1, 2. Ntchifukwa wuli tikhumbika kukambisana vo mafumu nganayi nga Yuda nganguchita?

YERUZGIYANI kuti mutenda ndipu muwona munthu wateremuka ndi kuwa pasi. Asani namwi mutenda munthowa yeniyo, kumbi muyendengi mwakuphwere cha? Kuŵanaŵaniya vo anyaki akunangisapu, kungatiwovya kuti tileki kuchita vo yiwu anguchita. Venivi vingachitika so asani titeŵete Chiuta. Tingasambirapu fundu zakovya pa vo anyaki akunangisa, kusazgapu wo nkhani zawu zikulembeka m’Bayibolu.

² Mafumu nganayi nga Yuda ngo tikukambisana munkhani yaluta, nganguteŵete Yehova ndi mtima wosi. Kweni penga vinthu vinyaki vo ngangunangisa. Kumbi tingasambiranji pa vo nganguchita, nanga tingachita wuli kuti tileki kuchita vo nganguchita? Asani tiŵanaŵaniya vo mafumu yanga nganguchita, tiyanduwengi ndi vinthu vo vikulembeka kali kuti vitisambizi.—Ŵerengani Ŵaroma 15:4.

3-5. (a) Chinanga kuti Asa wateŵetiyanga Yehova ndi mtima wosi, kumbi wangukumana ndi suzgu wuli? (b) Ntchifukwa wuli Asa wanguthemba ŵanthu pa nyengu yo Basha wakhumbanga kuyukiya Yuda?

³ Chakwamba, tiyeni tikambisani za ku Asa ndipu tiwoni mo Mazu ngaku Chiuta ngangatiwovye pa umoyu widu. Asa wangugomeza  Yehova pa nyengu yo asilikali 1 miliyoni a ku Etiopia anguyukiya Yuda. Kweni wangugomeza Yehova cha pa nyengu yo Basha, fumu ya Yisraele yingwamba kuzenga tawuni ya Rama yo yenga mphaka ya chigaŵa cho Asa walamuliyanga. (2 Mik. 16:1-3) Asa wanguthemba zeru zaki ndipu wangupereka vinyeda kwaku Benihadadi fumu ya Asiriya kuti yiyukiyi Basha. Kumbi vo Asa wanguchita vingumuyende umampha? Bayibolu likamba kuti: “Basha wati wavwa venivi, wanguleka mwaliŵi kuzenga Rama ndipu wanguleka ntchitu yaki.” (2 Mik. 16:5) Pakwamba vinguwoneka nge kuti nthowa yo Asa wangugwirisiya ntchitu yenga yamampha.

⁴ Kumbi Yehova wanguviwona wuli vo Asa wanguchita? Iyu wangutuma mchimi Hanani, kuti wakachenyi Asa chifukwa chakuti wanguleka kumugomeza. (Ŵerengani 2 Mikoka 16:7-9.) Hanani wangukambiya Asa kuti: “Kwambiya sonu mpaka munthazi, ŵanthu akachitanga nawi nkhondu.” Chinanga kuti Basha wangulondeka tawuni ya Rama, ŵanthu ayukiyanga mbwenu Asa ndi ŵanthu ŵaki pa nyengu yosi yo wangulamuliya.

⁵ Nge mo tinguwone munkhani yaluta, Chiuta wangusanda mtima waku Asa ndipu wanguwona kuti wamuteŵetiyanga ndi mtima wosi. (1 Ŵakar. 15:14) Chiuta wawonanga kuti Asa wenga wakujipereka kwaku iyu ndipu wafiskanga vo wakhumbanga. Chinanga kuti venga viyo, watingi wakumanengi mbwenu ndi masuzgu chifukwa chakusankha vinthu mwambula kuŵanaŵana umampha. Pa nyengu yo Asa walimbananga ndi Basha, ntchinthu wuli chinguchitisa kuti wajithembi ndipuso wathembi Benihadadi m’malu mwakuthemba Yehova? Kumbi wanguŵanaŵana kuti kukoliyana ndi Asiriya ndipuso kuja ndi asilikali anandi ndiku kwatingi kuchitisengi kuti waphari nkhondu? Kumbi wanguŵanaŵana viyo chifukwa chakupasika ulongozgi uheni?

6. Kumbi tingasambiranji pa vo Asa wangunangisa? Konkhosani vakuyeruzgiyapu.

⁶ Nkhani yaku Asa yingatiwovya kuwona mo tichitiya vinthu pa umoyu widu. Asani takumana ndi masuzgu ngo ngangawoneka kuti palivi cho tingachita, kungaŵa kwambula kusuzga kuziŵa kuti tikhumbika kuthemba Yehova. Nanga tichita wuli asani tikhumba kumalana ndi masuzgu ngamanangamana ngo tikumana nangu pa umoyu? Kumbi tiŵanaŵana nge mo ŵanthu aŵanaŵaniya ndi kwamba kwesa kungamalisa tija? Pamwenga tiŵanaŵaniya fundu za m’Bayibolu ndi kuzigwirisiya ntchitu kuti zitiwovyi? Asani tichita viyo, tilongo kuti tigomeza Yehova kuti ndiyu wangamalisa masuzgu ngidu. Mwakuyeruzgiyapu, nyengu zinyaki ŵanthu a mubanja linu angakunyozani chifukwa chakuti muluta ku maunganu nga mpingu pamwenga ngadera. Mungapempha Yehova kuti wakulongozgeni kweniso wakuwovyeni kuziŵa vo mungachita pa nkhani yo. Vingachitika kuti akukutuzgani ntchitu ndipu musuzgika kuti musaniyi yinyaki. Asani munthu munyaki wakhumba kukulembani ntchitu, kumbi mungamukambiya kuti mwazamukhumbika kuwungana sabata yeyosi? Kaya tingakumana ndi suzgu wuli, tingachita umampha kukumbuka vo munthu munyaki yo wangulembaku sumu wangukamba. Iyu wanguti: “Ponyiyani Yehova masuzgu nginu ndipu iyu wakuwovyeningi. Wazomerezengi cha kuti munthu murunji wawi.”—Sumu 55:22.

7, 8. Kumbi Yehosafati wangunangisanji, nanga ndi vinthu wuli vo vinguchitika? (Wonani chithuzi cho che papeji 23.)

⁷ Sonu tiyeni tikambisani zaku Yehosafati, mwana waku Asa. Iyu wenga ndi mijalidu yinandi yamampha. Yehosafati wanguchita vinthu vinandi vamampha chifukwa chakuti wathembanga Chiuta. Chinanga kuti venga viyo, nyengu yinyaki wanguchita vinthu mwambula kuŵanaŵana umampha. Mwakuyeruzgiyapu, mwana waki munthurumi wanguto mwana wa ku Ahabu yo wenga fumu yiheni ya ufumu wakunkhondi. Kusazgiyapu yapa, Yehosafati wangukoliyana ndi Ahabu kuti akapumani ndi Asiriya chinanga kuti mchimi  Mikaya wangumutcheŵesa. Pa nkhondu yo, Yehosafati wanguja kamanavi kubayika. Pavuli paki wanguwere ku Yerusalemu. (2 Mik. 18:1-32) Chifukwa cha vo Yehosafati wanguchita, Yehu wangumukambiya kuti: “Kumbi utenere kovya ŵanthu aheni ndipuso kumbi utenere kwanja ŵanthu wo atinkha Yehova?”—Ŵerengani 2 Mikoka 19:1-3.

⁸ Kumbi Yehosafati wangusambirapu kanthu pa vo vingumuchitikiya? Chinanga kuti wakhumbisisanga kukondwesa Chiuta, viwoneka kuti wangusambirapu kanthu cha pa vo vingumuchitikiya ndi Ahabu kweniso pa vo Yehu wangumutcheŵesa. Yehosafati wanguchita chinthu chinyaki chambula zeru. Iyu wangukoliyana ndi Fumu Ahaziya mwana waku Ahabu. Ahaziya wenga fumu yiheni kweniso murwani waku Chiuta. Yehosafati ndi Ahaziya angupanga masitima ngo pavuli paki ngangusweka ndipu angufiska cha vo angungapangiya.—2 Mik. 20:35-37.

9. Kumbi kucheza ndi ŵanthu aheni kungakwaska wuli umoyu widu?

⁹ Kuŵerenga nkhani yaku Yehosafati kungatiwovya kuti tiwoni mo tichitiya vinthu pa umoyu widu. Kumbi tingachita wuli venivi? Tingakamba kuti Yehosafati wenga fumu yamampha. Iyu wachitanga vinthu vamampha ndipu “wangupenja Yehova ndi mtima waki wosi.” (2 Mik. 22:9) Chinanga kuti venga viyo, wangukumana ndi masuzgu chifukwa chakucheza ndi ŵanthu aheni. Kumbukani nthanthi iyi: “Munthu yo watenda ndi wazeru wazamuja wazeru kweni wakuchita vinthu ndi ŵanthu azereza, wazamukumana ndi masuzgu.” (Nthanthi 13:20) Nyengu zinyaki tingayesa kovya ŵanthu wo akhumba kuziŵa uneneska kweni tikhumbika kuphwere. Yehosafati wanguja kamanavi kufwa chifukwa chakukoliyana ndi Ahabu. Mwakuyanana ŵaka, asani titanjana ndi ŵanthu wo ateŵete Yehova cha, tingakumana ndi masuzgu.

10. (a) Pa nkhani yakuto pamwenga kuyirwa, kumbi tingasambiranji kwaku Yehosafati? (b) Kumbi tikhumbika kukumbukanji asani tikhumba kwanjana ndi ŵanthu a mijalidu yiheni?

¹⁰ Kumbi tingasambiranji pa vo vinguchitikiya Yehosafati? Mkhristu wangayamba kukhumba munthurumi pamwenga munthukazi yo ndi Kaboni cha. Iyu wangachita venivi chifukwa chakuŵanaŵana kuti wamusaniyengi cha munthu wakwenere kutorana nayu mumpingu wachikhristu. Pamwenga Mkhristu wangachichizgika ndi abali ŵaki wo mbakaboni cha kuti wato pamwenga wayirwi pakuŵanaŵana kuti ‘wangaswera.’  Kusazgiyapu yapa, anyaki angaŵanaŵana nge muzichi munyaki yo wangukamba kuti: “Taŵanthu tikulengeka kuti tiyanjikengi kweniso tijengi ndi munyidu.” Kumbi Mkhristu watenere kuchitanji? Kuŵanaŵaniya vo vinguchitikiya Yehosafati kungamuwovya. Kanandi, iyu wathembanga Chiuta kuti wamulongozgengi. (2 Mik. 18:4-6) Ntchinthu wuli chinguchitika Yehosafati wati wayamba kukoliyana ndi Ahabu, yo wayanjanga Yehova cha? Yehosafati wakhumbikanga kukumbuka kuti masu ngaku Yehova ngawona ŵanthu wo atimuteŵete ndi mtima wosi. Mu nyengu yidu so, masu ngaki “ngaleresa uku ndi uku pacharu chosi chapasi” ndipu iyu ngwakunozgeka ‘kulongo nthazi zaki’ kuti watiwovyi. (2 Mik. 16:9) Iyu waziŵa mo vinthu viliri pa umoyu widu ndipu watitiyanja. Asani mukhumba munthu wakwenere kutorana nayu, kumbi mugomeza kuti Yehova waziŵa ndipu wakhumba kukuwovyani? Mungakayikanga cha kuti wakuwovyeningi!

11, 12. (a) Kumbi Hezekiya wangulongo wuli vo venga mumtima mwaki? (b) Ntchifukwa wuli Chiuta wanguleka kukwiyiya Hezekiya?

¹¹ Vo tingasambira kwaku Hezekiya vikwaskana ndi mtima. Yehova yo wasanda mitima, nyengu yinyaki wanguvumbuwa vo venga mumtima waku Hezekiya. (Ŵerengani 2 Mikoka 32:31.) Iyu wati watama ukongwa, Chiuta wangumulongo chisimikizgu kuti wachirengi. Chisimikizgu chenichi chenga chithuthuzi cho chinguwere vuli. Viwoneka kuti akaronga aku Babiloni angutuma nthumi kuti zikafumbi za chisimikizgu chenichi. (2 Ŵakar. 20:8-13; 2 Mik. 32:24) Hezekiya wangulongo vo venga mumtima mwaki chifukwa Chiuta ‘wati wamuleka,’ wangulongo nthumi zo “nyumba yaki yosi yakusungiyamu chuma.” Vinthu vambula zeru vo Hezekiya wanguchita, vinguvumbuwa “vosi vo venga mumtima waki.”

¹² Bayibolu lititikambiya cha vo vinguchitisa kuti Hezekiya wajikuzgi. Kumbi chenga chifukwa chakuti wanguthereska Asiriya pamwenga chifukwa chakuti Chiuta wangumuchizga mwakuziziswa? Kumbi chenga chifukwa chakuti wenga ndi “chuma chinandi kweniso unkhankhu”? Mwemosi mo venge, chifukwa chakuti Hezekiya wangujikuzga ‘wangulongo cha kuwonga pa vinthu vamampha vo vingumuchitikiya.’ Venivi venga vakuchitisa chitima ukongwa! Chinanga kuti Hezekiya wanguninizikiya Yehova kuti wangumuteŵete ndi mtima wosi kweni vo wanguchita pa nyengu yinyaki, vingumukondwesa cha Yehova. Pavuli paki, “Hezekiya wangujiyuyuwa” ndipu iyu ndi ŵanthu wo waŵalamuliyanga, Chiuta wanguleka kuŵakwiyiya.—2 Mik. 32:25-27; Sumu 138:6.

13, 14. (a) Kumbi mpha nyengu niyi po Yehova ‘wangatileka kuti tiyeseki’? (b) Kumbi tingachita wuli asani ŵanthu atitiwonga pa vo tachita?

¹³ Kumbi kuŵerenga ndi kuŵanaŵaniya nkhani yaku Hezekiya kungatiwovya wuli? Kumbukani kuti Hezekiya wangwamba kujikuzga pati pajumpha nyengu yimanavi kutuliya po Yehova wanguthereska Senakeribu kweniso wati wachizgika ku nthenda yaki yo watingi wafwengi nayu. Nanga isi? Asani tafiska kuchita chinthu chinyaki chikulu, Yehova ‘wangatileka kuti tiyeseki,’ tilongo vo ve mumtima mwidu. Mwakuyeruzgiyapu, mubali wangayesesa kunozgeke nkhani ndi kuchiyikamba pa gulu la ŵanthu. Anandi angamuwonga chifukwa cha nkhani yo wakamba. Kumbi iyu wangachita wuli?

¹⁴ Asani ŵanthu atitiwonga, tingachita umampha kugwirisiya ntchitu mazu ngaku Yesu ngakuti: “Asani mwachita vosi vo akukambiyani kuti muchiti, mukambengi kuti: ‘Te akapolu ambula ntchitu. Vo tachita ndivu takhumbikanga kuchita.’” (Luka 17:10) Tingasambirapu so kanthu pa vo Hezekiya wanguchita. Iyu wangulongo jalidu lakujikuzga chifukwa ‘wanguwonga cha vinthu vamampha vo Chiuta wangumuchitiya.’ Asani tingaŵanaŵaniya vo Chiuta watichitiya, vitiwovyengi kuti tileki kuja ndi mijalidu yo Yehova watinkhana nayu. Tingalongo kuti titimuwonga Yehova mwa vakukamba vidu. Iyu wakutipasa Bayibolu ndi mzimu waki kuti vitiwovyi.

15, 16. Ntchifukwa wuli Josiya wangufwa, nanga Chiuta wangulekiyanji kumuvikiriya?

¹⁵ Nanga ntchinthu wuli cho tingasambirapu pa vo vinguchitikiya Fumu yamampha Josiya? Ŵanaŵaniyani vo vinguchitisa kuti waphaliki nkhondu kweniso wafwi. (Ŵerengani 2 Mikoka 35:20-22.) Josiya “wanguluta kuchichita nkhondu” ndi Fumu Neko ya ku Egipiti chinanga kuti yingumukambiya kuti yinguza kuzilimbana ndi iyu cha. Bayibolu likamba kuti vo Neko wangukamba, vingutuliya “mumulomu mwaku Chiuta.” Nanga ntchifukwa wuli Josiya wanguluta mbwenu kuchipumana nayu? Bayibolu likamba cha.

¹⁶ Kumbi Josiya watingi waziŵengi wuli kuti mazu ngo Neko wangukamba ngangutuliya nadi kwaku Yehova? Iyu watingi wafumbengi Yeremiya, yo wenga yumoza mwa achimi akugomezeka. (2 Mik. 35:23, 25) Kweni Bayibolu likambapu cha kuti wanguchita viyo. Neko wakanga ku Karchemishi kuchichita nkhondu ‘ndi mtundu unyaki.’ Iyu walutanga ku Yerusalemu cha. Kusazgiyapu yapa, zina laku Chiuta lakwaskikanga cha chifukwa Neko wanyozanga Yehova cha pamwenga ŵanthu ŵaki. Mwaviyo, Josiya wanguŵanaŵana umampha cha kuti wachiti nkhondu ndi Neko. Kumbi pe fundu yo tingasambirapu pa nkhani yeniyi ndi kuyigwirisiya ntchitu? Asani takumana ndi suzgu, tingachita umampha kuŵanaŵaniya mo Yehova watiyiwone nkhani yo.

17. Asani takumana ndi suzgu, kumbi tingachita wuli kuti tileki kunangisa nge mo Josiya wanguchitiya?

¹⁷ Asani takumana ndi suzgu, tikhumbika kuŵanaŵaniya fundu za m’Bayibolu zo zingakwaskana ndi nkhani yo ndi kuzigwirisiya ntchitu mu nthowa yakwenere. Pangaŵa nkhani zinyaki zo tingakhumbika kufumba ŵara kuti atiwovyi. Tingayamba dankha kuŵanaŵaniya vinthu vo tiziŵa kali pa nkhani yo ndipuso kufufuza mumabuku ngidu. Kweni pangaŵa so fundu zinyaki za m’Bayibolu zo tingakhumbika kuziŵanaŵaniya zo mura wangatiwovya kuti tizivwisi. Mwakuyeruzgiyapu, muzichi wangaziŵa kuti we ndi udindu wakupharazga uthenga wamampha. (Mac. 4:20) Zuŵa linyaki wangakhumba kuluta kuchipharazga kweni murumu waki yo ndi Kaboni cha, wangamukambiya kuti wangalutanga cha. Munthurumi yo wangakamba kuti pajumpha nyengu kutuliya po anguchitiyapu vinthu limoza. Mwaviyo, wakhumba kuti achiti vinthu vinyaki ŵe limoza. Muzichi yo wangaŵanaŵaniya fundu zakovya zo zisanirika m’Bayibolu nge yakuti, tikhumbika kuvwiya Chiuta ndipuso kusambiza ŵanthu. (Mat. 28:19, 20; Mac. 5:29) Chinanga kuti ve viyo, watenere so kuŵanaŵaniya fundu yakuti munthukazi wakhumbika kujithereska kwa murumu waki kweniso kuchita vinthu mwazeru. (Ŵaef. 5:22-24; Ŵaf. 4:5) Kumbi murumu waki watimukaniziya limu kupharazga pamwenga wakhumba ŵaka kuti achitiyi limoza vinthu vinyaki pa zuŵa lenilo? Tikhumbika kuchita vinthu mwazeru kuti tichiti khumbu laku Chiuta ndipuso kuyesesa kuja ndi njuŵi yamampha.

18. Kumbi tingayanduwa wuli asani tiŵanaŵaniya nkhani za mafumu nganayi zo zakonkhoseka munkhani iyi?

¹⁸ Chifukwa chakuti ndisi akubuda, nyengu zinyaki tingachita chimoza mwa vinthu vo nganguchita mafumu nganayi ngo takambisana. (1) Tingayamba kuthemba zeru za ŵanthu mwambula kuziŵa, (2) tingayamba kucheza ndi ŵanthu a mijalidu yiheni, (3) tingayamba kujikuzga pamwenga (4) tingayamba kusankha vinthu techendaŵanaŵaniyi mo Chiuta watiyiwone nkhani yo. Ntchinthu chakuchiska kuziŵa kuti Yehova wawona vamampha mwaku isi nge mo wanguchitiya ndi mafumu nganayi. Yehova wawona so mo titimuyanjiya ndipuso kuti tikhumbisisa kumuteŵete ndi mtima wosi. Ndichu chifukwa chaki watititcheŵesa mwakugwirisiya ntchitu vinthu vo vinguchitika mu nyengu yakali kuti watiwovyi kuti tingachitanga cha maubudi ngakulungakulu. Mwaviyo, titenere kuŵanaŵaniya nkhani za m’Bayibolu zenizi ndipuso kuwonga Yehova chifukwa chakuti wakuchitisa kuti zilembeki.