1. (a) Mũsili Yevitha na Aana matuteny’e ũndũnĩ wĩva? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.) (b) Twĩsũngĩa makũlyo meva ĩsomonĩ yĩĩ?

MŨSILI YEVITHA na Aana maĩ andũ elĩ me kĩvathũkany’o vyũ. Yevitha aĩ mũtongoi ũte wia, Aana aĩ kĩveti kyamwĩnyivĩsye mũũme, Elikana. Ĩngĩ Yevitha aĩ ngũmbaũ ya kaũ, nake Aana aĩ o mũndũ mũka wekalaa mũsyĩ. Ĩndĩ ve ũndũ ũmwe matuteny’e, eka kũtw’ĩka mathaithaa Ngai ũmwe. Kĩla ũmwe woo nĩweevĩtĩte mbee wa Ngai kwĩanĩsya ũndũ mũna, na kĩla ũmwe woo nĩweanĩisye wĩvĩto wake. Matiie ngelekany’o nzeo mũno yaĩle kũatĩĩwa nĩ aũme na aka ala mamwĩvĩtĩa Yeova wĩvĩto mũna ũmũnthĩ. Ĩndĩ ve makũlyo ma vata twaĩle kũsũngĩa: Kwĩvĩta nĩ kwĩka ata? Mũndũ amina kwĩvĩta, aĩle kwosa wĩvĩto ũsu na ũito wĩana ata? Ngewa ya Yevitha na Aana yĩtũmanyĩsya kyaũ?

2, 3. (a) Kwĩvĩta nĩ kwĩka ata? (b) Maandĩko maĩtye ata ĩũlũ wa kwĩvĩtĩa Ngai wĩvĩto?

² Kwosana na Mbivilia, kwĩvĩta nĩ kũmwatha Ngai ũndũ mũna ũte wa kũvũĩwa ngũĩ. Mũndũ nũtonya kũmwatha Ngai kana akeeka ũndũ mũna kana akamũnenga mũthĩnzĩo mũna. O na no amwathe kwĩanĩsya wĩa mũna wa mwanya kana kwĩvathana na syĩndũ imwe. Mũndũ ndalasimĩthaw’a kwĩvĩta, ĩndĩ ekaa ũu na ngenda. Ngai atalaa ata wĩvĩto ta ũsu? Methonĩ ma Ngai wĩvĩto ta ũsu nĩ mũtheu, na no nginya mũndũ awĩanĩsye nũndũ nde kĩvathũkany’o na ũla ũminĩte kwĩyĩava akaweta kĩla ũkwĩka kana kĩla ũkwĩvathana nakyo. (Mwa. 14:22, 23; Aevl. 6:16, 17) Maandĩko  mawetete ata ĩũlũ wa ũndũ mũndũ waĩle kwosa wĩvĩto wake?

³ Mĩao ya Mose yaĩtye atĩĩ: “Yĩla mũndũ mũũme ũkevĩtĩa Yeova wĩvĩto kana kwĩyĩava wĩavo . . . , ndakaeke ndeto yake; akeke kwĩanana na w’onthe ũla wumaa kanyw’anĩ wake.” (Mot. 30:2) Ĩtina nake Solomoni aveveewe aandĩka ũũ: “Yĩla weevĩtĩa Ngai wĩvĩto, ndũkethĩwe na kĩkono kya kũwĩanĩsya; nũndũ ndatanĩthaw’a nĩ ndia: Ĩanĩsya ũla weevĩtie.” (Mũta. 5:4) O nake Yesũ nĩwoonanisye kana wĩvĩto ti wa kũvũĩwa ngũĩ ĩla waisye atĩĩ: “Nĩmwĩw’ĩte kana andũ ma tene meeiwe, Ndũkaaĩvĩte wĩvĩto wa ũvũngũ, ĩndĩ wĩkae mawĩvĩto maku kwa Mwĩaĩi,” Yeova.—Mt. 5:33.

4. (a) Twaĩle kwosa ata wĩvĩto ũla tweevĩtĩa Ngai? (b) Nĩ makũlyo meva tũũsũngĩa ĩũlũ wa Yevitha na Aana?

⁴ Maũndũ asu metwony’a nesa kana mũndũ amwatha Ngai kĩndũ nĩwaĩle kwosa wĩvĩto wake kwa ũito mũno. Tũkaema kwosa wĩvĩto witũ kwa ũito, ngwatanĩo yitũ na Yeova no yanangĩke. Ndaviti aandĩkie ũũ: “Nũũ ũla wĩambata kĩĩmanĩ kya Yeova? Na nũũ ũla wĩũngama vandũ vake vatheu? Nĩ ũla wĩ na moko matheu, na ngoo ntheu; . . . o na ndaaĩvĩta na ũkengani.” (Sav. 24:3, 4) Ĩndĩ mo Yevitha na Aana meevĩtie ata? Na kwĩanĩsya kĩla meevĩtie kwaĩ laisi?

5. Yevitha eevĩtie ata, na kwaendie ata?

⁵ Yevitha nĩweanĩisye watho ũla wamwathĩte Yeova atanamba kũthi kũkita na Amimoni, ala mathĩnasya andũ ma Ngai. (Asi. 10:7-9) Nĩkwĩthĩwa Yevitha eew’aa ayenda mũno kũsinda Amimoni, eevĩtĩte akasya: “Ethĩwa ũkamanengane ana ma Amimoni w’o kw’okonĩ kwakwa, kũkeethĩwa o kĩla kĩumaala kuma mĩomonĩ ya nyũmba yakwa kĩnthaũe, yĩla nĩsyoka na mũuo kuma kwa ana ma Amimoni, kĩkeethĩwa kĩ kya Yeova.” Kwaendie ata? Amimoni masindiwe vyũ, na kĩla kyaumaalile kĩthaũe Yevitha kyaĩ mwĩĩtu wake. Ũsu nĩwe wesaa kũmũnengane ‘ethĩwe wa Yeova.’ (Asi. 11:30-34) Mwĩĩtu wa Yevitha atw’ĩka wa Yeova, maũndũ make mesaa kwĩkala ata?

6. (a) Vaĩ laisi Yevitha na mwĩĩtu wake kwĩanĩsya wĩvĩto ũla Yevitha weevĩtie? Elesya. (b) Ĩandĩko ya Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 23:21, 23 na ya Savuli 15:4 yaũtetheesya ũelewe kyaũ ĩũlũ wa kũmwĩvĩtĩa Ngai wĩvĩto?

⁶ Nĩ kana mwĩĩtu wa Yevitha eanĩsye wĩvĩto wa ĩthe, aĩ no nginya eyumye vyũ akekalae nyũmbanĩ ya Yeova amũthũkũmĩae vo ĩvinda yonthe. We Yevitha ko wĩthĩwa asembeie kwĩvĩta wĩvĩto ũla weevĩtie atasũanĩĩte? Aiee, na kĩtumi nũndũ nũtonya kwĩthĩwa eesĩ nesa kana mũndũ wa mbee ũla ũkaumaala amũthaũe nĩ mwĩĩtu wake. O na vailyĩ ũu, ndwaĩ ũndũ wĩ laisi o na vanini kwa Yevitha na mwĩĩtu wake kwĩanĩsya kĩu. Yaĩ no nginya kĩla ũmwe woo eyĩime vyũ. Twĩasya ũu nũndũ Yevitha akililye oona mwĩĩtu wake oou “atembũanga ngũa syake” na amwĩa nĩwamũwaa ngoo. Nake mwĩĩtu wake nĩwaendie ‘kũĩĩa wĩĩtu wake.’ Nĩkĩ? Nũndũ Yevitha aĩ na mwĩĩtu o ũsu ũmwe tũ na ndaĩ na kĩmwana. Na yu mwĩĩtu ũsu wake ndaĩ esa kũtwawa ũndũ ũmũsyaĩa esũkũũe. Yevitha ndaĩ na wĩkwatyo ũngĩ wa kũsũvĩa ĩsyĩtwa yake yĩikole mbaĩnĩ yoo. Ĩndĩ ũsu ti w’o ũndũ ũla wamathĩnasya mũno. Yevitha aisye atĩĩ: “Nĩnamwathamĩsye Yeova kanyw’a wakwa, na nditonya kũalyũka.” Nake mwĩĩtu wake amũsũngĩie amwĩa: “Mbĩka kwĩanana na ũndũ ũnaumie kanyw’anĩ waku.” (Asi. 11:35-39) Kwoou asu nĩ andũ maĩ aĩkĩĩku na mataĩ mesa kũkwatwa nĩ yĩsilya ya kũema kwĩanĩsya wĩvĩto wevĩtĩĩtwe Ngai Ũla wĩ Ĩũlũ wa Onthe, o na maũndũ mooma ata.—Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 23:21, 23; Savuli 15:4.

7. (a) Aana eevĩtie ata, na nĩ kyaũ kyatumie evĩta? Mboya yake yasũngĩiwe ata? (b) Kwosana na wĩvĩto wa Aana, Samueli esaa kũtw’ĩka ũũ? (Sisya maelesyo ma kwongeleela.)

⁷ Aana o nake nĩweanĩisye wĩvĩto ũla wamwĩvĩtĩie  Yeova. Amwĩvĩtĩie Yeova wĩvĩto wake ĩvinda waĩ na kĩmako na kyeva kingĩ ngoonĩ nũndũ wa kwĩthĩwa mbee aĩ ngũngũ, na kelĩ atindĩaa kũvũthw’a nũndũ wa ũndũ ũsu. (1 Sam. 1:4-7, 10, 16) Aana amũtulũĩle Ngai ngoo yake na eevĩta atĩĩ: “Ame Yeova wa nguthu, ethĩwa w’o ũkasisya thĩna wa mũthũkũmi waku mwĩĩtu, na ũindilikana nyie, na ũilea kũlwa nĩ mũthũkũmi waku mwĩĩtu, ĩndĩ ũkanenga mũthũkũmi waku mwĩĩtu, mwana mũũme, nĩvo ĩndĩ nĩmũnengane kwa Yeova mĩthenya yonthe ya thayũ wake, na vati wenzi ũkavika mũtwe wake.” * (1 Sam. 1:11) Mboya ya Aana nĩyasũngĩiwe ĩla wasyaie ĩkithathi yake ya kĩmwana. Ũndũ ũsu wamũtanĩthisye mũno! Ĩndĩ ndaatana nginya akolwa nĩ ũndũ wamwathĩte Ngai. Twĩsĩ ũu nũndũ ĩla wasyaie mwana wake aisye atĩĩ: “Nĩkwĩthĩwa nĩnamwĩtisye kwa Yeova.”—1 Sam. 1:20.

8. (a) Waĩ ũndũ wĩ laisi kwa Aana kwĩanĩsya wĩvĩto wake? Elesya. (b) Nĩ maũndũ meva ma kwendeesya Ndaviti wawetie nthĩnĩ wa Savuli ya 61 meũtũlilikany’a ngelekany’o ĩla Aana watũtiĩe?

⁸ Ĩla Aana waaĩsye Samueli oou, eekie o ũndũ wamwathĩte Ngai. Ĩvinda yĩu Samueli aĩ na myaka ta ĩtatũ ũu. Aana ndaakwatwa nĩ yĩsilya ya kũvĩndũa kĩla wathanĩte. Na kwoou oosie Samueli na athi nake mbee wa Mũthembi Mũnene Eli yĩla ĩeemanĩ yaĩ Silo, na ĩndĩ amũtavya atĩĩ: “Navoyaa mwana ũũ; na Yeova nũnengete kĩla namwĩtisye: Kwondũ wa ũu o nakwa nĩnĩmũnenganĩte kwa Yeova; ĩvinda yĩla wĩĩkala thayũ we nĩ mũnengane kwa Yeova.” (1 Sam. 1:24-28) Ĩtina wa vau, “kamwana Samueli keana ke o mbee wa Yeova.” (1 Sam. 2:21) Ũu nĩ kwasya ata? Nĩ kwasya kana o na kau Aana nĩwendete mwana ũsu wake, ndesaa kũmwona kĩla mũthenya ĩvinda yĩu waendeee kwĩana. Kwasũanĩa ũndũ weew’aa ayenda mũno kũmũkĩka, kũmũthaũkya, na kũmũea. Maũndũ asu onthe nĩ ala inyia wa mwana ũtanĩaa kwĩka ĩla mwanae ũendeee kwĩana. O na vailyĩ ũu, vai ĩvinda Aana waaĩsa kwĩlila nũndũ wa kwĩanĩsya kĩla wamwathĩte Ngai. Ngoo yake nĩyamũtanĩaa Yeova.—1 Sam. 2:1, 2; soma Savuli 61:1, 5, 8.

9. Nĩ makũlyo meva tũkwenda kũsũngĩa?

⁹ Nũndũ yu nĩtwamanya kana kũmwĩvĩtĩa Ngai wĩvĩto ti ũndũ wa kũvũĩwa ngũĩ, ekai tũneenee makũlyo aa: Nĩ mawĩvĩto ta meva tũtonya kwĩvĩta? O na ĩngĩ, twaĩle kwenda mũno wĩana ata kwĩanĩsya mawĩvĩto maitũ?

10. Wĩvĩto wa vata vyũ ũla Mũklĩsto ũtonya kwĩvĩta nĩ wĩva, na kwĩvĩta kũu kwonanasya kyaũ?

¹⁰ Wĩvĩto ũla wa vata vyũ Mũklĩsto ũtonya kwĩvĩta nĩ ũla wĩvĩtaa ĩla ũkwĩyumya amũthũkũmae Yeova. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ mũndũ avoyaa e weka akamwatha Yeova na ngoo yonthe kana nĩweeyumya vyũ amũthũkũmae kũvika tene na tene o na akwatwa nĩ kyaũ. Kwoou aekaa kwona ta we wa vata na ayĩvĩta kana akeekaa kwenda kwa Ngai mbee wa kĩla kĩndũ kyonthe thayũnĩ wake. Kĩu nĩkyo Yesũ waneeneaa ĩla waisye mũndũ “nĩelee mwene.” (Mt. 16:24) Kuma mũthenya ũsu kũthi mbee, mũndũ ũsu ethĩawa ‘e wa Mwĩaĩi.’ (Alo. 14:8) Mũndũ w’onthe weevĩta nĩ kana eyumye amũthũkũme Yeova nĩwaĩle kwosa ũndũ ũsu kwa ũito mũno, o tondũ mũandĩki ũmwe wa Savuli weekie. Mũandĩki ũsu awetie ĩũlũ wa wĩvĩto wake ũla wamwĩvĩtĩe Ngai asya atĩĩ: “Nĩmũnenga Yeova kĩ kwondũ wa moseo make onthe kwakwa? Ngeanĩsya mawĩvĩto makwa kwa Yeova, ĩĩ, andũ make onthe mene.”—Sav. 116:12, 14.

11. Woonanisye kyaũ mũthenya ũla wavatisiwe?

¹¹ We nĩweeyumisye ũmũthũkũme Yeova na woonany’a ũu kwa kũvatiswa na kĩw’ũ? Ethĩwa nĩweekie ũu, weekie ũndũ mũseo mũno! Lilikana kana mũthenya ũla  wavatisiwe nĩwakũlilw’e mbee wa ngũsĩ mbingĩ ethĩwa nĩwĩyumĩtye ũmũthũkũme Yeova, na ethĩwa nũeleetwe kana “kwĩyumya kwaku na kũvatiswa kwĩonany’a kana we wĩ ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova na ũkathũkũmaa vamwe na ũseũvyo wake ũla ũtongoew’e nĩ veva wake.” Ĩla wasũngĩie, “Ĩĩ,” watangaasie ũtheinĩ kana nĩwĩyumĩtye vyũ, na woonany’a kana nĩwaĩle kũvatiswa wĩthĩwe mũthũkũmi wĩtĩkĩlĩtwe nĩ Yeova. No nginya Yeova ethĩwe atanie mũno mũthenya ũsu!

12. (a) Nũseo tũkekũlya makũlyo meva? (b) Nĩ nguma syĩva Vetelo ũwetete twaĩle kwĩthĩwa nasyo?

¹² Ĩndĩ kũvatiswa tiw’o mũthya wa maũndũ. Twamina kũvatiswa nĩtwaĩle kũendeea kwĩanĩsya wĩvĩto witũ kwa kũmũthũkũma Ngai twĩ aĩkĩĩku. Kwoou no wĩkũlye-ĩ, ‘Yo ngwatanĩo yakwa na Yeova ĩendeee ata kuma navatiswa? Nĩnĩendeee kũmũthũkũma Yeova na ngoo yonthe? (Ako. 3:23) Nĩmboyaa ndeũtĩĩa, ngasoma Ndeto ya Ngai kĩla mũthenya, ngathi maũmbano onthe, na ngatata ũndũ ndonya nĩtavany’e? Kana nĩvatonyeka ũkethĩa nĩkĩte kũsyoka ĩtina maũndũnĩ asu?’ Mũtũmwa Vetelo aeleisye kana nĩ kenda tũikasyoke ĩtina ũthũkũminĩ witũ, mũĩkĩĩo witũ nĩwaĩle kwongeleelwa ũmanyi, wũmĩĩsyo, na kũmũkĩa Ngai.—Soma 2 Vetelo 1:5-8.

13. Mũklĩsto wĩyumĩtye na akavatiswa aĩle kwĩkala esĩ ata?

 ¹³ Vai ũndũ tũtonya kwĩka tũkasyokoka wĩvĩto ũla twamwĩvĩtĩie Ngai. Mũndũ akanow’a nĩ kũmũthũkũma Yeova kana akaemwa nĩ kwĩkala kwosana na kwenda kwake, ndesa kwasya atĩ ndaaĩyumya ũndũ vaĩle, ayonany’a atĩ ti ta waĩle kũtalwa ta mũvatise. * Ĩla wavatisiwe woonanisye ũtheinĩ kana nĩwĩyumĩtye na ngoo yonthe ũmũthũkũmae Ngai. Kwoou ndwĩ ũndũ ũtonya kwĩlingya ũkeka naĩ ngito na ũitw’ĩka ndwĩumya ũtalo kwa Yeova na kĩkundinĩ. (Alo. 14:12) Mwa ndũkaaĩse kũtw’ĩka mũthenya o na ũmwe “nũtiĩte wendo waku wa mbee”! Vandũ va ũu, eka Yesũ eĩthĩwa atonya kwasya ũũ ĩũlũ waku: “Nĩnĩsĩ mawĩa maku, na wendo waku na mũĩkĩĩo na ũthũkũmi na wũmĩĩsyo, na kana mawĩa maku ma mũminũkĩlyo nĩmathonokete ala ma mbee.” (Ũvu. 2:4, 19) Ekai tũendeee kwĩkala kwosana na wĩvĩto witũ tũteũleela nĩ kana tũmũtanĩthasye Yeova mavinda onthe.

14. Nĩ wĩvĩto ũngĩ wĩva wa vata mũndũ ũtonya kwĩvĩta, na nĩkĩ nĩ wa vata?

¹⁴ Wĩvĩto ũngĩ wa vata ũla mũndũ ũtonya kwĩvĩta nĩ ũla wĩvĩtaa mũthenya wa mũtwaano. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ mũtwaano nĩ kĩndũ kĩtheu. Mũtwaani na mũtwawa mevĩtaa mbee wa Ngai na mbee wa ngũsĩ ila syĩ vo. Kĩla ũmwe athaa ũla ũngĩ kana akamwendaa, akamũsũvĩaa, na akamũnengae ndaĩa, na kana akeekaa ũu ‘ĩvinda yonthe yĩla me elĩ makekala vamwe ĩũlũ wa nthĩ kwĩanana na mũvango wa Ngai wa mũtwaano.’ Ve angĩ matonya kwĩthĩwa mataatũmĩa ndeto isu, ĩndĩ o namo no meevĩtie mbee wa Ngai. Mamina kwĩvĩta ũla ũkũmatwaanĩthya nũtangaasaa kana yu mo nĩ mũũme na mũka, na ĩndĩ kuma vau maĩle kũtaananw’a no kĩkw’ũ. (Mwa. 2:24; 1 Ako. 7:39) No tondũ Yesũ waisye, “ala Ngai ũlũmanĩtye, mũndũ ndakamataan’ye,” o na ethĩwe nĩ mũũme, nĩ mũka, kana nũũ. Kwoou andũ maitwaana maĩle kwĩthĩwa mesĩ kana ngewa ya kwĩsa kũthasya mũtwaano ndĩ vo.—Mko. 10:9.

15. Nĩkĩ Aklĩsto mayaĩle kwosa mũtwaano ta kĩndũ kya kũthaũkĩwa tondũ andũ ma nthĩ mawosaa?

¹⁵ Kũneena ũla w’o, vai mũtwaano waaĩsa kwĩthĩwa ũte mathĩna. Na vethĩawa vailyĩ ũu nũndũ ala mekũtwaana nĩ andũ me na naĩ. Kĩu nĩkyo kĩtumi Mbivilia yaasya kana andũ ala matwaanĩte maitĩa “kwĩthĩwa na mathĩna” mavinda kwa mavinda. (1 Ako. 7:28) Thĩna nĩ kana andũ aingĩ ũmũnthĩ mosaa mũtwaano ta kĩndũ kya kũthaũkĩwa. Ĩla mathĩna malika mũtwaanonĩ woo, mekaa kwĩkanĩsya moko na maitaanĩsya. Ĩndĩ ũu ti w’o Aklĩsto maĩle kwĩka. Kũema kwĩanĩsya wĩvĩto ũla weevĩtie ĩvinda ya kũtwaana nĩ ũndũ ũmwe na kũkenga Ngai, na Ngai nũmenete akengani. (Ali. 19:12; Nth. 6:16-19) Mũtũmwa Vaulo akũlilye atĩĩ: “Nĩwovanĩtw’e na mũndũ mũka?” Na ĩndĩ asya: “Ndũkamanthe kũthaw’a.” (1 Ako. 7:27) Vaulo aisye ũu nũndũ nĩweesĩ kana Yeova nũmenete andũ ala matũmĩaa ũseleke kũthasya mũtwaano.—Mal. 2:13-16.

16. Mbivilia yaĩtye ata ĩũlũ wa kũthasya mũtwaano na kũtaanĩsya?

¹⁶ Yesũ amanyĩisye kana kwosana na Maandĩko, kĩla kĩtonya kũtuma mũtwaano ũthaw’a no ethĩwa ũmwe nĩweeka ũlaalai na ũla ũngĩ eĩw’a atamũekea. (Mt. 19:9; Aevl. 13:4) Nao nata ĩũlũ wa kũtaanĩsya? Mbivilia nĩeleetye nesa ũndũ ũsu. (Soma 1 Akolintho 7:10, 11.) Mbivilia ndĩnenganĩte kĩtumi kya kũtaanĩsya. Ĩndĩ ve maũndũ amwe Aklĩsto ala matwaanĩte monete matonya kũtuma mataanĩsya. Kwa ngelekany’o, ũmwe katĩ wa ala matwaanĩte nũtonya  kwĩthĩwa e mũng’endu kana e mũkaĩi wa ũla mũĩkĩĩo. Na kwoou ũla ũngĩ nũtonya kũvika vandũ akethĩa aendeea kwĩkalany’a nake, thayũ wake kana ngwatanĩo yake na Yeova yĩendeea kwĩthĩwa yĩ mũisyonĩ mũnene. *

17. Aklĩsto ala matwaanĩte matonya kwĩka ata nĩ kana mũtwaano woo wĩkale wĩ mũlũmu?

¹⁷ Ĩla atumĩa makũlw’a ũtao ũkonetye mathĩna ma mũsyĩ, nũseo makamba kũkũlya asu meũmantha ũtao ethĩwa nĩmela kwĩloela ĩla vitio yĩtawa Wendo wa W’o Nĩ Kyaũ? me ĩmwe, na ethĩwa nĩmela kũsoma me ĩmwe ĩla mbulosua yĩtawa Mũsyĩ Waku No Wĩthĩwe na Ũtanu. Nĩkĩ? Nũndũ syĩndũ isu nĩsyonanĩtye nesa myolooto ya Ngai, ĩla ĩtetheetye aingĩ malũlũmĩlye mĩtwaano yoo. Andũ amwe matwaanĩte maisye atĩĩ: “Kuma twambĩĩa kwĩmanyĩsya mbulosua ĩsu ĩmwe, twĩthĩĩtwe twĩ atanu mũno kũte ĩvinda yĩngĩ o na yĩva.” Na ve mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩkalanĩtye na mũũme kwa ĩvinda ya myaka 22, ĩndĩ ve ĩvinda mũtwaano woo waĩ vakuvĩ kwanangĩka. Easya ũũ: “Ithyelĩ twĩ avatise, ĩndĩ navu ĩtina twaĩ na mawendi me kĩvathũkany’o vyũ. Vitio ĩsu yookie o ĩvinda yĩla yaaĩle! Yu mũtwaano witũ ũendeee nesa.” We nũtwaanĩte kana wĩ mũtwae? Tata vyũ ũndũ ũtonya ũtũmĩe myolooto ya Yeova mũtwaanonĩ waku. Kwĩka ũu kũkaũtetheeasya ũendeee kwĩanĩsya na ũtanu ũla wĩvĩto weevĩtie mũitwaana!

18, 19. (a) Asyai aingĩ Aklĩsto mekĩte ata? (b) Ala me ũthũkũminĩ wa mwanya wa ĩvinda yonthe meanĩasya ata wĩvĩto woo?

¹⁸ We nũmanyie kana ve ũndũ ũngĩ Yevitha na Aana matuteny’e? Nũndũ wa mawĩvĩto moo, mwĩĩtu wa Yevitha na mwana wa Aana nĩmavathiwe malike ũthũkũminĩ mũtheu yĩla ĩeemanĩ ya kũmbanĩa. Ũthũkũmi ũsu nĩwatumie mekala me atanu vyũ. Ũmũnthĩ asyai aingĩ Aklĩsto nĩmekĩĩte syana syoo vinya ilike ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe, na iitw’a ũthũkũmi wa Ngai ũndũ ũla wa vata vyũ thayũnĩ wasyo. Ala mekĩte ũu nĩmaĩle kũkathwa mũno.—Asi. 11:40; Sav. 110:3.

¹⁹ Ũmũnthĩ ve ana-a-asa na eĩtu-a-asa ta 67,000 me nthĩnĩ wa ũla Mũvango wa Nthĩ Yonthe wa Athũkũmi ma Ĩvinda Yonthe ma Mwanya ma Ngũsĩ sya Yeova. Amwe mathũkũmaa Mbetheli, angĩ me wĩanĩ wa myako na wa kũthyũlũlũka. Angĩ namo nĩ amanyĩsya ma sukulu ila itekĩawa Mbetheli, mavainia ma mwanya, na amisonalĩ. Na ĩndĩ ve ala masũvĩaa Nyũmba sya Maũmbano Manene kana ila syĩkĩawa sukulu sya Mbivilia. Onthe methĩawa mevĩtĩte wĩvĩto wĩtawa “Nadhiri ya Utii na Umaskini.” Mamina kwĩvĩta ũu methĩawa meetĩkĩla kana makatethasya wĩa w’onthe ũla manengwa ũkonanĩtye na Ũsumbĩ. O na ĩngĩ, metĩkĩlaa kana makekalaa mateyũmbĩlĩĩle maũndũ maingĩ, na kana maikathũkũmaa mamanthe mbesa matanengetwe mwanya wa kwĩka ũu. Andũ asu ti ma mwanya, ĩndĩ mawĩa ala manengetwe nĩmo ma mwanya. Methĩawa matw’ĩte kwĩkala menyivĩtye nĩ kana meanĩsye wĩvĩto woo mĩthenya yonthe me ũthũkũminĩ wa mwanya wa ĩvinda yonthe.

20. Twaĩle kwĩka ata “kĩla mũthenya,” na nĩkĩ?

²⁰ We ũmwĩvĩtĩe Ngai mawĩvĩto meana katĩ wa ala twaneenea ĩsomonĩ yĩĩ? Nĩ wĩvĩto ũmwe, nĩ elĩ, kana nĩ onthe me atatũ? Vate nzika, nĩwĩsĩ kana nĩwaĩle kwosa kwa ũito mũno wĩvĩto ũla wĩvĩtĩte. (Nth. 20:25) Nĩ ĩvĩtyo ĩnene mũno kũema kwĩanĩsya kĩla ũmwathĩte Yeova na kĩla wĩvĩtĩte. (Mũta. 5:6) Kwoou ekai ‘twinae tũikumya syĩtwa ya Yeova tene na tene, nĩ kana twĩanĩasye mawĩvĩto maitũ kĩla mũthenya’ twĩ atanu.—Sav. 61:8.