Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

“Ye Wɔ Ɛwɔkɛ Ne Mɔɔ Ɛkɛbɔ La”

“Ye Wɔ Ɛwɔkɛ Ne Mɔɔ Ɛkɛbɔ La”

“Ɛbɔ Gyihova ɛwɔkɛ a di zo.”MAT. 5:33.

EDWƐNE: 63, 59

1. (a) Duzu a ndɛnebuavolɛ Gyɛfeta nee Hana yɛle a? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.) (b) Kpuya boni mɔ a bɛbabua ye wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

ƐNEE ɔle adekilevolɛ mɔɔ lɛ akɛnrasesebɛ; ɛnee ɔle yelɛ mɔɔ ɔyɛ tieyɛ. Ɛnee ɔle sogyanli akɛnrasesebɛ; ɛnee ɔle yelɛ bɛlɛvo na ɔnea ye sua nu amra. Saa ɛye Nyamenle ko ne ala mɔɔ ɛnee Ndɛnebuavolɛ Gyɛfeta nee Ɛlekana aye Hana sonle ye la ɛsie ahane a, duzu a bɛ nuhua biala yɛle a? Ko biala bɔle Nyamenle ɛwɔkɛ, na bɛlile nɔhalɛ bɛyele bɛ ɛwɔkɛ ne. Bɛle neazo kpalɛ bɛmaa mrenyia nee mraalɛ mɔɔ bɛkpondɛ kɛ bɛbɔ Gyihova ɛwɔkɛ ɛnɛ la amuala. Noko, ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kpuya bie mɔ: Duzu a le ɛwɔkɛ? Saa ɛbɔ Nyamenle ɛwɔkɛ a, anyebolo boni a wɔ nu a? Duzu a yɛsukoa yɛfi Gyɛfeta nee Hana ɛkɛ a?

2, 3. (a) Duzu a le ɛwɔkɛ? (b) Duzu a Ngɛlɛlera ne ka ye wɔ ɛwɔkɛ mɔɔ yɛbɔ Nyamenle la anwo a?

2 Wɔ Baebolo ne anu, ɛwɔkɛ le edwɛkɛ mɔɔ anyebolo wɔ nu mɔɔ awie ka kile Nyamenle a. Awie kola bɔ ɛwɔkɛ kɛ ɔbayɛ debie bie, ɔbahyɛ awie debie, ɔbava ɔ nwo yeawula gyima bie anu, anzɛɛ ɔbahwe ɔ nwo yeavi ninyɛne bie mɔ anwo. Ɛwɔkɛ le debie mɔɔ awie fi ye ɛhulolɛ nu bɔ a. Noko, ɔle nwuanzanwuanza na ɔkyekye menli mɔɔ bɔ la wɔ Nyamenle anyunlu ɔluakɛ tumi wɔ nu kɛ ndanehanlɛ la. Ɛwɔkɛ kile kɛ awie bayɛ debie bie anzɛɛ ɔnrɛyɛ. (Mɔl. 14:22, 23; Hib. 6:16, 17) Kɛzi Baebolo ne maa yɛnwu kɛ saa awie bɔ Nyamenle ɛwɔkɛ a, anyebolo wɔ nu ɛ?

3 Mosisi Mɛla ne ka kɛ: ‘Saa nrenyia fa debie bɔ Gyihova ɛwɔkɛ, anzɛɛ ka ndane fa ɔ nwo bɔ ɛwɔkɛ a, ɔnle kɛ ɔtu ɔdaye ɔ nloa edwɛkɛ mɔɔ yeha la ɔto, ɔwɔ kɛ ɔdi edwɛkɛ biala mɔɔ vi ɔ nloa anu kɛvinde la azo.’ (Ɛdi. 30:2) Nzinlii, sunsum ne maanle Sɔlɔmɔn hɛlɛle kɛ: “Saa ɛbɔ Nyamenle ɛwɔkɛ a mmakyɛ na wɔaye, ɔluakɛ ɔ nye ɛnlie ahoasea nwo. Ye wɔ ɛwɔkɛ ne mɔɔ ɛkɛbɔ la.” (Nol. 5:4) Gyisɛse maanle yɛnwunle anyebolo mɔɔ wɔ ndanehanlɛ nu la ɔlua edwɛkɛ ɛhye mɔɔ ɔhanle la azo: “Bɛhanle bɛhilele tete amra kɛ: ‘Mmaka ndane adalɛ, na emomu ɛbɔ Gyihova ɛwɔkɛ a di zo.’”Mat. 5:33.

4. (a) Yɛbɔ Nyamenle ɛwɔkɛ a, anyebolo boni a wɔ nu a? (b) Duzu a yɛkulo kɛ yɛsukoa yɛfi Gyɛfeta nee Hana ɛkɛ a?

4 Ɔti, ɔda ali kɛ anyebolo wɔ nu kɛ awie babɔ Nyamenle ɛwɔkɛ. Mɔɔ yɛyɛ ye wɔ ɛwɔkɛ mɔɔ yɛkɛbɔ anwo la ka yɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne. Devidi hɛlɛle kɛ: ‘Nwane a kɛhola kɛvo Gyihova boka ne azo a? Yɛɛ nwane a kɛwolo ye ɛzonlenlɛ sua ne anu a? Kyesɛ sonla mɔɔ ɛnga ndane adalɛ la.’ (Edw. 24:3, 4) Ɛwɔkɛ boni a Gyɛfeta nee Hana bɔle a, asoo ɛnee ɔnyɛ se kɛ bɛbali bɛ ɛwɔkɛ ne azo ɔ?

BƐYELE ƐWƆKƐ MƆƆ BƐBƆLE NYAMENLE LA

5. Ɛwɔkɛ boni a Gyɛfeta bɔle a, na duzu a vi nu rale a?

5 Gyɛfeta lile ɛwɔkɛ mɔɔ ɔbɔle Gyihova wɔ mekɛ mɔɔ ɔ nee Amɔnoma mɔɔ ɛnee ɛlɛnwunlonwunla Nyamenle menli kaho la azo. (Man. 10:7-9) Ɛnee Gyɛfeta kulo kɛ ɔdi konim yemɔti, ɔbɔle ɛwɔkɛ kɛ: ‘Gyihova, saa ɛmaa medi Amɔnoma anwo zo konim, na melɛsia meara sua nu a, awie biala mɔɔ kɛlimoa kɛvi me sua nu ɛkɛ ne kɛvinde kɛ ɔbayia me la bayɛ wɔ ɛdeɛ.’ Duzu a vi nu rale a? Bɛlile Amɔnoma anwo zo konim, na mɔɔ Gyɛfeta ɛlɛba la ɔ ra raalɛ kokye ne mɔɔ ɔkulo ye edwɛkɛ la rayiale ye. Yemɔ a ɔbayɛ Gyihova “ɛdeɛ” a. (Man. 11:30-34) Duzu a bado ye a?

6. (a) Asoo ɛnee ɔla aze kɛ Gyɛfeta nee ɔ ra raalɛ ne bali ɛwɔkɛ mɔɔ bɛbɔle Nyamenle la azo? (b) Duzu a Mɛla ne 23:21, 23 nee Edwɛndolɛ 15:4 maa ɛnwu ye wɔ ɛwɔkɛ mɔɔ ɛkɛbɔ Nyamenle la anwo a?

6 Ɛnee ɔwɔ kɛ Gyɛfeta ara raalɛ ne fa ye mekɛ muala sonle Gyihova wɔ Ye ɛzonlenlɛ sua ne anu, amaa yeali ɛwɔkɛ mɔɔ ye papa bɔle la azo. Asoo ɔle ɛwɔkɛ mɔɔ Gyɛfeta andwenle nwo na yeabɔ ɔ? Kyɛkyɛ, ɔluakɛ bie a ɛnee ɔze kɛ ɔ ra raalɛ ne a bahola avi sua nu arayia ye a. Ɛnee ɔle tɛnlabelɛ mɔɔ anu yɛ se maa selɛ nee ɔ ra raalɛ, ɔle afɔle mɔɔ bɛ mu nwiɔ bɛbɔle a. Mɔɔ Gyɛfeta nwunle ɔ ra raalɛ ne la, “ɔsuosuanle ye tɛladeɛ mɔɔ ɔwula la anu” na ɔhanle kɛ ye ɛbolɛ ɛde kpole. Ɔ ra raalɛ ne ‘hɔzunle ɔ nwo kɛ yeannwu nrenyia la.’ Duzu ati ɔ? Ɛnee Gyɛfeta ɛnlɛ ralɛ nrenyia yɛɛ ɔ ra raalɛ kokye ne ɛnrɛgya na yeawo nlɔnra yeamaa ye. Ɛnee abusua ne duma nee bɛ agyadeɛ baminli. Noko, tɛ ɛhye a ɛnee nwolɛ hyia ye kpalɛ a. Gyɛfeta hanle kɛ: ‘Mebɔ Gyihova ɛwɔkɛ, yɛɛ metwe mesia a ɔnyɛ boɛ.’ Na ɔ ra raalɛ ne buale kɛ: “Fa me yɛ deɛ mɔɔ vi ɛ nloa anu vindele la.” (Man. 11:35-39) Ɛnee ɔnla aze ɛdeɛ, noko menli ɛhye mɔ le nɔhavoma mɔɔ bɛandwenle nwolɛ ɛlɛ kɛ bɛnrɛli ɛwɔkɛ mɔɔ bɛbɔle Anwuma Anwuma Nyamenle ne la azo a.Kenga Mɛla ne 23:21, 23; Edwɛndolɛ 15:4.

7. (a) Ɛwɔkɛ boni a Hana bɔle a, na duzu ati ɔ, yɛɛ kɛzi ɔwiele ye ɛ? (b) Hana ɛwɔkɛ ne ati, duzu a ɛnee ɔbado Samoɛle a? (Nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.)

7 Hana noko le awie mɔɔ ɔlile ɛwɔkɛ mɔɔ ɔbɔle Gyihova la azo a. Mɔɔ ɔbɔ ye ɛwɔkɛ ne la, ɛnee ɔlɛdi nyane kpole kpalɛ ɔluakɛ ɛnee ɔle mota na bɛbɔ ye aholoba dahuu. (1 Sa. 1:4-7, 10, 16) Hana hanle ye ahonle nu edwɛkɛ hilele Nyamenle na ɔbɔle ɛwɔkɛ kɛ: ‘O Tumivolɛ Gyihova, to ɛ nye nea me, wɔ sonvolɛ; mehyia na kakye me; mmamaa ɛ rɛle fi me. Mebɔ ɛwɔkɛ kɛ saa ɛmaa menyia ɛkolɛ mewo ralɛ nrenya a menwɔdu ye nee ye ɛbɛlabɔlɛ muala menwɔmaa wɔ, na ye enrinli ko bɔbɔ, bɛnrɛde bɛnrɛdo aze.’ * (1 Sa. 1:11) Bɛbuale Hana modolɛ nzɛlɛlɛ ne, na ɔwole ye belamunli ralɛ ne—nrenyia. Nea kɛzi ɛhye maanle ɔ nye liele a! Noko ɔ rɛle anvi ɛwɔkɛ mɔɔ ɔbɔle Nyamenle la. Mɔɔ ɔwole ɔ ra nrenyia ne la, ɔhanle kɛ: ‘Menzɛlɛle ye Gyihova ɛkɛ.’1 Sa. 1:20.

8. (a) Asoo ɛnee ɔla aze kɛ Hana bali ɛwɔkɛ mɔɔ ɔbɔle Nyamenle la azo? (b) Kɛzi Devidi edwɛkɛ mɔɔ wɔ Edwɛndolɛ 61 la maa ɛkakye Hana neazo kpalɛ ne ɛ?

8 Bɛpɛle kakula Samoɛle nyɛfonlɛ mɔɔ ɛnee yeli ɛvolɛ kɛyɛ nsa la, Hana lile ɛwɔkɛ mɔɔ ɔbɔle Nyamenle la azo. Yeannyia adwenle bɔbɔ kɛ ɔyɛ debie ngakyile. Ɔvale Samoɛle ɔhɔmaanle Ɛsɔfo Kpanyinli Yilae wɔ ɛdanlɛsua ne anu wɔ Hyaelo na ɔhanle kɛ: ‘Menzɛlɛle ye kɛ ɔmaa menwo ralɛ, na Gyihova ɛyɛ me ɛbizalɛdeɛ ɛmaa me. Yemɔti medu ye memaa Gyihova. Mekɛ dodo mɔɔ ɔdi ye wɔ azɛlɛ ye azo la, ɔle Gyihova ɛdeɛ.’ (1 Sa. 1:24-28) ‘Kakula Samoɛle kawie nyi la ɛnee yebe Gyihova ɛzonlenlɛ nu.’ (1 Sa. 2:21) Noko kɛzi ɛhye hanle Hana ɛ? Ɛnee ɔkulo ɔ ra ne edwɛkɛ kpalɛ, noko kɛkala ɔnrɛnwu ye dahuu biala wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛnyi la. Dwenle kɛzi anrɛɛ ɔbahulo kɛ ɔdedɛ ɔ ra ne, ɔ nee ye di nwɔhoa, ɔnea ye, ɔtendɛ ɔkile ye, na ɔ nee ye bɛ mu nwiɔ bɛ nye die wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛnyi la anwo. Noko, Hana annu ɔ nwo wɔ ɛwɔkɛ mɔɔ ɔbɔle Nyamenle la anwo. Gyihova maanle ɔ nye liele.1 Sa. 2:1, 2; kenga Edwɛndolɛ 61:1, 5, 8.

Ɛlɛdi ɛwɔkɛ mɔɔ wɔbɔ Gyihova la azo ɔ?

9. Kpuya boni mɔ a yɛbabua a?

9 Kɛkala mɔɔ yɛnwu anyebolo mɔɔ wɔ nu kɛ yɛbabɔ Nyamenle ɛwɔkɛ la, bɛmaa yɛzuzu kpuya ɛhye mɔ anwo: Ɛwɔkɛ boni mɔ a Kilisienema bahola abɔ a? Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbali yɛ ɛwɔkɛ zo a?

Ɛ NWO ZO ƐYILALƐ ƐWƆKƐ NE

Bɛ nwo zo ɛyilalɛ ɛwɔkɛ ne (Nea ɛdendɛkpunli 10)

10. Ɛwɔkɛ mɔɔ anwo hyia kpalɛ mɔɔ Kilisienenli bahola abɔ la a le boni, na duzu a ɛhye kile a?

10 Ɛwɔkɛ mɔɔ anwo hyia kpalɛ mɔɔ Kilisienenli bahola abɔ la a le kɛ ɔbayila ɔ nwo zo yeamaa Gyihova. Kɛmɔti ɛ? Ɔluakɛ wɔ asɔneyɛlɛ nu, ɔbɔ Gyihova ɛwɔkɛ kɛ ɔbava ye ngoane mekɛ kɔsɔɔti yeazonle Ye, ɔnva nwo edwɛkɛ biala mɔɔ bazi la. Kɛ mɔɔ Gyisɛse hanle la, ahenle ‘kpo ɔ nwo,’ ɔkpo nwolɛ adenle biala mɔɔ ɔlɛ la, na ɔbɔ ɛwɔkɛ kɛ ɔbava Nyamenle ɛhulolɛdeɛ yealimoa debie biala anyunlu wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu. (Mat. 16:24) Ɔvi mekɛ zɔhane, ‘ɔle Gyihova ɛdeɛ.’ (Wlo. 14:8) Ɔwɔ kɛ awie biala mɔɔ yila ɔ nwo zo bɔ ɛwɔkɛ la fa ye anyebolo zo, kɛ mɔɔ Edwɛndolɛnli ne mɔɔ bɔle Nyamenle ɛwɔkɛ hanle la: ‘Duzu yɛɛ menva memaa Gyihova, wɔ ye ahyɛlɛdeɛ ɛwolaa ye anwo a? Mebaye me ɛwɔkɛ biala mɔɔ mebɔ Gyihova la, wɔ ye menli ne kɔsɔɔti anyunlu.’Edw. 116:12, 14.

11. Kenle mɔɔ bɛzɔnenle wɔ la, duzu a zile a?

11 Wɔyila ɛ nwo zo wɔmaa Gyihova na wɔva nzule nu ɛzɔnenlɛ wɔyɛ nwolɛ sɛkɛlɛneɛ ɔ? Saa ɔle zɔ a, ɛnee wɔyɛ deɛ! Kakye kɛ kenle mɔɔ bɛzɔnenle wɔ la, bɛbizale wɔ wɔ dasevolɛma anyunlu saa wɔyila ɛ nwo zo wɔmaa Gyihova yɛɛ ɛte ɔ bo kɛ “ɛ nwo zo ɛyilalɛ ne nee wɔ ɛzɔnenlɛ ne maa ɔda ali kɛ ɛle Gyihova Dasevolɛ mɔɔ ɛ nee ahyehyɛdeɛ ne mɔɔ Nyamenle sunsum ne kile ye adenle la a tu a.” Wɔ mualɛ ne mɔɔ ɛnee nuhua la ɛkɛ la maanle ɔlale ali kɛ wɔyila ɛ nwo zo na ɔfɛta kɛ bɛsɔne wɔ kɛ Gyihova sonvolɛ. Ɛmaanle Gyihova anye liele kpole kpalɛ!

12. (a) Kpuya boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo a? (b) Subane boni mɔ a Pita hanle kɛ ɔwɔ kɛ yɛnyia a?

12 Noko ɛzɔnenlɛ le mɔlebɛbo ala. Yemɔ anzi, yɛkpondɛ kɛ yɛdi yɛ edwɛkɛ zo na yɛfa nɔhalɛlilɛ yɛsonle Nyamenle. Ɔti, yɛbahola yɛabiza yɛ nwo kɛ: ‘Ɔvi mekɛ mɔɔ bɛzɔnenle me la, kɛzi me diedi ne ɛyɛ ɛ? Asoo melɛfi me ahonle muala anu meazonle Gyihova ɔ? (Kɔl. 3:23) Asoo mebɔ mɔdenle meyɛ asɔne, mekenga Nyamenle Edwɛkɛ ne, mekɔ debiezukoalɛ nee daselɛlilɛ dahuu? Anzɛɛ menda menyɛ ninyɛne ɛhye mɔ ɔ?’ Ɛzoanvolɛ Pita hilehilele nu kɛ saa yɛfa ndelebɛbo, abotane, nee nyamenlezonlenlɛ kpalɛ yɛboka yɛ diedi ne anwo a, ɔbamaa yɛanyia anyuhɔlɛ wɔ yɛ ɛzonlenlɛ nu.Kenga 2 Pita 1:5-8.

13. Duzu a ɔwɔ kɛ Kilisienenli mɔɔ ɛyila ɔ nwo zo na bɛzɔne ye la kakye a?

13 Saa yɛbɔ ɛwɔkɛ yɛyila yɛ nwo zo yɛmaa Nyamenle a, yɛnrɛhola yɛnrɛhwe yɛnrɛzia. Saa awie te nganeɛ kɛ Gyihova ɛzonlenlɛ anzɛɛ kɛzi ɔwɔ kɛ ɔbɔ ye ɛbɛla kɛ Kilisienenli la ɛvonle ye a, ɔnrɛhola ɔnrɛha kɛ yeanyila ɔ nwo zo yɛɛ ye ɛzɔnenlɛ ne ɛnli munli. * Ɔdwenlenle nwolɛ kolaa na yeayila ɔ nwo zo yeamaa Nyamenle. Ɔti saa ɔyɛ ɛtane kpole bie a, ɔdi nwolɛ ɛzonle wɔ Gyihova nee asafo ne anyunlu. (Wlo. 14:12) Ɔnle kɛ bɛka ye wɔ yɛ nwo ɛlɛ kɛ, ‘yɛgyakyi ɛlɔlɛ mɔɔ ɛnee yɛlɛ ye alimoa ne la.’ Emomu, yɛkulo kɛ Gyisɛse kola ka yɛ nwo edwɛkɛ kɛ: “Meze wɔ gyima nee wɔ ɛlɔlɛ nee diedi nee ɛzonlenlɛ gyima nee abotane, na wɔ gyima mɔɔ li amozi la tɛla mɔɔ ɛyɛle ye alimoa ne la.” (Yek. 2:4, 19) Bɛmaa yɛbɔ mɔdenle yɛli yɛ nwo zo ɛyilalɛ ɛwɔkɛ ne azo yɛmaa Gyihova anye ɛlie.

WƆ AGYALƐ ƐWƆKƐ NE

Agyalɛ ɛwɔkɛ ne (Nea ɛdendɛkpunli 14)

14. Ɛwɔkɛ mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ anwo hyia mɔɔ awie bahola abɔ la a le boni, na duzu ati ɔ?

14 Ɛwɔkɛ mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ anwo hyia mɔɔ awie bahola abɔ la a le agyalɛ ɛwɔkɛ ne. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ agyalɛ le nwuanzanwuanza. Kunli nee yelɛ ka bɛ agyalɛ ndane ne wɔ Nyamenle nee alasevolɛ anyunlu. Bɛta bɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ, bɛbahulo bɛ nwo, bɛ nye bɛalie bɛ nwo, na bɛali bɛ nwo eni, “wɔ mekɛ tendenle mɔɔ bɛ mu nwiɔ bɛbabɔ nu bɛadɛnla aze kɛmɔ Nyamenle agyalɛ ngyehyɛleɛ ne de la.” Bie a bie mɔ anga edwɛkɛ ko ne ala, noko bɛhanle ndane anzɛɛ bɛbɔle ɛwɔkɛ wɔ Nyamenle anyunlu. Akee bɛvale bɛdole gua kɛ bɛle agyalɛma, na ɔwɔ kɛ bɛ agyalɛ ne tɛnla ɛkɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛde ngoane nu la. (Mɔl. 2:24; 1 Kɔl. 7:39) Kɛ mɔɔ Gyisɛse hanle la, “Zɔhane ati, mɔɔ Nyamenle ɛha ɛbɔ nu la, mmamaa awie biala kpakye nu,” ɔnle kɛ kunli ne anzɛɛ yelɛ ne anzɛɛ awie gyɛne biala kpakye nu. Ɔti ɔnle kɛ menli mɔɔ bɛkulo kɛ bɛgya la nyia adwenle kɛ bɛkolabɛbɔ ewole.Maake 10:9.

15. Duzu ati a ɔnle kɛ Kilisienema nyia adwenle mɔɔ ewiade ne lɛ ye wɔ agyalɛ nwo la bie a?

15 Nɔhalɛ nu, agyalɛ biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ di munli a. Menli nwiɔ mɔɔ ɛnli munli la a gya a. Ɛhye ati a Baebolo ne se ɔdwu mekɛ ne bie a “bɛdabɛ mɔɔ bɛbagya la anwo bahyele bɛ wɔ nwonane nu” la. (1 Kɔl. 7:28) Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ menli dɔɔnwo mɔɔ bɛwɔ ewiade la ɛmbu agyalɛ la. Saa ngyegyelɛ ba agyalɛ ne anu a, bɛnriandi bɛgyakyi bɛ ye anzɛɛ bɛ hu. Noko, tɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ Kilisienema yɛ la ɛne. Saa awie anli agyalɛ ndane ne azo a, ɔle kɛ ɔlɛbɔ adalɛ yeahile Nyamenle la, na Nyamenle noko kyi adalɛbɔlɛ! (Sɛl. 19:12; Mrɛ. 6:16-19) Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Ɛgya raalɛ ɔ? Mmagyakyi ye.” (1 Kɔl. 7:27) Pɔɔlo holale hanle ɛhye ɔluakɛ ɔze kɛ Gyihova kyi anyebolo mɔɔ bɛgyinla zo bɛbɔewole la.Mal. 2:13-16.

16. Duzu a Baebolo ne ka ye wɔ ewolebɔlɛ nee agyalɛ nu ɛtetelɛ nwo a?

16 Gyisɛse hanle kɛ saa awie sɛkye agyalɛ na ɔ hu anzɛɛ ɔ ye kulo a, yɛɛ Ngɛlɛlera ne maa adenle kɛ ɔkola ɔgyinla zo ɔgu agyalɛ ne a. (Mat. 19:9; Hib. 13:4) Na agyalɛ nu ɛtetelɛ noko ɛ? Baebolo ne maa yɛnwu nwolɛ edwɛkɛ. (Kenga 1 Kɔlentema 7:10, 11.) Baebolo ne ɛnga debie mɔɔ bɛkola bɛgyinla zo bɛtete agyalɛ nu la. Noko Kilisiene agyalɛma bie mɔ gyinla ninyɛne bie mɔ azo tete agyalɛ nu, awie ngoane mɔɔ bɛfa bɛto esiane nu, anzɛɛ ye ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛdwazo bɛtia la. *

17. Kɛ ɔkɛyɛ na Kilisiene agyalɛma amaa bɛ agyalɛ ne adɛnla ɛkɛ dahuu ɛ?

17 Saa agyalɛma bie ɛlɛyia ngyegyelɛ wɔ bɛ agyalɛ nu na bɛkɔkpondɛ folɛdulɛ wɔ mgbanyima ne mɔ ɛkɛ a, ɔwɔ kɛ mgbanyima ne mɔ biza bɛ saa bɛnlea Duzu A Le Nɔhalɛ Ɛlɔlɛ? Vidio ne kenlensa ye anzɛɛ bɛbɔ nu bɛzukoa Wɔ Abusua Bahola Anyia Anyelielɛ brohyua ne a. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Baebolo ngyinlazo ngɛnlɛma wɔ ɛhye mɔ anu na bɛboa menli dɔɔnwo bɛmaa bɛmiemia bɛ agyalɛ nu. Agyalɛma bie hanle kɛ: “Yɛbɔle ɔ bo kɛ yɛsukoa brohyua ɛhye la, yɛ agyalɛ ne ɛyɛ anyelielɛ kpalɛ.” Yelɛ ko mɔɔ yegya ɛvolɛ 22 na ye agyalɛ ne anrɛɛ sɛkye la hanle kɛ: “Ɛnee bɛzɔne yɛ mu nwiɔ noko ɛnee asolo kɛzi yɛ nuhua biala te nganeɛ la. Vidio ne rale mekɛ kpalɛ nu! Yɛlɛbɔ mɔdenle kɛ agyalɛma la.” Wɔgya ɔ? Ɛnee fa Gyihova ngyinlazo ne mɔ di gyima wɔ wɔ agyalɛ ne anu. Ɛyɛ zɔ a ɔbamaa wɔali wɔ agyalɛ ndane ne azo na ɛ nye alie!

DAHUU ƐZONLENLƐ GYIMA TITILI NE ANWO ƐWƆKƐ NE

18, 19. (a) Duzu a Kilisiene awovolɛ dɔɔnwo ɛyɛ a? (b) Duzu a yɛbahola yɛaha ye wɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛwɔ dahuu ɛzonlenlɛ gyima titili ne anu la anwo a?

18 Ɛnwunle debie bieko mɔɔ Gyɛfeta nee Hana yɛle a? Gyɛfeta nee Hana ɛwɔkɛ ne maanle bɛ nuhua biala vale ɔ ra maanle ɛzonlenlɛ nwuanzanwuanza titili bie wɔ ɛdanlɛsua ne anu. Ɛhye maanle bɛnyianle ahunlundwolɛ wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu. Ɛnɛ, Kilisiene awovolɛ dɔɔnwo ɛmaa bɛ mra anwosesebɛ kɛ bɛva bɛ nwo bɛwula dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne anu na bɛva bɛ adwenle bɛzie Nyamenle ɛzonlenlɛ zo. Bɛdabɛ mɔɔ bɛyɛ zɔ la fɛta nganvolɛ kpalɛ.Man. 11:40; Edw. 110:3.

Dahuu ɛzonlenlɛ gyima titili ɛwɔkɛ ne (Nea ɛdendɛkpunli 19)

19 Kɛkala, menli kɛyɛ 67,000 a wɔ dahuu Gyihova Alasevolɛ Ewiade Amuala Ɛzonlenlɛ Gyima Titili ne anu a. Bie mɔ le Bɛtɛlema, bie mɔ boka suazilɛ ekpunli nwo, maangyebakyi zo neavolɛma, kilehilevolɛma wɔ teokelase sukulu nu, anzɛɛ adekpakyelɛ titilima, edwɛkpatɛlɛvolɛma yɛɛ bie mɔ nea Nyianu Asalo nee Baebolo sukulu azua zo. Ɔwɔ kɛ bɛ muala bɛdi “Tieyɛ Nee Ninyɛne Mgbole Mɔɔ Bɛmkpondɛ La Anwo Ɛwɔkɛ” ne azo, na bɛdie bɛto nu kɛ bɛbayɛ gyima biala mɔɔ bɛkɛva bɛkɛmaa bɛ la bɛkɛboa Belemgbunlililɛ ne, bɛatete ninyɛne zo, yɛɛ bɛnrɛyɛ gyima gyɛne wɔ mekɛ mɔɔ bɛtɛmaanle bɛ adenle la. Tɛ menli ne a le titili a, emomu bɛ gyima ne ɔ. Bɛze kɛ anyebolo wɔ nu kɛ bɛbali bɛ ɛwɔkɛ titili ɛhye azo wɔ mekɛ mɔɔ bɛtɛbɔ dahuu ɛzonlenlɛ gyima titili ne anu la.

20. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ ye “alehyenlɛ biala” a, na kɛmɔti ɛ?

20 Ɛwɔkɛ ngakyile mɔɔ yɛzuzu nwolɛ la, nuhua nyɛ a wɔbɔ Nyamenle a—ko, nwiɔ, anzɛɛ nsa ne amuala? Wɔnwu kɛ ɔnle kɛ ɛbu ɛwɔkɛ mɔɔ wɔbɔ la debie ekyi. (Mrɛ. 20:25) Saa awie anli ɛwɔkɛ mɔɔ yebɔ Gyihova la azo a, ɔkola ɔfa ngyegyelɛ kpole ɔba. (Nol. 5:6) Yemɔti ‘saa alehyenlɛ biala yɛlɛye yɛ ɛwɔkɛ ne a, bɛmaa yɛdo edwɛne yɛye Gyihova duma ne ayɛlɛ dahuu’ wɔ anyelielɛ nu.Edw. 61:8.

^ ɛden. 7 Kɛ mɔɔ Hana ɛwɔkɛ ne kile la, ɔ ra ne bayɛ Nazalaenli, ɛhye kile kɛ bɛbadu ye bɛazie ahane, ɔbayila ɔ nwo zo, na yeazonle Gyihova dahuu.Ɛdi. 6:2, 5, 8.

^ ɛden. 13 Saa yɛsuzu ndenle mɔɔ mgbanyima dua zo nea saa awie fɛta kɛ bɛsɔne ye la anwo a, ɔbayɛ se kɛ awie baha kɛ ye ɛzɔnenlɛ ne ɛnli munli.