Ala o mambo mena me

Ala o ebambu a mongo

“Londise̱ kakane̱ o bolino̱”

“Londise̱ kakane̱ o bolino̱”

“Londise̱ makaki mo̱ngo̱ na Ńasam [Yehova].”​—MYE. 50:14.

MYENGE: 124, 51

1. (a) Nje Mukaisedi Yefta na Hana ba be̱nno̱ mwemba e? (Ombwa duta la bebotedi ba jokwa.) (b) Njika myuedi di malano̱ jalabe̱ o din jokwa e?

A TA NDE mudied’a ngiń’a mulema, mo̱ pe̱ muto nu sibise̱ ńolo. A ta nde mot’a bwemba ńa ngińa, mo̱ pe̱ mut’a makwasi nu sibise̱ ńolo. Ndando na jowe̱ labu la Loba, nje Mukaisedi Yefta na munj’a Elkana Hana ba tano̱ ba be̱ne̱ mwemba e? Mō̱ ńabu te̱ a ta a bola Loba kakane̱, babo̱ babane̱ pe̱ ba ta jemea o londise̱ kakane̱ ba bolino̱ Loba. Be nde byembilan ba bwam ońola bome na bito o nin we̱nge̱ bena ba po̱si o bola Yehova kakane̱. Nde myuedi mō̱ ma mom kana min me ná mi baisabe̱le̱: Nje ye bola la kakane̱ e? Ońola nje bola la Loba kakane̱ di titino̱ lambo la loko e? Njika belēdi Yefta na Hana ba mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

2, 3. (a) Nje ye bola la kakane̱ e? (b) Nje Betiledi be makwalano̱ jombwea bola la Loba kakane̱ e?

2 Bupisane̱ ne̱ni Bibe̱l e bolane̱no̱ yen eyala, kakane̱ nika ńe nde kaka la wame̱ne̱ o bolea Loba. Moto e ná a kakane̱ o bola lambo diwo̱, o bola jabea diwo̱, o bola pat’a ebolo ewo̱, to̱so̱ o kaka mo̱me̱ne̱ na beyia ońola mambo mō̱. Kakane̱ le nde lambo moto a mabolano̱ na jemea lao la wonja, esibe̱ mińakisan. Nde, kakane̱ le nde lambo le bosangi n’eto̱m oboso ba Loba ebanja di kaki moto; le nde eyal’ao a bolino̱​—o kakane̱ ná a me̱nde̱ bola lambo to̱ ke̱m. (Bbot. 14:22, 23; Bon. 6:16, 17) Nje Betiledi be makwalano̱ jombwea mweńa ma bola la Loba kakane̱ e?

3 Mbend’a Mose e ta e kwala ná: “Yete̱na moto a boli Yehova kakane̱, to̱ yete̱na a kan so̱ngo̱ o kaka mo̱me̱ne̱ . . . , a s’angame̱n kwese̱ eyal’ao; a bole kaponda nje e busi o mudumbu mao.” (Mis. 30:2) Ombusa ponda mudī-musangi mu ta mu tute̱le̱ Salomo o tila ná: “O boli te̱ Loba kakane̱, o si suba londise̱ mo̱, ebanja a si do̱lisan ńelemā. Londise̱ kakane̱ o bolino̱!” (Mul. 5:4) Yesu a bamse̱ mweńa ma bola kakane̱ ponda a kwalino̱ ná: “E ta e kwalabe̱ bato ba kwaṅ ná: O si kana so̱ngo̱ a mawo̱ndo̱n, nde londise̱ye̱ Sango so̱ngo̱ ango̱.”​—Mat. 5:33.

4. (a) Mo̱ njika mweńa bola la Loba kakane̱ leno̱ e? (b) Nje di malano̱ jokwa jombwea Yefta na Hana e?

4 E me̱ne̱ne̱ so̱ na bwē ná, bola la Loba kakane̱ le nde lambo la iwiye̱. Mbadi di mano̱ngo̱no̱ kakane̱ di bolino̱ e matapa mulatako masu na Yehova. David a tili ná: “Nja e ná ondea o mudongo ma Yehova e? Nja e ná a te̱me̱ o wum’ao ya bosangi e? Nu nu . . . si mate̱se̱ [mudī ma Yehova, NW.] ońola mawo̱ndo̱n to̱ kana so̱ngo̱ a lobango.” (Mye. 24:3, 4) Njika kakane̱ Yefta na Hana ba bolino̱ e, mo̱ nika e ta lambo di bo̱bi ná ba londise̱ kakane̱ labu e?

BA LONDISE̱ KAKANE̱ BA BOLINO̱ LOBA NA JEMEA

5. Njika kakane̱ Yefta a bolino̱ e, nje pe̱ e bolan e?

5 Yefta a londise̱ na jemea kakane̱ a bolino̱ Loba ke̱ a mala janane̱ Bonaamon, bena ba ta ba takise̱ tumba la Loba. (Bak. 10:7-9) Kana Yefta a tano̱ a be̱ne̱ ńo̱ngi ninde̱ne̱ ńa bebukedi, na mo̱ a kakane̱ ná: “Yete̱na o me̱nde̱ bake̱ Bonaamon o mā mam, ke̱ nu nu me̱nde̱ buse̱ o jo̱mbe̱ la ndabo am o po̱ dongame̱ne̱ mba ke̱ na niwa ka mubuked’a Bonaamon, a mabe̱ nde ńa Yehova.” Nje e bolan e? Bonaamon ba ta ba bukabe̱, mun’a muto ńa ndolo ńa Yefta nde a busi o kasa mo̱ o wa lao la bwemba. Mo̱ nde a ta angame̱n be̱ “ńa Yehova.” (Bak. 11:30-34) Ne̱ni so̱ e tano̱ yangame̱n be̱ na ni ngo̱ndedi e?

6. (a) Mo̱ nika e ta Yefta na mun’ao ńa muto lambo di bo̱bi ná ba londise̱ kakane̱ ba bolino̱ Loba e? (b) Njika so̱ṅtane̱ Ndimbisedi 23:21, 23 na Myenge 15:4 ba mabolano̱ wa jombwea bola la Loba kakane̱ e?

6 Ná a londise̱ kakane̱ la sango, mun’a muto ńa Yefta a ta angame̱n bola longe̱ lao le̱se̱ o bolea Yehova o tempe̱l. Mo̱ Yefta a boli nde kakane̱ esibe̱ mo̱ se̱le̱ dutea e? Ke̱m, ebanja a ta a bia bwambwam ná mun’ao ńa muto nde e ná a be̱ nu nu me̱nde̱ po̱ dongame̱ne̱ mo̱ ke̱ a niwa. To̱ na nika, be bete̱medi be ta ndutu ońola sango na mun’ao ńa muto​—nik’e ta nde jabea na mbale̱ ońola babo̱ babane̱. Ponda Yefta e̱nno̱ mun’ao ńa muto, na mo̱ a “ńawa mbo̱t’ao,” a kwala ná a sengi sese. Na mun’ao ńa muto a ‘le̱be̱ be̱ lao la ngo̱ndedi.’ Ońola nje e? Yefta a si ta a be̱ne̱ mun’a mome, mpe̱nge̱le̱ mao ma mun’a muto mu si wusa babe̱ to̱ buńa to̱ yea mo̱ muladi. A si wusa so̱ dia dina to̱ musangwedi. Nde seto̱ nika ńe̱se̱ nde e ta Yefta mweńa, na mo̱ a kwala ná: “Na boli Yehova kakane̱, na titi pe̱ ná na to̱bo̱ mo̱!” Na mun’ao ńa muto alabe̱ ná: “Bolane̱ so̱ mba kaponda eyala e busi wa o mudumbu.” (Bak. 11:35-39) Bato ba jemea bō̱ ba ta bena ba si wusa bolane̱ jo̱nge̱le̱ to̱ buńa la kwese̱ kakane̱ ba bolino̱ Loba Ńasam​—esibe̱ jombwea mbo̱lo̱n nika e mawaneano̱ babo̱.​—Langa Ndimbisedi 23:21, 23; Myenge 15:4.

7. (a) Njika kakane̱ Hana a bolino̱ e, ońola nje pe̱ e, ne̱ni pe̱ e timbino̱ be̱ na mo̱ e? (b) Ne̱ni kakane̱ la Hana di tano̱ lombwea longe̱ la Samuel e? (Ombwa maki owas’a dipapa.)

7 Hana pe̱ a londise̱ na jemea kakane̱ a bolino̱ Yehova. A boli nde kakane̱ lao ke̱ e oteten a ndutu na mutaka munde̱ne̱ ońola be̱ lao l’ewo̱mbe̱. Omo̱ń a nika mbań ao pe̱ a ta be̱ a kumwa mo̱ ponda ye̱se̱. (1 Sam. 1:4-7, 10, 16) Hana a tele̱ye̱ Loba mulema mao o muka a bola kakane̱, mo̱ ná: “A Yehova ńa mamuti, yete̱na o to̱ndi jombwea taka la mūt’ango̱ ńa muto, wo̱nge̱le̱ mba, o si bangisane̱ mba, nde o bola mūt’ango̱ ńa muto mun’a mome, ke̱ na mabake̱ mo̱ Yehova mińa ma longe̱ lao le̱se̱, nde diwe̱ndi la nge̱ngu di si me̱nde̱ tapa mulopo mao.” * (1 Sam. 1:11) Loba a sengane̱ muka ma Hana, na mo̱ a ya mun’ao ńaboso​—mun’a mome. Se̱ muńe̱nge̱ Hana a bono̱! Nde a si dimbedi kakane̱ a bolino̱ Loba. Ponda a yaino̱ mun’ao ńa mome, na mo̱ a kwala ná: “Nako nde Yehova mo̱.”​—1 Sam. 1:20.

8. (a) Mo̱ nika e ta Hana lambo di bo̱bi o londise̱ kakane̱ lao e? (b) Ne̱ni byala ba David be tilabe̱ o Myenge 61 be mo̱nge̱le̱no̱ wa eyembilan a bwam ya Hana e?

8 Dibokime̱ne̱ Samuel ino̱ dibe̱, ke̱ e bodun ba lambo ka mimbu milalo, na Hana a bola ná te̱ite̱i kana kakane̱ a bolino̱ Loba. A si bolane̱ to̱ jo̱nge̱le̱ la kwese̱ kakane̱ lao. Alane̱ nde Samuel ombo’a Prisi Ninde̱ne̱ Eli o tempe̱l o Silo, a kwala ná: “Ońola nun muna nde na tano̱ na kane̱; Yehova a londise̱ njako na wanedino̱ mo̱. Ońola nika mba pe̱ na bake̱ Yehova mo̱; a bakabe̱ nde Yehova ońola longe̱ lao le̱se̱.” (1 Sam. 1:24-28) Owo nde ‘y’eso̱mb’a muna Samuel e tano̱ e kokea owas’a Yehova.’ (1 Sam. 2:21) Nde nika e si ta Hana lambo di bo̱bi. A ta a to̱ndo̱ son ao ya mun’a mome jita, nde tatan a si wusa be̱ na mo̱ buńa te̱ o ponda mińa mao ma mūtu. Dutea te̱ ńo̱ngi ninde̱ne̱ a tano̱ a be̱ne̱ o se̱be̱ na le̱le̱ mo̱, o joka na mo̱, o bongwa mo̱​—na je̱ne̱ mo̱ ne̱ni eno̱ o koka. To̱ na nika, Hana a s’ombwe̱ o londise̱ kakane̱ a bolino̱ Loba. A ta a pula do̱lisane̱ Yehova.​—1 Sam. 2:1, 2; langa Myenge 61:2, 69.

Mo̱ we o londise̱ makakane̱ o bolino̱ Yehova e?

9. Njika myuedi di malano̱ jalabe̱ e?

9 Tatan di mábiano̱ ná bola la Loba kakane̱ le nde lambo la iwiye̱, jombweye min myuedi: Njika pat’a kakane̱ biso̱ Kriste̱n jeno̱ ná di bola e? Njika mweńa jangame̱nno̱ no̱ngo̱ londise̱ la makakan masu e?

KAKANE̱ LO̱NGO̱ LA BAKE̱ ŃOLO

Kakane̱ la bake̱ ńolo (Ombwa dongo 10)

10. Njika kakane̱ le mweńa buka me̱se̱ Kriste̱n ńeno̱ ná e bola e, nje pe̱ nika e mabaise̱no̱ e?

10 Kakane̱ le mweńa buka me̱se̱ Kriste̱n ńeno̱ ná e bola le nde di a mabolano̱ o bake̱ Yehova longe̱ lao. Ońola nje nika e? Ońolana, o muka nde a mabolano̱ Yehova kakane̱ ná a me̱nde̱ nde bolane̱ longe̱ lao o bolea Loba o bwindea, to̱ nje e bola. Bupisane̱ byala ba Yesu, moto a ‘mato̱bo̱ nde mo̱me̱ne̱,’ ese̱le̱ me̱se̱, a bola Loba kakane̱ la se̱le̱ pulise̱ jemea la mo̱ Yehova oboso ba me̱se̱ o longe̱ lao. (Mat. 16:24) Botea bo buńa, ‘e nde ńa [Yehova].’ (Rom. 14:8) Moto na moto nu mabole̱ kakane̱ angame̱n no̱ngo̱ mo̱ iwiye̱, kana mulo̱ngedi nu to̱pi ońola makakan a bolino̱ Loba ná: “Nje na matimbise̱le̱no̱ Yehova ońola bwam bwe̱se̱ a boledino̱ mba e? Na malondise̱ kakane̱ lam na Yehova oboso ba tumba lao le̱se̱.”​—Mye. 116:12, 14.

11. Nje e tombi o buńa bo̱ngo̱ ba dubise̱ e?

11 Mo̱ o mábake̱ Yehova longe̱ lo̱ngo̱ o lee̱le̱ pe̱ nika na dubisabe̱ o madiba e? Yete̱na e, ke̱ nika ńe bwam jita! O̱nge̱le̱ ná o buńa bo̱ngo̱ ba dubise̱, oboso ba mboṅ, o baisabe̱le̱ nga o mábake̱ wame̱ne̱ na Yehova, o máso̱ṅtane̱ pe̱ ná “kakane̱ lo̱ngo̱ na dubise̱ lo̱ngo̱ ba mabola ná wembabe̱ ka Mboṅ a Yehova, o mulatako na bebokedi ba Loba be madiabe̱le̱ na mudī-musangi.” Jalabe̱ lo̱ngo̱ na ‘e’ di ta nde puse̱le̱ o mpoma ná o bake̱ wame̱ne̱ o mususu mwe̱se̱, di lee̱le̱ pe̱ ná o ta o dongame̱n o dubisabe̱ ka mute̱ dikalo nu te̱se̱be̱ ńa Yehova. A se̱ muńe̱nge̱ o bwese̱no̱ Yehova bo buńa e!

12. (a) Njika myuedi jangame̱nno̱ baise̱ biso̱me̱ne̱ e? (b) Njika bede̱mo Petro ome̱le̱no̱ biso̱ o sa e?

12 Dubise̱ le nde buka te̱ bebotedi. Ombusa ponda e me̱nde̱ pula ná di benge dangwa kaponda kakane̱ di bolino̱ o bolea Loba na jemea. Je so̱ ná di baise̱ na biso̱me̱ne̱ ná: ‘Botea buńa ná dubisabe̱no̱ ne̱ni na ńakino̱ o mudī e? Mo̱ na dia na mabolea Yehova na mulema mwe̱se̱ e? (Kol. 3:23) Mo̱ na makane̱ ponda ye̱se̱ e, na langa Eyal’a Loba buńa te̱ e? Na mukea o ndongame̱n na no̱ngo̱ dongo o ebol’a dikalo ponda ye̱se̱ e? Nga na mábo̱bo̱ nde son o ben bebolo ba mudī e?’ Ńamuloloma Petro a boli beteledi ná je ná di bola ná di si bo̱bo̱ o ebol’asu yete̱na di bengi lee̱le̱ dube̱, dibie̱, we̱lisane̱ na dube̱ la Loba.​—Langa 2 Petro 1:5-8.

13. Nje Kriste̱n ni bake̱ ńolo, ni dubisabe̱ ńangame̱nno̱ so̱ṅtane̱ e?

13 Di titi ná di dimse̱ o mbadi to̱ po̱ kakane̱ la bake̱ ńolo di bolino̱ Loba. Moto a wo̱li te̱ o bolea Yehova to̱so̱ o dangwa kana yangame̱nno̱ Kriste̱n, a titi ná a ka ná a si ta a bake̱ mo̱me̱ne̱ na Loba na iwiye̱, na ná dubise̱ lao pe̱ di ta nde ewolo. * Ebanja mo̱me̱ne̱ nde a wan ńolo ka mō̱ nu mábake̱ mo̱me̱ne̱ o mususu mwe̱se̱ na Loba. A be̱n bolangi o bola Yehova na mwemba ońola to̱ njika bobe bonde̱ne̱ a bolino̱. (Rom. 14:12) Di si mapula be̱ ka ba bena ‘bese̱le̱ ndol’a boso.’ O diwengisan, di mapula ná Yesu a we̱le̱ kwala ońol’asu ná: “Na bi bebolo bo̱ngo̱ na ndol’ango̱ na dube̱ lo̱ngo̱ na bolea lo̱ngo̱ na we̱lisane̱ lo̱ngo̱, na ná bebolo bo̱ngo̱ besukan be jita buka baboso.” (Bbī. 2:4, 19) Na ko̱di ńe̱se̱, di benge londise̱ kakane̱ la bake̱ ńolo di bolino̱​—ná di bwese̱ Yehova muńe̱nge̱.

KAKANE̱ LO̱NGO̱ LA DIBA

Kakane̱ la diba (Ombwa dongo 14)

14. Njika kakane̱ di londe̱ maba dipe̱pe̱ le mweńa moto eno̱ ná a bola e, na ońola nje e?

14 Kakane̱ di londe̱ maba dipe̱pe̱ le mweńa buka me̱se̱ moto eno̱ ná a bola le nde kakane̱ la diba. Ońola nje nika e? Ońolana diba le bosangi. Oboso ba Loba na mboṅ nde mubaedi n’ewande̱ ba mabolane̱le̱no̱ kakane̱. Ba yo̱ki nde o bolane̱le̱ kakane̱ la to̱ndo̱ne̱le̱, bongwane̱le̱, na bolane̱le̱ edube; na ná ba me̱nde̱ bola nika “etum te̱ [babo̱] babane̱ ba me̱nde̱no̱ be̱ longe̱ o wase bupisane̱ bete̱sedi ba Loba ba diba.” Pondapo̱ bō̱ ba si bolane̱ ná te̱ite̱i ben byala, nde ba boli te̱ nde Loba kakane̱. Be so̱ nde mome na mutu, diba labu pe̱ langame̱n ja po̱ko̱po̱ko̱. (Bbot. 2:24; 1 Kor. 7:39) “Ońola nika,” bupisane̱ byala ba Yesu, “di Loba a latino̱ moto a s’aba so̱ mo̱”​—e be̱ babaedi mo̱me̱ne̱ to̱ moto nupe̱pe̱. Ońola nika ba ba malatise̱ diba bangame̱n we̱le̱ o mulopo ná bwa la diba di titi lambo moto a mapo̱so̱no̱ o bola.​—Marko 10:9.

15. Ońola nje Kriste̱n i s’angame̱nno̱ jembilane̱ ka ni si madilise̱ diba ńa nin wase e?

15 Ye mbale̱ ná diba to̱ diwo̱ di titi ke̱nge̱nge̱. Diba te̱ di longedi nde na bato baba ba titi ke̱nge̱nge̱. Ońola nika nde Bibe̱l e makwalano̱ ná babaedi ba “me̱nde̱ kusa ndutu o eyobo” ponda iwo̱. (1 Kor. 7:28) Nje ye ndutu ye nde ná, jita la bato o nin wase di si dilise̱ diba. Myambo mi po̱i te̱, ba mawasa nde o jabane̱. Nde seto̱ nika nde Kriste̱n i mabolano̱. Kwese̱ la kakane̱ la diba le nde ka moto ńe o wo̱nde̱ Loba, nde Loba a singe̱ bamawo̱ndo̱n. (Lev. 19:12; Min. 6:16-19) Ńamuloloma Paulo a tili ná: “O lati te̱ na muto, o si pula jabane̱.” (1 Kor. 7:27) Paulo a ta a be̱ne̱ bwam o kwala nika ebanja a ta a bia ná Yehova a singe̱ pe̱ to̱bo̱ la diba.​—Mal. 2:13-16.

16. Nje Bibe̱l e makwalano̱ jombwea bwa la diba na jabane̱ e?

16 Yesu okwe̱le̱ ná njo̱m a Betiledi po̱ na mune ńa kwese̱ la kakane̱ la diba ńe nde ke̱ nu nu wo̱ndo̱be̱ oteten a babaedi a bangi o lakise̱ mwenj’ao nu wite̱ musonje. (Mat. 19:9; Bon. 13:4) Jombwea jabane̱ pe̱ e? Bibe̱l ńe pe̱ bwē o din to̱ti. (Langa 1 Korinto 7:10, 11.) Bibe̱l e si manande̱le̱ ońola njika njo̱m moto eno̱ ná a pula jabane̱. Nde, Kriste̱n iwo̱ i bai ye̱n bete̱medi bō̱ ka njo̱m a jabane̱; k’eyembilan, mome to̱ muto ńe njo to̱so̱ nu to̱bi jowe̱ la mbale̱ e ná a we̱le̱ nune̱ o bete̱medi ba ngińa be mawane̱ ná a bo̱lo̱ne̱ longe̱ to̱so̱ mulatako mao na Loba. *

17. Ne̱ni Kriste̱n ye o diba yeno̱ ná i bola ná diba labu di je po̱ko̱po̱ko̱ e?

17 Kriste̱n i sisedi te̱ batudu o mbasan o kusa malea jombwea myambo ma diba, e me̱nde̱ be̱ bwam ná batudu ba baise̱ babo̱ nga bombo sinima Qu’est-ce que le vrai amour (Nje ye ndol’a mbale̱ e)? Nga boko pe̱ mwemba mun’a kalati Ndabo ango̱ ńa mbia ńena e be̱ bonam. Ońola nje e? Ońolana ben belongisan be makika bete̱sedi ba Loba be ná bongwane̱ jita o joúse̱ diba labu. Babaedi bō̱ ba kwali ná: “Botea na ponda jeno̱ o jokwa nun mun’a kalati, diba lasu le bonam buka o mińa maboso.” Muto mō̱ nu babe̱ a kwali jombwea diba lao le etum a 22 ma mbu we̱nge̱, nde lena di ta nde di niwo̱ ná: “Biso̱ babane̱ di dubisabe̱, nde besengedi basu ba mulema be ta diwengisan. Ni sinima e po̱i nde o ponda ni te̱nge̱n! Tatan je bonam o diba lasu.” Mo̱ o bai nga o babe̱ nde e? Bola me̱se̱ ná o we̱le̱ bete̱sedi ba Yehova o ebolo o diba lo̱ngo̱. Bola la nika di me̱nde̱ jongwane̱ wa o londise̱ kakane̱ lo̱ngo̱ la diba​—na muńe̱nge̱!

KAKANE̱ LA BABOLEDI B’EBOL’A POND’A MUSUSU YA TOBOTOBO

18, 19. (a) Nje jita la bayedi be Kriste̱n ba bolino̱ e? (b) Nje jeno̱ ná di kwala jombwea ba bena be o ebol’a pond’a mususu ya tobotobo e?

18 Mo̱ o so̱ṅtane̱ nje epe̱pe̱ Hana na Yefta ba tano̱ ba be̱ne̱ mwemba e? Makakane̱ ma babo̱ babane̱ ma wan ná mun’a muto ńa Yefta na mun’a mome ńa Hana ba bolane̱ malonge̱ mabu o ebol’a tobotobo, na ye bosangi o tempe̱l. Nika e ta nde mbad’a longe̱ ni peti bwam. O nin we̱nge̱, jita la bayedi be Kriste̱n ba tute̱le̱ bana babu o no̱ngo̱ ebol’a pond’a mususu na bola pe̱ longe̱ labu le̱se̱ o bolea Loba. Yangame̱n ná ba ba boli nika ba sesabe̱.​—Bak. 11:40; Mye. 110:3.

Kakane̱ l’ebol’a pond’a mususu ya tobotobo (Ombwa dongo 19)

19 O nin we̱nge̱, baboledi b’ebol’a pond’a mususu ya tobotobo o bebokedi ba Yehova be lambo ka 67 000 o wase ńe̱se̱. Bō̱ babu ba mabolea o Bete̱l, bane̱ pe̱ o ebol’a longise̱ la milongi, to̱so̱ o ebol’a ebondo, bō̱ ka balēdi, to̱so̱ paonia ya tobotobo, bape̱pe̱ ka bamuloloma b’ebol’a Sango, bane̱ pe̱ ka bongwanedi o Mandabo ma Mako̱to̱ne̱ to̱so̱ o bepolo ba besukulu ba bebokedi. Babo̱ be̱se̱ ba boli “kakane̱ la be̱ sengane̱ na tue.” Tongwea na di kakane̱ bemedi o bola to̱ njik’ebolo e bolabe̱ babo̱ ońola bwam ba walane̱ la myam ma Janea oboso, o be̱ne̱ longe̱ di wam, na o banga bola ebol’a musawedi esibe̱ wonja. Ebol’a ban baboledi nde ye tobotobo, seto̱ babo̱me̱ne̱. Ba maso̱ṅtane̱ mweńa ma londise̱ kakane̱ labu na sibise̱ la ńolo etum te̱ beno̱ o ebol’a pond’a mususu ya tobotobo.

20. Nje jangame̱nno̱ bola “buńa na buńa te̱” e, na ońola nje e?

20 Oteten a makakane̱ me̱se̱ di to̱pedino̱, maninga o tano̱ o mábola Loba​—diwo̱, maba, nga malale̱ e? Ye̱ke̱i te̱ o so̱ṅtane̱ ná o s’angame̱n no̱ngo̱ makakane̱ mo̱ngo̱ ka lambo di titi iwiye̱. (Min. 20:25) Suba la londise̱ eyal’ango̱ o bolino̱ Yehova, o kwese̱ kakane̱ lo̱ngo̱, le ná di wana betune̱ ba ngińa. (Mul. 5:6) Ońola nika na muńe̱nge̱ di ‘lo̱ngeye Yehova o sesa dina lao ponda ye̱se̱, ná di londise̱ kakane̱ lasu buńa na buńa te̱.’​—Mye. 61:9.

^ par. 7 Bupisane̱ kakane̱ la Hana, muna a ta nde angame̱n be̱ mot’a nasir nika ná diwe̱ndi la nge̱ngu di si me̱nde̱ tapa mulopo mao, a to̱to̱be̱, a bakabe̱, a po̱so̱be̱ ońola ebol’a bosangi ya Yehova.​—Mis. 6:2, 5, 8.

^ par. 13 Kana batudu ba mombweano̱ mambo jita na mute̱ mpuli o be̱ mbaki ná a dongame̱n ońola dubise̱, e me̱nde̱ be̱ pasa jita ná dubise̱ la moto di be̱ ewolo.

^ par. 16 Ombwa Beteledi ba mbata “Nje Bibe̱l e makwalano̱ jombwea Kwed’a diba na jabane̱” o kalati Bińo̱ ja o ndol’a Loba.