1, 2. Tũgũthuthuria cionereria cia athamaki ana a Juda nĩkĩ?

ŨNGĨONA mũndũ anyororoka na agwe arĩ bara-rĩ, na githĩ nawe to wĩmenyerere ũkĩgera hau? Tũngĩĩcũrania ũhoro wa mahĩtia ma andũ angĩ, no tũhote gwĩthema gwĩka mahĩtia ta mao. Na ũguo noguo kũrĩ o na maũndũ-inĩ ma kĩĩroho. No twĩrute maũndũ ma bata mũno kuumana na mahĩtia ma andũ angĩ o hamwe na ma andũ arĩa mandĩkĩtwo Bibilia-inĩ.

² Athamaki arĩa ana a Juda, arĩa marĩrĩirio gĩcunjĩ-inĩ kĩu kĩngĩ, maatungatĩire Jehova na ngoro yothe. O na kũrĩ ũguo no meekire mahĩtia maritũ. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuuma kũrĩ o, na tũngĩhota atĩa gwĩthema gwĩka mahĩtia ta mao? Gwĩcũrania ũhoro wa cionereria ciao no gũtũteithie tũgunĩke kuumana na maũndũ marĩa maandĩkirũo tene marĩ ma gũtũruta.—Thoma Aroma 15:4.

3-5. (a) O na gũtuĩka Asa aatungatagĩra Jehova na ngoro yothe-rĩ, nĩ thĩna ũrĩkũ aacemanirie naguo? (b) Nĩ kĩĩ hihi gĩatũmire Asa ehoke andũ rĩrĩa Baasha okĩrĩire Juda?

³ Tũkwambĩrĩria na gwĩcũrania ũhoro wa Mũthamaki Asa na tuone ũrĩa Kiugo kĩa Ngai kĩngĩhutia ũtũũro witũ. Rĩrĩa njeshi ya  andũ milioni ĩmwe ya Akushi yokĩrĩire Juda, Asa nĩ eehokire Jehova, no rĩrĩa Baasha mũthamaki wa Isiraeli aambĩrĩirie gwaka Rama, itũũra rĩarĩ mũhaka-inĩ wa kũrĩa Asa aathanaga, Asa ndehokire Jehova. (2 Maũ. 16:1-3) Hĩndĩ ĩyo, eehokire ũũgĩ wake mwene na akĩhaka Mũthamaki Beni-hadadi wa Suriata nĩguo atharĩkĩre Baasha. Hihi nĩ aagĩire na moimĩrĩro mega? Bibilia yugaga: “Hĩndĩ ĩrĩa Baasha aaiguire ũhoro ũcio, agĩtiga gwakithia Rama, wĩra ũcio wake ũgĩgĩtiganwo naguo.” (2 Maũ. 16:5) Kwoguo, no kuoneke ta aagĩire na moimĩrĩro mega.

⁴ No rĩrĩ, Jehova onire atĩa ũndũ ũcio Asa eekire? Ngai nĩ aatũmire mũnabii wake Hanani arũithie Asa nĩ ũndũ wa kwaga kwĩhoka Jehova. (Thoma 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 16:7-9.) Hanani oigire ũũ: “Gwata ũmũthĩ nĩũgũcoka kũgĩa na mbaara.” Baasha nĩ aatigire gwaka Rama, no Asa na andũ ake maathire na mbere kũgũmĩrũo nĩ mbaara hĩndĩ yothe ya wathani wake.

⁵ O ta ũrĩa honanĩtio gĩcunjĩ-inĩ kĩu kĩrĩ mbere, Ngai aathuthuria Asa, onire atĩ aamũtungatagĩra na ngoro yothe. (1 Ath. 15:14) Maitho-inĩ ma Ngai, wĩyamũrĩri wa Asa warĩ mwega na nĩ wakinyagĩra ithimi cia Ngai. O na kũrĩ ũguo, no nginya angĩagethire moimĩrĩro ma itua rĩake rĩrĩa rĩtaarĩ rĩa ũũgĩ. Hihi nĩ kĩĩ gĩatũmire Asa ehoke andũ rĩrĩa aang’ethanĩire na Baasha handũ ha kwĩhoka Jehova? Hihi no gũkorũo eeciragia atĩ kũiguana na mũndũ ũngĩamũteithirie mbaara-inĩ nĩ kũngĩarĩ na moimĩrĩro mega gũkĩra ũrĩa kũngĩarĩ angĩahoire ũteithio kuuma kũrĩ Ngai? Hihi mwĩcirĩrie ta ũcio woimanĩte na ũtaaro mũũru aahetwo?

6. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na mahĩtia ma Asa? Heana ngerekano.

⁶ Hihi ngerekano ĩyo ya Asa nĩ ĩgũtũteithia tũthuthurie mĩthiĩre itũ? Rĩrĩa twacemania na mathĩna maroneka marĩ manene, nĩ ũhũthũ kuona bata wa kwĩhoka Jehova. No twĩkaga atĩa rĩrĩa twacemania na maũndũ maroneka marĩ manini ma ũtũũro wa o mũthenya? Hihi twĩhokaga ũũgĩ witũ tũkageria kũhiũrania namo na njĩra itũ? Kana twethaga ithimi cia Bibilia na tũkageria gũcihũthĩra, na njĩra ĩyo tũkonania atĩ nĩ tũrehoka njĩra ya Jehova ya kũhiũrania na mathĩna? Kwa ngerekano, rĩmwe no ũcemanie na ũkararia kuuma kũrĩ famĩlĩ ũhoro-inĩ wĩgiĩ gũthiĩ mĩcemanio kana kĩgomano. Ũkahoya Jehova agũtongorie na agũteithie kũmenya njĩra ĩrĩa njega ya kũhiũrania na ũndũ ũcio. Kana hihi ĩ rĩrĩa wĩra ũrĩa ũrarutaga wathira na nĩ ũraritũhĩrũo kuona wĩra ũngĩ? Hangiumĩra mweke wa kwandĩkwo wĩra-rĩ, no ũmenyithie ũcio ũrenda gũkwandĩka atĩ nĩ ũthiaga mĩcemanio gatagatĩ-inĩ ga kiumia? Thĩna o wothe tũngĩcemania naguo, nĩ wega kũririkana ciugo ici cia mwandĩki wa Thaburi: “Ũhoro wa njĩra yaku, rekagĩrĩria Jehova; mwĩhokage o we, nake nĩwe ũrĩgũthondekagĩra.”—Thab. 37:5.

7, 8. Jehoshafatu eekire mahĩtia marĩkũ, na moimĩrĩro maarĩ marĩkũ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁷ Reke rĩu tũthuthurie ngerekano ya Jehoshafatu mũrũ wa Asa. Nĩ aarĩ na ngumo nyingĩ njega. Nĩ ũndũ wa kwĩhoka Ngai, Jehoshafatu nĩ eekire maũndũ maingĩ mega. O na kũrĩ ũguo, no aatuire matua mataarĩ ma ũũgĩ. Kwa ngerekano, nĩ aagĩire na ngwatanĩro ya kĩhiko na Mũthamaki Ahabu ũrĩa watongoragia ũthamaki wa rũgongo wa Isiraeli. Ningĩ, o na gũtuĩka nĩ aahetwo mũkaana nĩ mũnabii Mikaia, Jehoshafatu no aanyitanĩire na Ahabu gũthiĩ kũrũa na Asuriata. Marĩ mbaara-inĩ ĩyo, Jehoshafatu aahonokire ciarera. Thutha ũcio agĩcoka Jerusalemu. (2 Maũ. 18:1-32) Mũnabii Jehu aamũririe ũũ: “Hĩ! Anga nĩwagĩrĩirũo nĩ gũteithia mũndũ mwaganu, o na kwenda andũ arĩa mathũũrĩte  Jehova?”—Thoma 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 19:1-3.

⁸ Hihi Jehoshafatu nĩ eerutire kuumana na ũndũ ũcio? O na gũtuĩka nĩ aathire na mbere kuonania wendi mũnene wa gũkenia Jehova, ndeerutire kuumana na ũrĩa gwathire rĩrĩa aateithagia Ahabu na kuumana na mũkaana wa Jehu. No aagĩire na ngwatanĩro ĩngĩ ĩtaarĩ ya ũũgĩ. Aacokire kũnyitanĩra na mũriũ wa Ahabu, Mũthamaki Ahazia, ũrĩa warĩ thũ ya Ngai na warĩ mũũru. Jehoshafatu na Ahazia nĩ maathondekire marikabu hamwe, iria ciathũkangire na itiahingirie muoroto ũrĩa ciathondekeirũo.—2 Maũ. 20:35-37.

9. Thiritũ njũru ingĩhutia atĩa ũtũũro witũ?

⁹ Gũthoma ũhoro wa Jehoshafatu kũbatiĩ gũtũtindĩka tũthuthurie ũtũũro witũ. Na njĩra ĩrĩkũ? Jehoshafatu aarĩ mũthamaki mwega. Eekire maũndũ mega na nĩ aarongoragia “Jehova na ngoro yake yothe.” (2 Maũ. 22:9) O na kũrĩ ũguo, no aahutirio nĩ thiritũ njũru. Ta ririkana ciugo ici cia Thimo: “Thiaga thiritũ na andũ arĩa ogĩ, nawe no ũgĩe na ũũgĩ, no ũrĩa ũtindanagia na irimũ nĩ gũtuurũo agatuurũo.” (Thim. 13:20) Nĩ ma, no tũkorũo tũrĩ na muoroto wa gũteithĩrĩria arĩa marĩ na wendi kũmenya ũhoro wa ma. No ta ririkana atĩ Jehoshafatu aarĩ hakuhĩ gũkua nĩ ũndũ wa kũgĩa na ũrata ũtaarĩ wa o mũhaka na Ahabu. O ũndũ ũmwe na ũcio, o na ithuĩ tũngĩgĩa ngwatanĩro itarĩ cia o mũhaka na arĩa matatungatagĩra Jehova, no twĩkore ũgwati-inĩ.

10. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ kũingĩra kĩhiko-inĩ tũngĩĩruta kuumana na ngerekano ya Jehoshafatu? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo nĩ kũririkana tũngĩĩkora tũrĩ na thiritũ njũru?

¹⁰ Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana na ngerekano ĩyo ya Jehoshafatu? Mũkristiano no ambĩrĩrie gũkũria merirĩria kwerekera mũndũ ũtendete Jehova, hihi akeĩra atĩ ahota kwaga mũndũ maganĩrĩire nake harĩ Akristiano a ma. Kana hihi Mũkristiano ekore agĩtindĩkĩrĩrio nĩ andũ a famĩlĩ arĩa matarĩ etĩkia ahike kana ahikanie ‘atanacererũo mũno.’ O na makĩria, mũndũ ahota gwĩciria ta ũrĩa mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe oigire: “Tũmbĩtwo na wendi wa kuonio wendo na gũkorũo na ũrata.” Mũkristiano agĩrĩirũo nĩ gwĩka atĩa? No tũteithĩke tũngĩĩcũrania ũndũ ũrĩa wakorire Jehoshafatu.  Kaingĩ nĩ eethaga ũtongoria kuuma kũrĩ Jehova. (2 Maũ. 18:4-6) No gwathire atĩa rĩrĩa Jehoshafatu aagĩire na ngwatanĩro na Ahabu ũrĩa ũteendete Jehova? Jehoshafatu agĩrĩirũo kũririkana atĩ maitho ma Jehova methaga arĩa mamwendete na ngoro yothe. O na mahinda-inĩ maya, Jehova “orũragia maitho kũndũ guothe thĩ yothe” nĩguo onanie “atĩ e na hinya mũno” wa gũtũteithia. (2 Maũ. 16:9) Nĩ ataũkagĩrũo nĩ ũrĩa tũtariĩ na nĩ atwendete. Hihi wee ũrĩ na wĩtĩkio atĩ Ngai nĩ ekũhingia mabataro maku ma kuonio wendo na kũgĩa na mũrata na njĩra njega? Korũo na ma atĩ no arĩka ũguo hĩndĩ ĩmwe.

11, 12. (a) Hezekia aaguũririe atĩa kĩrĩa kĩarĩ ngoro-inĩ yake? (b) Hezekia aahotire atĩa gwĩthema marakara ma Jehova?

¹¹ No twĩrute ũndũ ũmwe ũkoniĩ ngoro kuumana na Hezekia. Hĩndĩ ĩmwe, Jehova Mũthuthuria wa ngoro nĩ aaguũririe kĩrĩa kĩarĩ ngoro-inĩ ya Hezekia. (Thoma 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 32:31.) Rĩrĩa Hezekia aarũarĩte mũno, Ngai nĩ aamuonirie kĩmenyithia kĩngĩamũmenyithirie atĩ nĩ ekũhona, gĩa kĩĩruru gũcoka na thutha. Thutha ũcio, anene a Babuloni nĩ maatũmanire kũrĩ Hezekia makĩenda kũmenya ũhoro wa kĩmenyithia kĩu Hezekia onirio. (2 Ath. 20:8-13; 2 Maũ. 32:24) Rĩrĩa Ngai ‘aamwehereire,’ Hezekia onanirie kĩrĩa kĩarĩ ngoro-inĩ yake, rĩrĩa onirie andũ acio a Babuloni “indo ciothe iria ciarĩ mũthithũ-inĩ wa indo ciake cia bata.” Gĩĩko kĩu gĩtaarĩ kĩa ũũgĩ, nĩ kĩonanirie “maũndũ mothe marĩa marĩ ngoro-inĩ yake.”

¹² Bibilia ndĩtwĩraga kĩrĩa gĩatũmire ngoro ya Hezekia ĩkũrie mwĩtĩo. Hihi no gũkorũo nĩ ũhootani wake igũrũ rĩa Aashuri kana nĩ ũndũ wa kũhonio nĩ Ngai na njĩra ya kĩama? No gũkorũo hihi nĩ ũndũ aarĩ na “ũtonga mũingĩ mũno, o na agatĩĩka”? O ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, nĩ ũndũ Hezekia aarĩ na mwĩtĩo “ndaigana gũcokeria Ngai ngatho nĩ ũndũ wa ũndũ ũcio aamwĩkĩte wa kũmũguna.” Ũcio nĩ ũndũ wa kĩeha mũno! O na gũtuĩka nĩ aathaithire Ngai akĩmwĩra atĩ nĩ aamũtungatĩire na ngoro yake yothe, ihinda-inĩ rĩu Hezekia nĩ aarakaririe Jehova. O na kũrĩ ũguo, thutha-inĩ “Hezekia nĩaacokire kwĩnyihia,” na kwoguo we na andũ ake magĩĩthema gũkinyĩrũo nĩ marakara ma Jehova.—2 Maũ. 32:25-27; Thab. 138:6.

13, 14. (a) Nĩ ta rĩ Jehova ‘angĩtweherera nĩguo atũgerie’? (b) Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa tũngĩgathĩrĩrio nĩ ũndũ wa kaũndũ tũhingĩtie?

¹³ Tũngĩgunĩka atĩa nĩ gũthoma na gwĩcũrania ũhoro wa Hezekia? Ririkana atĩ mwĩtĩo wa Hezekia wonekire wega ihinda inini thutha wa Jehova gũtooria Senakeribu na kũhonia Hezekia mũrimũ mũũru. Ĩ ithuĩ na ithuĩ? No gũkorũo hihi thutha wa kũhingia ũndũ wa bata Jehova no akorũo ‘agĩtweherera nĩguo atũgerie’ one kĩrĩa kĩrĩ ngoro-inĩ citũ? Kwa ngerekano, mũrũ wa Ithe witũ no akorũo erutanĩirie mũno kũhaarĩria mĩario na amĩrute mbere ya kĩũngano kĩnene. Thutha wa kũmĩruta, andũ no mamũgathĩrĩrie nĩ ũndũ wa mĩario ĩyo yake. Ekũiyũkia atĩa ũndũ ũcio?

¹⁴ Rĩrĩa twagathĩrĩrio, nĩ wega kũririkana ciugo ici cia Jesu: “Thutha wa kũhingia maũndũ mothe marĩa mwathĩtwo, ugagai: ‘Ithuĩ tũrĩ ngombo itarĩ kĩene. Tweka o ũrĩa tũkwagĩrĩirũo nĩ gwĩka.’” (Luk. 17:10) Ũndũ-inĩ ũcio o naguo no twĩrute na ngerekano ya Hezekia. Nĩ onanirie mwerekera wa mwĩtĩo tondũ “ndaigana gũcokeria Ngai ngatho nĩ ũndũ wa ũndũ ũcio aamwĩkĩte wa kũmũguna.” Gwĩcũrania maũndũ marĩa Ngai atwĩkĩire, no gũtũteithie twĩtheme mĩerekera ĩrĩa Jehova athũire. No tũhote kwaria tũrĩ na ngatho ũhoro wa Jehova. Nĩ atũheete  Maandĩko Matheru na agatũhe roho mũtheru ũrĩa ũteithagia andũ ake.

15, 16. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Josia orũo nĩ ũgitĩri wa Ngai o hamwe na muoyo wake?

¹⁵ Nĩ mũkaana ũrĩkũ tuonaga kuumana na ũndũ ũrĩa wekĩkire kũrĩ Mũthamaki Josia ũrĩa warĩ mwega? Ta wĩcirie kĩrĩa gĩatũmire atoorio na akue. (Thoma 2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 35:20-22.) O na gũtuĩka Mũthamaki Neko wa Misiri nĩ eerĩte Josia atĩ ndaarĩ na ũũru nake, Josia no ‘oimagarire akahũrane nake.’ Bibilia yugaga atĩ ciugo cia Neko ‘ciaarĩtio nĩ Ngai.’ Nĩ kĩĩ gĩagĩtũmire Josia athiĩ akarũe nake? Bibilia ndĩtwĩrĩte.

¹⁶ No Josia angĩamenyire atĩa atĩ ciugo cia Neko cioimĩte kũrĩ Jehova? Nĩ angĩoririe Jeremia, ũmwe wa anabii ehokeku arĩa maarĩ kũu. (2 Maũ. 35:23, 25) No gũtirĩ handũ twĩragwo atĩ nĩ eekire ũguo. Ningĩ Neko aathiaga Karikemishi “kũhũrana na nyũmba ĩrĩa [aarĩ] na mbaara nayo,” no ti Jerusalemu. Makĩria ma ũguo, rĩĩtwa rĩa Ngai rĩtiahutagio tondũ Neko ndaanyũrũragia Jehova kana andũ ake. Kwoguo rĩtiarĩ itua rĩega harĩ Josia gũthiĩ kũrũa na Neko. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta na ũhoro ũcio? Rĩrĩa twacemania na thĩna, nĩ ũndũ mwega gwĩcũrania wendi wa Jehova ũndũ-inĩ ũcio.

17. Rĩrĩa twacemania na thĩna-rĩ, tũngĩĩthema atĩa gwĩka ihĩtia ta rĩrĩa Josia eekire?

¹⁷ Rĩrĩa kuoimĩra thĩna, twagĩrĩirũo gwĩcũrania ithimi cia Bibilia iria ihutanĩtie na ũndũ ũcio na tũcihũthĩre na njĩra ĩrĩ na ũigananĩru. Maũndũ-inĩ mamwe nĩ wega kwaranĩria na athuri a kĩũngano. No tũkorũo twĩcũranĩtie maũndũ marĩa tũĩ makonainie na ũndũ ũcio, na hihi tũgakorũo twĩkĩte ũthuthuria mabuku-inĩ maitũ. Ĩndĩ no gũkorũo na motaaro mangĩ ma Bibilia tũngĩbatara gwĩcũrania ũhoro wamo, na athuri a kĩũngano no matũteithie kũmecũrania. Kwa ngerekano, mwarĩ wa Ithe witũ nĩ oĩ atĩ nĩ agĩrĩire kũhunjia ũhoro mwega. (Atũm. 4:20) O na kũrĩ ũguo-rĩ, ĩ mũthuri wake ũtarĩ mwĩtĩkia angĩmwĩra aikare mũciĩ mũthenya ũmwe ũrĩa abangĩte gũthiĩ ũtungata? Mũthuri amwĩre atĩ matiĩrĩgĩte kũhũthĩra ihinda marĩ hamwe, na atĩ no ende meke kaũndũ marĩ hamwe mũthenya ũcio. Mwarĩ wa Ithe witũ no ecũranie Maandĩko marĩa mahutanĩtie na ũndũ ũcio, ta hihi gwathĩkĩra Ngai na watho wa gũthiĩ gũtua andũ arutwo. (Mat. 28:19, 20; Atũm. 5:29) No ningĩ nĩ agĩrĩirũo gwĩciria ũhoro wa mũtumia kwĩnyihĩria mũthuri wake na gũkorũo na ũigananĩru. (Ef. 5:22-24; Afil. 4:5) Hihi mũthuri wake aramwĩra ndakanathiĩ ũtungata o rĩ o rĩ, kana hihi no mũthenya ũcio ũmwe tu aramũria meke kaũndũ kangĩ? Nĩ tũrabatara ũigananĩru rĩrĩa tũratuĩria ũrĩa tũgwĩka wendi wa Ngai na twĩrutanĩrie kũgĩa na thamiri njega.

18. Tũngĩgunĩka atĩa nĩ gwĩcũrania ũhoro wa athamaki acio ana marĩrĩirio gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

¹⁸ Rĩmwe no twĩkore tũgĩka mahĩtia ta ma athamaki acio ana twarĩrĩria nĩ ũndũ wa gũkorũo tũtarĩ akinyanĩru. Twahota gwĩkora (1) tũkĩĩhoka ũũgĩ wa andũ hihi tũtekũmenya, (2) tũkĩingĩrania na thiritũ njũru, (3) tũgĩkũria mwĩtĩo, kana (4) tũgĩtua matua tũtambĩte gwĩcũrania wendi wa Ngai ũndũ-inĩ mũna. Gũkorũo atĩ Jehova nĩ onaga ũndũ mwega thĩinĩ witũ o ta ũrĩa onaga harĩ athamaki acio ana, nĩ gĩĩko kĩa wendo. Ningĩ Jehova nĩ onaga ũrĩa tũmwendete na ũrĩa twĩriragĩria kũmũtungatĩra biũ. Kwoguo atũheete ngerekano icio na ingĩ nyingĩ irĩ mũkaana nĩ getha itũteithie tũtigeke mahĩtia maritũ. Rekei twĩcũranie ngerekano icio cia Bibilia na tuonanie ngatho kũrĩ Jehova nĩ ũndũ wacio.