Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Onde tayɛkɛ etema aso l’akambo wakafundama?

Onde tayɛkɛ etema aso l’akambo wakafundama?

“Akambo asɔ . . . wakafundama dia tɔhɛmɔla sho wanɛ wele komelo ya akongɛ w’akambo yamboya.”—1 KƆR. 10:11.

ESAMBO: 11, 61

1, 2. Lande na kayangaso nsɛdingola bɛnyɛlɔ dia nkumi ya dikanga nyɛi ya Juda?

NAKA wɛ ambɛna onto ɔmɔtshi ambɔsɛlɔ ndo ambɔkɔ lo mboka kɛmɔtshi, ondo wɛ ayonga la yewo etena katayakɛndakɛnda lo mboka kakɔ. Woho akɔ waamɛ mbele, lo nsɛdingola munga yakasale anto akina lo nsɛnɔ yawɔ, sho koka mbewɔ dia nsala munga yakɔ yaamɛ. Ɛnyɛlɔ, sho koka nkondja wetshelo oma lo munga y’anto wɔtɛkɛtami lo Bible.

2 Nkumi ya dikanga nyɛi yakateke dikambo diawɔ lo sawo dietshi, wakakambɛ Jehowa l’otema ɔtɔi. Koko vɔ wakasale munga ya weke. Akambo wakahomana la wɔ wakafundama lo Bible l’oyango wa sho nkana yimba la wɔ ndo nkondja wetshelo w’ohomba. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakaakomɛ ndo ngande wakokaso mbewɔ dia nsala munga yakɔ yaamɛ yakawasale?—Adia Rɔmɔ 15:4.

NJAƐKƐ LO LOMBA L’ANTO KONYAKA LO MPOKOSO

3-5. a) Kaanga mbaki otema wa Asa tshɛ le Jehowa, munga kakɔna kakandasale? b) Lande na kakakoke Asa ndjaɛkɛ le anto etena kakandalɔshaka Baasha?

3 Ntondotondo, nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Asa. Nde akayaɛkɛ le Jehowa etena kakaye miliyɔ ɔtɔi k’ase Etiyɔpiya dia ndjɔlɔsha Juda. Koko, nde kondjaɛkɛ le Jehowa etena kakandalɔsha Baasha, nkumekanga k’Isariyɛlɛ. Asa akalange nshimba Baasha dia nkokɛ Rama, osomba ɔmɔtshi w’ohomba efula wa l’Isariyɛlɛ waki suke la olelo wa diolelo dia Juda. (2 Ɛk. 16:1-3) Asa akɛnyi di’ayonga dimɛna mbisha nkumekanga ka Suriya etshimba dia nde ndjookimanyiya. Etena kakalɔsha ase Suriya esomba w’Isariyɛlɛ, ‘mbala kakɔ ɔtɔi Baasha akatshike mbika Rama ndo akatshike olimu ande.’ (2 Ɛk. 16:5) L’etatelo, Asa akakoke mfɔnya dia nde akɔshi yɛdikɔ ya dimɛna!

4 Ko ngande wakayaoke Jehowa? Jehowa kɔngɛnangɛna lo woho waki Asa kondjaɛkɛ le nde ndo nde akatome omvutshi Hanani dia ndjongola Asa. (Adia 2 Ɛkɔndɔ 16:7-9.) Hanani akatɛ Asa ate: “Oma ko kakianɛ, wɛ ayoyalaka la ata.” Asa akayɔsa osomba wa Rama, koko polo l’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande, nde l’anto ande wakahombe ndɔsha ata efula.

5 Lo sawo dietshi, takeke dia Jehowa akangɛnangɛna Asa. Kaanga mbaki Asa komonga kokele, Nzambi akɛnyi di’otema wa Asa waki tshɛ le nde. (1 Ku. 15:14) Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, etena kakɔshi Asa yɛdikɔ ya kɔlɔ, nde kokoka mbewɔ etombelo w’oma lɔkɔ. Lande na kakandayaɛkɛ le nde ndaamɛ ndo le anto akina, koko aha le Jehowa? Ondo Asa akafɔnya dia nde akakoke nkamba la toho ta lomba ta asɔlayi dia mbidja otshumba lo ta. Kana nde akakoke mpokamɛ alako wa kɔlɔ w’oma le anto akina.

6. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo munga ka Asa? Sha ɛnyɛlɔ.

6 Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo munga ka Asa? L’oseka dikambo tshɛ, sho pombaka ndjaɛkɛ le Jehowa koko aha l’ekanelo kaso hita. Sho pombaka mbɔlɔmba ekimanyielo oyadi ekakanu aso wekɔ wa totshitshɛ kana wa weke. Ekɔ dimɛna sho nkana yimba lo dimbola nɛ: Onde lo tena dimɔtshi sho ndjaɛkɛka le so shoamɛ lo mpemba nkandola okakatanu ɔmɔtshi lo yoho yafɔnyaso ɔnɛ yɔ mboleki dimɛna? Kana onde sho sɛdingolaka ntondo kɛnɛ kata Bible ndo oma laasɔ, ko nkamba l’akambo akɔ dia nkandola ekakatanu aso? Ɛnyɛlɔ, ohɔsa dia nkumbo kayɛ wambokodjɛ wekamu dia ntshɔ lo losanganya la l’etshumanelo kana la woke. Onde wɛ ayɔlɔmba Jehowa dia nde kokimanyiya dia mbeya kɛnɛ kakokayɛ nsala lo dikambo sɔ? Kana mbeyaka monga l’ɔkɔngɔ wa wɛ monga edja efula hakondja olimu l’ekomelo wɛ ambɛna onto ɔmɔtshi lalanga kodja l’olimu. Onde wɛ ayowotɛ dia wɛ ekɔ la nsangaya yahombayɛ mbɔtɔka lomingu tshɛ, kaanga mbakoka dui sɔ kohandjiya olimu akɔ? Oyadi okakatanu akɔna wakoka monga la so, sho pombaka mbohɔ dako di’omembi w’esambo nɛ: “Kimɔ mboka kayɛ le Jehowa; yaɛkɛ le nde, ko nde ayosala akambo lo wahɔ ayɛ.”—Os. 37:5.

KAKƆNA KAKOKA NTOMBA NAKA SHO NSƆNA ANGƐNYI WA KƆLƆ?

7, 8. Munga yakɔna yakasale Jɛhɔshafata ndo etombelo akɔna waki la dui sɔ? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

7 Nyɛsɔ kakianɛ tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Jɛhɔshafata y’ɔnaki Asa. Nde aki la waonga efula w’amɛna wakangɛnangɛnaka Jehowa. Ndo l’etena kakandayaɛkɛ le Jehowa, nde akasale akambo efula w’amɛna. Koko nde la wɔ akɔshi tɛdikɔ tɔmɔtshi ta kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, nde akakongɛ di’ɔnande ntshuka ɔna womoto la Ahaba nkumekanga ka kɔlɔ. L’ɔkɔngɔ diko, Jɛhɔshafata akayongaka kaamɛ la Ahaba dia ndɔsha ase Suriya kaanga mbakɔɔhɛmɔla omvutshi Mika diaha nde nsala dui sɔ. Lo ta diakɔ, ase Suriya wakalɔsha Jɛhɔshafata ndo wakalange mbodiaka. (2 Ɛk. 18:1-32) Etena kakandakalola la Jɛrusalɛma, omvutshi Jehu akawombola ate: “Onde kanga kɔlɔ koyokimanyiya, ndo wanɛ wahetsha Jehowa kahombayɛ mboka ngandji?”—Adia 2 Ɛkɔndɔ 19:1-3.

8 Onde Jɛhoshafata akakondja wetshelo oma lo kɛnɛ kakokomɛ ndo oma lo ɔhɛmwɛlɔ w’omvutshi? Lonyangu ko, nde kokondja wetshelo. Kaanga mbakandatetemalaka mboka Jehowa ngandji ndo mbakandalange mbɔngɛnyangɛnya, Jɛhɔshafata akayongaka nto ɔngɛnyi wa pami kaki konangaka ntɛmɔla Jehowa. Pami kakɔ ko, nkumekanga Ahaziya ɔna Ahaba. Jɛhɔshafata nde la Ahaziya wakasale masuwa kaamɛ. Koko masuwa akɔ wakalana la ntondo ka vɔ nkamba la wɔ.—2 Ɛk. 20:35-37.

9. Kakɔna kakoka ntomba naka sho nsɔna angɛnyi wa kɔlɔ?

9 Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakakomɛ Jɛhɔshafata? Jɛhɔshafata akasale kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ ndo “akayange Jehowa la otema ande tshɛ.” (2 Ɛk. 22:9) Koko nde akasɔnɛ dia mbetsha wenya kaamɛ l’anto waki konangaka Jehowa ndo dui sɔ diakawela ekakatanu wa weke lo lɔsɛnɔ lande. Lo mɛtɛ, nde akahande nyɔi. Tohɔ yokedi ya lo Bible nyɛ: “Ɔnɛ latɛngɔlaka kaamɛ la akanga wa lomba ayonga kanga lomba, koko ɔnɛ lekesanɛ la akanga wa dinginya ayokomɛ lo kɔlɔ.” (Tok. 13:20) Sho nangaka mbutɛ anto akina awui wendana la Jehowa. Koko, ayonga waale dia monga angɛnyi wa ma ma l’anto wahalange mbokambɛ.

10. a) Naka tekɔ lo nanga tshukana, wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma le Jɛhɔshafata? b) Kakɔna kahombaso mbohɔka?

10 Ɛnyɛlɔ, naka tekɔ lo nanga ntshukana, wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma le Jɛhɔshafata? Ondo sho koka monga la nsaki ya wolo otsha le onto ɔmɔtshi lahoke Jehowa ngandji. Sho mbeyaka mfɔnya dia hatotokondja onto la ntshukana la nde l’atei w’ekambi waki Nzambi. Kana owotɔ aso ɔmɔtshi mbeyaka ntetemala totɛ dia sho pombaka ntshukana la ntondo ka sho monga opalanga amboleka. Ekɔ mɛtɛ dia Jehowa akatotonge l’ohomba wa nanga ndo nangema. Ko, naka hatotanyi onto l’ɔlɔlɔ la tshukana la nde, ahombaso nsala? Dui dimɔtshi diakoka tokimanyiya ele nkana yimba lo kɛnɛ kakakomɛ Jɛhɔshafata. Mbala la mbala, nde akalɔmbaka Jehowa dia mbɔlɔmbɔla. (2 Ɛk. 18:4-6) Koko, etena kakandonge ɔngɛnyi w’Ahaba laki konangaka Jehowa, Jɛhɔshafata akanya yimba lo ɔhɛmwɛlɔ wa Jehowa. Jɛhɔshafata akahombe mbohɔ dia “washo wa Jehowa watendaka lo nkɛtɛ dia mɛnya wolo ande lo wahɔ wa wanɛ wele etema awɔ tshɛ wekɔ le nde.” (2 Ɛk. 16:9) Sho la wɔ pombaka mbohɔka dia Jehowa nangaka tokimanyiya. Nde mbeyaka akambo wele la so ndo nde tolangaka. Onde wɛ mbetawɔka dia Nzambi ayokokotshɛ ehomba ayɛ wa longandji ndo wa nkondja olonganyi? Onga l’eshikelo dia l’etena kɛmɔtshi, nde ayokokotshɛ!

Tatɔtɔnganɛke l’onto lahatɛmɔla Jehowa (Enda odingɔ 10)

TATETAWƆKE DI’ETEMA ASO MONGA LA OTAKO

11, 12. a) Kakɔna kakasale Hɛzɛkiya kakɛnya kɛnɛ kaki l’otema ande? b) Lande na kakadimanyiya Jehowa Hɛzɛkiya?

11 Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma le Hɛzɛkiya? Jehowa akakimanyiya Hɛzɛkiya dia mɛna kɛnɛ kaki mɛtɛ lo otema ande. (Adia 2 Ɛkɔndɔ 32:31.) Etena kaki Hɛzɛkiya baka la hemɔ, Nzambi akawotɛ dia nde ayɔkɔnɔ ndo akawosha djembetelo dia mboshikikɛ. Jehowa akasale dia dɛdi nkalola ɛkɔngɔkɔngɔ atako dikumi. L’ɔkɔngɔ diko, mɛnamaka di’ewandji w’ase Babilɔna wakalange mbeya akambo efula wendana la djembetelo shɔ ndo vɔ wakatome anto oya le Hɛzɛkiya dia ndjowombola dikambo diakɔ. (2 Ku. 20:8-13; 2 Ɛk. 32:24) Jehowa kombutɛ Hɛzɛkiya kɛnɛ kakandahombe mbasalɛ. Bible mbutaka dia Jehowa “akootshike ndamɛ” dia mɛna kɛnɛ kakandahombe nsala. Hɛzɛkiya akɛnya apami w’oma la Babilɔna diangɔ dia nɛmɔ tshɛ diaki la nde. Dui sɔ diakɛnya kɛnɛ kaki l’otema wa Hɛzɛkiya. Lo yoho yakɔna?

12 Lonyangu ko, Hɛzɛkiya akayonga l’otako. Etombelo waki la dui sɔ ele, nde “kokadimola la lowando tshɛ lo ɔlɔlɔ wakawoosalɛ.” Bible hate lande na kakatshikitana dionga diande. Ondo aki l’ɔtɛ wa otshumba wakandadje ase Asuriya kana l’ɔtɛ wakɔɔkɔnɔla Jehowa. Kana ondo l’ɔtɛ wakandayonga kanga ɔngɔnyi ndo onto la lokumu. Kaanga mbakakambɛ Hɛzɛkiya Jehowa l’otema ɔtɔi, l’etena kɛmɔtshi nde akonge l’otako ndo Jehowa kɔngɛnangɛna. Koko l’ɔkɔngɔ diko, “Hɛzɛkiya akayakitshakitsha,” ndo Nzambi akoodimanyiya.—2 Ɛk. 32:25-27; Os. 138:6.

13, 14. a) Dikambo diakɔna diakoka mɛnya kɛnɛ kele l’otema aso? b) Kakɔna kahombaso nsala etena katotombola anto akina?

13 Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma le Hɛzɛkiya ndo munga kakandasale? Tohɔ dia Hɛzɛkiya akayosala akambo l’otako tshɛ yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa Jehowa mbokimanyiya dia nde nɛndja ase Asuriya ndo mbɔkɔnɔla lo hemɔ kande. ko, etena katokomɛ akambo amɔtshi w’amɛna kana katotombola anto akina, kɔkɔna kayotosala? Yoho yasalaso akambo koka mɛnya kɛnɛ kele l’otema aso. Ɛnyɛlɔ, ɔnangɛso ɔmɔtshi mbeyaka nsala la wolo dia nɔngɔsɔla sawo dimɔtshi ndo disha la ntondo ka leemba l’anto. Anto efula wowotombola lo kɛnɛ kakandasadi. Ngande wayondosala la lotombo lɔsɔ?

14 Mbala tshɛ, sho pombaka mbohɔ kɛnɛ kakate Yeso ate: “Lam’ayonyosala akambo tshɛ wakawanyotɛ dia nsala, kanyote nyate: ‘Ase olimu w’anyanya mbeso. Takasadi kɛnɛ kakatahombi nsala.’” (Luka 17:10) Tohɔ di’etena kakonge Hɛzɛkiya l’otako, nde komonga la lowando lo woho wakookimanyiya Jehowa. Ɔnkɔnɛ, etena katotombola anto akina l’ɔtɛ wa sawo diakatasha, kakɔna kakoka tokimanyiya dia monga l’okitshakitsha? Sho koka nkana yimba lo kɛnɛ kakatosalɛ Jehowa. Ndo sho koka ntɛkɛta akambo wendana la nde ndo woho wakandatokimanyiya. Kɛnɛ koleki tshɛ ele, nde mbakatosha Bible ndo nyuma kande k’ekila dia sho monga l’akoka wa mbisha sawo diakɔ.

TETAWƆ DIA JEHOWA TƆLƆMBƆLA ETENA KƆSASO TƐDIKƆ

15, 16. Kakɔna kakasale Jɔsiya kakookonya lo nyɔi?

15 L’ekomelo, wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma le Jɔsiya? Kaanga mbaki Jɔsiya nkumekanga ka dimɛna, nde akasale munga kakayookonya lo nyɔi. (Adia 2 Ɛkɔndɔ 35:20-22.) Kakɔna kakatombe? Jɔsiya akatatɛ ndɔsha Neko nkumekanga k’Edjibito kaanga mbakinde komonga l’ɔkɔkɔ wa nsala dui sɔ. Lo mɛtɛ, Neko ndaamɛ akatɛ Jɔsiya dia nde halange ndɔ la nde. Bible mbutaka di’ɛtɛkɛta wa Neko waki “oma l’onyɔ wa Nzambi.” Koko Jɔsiya akatshu lo ta ko akatodiakema. Ko lande na kakandalɔsha Neko? Bible hate.

16 Jɔsiya akahombe mbeya dia kana kɛnɛ kakate Neko kaki mɛtɛ oma le Jehowa. Lo ngande? Nde akakoke mimbola Jɛrɛmiya laki omvutshi wa Jehowa. (2 Ɛk. 35:23, 25) Ndo nto, Jɔsiya akahombe nsɛdingola awui waketaka. Neko akatatshɔka la Karakɛmishɛ dia tɔlɔsha wodja okina, koko aha Jɛrusalɛma. Ndo Neko kopemba ntɛnga Jehowa kana ekambi ande. Jɔsiya kokana yimba la yambalo tshɛ lo akambo asɔ la ntondo ka nde mbɔsa yɛdikɔ. Wetshelo akɔna wakondjaso? Etena keso l’okakatanu ndo kalangaso mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi, sho pombaka nsɛdingola ntondo kɛnɛ kalanga Jehowa dia sho nsala.

17. Etena keso l’ekakatanu, ngande wakokaso mbewɔ nsala munga kele oko kɛnɛ kakasale Jɔsiya?

17 Etena kalangaso mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi, ntondotondo sho pombaka nkanyiya atɔndɔ wa lo Bible wakoka tɔlɔmbɔla ndo woho wakokaso nkamba la wɔ. Lo tena dimɔtshi, mbeyaka monga ohomba nsala eyangelo lo ekanda aso kana nɔmba ekumanyi kɛmɔtshi dako. Nde koka tokimanyiya dia nkana yimba l’atɔndɔ akina wa lo Bible. Ohokanyiya dikambo nɛ: Kadiyɛso kɛmɔtshi ntshukana l’onto lele bu Ɔmɛnyi wa Jehowa. Nde ambokongɛ dia ntomba l’esambishelo lushi lɔmɔtshi shikaa. (Ets. 4:20) Koko lushi lakɔ, omɛnde halange nde ntshɔ tosambisha. Omɛnde ambowotɛ dia aya edja kahawaleke mbetsha wenya kaamɛ ndo ate nde nangaka ntshɔ la nde dihole dimɔtshi. Ɔnkɔnɛ kadiyɛso ambɔsɛdingola avɛsa wa lo Bible wakoka mbokimanyiya dia mbɔsa yɛdikɔ ya lomba. Nde mbeyaka dia nde pombaka nkitanyiya Nzambi ndo dia Yeso akatodjangɛ dia mbetɛ anto ambeki. (Mat. 28:19, 20; Ets. 5:29) Koko nde mbohɔka nto dia wadi pombaka ndjakitshakitsha l’ɛse k’omɛnde ndo dia ekambi waki Nzambi pombaka monga l’ekanelo k’ɔlɔlɔ. (Ɛf. 5:22-24; Flpɛ. 4:5) Onde omɛnde ekɔ lo mpemba mboshimba dia tosambisha kana nde nangaka paka dia mbetsha la nde wenya lushi lɔsɔ? Oko weso ekambi wa Jehowa, sho nangaka mbɔsa tɛdikɔ l’ekanelo k’ɔlɔlɔ ndo tangɛnyangɛnya Nzambi.

TOTETEMALE KAMBƐ JEHOWA L’OTEMA ƆTƆI KO TAYONGA L’ƆNGƐNƆNGƐNƆ

18. Wetshelo akɔna wakokayɛ nkondja lo nkana yimba la bɛnyɛlɔ dia nkumi ya dikanga nyɛi ya Juda shɔ?

18 Lo tena dimɔtshi, sho lawɔ mbeyaka nsala munga mɔtshi yakasale nkumi ya dikanga nyɛi shɔ ya la Juda. Sho kokaka 1) ndjaɛkɛ lo ekanelo kaso hita, 2) nsɔna angɛnyi wa kɔlɔ, 3) monga la dionga di’otako, kana 4) mbɔsa tɛdikɔ aha la tasɛdingodi kɛnɛ kalanga Nzambi. Kaanga mbediɔ ngasɔ, ɔsɔ bu ɔkɔkɔ wa sho ndjaoka dia hatokokaki ngɛnyangɛnya Jehowa pondjo. Nde mɛnaka kɛnɛ kele dimɛna le so paka oko wakandɛnyi kɛnɛ kaki dimɛna le nkumi ya dikanga nyɛi shɔ. Jehowa mɛnaka nto polo lo yɛdikɔ yakɔna yoolangaso ndo yalangaso mbokambɛ. Ɔnkɔnɛ, nde akatosha bɛnyɛlɔ diakoka tokimanyiya dia mbewɔ nsala munga ya weke. Nyɛsɔ tokanake yimba l’ɛkɔndɔ wa lo Bible ɛsɔ ndo tonge la lowando le Jehowa lo woho wakandatoshawɔ!