1, 2. U mulandu ci uno tumalandila pa ene 4 aateesilepo umu mpanga ya Yuda?

NDI cakuti mwaweni umuntu umwi wasyetuka nu kupona umu nzila, uzye mutanga mwikeko sana mano lino mukupita umu nzila kwene iiyo? Ukwelenganya pali vino antu yauze yaluvyanyizye, kungatwazwa ukutaluka uku kucita ivintu ivikoline na vino yacisile. Vikwene avino caya na muli ukapepa witu. Tungasambililako ivintu ivicindame sana kuli vino yauze yaluvyanyizye, ukwikako na yaayo aalembwa muli Baibo.

² Aene 4 aateesile umu mpanga ya Yuda aalanzilwepo umu cipande icafumileko yaombiile Yeova nu mwenzo onsi. Nomba, kwali vintu vimwi ivipe vino yacisile. I vyani vino tungasambilila kuli vino vyayacitikiile, nupya tungacita uli pakuti tutaacita ivintu ivikolane na vino yaluvyanyizye? Ukwelenganya sana pa yantu yaayo kungatwazwa ukusambilila uku vintu ivyalemvilwe mpiti uku kutusambilizya.—Welengini Loma 15:4.

3-5. (a) Iintazi ci ino Asa wizile akwata nanti icakuti waombelanga Yeova nu mwenzo onsi? (b) U mulandu ci limwi uno Asa watailile antunze lino Baasya wizile umu kuzanza impanga ya Yuda?

³ Lekini tutandikilepo ukulanda pali Asa nu kulola vino Izwi  Lyakwe Leza lingatwazwa. Asa wataile sana Yeova lino aina Kusyi 1,000,000 izile umu kuzanza impanga ya Yuda, lelo wafizilwe ukucita vivyo lino Baasya watandike ukukuula ilinga ukuti azingulusye umusumba wa Lama, kuli kuti umusumba uwapakine ni mpanga ino Asa wateekanga. (2 Mila. 16:1-3) Lino cii cacitiike muku wakwe ciili, Asa wataile amano yakwe nu kuozya Umwene Beni-hadadi uwa ina Silya pakuti yakazanze Baasya. Uzye vino Asa wacisile vyaomvile? Baibo ikalanda ukuti: “Umwene Baasya lino uvwa vivyo, awe mukwai, ata nu kukuula ilinga uku musumba wa Lama, aongoloka.” (2 Mila. 16:5) Fwandi vino Asa wacisile vyaomvile.

⁴ Nga Yeova wene uvwile uli pali vino Asa wacisile? Leza watumile Hanani ukuya kalipila Asa pa kukana taila Yeova. (Welengini 2 Milandu 16:7-9.) Hanani walanzile ati: “Ukutandika sile ilelo umalwanga inkondo.” Baasya yamunenyile ukuswilila ukumwao; nomba Asa wene na antu yakwe yatandike ukulwa inkondo amanda yonsi yano wateesile.

⁵ Wakwe vino twaweni umu cipande icafumileko, Leza waceecesile umwenzo wakwe Asa, nupya waweni ukuti wamuombelanga nu mwenzo onsi. (1 Yamw. 15:14) Mu manso yakwe Yeova, Asa waipeelisye sana, nupya wacitanga ukulonda kwakwe Leza. Nomba, wali nu kucula pali vino waluvyanyizye. Lino Asa walondanga ukulwisya Baasya, i cani icalenzile ataile antunze, kuli kuti ukutaila Ben-hadadi nu kuitaila umweneco ukuluta ukutaila Yeova? Uzye ale limwi welenganyanga ukuti imiombele ya untunze i yali ningo ukuluta ukulenga uwazwilizyo kuli Leza? Uzye ale limwi watandike ukwelenganya vivyo pa mulandu wakuti Yeova watumile uwakuya mukalipila?

6. I vyani vino tungasambilila kuli vino Asa waluvyanyizye? Langililini.

⁶ Uzye ilyasi ilikalanda pali Asa lingatwazwa uli ukuiceceta muli vino tukacita? Ndi twaya ni ntazi izingaloleka kwati izikulisya, cingangupala ukutaila sana Yeova. Nomba, uzye tukacita uli umu tuntu utunono utukatucitikila cila wanda umu umi? Uzye tukaomvya mano ya untunze nu kwezya ukuombela pa tuntu tuuto ukulingana na vino tukwelenganya? Nanti uzye tukaezya ukulondelezya ivisinte vya muli Baibo nu kuviomvya, ukulanga ukuti tukataila sana Yeova pakuti atwazwe ukumala intazi? Insita zimwi, yalupwa yangamulesya ukuya umu kulongana kwa pa cilongano nanti uku ukongano wa ciputulwa. Mungapepa kuli Yeova ukuti amwazwe ukumanya vino mungacita pa ntazi iiyo. Nga ndi yamuzinga incito, nupya cikumutalila ukuzana yuze mungacita uli? Lino mukulanzyanya na wino akulonda ukumulemba incito, uzye mungamunena ukuti mukakwata ukulongana cila mulungu nupya lyonsi kwene mulazanwako? Asi mulandu ni ntazi ino tungakwata, tulinzile ukuuvwila amazwi yano kalemba wa masamu walanzile akuti: “Sekezya amikalo yako kuli [Yeova], umutaile nawe alakwazwa.”—Masa. 37:5.

7, 8. Uzye amuli vyani muno Yeosafati waluvyanyizye, nupya i vyani ivyacitiike? (Lolini cikope cakutandikilako.)

⁷ Nga Yeosafati mwana Asa wene cali uli? Wakweti imiyele isuma sana iingi. Ukutaila Leza, kwalenzile Yeosafati ukuomba ivintu ivisuma ivingi. Lelo, nawe kwene insita zimwi ataapingulanga ningo pali vino wali nu kucita. Conga cino ataapingwilepo ningo, u kuzumilizya umwanakwe ukutwalana nu mwana wa Mwene mwipe Aabu uwateekanga umu wene wa ku katutu. Nanti icakuti kasema Mikaya wamucelwile, Yeosafati wazwilizye Aabu ukulwisya aina Asilya. Lino yaile uku ulwi, kwasiile sile panono ukuti Yeosafati akomwe umu nkondo.  Lyene waswilile uku Yelusalemu. (2 Mila. 18:1-32) Lyene, kasema Yeu wamuzizye ati: ‘Uzye i cisuma ukwazwilizya alwani yakwe Yeova?’—Welengini 2 Milandu 19:1-3.

⁸ Uzye Yeosafati wasambilile kuli vino vyamucitikile? Nanti icakuti watwalilile ukuya umucincile nu kulondesya ukutwalilila ukuzanzya Leza, cikaloleka kwati ataasambilile kuli vino vyacitiike lino waombiile pamwi na Aabu nupya atuuvwilile vino Yeu wamunenyile. Nupya kwene Yeosafati watandike ukuvwana nu muntu muze. Umuntu wino watandike ukuvwana nawe wali u mulwani wakwe Leza, pa nsita ii lyene watandike ukuvwana na mwana Aabu, Aaziya umwene umwipe. Yeosafati na Aaziya yaombiile pamwi ukupanga ivimawato ivizile ivyononwa ukwaula kuti viomviwe umu mulimo uno yavipangiile.—2 Mila. 20:35-37.

9. Uzye ukukwata ivyuza ivipe kungatuletelela uli?

⁹ Ukuwelenga ilyasi lyakwe Yeosafati kulinzile ukutulenga ukuiceeceta nu kulola vino imicitile itu iya vintu yaaya. Tungacita uli vivyo? Kwene, Yeosafati wali umwene musuma. Wacitanga ivisuma nu ‘kutumikila Yeova nu mwenzo onsi.’ (2 Mila. 22:9) Lelo, ukukwata ya cuza aipe kwamuletelile. Iusyini ipinda lii ilyaya muli Baibo ilikati: “Aakapita nu wa mano nawe kwene alakwata amano, lelo aakacina na awelewele, wene alacula.” (Mapi. 13:20, NWT) Limwi tungaezya ukwazwa antu yamwi ukuti yasambilile icumi, nomba ukuombela pamwi na antu asiombela Yeova kungatuletelela. Avino cali na kuli Yeosafati wino yalondanga ukukoma pa mulandu nu kuombela pamwi na Aabu na lino citaalinzile ukucita vivyo.

10. (a) I cani cino tungasambilila kuli Yeosafati ndi tukwelenganya pa kuzana uwa kutwalana nawe? (b) I cani cino tulinzile ukwiusya ndi cakuti twatandika ukulondesya kuya pamwi na ya cuza aipe?

¹⁰ Uzye tungasambililako cani kuli vino vyacitikile Yeosafati? Limwi Umwina Klistu angatandika ukutemwa umuntu umwi aasiombela Yeova, nupya angaelenganya ukuti atangazane uwa kutwalana nawe umuliinge pa Ina Klistu ya cumi. Nanti limwi ya lupwa yangatandika ukupatikizya Umwina Klistu ukutwala nanti ukutwalwa ‘lino kucili insita.’ Nupya yamwi yangatandika ukwelenganya wakwe vino nkazi umwi welenganyanga uwalanzile  ati: “Tukatemwa sana antu yamwi nu kulondesya ukuya pamwi nayo.” Uzye Umwina Klistu angacita uli? Ukwelenganya sana pali vino vyacitikile Yeosafati kungatwazwa sana. Walekanga kuti Leza aliwe amutungulula. (2 Mila. 18:4-6) I cani icacitiike lino Yeosafati watandike ukuya pamwi na Aabu aatatemilwe Yeova? Yeosafati walinzile ukwiusya ukuti Yeova akalola yaayo aakamuombela nu mwenzo onsi. Na ndakai kwene, amanso yakwe Yeova ‘yakalola umu nsi yonsi pyu,’ nupya “akapeela amaka.” (2 Mila. 16:9) Akamanya ivikutucuzya nupya watutemwa cuze. Uzye mwemo mwataila ukuti Yeova angamwazwa ukuzana ukutemwa kwa cumi alino na ya cuza yasuma? Ee angamwazwa!

11, 12. (a) Uzye Hezekiya walangizye uli ivyali umu mwenzo wakwe? (b) U mulandu ci uno Leza ataalesile ukuti ivipe vicitikile Hezekiya?

¹¹ Cintu conga cino tungasambilila kuli Hezekiya, u kulanga ivyaya umu mwenzo witu. Pa nsita imwi, Kaceceta wa myenzo walangiliile ivyali umu mwenzo wakwe Hezekiya. (Welengini 2 Milandu 32:31.) Lino Hezekiya walwile sana, Leza wamupeezile icimanyililo cakuti wali nu kupola, ni cimanyililo cico cali icinzingwa icaswilile icisila. Cikaloleka kwati, umwene wa ku Babiloni watumile inkombe ukuti zikuuzye Hezekiya pa cimanyililo ciico. (2 Yamw. 20:8-13; 2 Mila. 32:24) Pa kusokolola ivyali umu mwenzo wakwe Hezekiya, Yeova ataamunenyile vino walondekwanga kucita lino aina Babiloni izile kuli aliwe. Baibo ikalanga ukuti lino inkombe zizyo ziza, Hezekiya “azilanga ni ng’anda zino wasungilangamo ivyuma.” Vino Hezekiya wacisile vyalangilile ivyali umu mwenzo wakwe.

¹² Baibo itaalanda icalenzile Hezekiya aye ni cilumba umu mwenzo. Uzye ale limwi u kucimvya kuno wacimvizye aina Asilya nanti limwi a pa mulandu wakuti Yeova wamupozizye umu cizungusyo? Uzye ale a pa mulandu wakuti wakweti sana icuma nupya wacindikwe? Pa mulandu wa kuti Hezekiya wizile aya ni cilumba, cikalanga sile ukuti “atataizye apa usuma uno yamucitile.” Caifile sana! Nanti cakuti wapapasile kuli Yeova ukuti wamuombiile nu mwenzo onsi, Hezekiya atazanzizye Yeova pa kasita kaaka. Nomba lino papisile insita, ‘Hezekiya waicefizye,’ fwandi Yeova ataalesile ukuti ivipe vimucitikile pamwi na antu yakwe.—2 Mila. 32:25-27; Masa. 138:6.

13, 14. (a) I cani icingalanga ivili umu mwenzo witu? (b) Uzye tulinzile ukucita uli ndi yamwi yatutaizya?

¹³ Uzye ukuwelenga nu kwelenganya sana api lyasi lyakwe Hezekiya kungatwazwa uli? Iusyini ukuti icilumba cakwe Hezekiya cizile cilolekela ala papita sile akasita kanono ukufuma pano Yeova wacimvizye Senakalibu alino nu kumupozya umu cizungusyo uku ndwala iipisye. Fwandi naswe ndi cakuti ivintu vimwi ivisuma vyatucitikila nanti ndi yamwi yatutaizya, vino tukacita vingalanga ivili umu mwenzo. Limwi umwina angaombesya nu kupekanya ningo ilyasi lya kulanda uku yantu aingi. Aingi yangamutaizya api lyasi lino walanda. Uzye angacita uli ndi caya vivyo?

¹⁴ Ndi yatutaizya, cikazipa ukuomvya amazwi yano Yesu walanzile akuti: “Lino mwati mucita vyonsi vino mwati munenwa kucita, mulande muti, ‘Sweswe aomvi sile nupya twati tucita vino tulinzile kucita.’” (Luka 17:10) Pa napo tungasambilila kuli vino vyacitikiile Hezekiya. Icilumba cino wakweti calolike, pano “atataizye apa usuma uno yamucitile.” Ukwelenganya sana pali vino Leza watucitila kulatwazwa ukukanaya ni myelenganyizizye ino Yeova wapata. Tulinzile ukulanda pa visuma vino Yeova watucitila nu kumutaizya. Wapeela antu yakwe Amalembelo nu mupasi wa muzilo pakuti yaomba ningo.

15, 16. U mulandu ci uno Leza ataacingilile Yosiya?

¹⁵ Icakusyalikizya, u kucelula ci kuno tungasambililako uku Mwene musuma Yosiya? Elenganyini pali cino calenzile kuti acimviwe nu kufwa. (Welengini 2 Milandu 35:20-22.) Yosiya ‘waile umukulwa’ nu Mwene Neko uwa ku Eguputo, nanti icakuti umwene wiya walanzile ukuti atiizile umu kulwa naliwe. Baibo ikati amazwi yakwe Neko ‘yaafumile kuli Leza.’ U mulandu ci fwandi uno Yosiya wayilile uku kulwa na Neko? Baibo itaalanda.

¹⁶ Nomba, uzye Yosiya wali nu kumanya uli ukuti amazwi yakwe Neko yafumile kuli Yeova? Kwene, nga uzizye Yelemiya, uwali pali ya kasema ya cisinka. (2 Mila. 35:23, 25) Nomba kutaaya icikalanga ukuti wacisile vivyo. Nupya, Neko wayanga uku Kalikemisyi umu kulwa na amu ng’anda yuze, atayile umu kulwa na amu Yelusalemu. Nupya, izina lyakwe Leza litaasalwilwe foo, pano Neko atalanzile ivipe pali Yeova na pa yantu yakwe. Fwandi Yosiya ataapingwilepo ningo ukuya umu kulwa na Neko. Uzye itulola vino tungasambililako? Ndi twaya ni ntazi, tulinzile ukwelenganya pali vino vingazanzya Yeova lino tutali tucitepo vimwi.

17. Ndi twaya ni ntazi, uzye tungacita uli pakuti tutaluvyanya wakwe vino Yosiya waluvyanyizye?

¹⁷ Ndi kwaya intazi imwi, tulinzile ukwelenganya pa visinte vya muli Baibo nu kuviomvya umu nzila isuma. Insita zimwi, limwi tunguzyako na ya eluda. Limwi tungatala twelenganye pali vino twamanya mpiti nu kulondelezya ivyeo umu mpapulo zitu. Limwi kungaya ivisinte na vyuze ivya muli Baibo vino tulinzile ukwelenganyapo, vino eluda umwi angatwazwa ukuvwikisya. Elenganyini pali cii, nkazi watamanya ukuti alinzile ukuomba umulimo wa kusimikila ilandwe lisuma. (Mili. 4:20) Nomba, nga ndi cakuti wapekanya ukuti akaye umu mulimo uwanda umwi, nomba iya asi Nte akulonda kuti ataya umu kusimikila. Iya wamunena ukuti patipalengela sana pano yakwatiile akasita kakuya pamwi, nupya akulonda kuti yaombele vimwi capamwi. Limwi nkazi wiyo angelenganya pa Malembelo yamwi, wakwe yano yakalanda pa kuvwila Leza alino na pi sunde lya kupanga asambi. (Mate. 28:19, 20; Mili. 5:29) Nomba alinzile nu kwelenganya pali vino umuci alinzile ukutontela iya nu kukana umilila sile pali vino akwelenganya. (Efes. 5:22-24; Filipi 4:5) Uzye iya akamulesya lyonsi ukuya umu mulimo wa kusimikila, nanti uzye akumulenga sile ukuti aciteko vintu vyuze uwanda kwene uwa onga sile? Tulinzile ukuomba ningo lino tukulonda ukucita ukulonda kwakwe Leza nu kwezya na maka ukuya na kampingu musuma.

18. Uzye ivyeo ivikalanda pa ene 4 yano itulandapo umu cipande cii vingatwazwa uli?

¹⁸ Pa mulandu wa kukana malilika, naswe apa nsita zimwi tungaluvyanya wakwe vino aene 4 yano itulandapo yaluvyanyizye. Limwi (1) tungataila amano ya untunze ukwaula nu kwiluka, (2) ukutandana icuza na antu aipe, (3) ukuya ni cilumba, nanti (4) ukupingula pali vimwi ukwaula ukwelenganyapo ndi cakuti vingazanzya Leza. Fwandi Yeova waya sana nu luse pano akalola ivisuma muli sweswe, wakwe vino waweni ivisuma umu ene yaaya 4! Nupya Yeova akalola vino twamutemwa na vino tukalondesya ukutwalilila ukumuombela. Fwandi watupeela ivyeo vya kutucelula pa yantu aaliko mpiti pakuti angatwazwa ukukanaponela umu kuluvyanya. Acino lekini twaelenganya pa malyasi yaa amuli Baibo nu kutaizya ukuti Yeova watupeela ivyeo vii ivya kutwazwa!