẹnpọn nado wà ojlo Jiwheyẹwhe tọn bo to vivẹnudo nado tindo ayihadawhẹnamẹnu wiwe de.

18. Ale tẹwẹ a sọgan mọyi sọn dogbigbapọnna otàn ahọlu ẹnẹ he ji hosọ ehe dọhodo lẹ tọn mẹ?

¹⁸ Taidi mapenọ lẹ, mílọsu sọgan yin whiwhlepọn nado jai jẹ depope to nuṣiwa ahọlu ẹnẹ he ji mí dọhodo wayi din lẹ tọn mẹ. Mí sọgan (1) ganjẹ nuyọnẹn gbẹtọvi tọn go to mayọnẹn mẹ, (2) dogbẹ́ ylankan lẹ, (3) lẹzun saklanọ, kavi (4) gboawupo nado lẹnnupọndo ojlo Jiwheyẹwhe tọn ji whẹpo do basi nudide mítọn lẹ. Homẹdagbe nankọ die Jehovah dohia mí gbọn dagbe he to mí mẹ lẹ mimọ dali, dile e wà na ahọlu ẹnẹ enẹlẹ do! Jehovah sọ nọ mọ obá he mẹ mí yiwanna ẹn jẹ podọ obá he mẹ mí jlo vẹkuvẹku nado sẹ̀n ẹn to gigọ́ mẹ jẹ. Enẹwutu, e na mí apajlẹ avase tọn delẹ nado gọalọna mí ma nado jai jẹ nuṣiwa sinsinyẹn lẹ mẹ. Mì gbọ mí ni nọ lẹnayihamẹpọn do kandai Biblu tọn enẹlẹ ji bosọ nọ dopẹ́ dọ Jehovah ko wleawu yetọn dai na mí!