1, 2. (a) Na cava erau kaya o Elifasi kei Pilitati me baleta noda qarava na Kalou? (b) E vakaraitaka vakacava o Jiova na lomana?

“VAKACAVA, ena yaga vua na Kalou e dua na tamata? Ena rawa ni yaga vua e dua e yalomatua? Vakacava e kauaitaka o koya e Kaukaua Duadua na nomu yalododonu, se na rawata kina o koya e dua na ka ni o yalodina ena nomu ivalavala?” (Jope 22:1-3) O dau vaqaqa na isaunitaro qori? Ni taroga qori o Elifasi na kai Temani vei Jope, e vakabauta dei ni kena isau na sega. E tukuna sara mada ga na nona itokani o Pilitati na kawa i Sua ni sega tu ga ni dua me caka dodonu ena mata ni Kalou.​—Wilika Jope 25:4.

² Eratou tukuna na itokani lasu qo ni sega ni yaga na noda sasaga meda qaravi Jiova ena yalodina, eda sega ni yaga vua na Kalou nida vaka tu ga na kumakumare, na ulo kei na baca ni qele. (Jope 4:19; 25:6) Nida vakasamataka na ka rau tukuna qori o Elifasi kei Pilitati, eda nanuma sara ga ni rau turaga yalomalumalumu. (Jope 22:29) Nida tu tale ga mai na ulunivanua, se da vodo waqavuka tiko da qai raica mai na cakacaka ni tamata, e ka somidi dina. Ia vakacava e va qori nona rai o Jiova me baleta na noda vakaitavi ena cakacaka ni nona Matanitu ni  raici keda tiko mai ena nona itutu cecere? E vakaraitaka o Jiova na lomana ni vakadodonutaki Elifasi, Pilitati kei Sofa ni ratou lasu, ia e marau ena nona kaya ni o Jope e “noqu dauveiqaravi.” (Jope 42:7, 8) Eda raica gona e keri nida “yaga vua na Kalou.”

3. Na cava e kaya o Ilaiu me baleta noda sasaga meda qaravi Jiova, na cava e kena ibalebale?

³ A sega ni vakadodonutaki Ilaiu o Jiova ni taroga: “Ke o yalododonu, na cava o na solia vua [na Kalou]; na cava ena rawata mai vei iko o koya?” (Jope 35:7) Vakacava e kaya tiko o Ilaiu ni yaga noda sasaga ni qaravi Kalou? Sega. E kaya tiko ni sega ni vakararavi o Jiova ena noda sokalou. Ni Kalou uasivi, eda na sega kina ni rawa ni vakavutuniyautaki koya se vakaukauataki koya. Ena yasana adua, o koya ga e solia vei keda na ka, noda taledi se kaukaua, qai kauaitaka na sala eda vakayagataka kina.

4. E raica vakacava o Jiova na noda dau yalololoma vei ira eso tale?

⁴ E raica na Kalou na veika vinaka e vakayacori vei ira na nona tamata me vaka sara ga e caka tiko vua. E kaya na Vosa Vakaibalebale 19:17: “O koya e lomana na dravudravua e soli ka tiko vei Jiova, ena saumi vua na ka e cakava.” Vakacava, kena ibalebale qori ni kauai o Jiova ena ka vinaka e caka vei ira na dravudravua? Vakacava, eda rawa ni kaya ni raica na Dauveibuli ni lomalagi kei vuravura na nodra yalololoma eso vei ira na nona tamata me vaka e dinau tu vei ira, me qai sauma ena nona caka vinaka se ni vakalougatataki ira? Io, e vakadeitaka sara mada ga qori na Luve ni Kalou.​—Wilika Luke 14:13, 14.

5. Na taro cava eda na veivosakitaka?

⁵ O Jiova e sureta na parofita o Aisea me vosa ena vukuna, me vakaraitaka kina nona marau na Kalou ni raica nodra vakaitavi tiko na nona tamata yalodina ena vakayacori ni nona inaki. (Aisea 6:8-10) E yalorawarawa ni cakava qori o Aisea. Nikua e vica vata na udolu era soli ira nira kaya “O yau qo! Moni talai au!” mera cola kina na itavi bibi ni qaravi Jiova. Ia ena rairai taroga e dua: ‘Vakacava e yaga tiko na noqu sasaga? E yalovinaka o Jiova ni vakatara meu vakaitavi ena nona cakacaka, ia vakacava ena vakarautaka tale ga na ka me vakayacori kina na nona vosa se mani vakacava sara na levu ni ka au rawa ni cakava?’ Vakasamataka na kena saumi na taro qori ena veika e yaco ena gauna erau bula kina o Tepora kei Peraki.

6. Era duidui vakacava na lewenikoro e Isireli kei na mataivalu i Japini?

⁶ E “vakasaurarataki” ira na Isireli me 20 na yabaki o Japini na Tui Kenani. Era rere mada ga na lewenivanua mera laurai ena vanua e dau lakovi vakalevu. Ena rai vakamataivalu e sega vei ira na Isireli na ka, se na iyaragi kei na isasabai mera vala se taqomaki ira kina, ia e 900 na nodra qiqi vakaisele na kedra meca.​—Dvei. 4:1-3, 13; 5:6-8. *

7, 8. (a) Na cava e vakaroti Peraki kina o Jiova? (b) E vakadruka vakacava o Isireli na mataivalu i Japini? (Raica na imatai ni iyaloyalo.)

⁷ E vakaroti Peraki gona o Jiova ni tukuna vua na parofita yalewa o Tepora: “Mo lako i Ulu i Tepori, mo kauta e  10,000 na tagane ni Nafitalai kei ira na Sepuloni. Au na kauti Sisera yani na iliuliu ni mataivalu nei Japini vaka kina na nona qiqinivalu kei ira na nona sotia ena uciwai o Kisoni, au na soli koya i ligamu.”​—Dvei. 4:4-7.

⁸ E tete sara na vosa qori. Era soqoni yani e Ulu i Tepori o ira na bole. Sega tale ni qai vakaoti gauna o Peraki ni muria na ivakasala i Jiova. (Wilika Dauveilewai 4:14-16.) Ni katakata sara tu ga na ivalu e Tenaki, qai bisa vakasauri na uca, mani lolobo kina na vanua. E cicimuria nona mataivalu o Sisera o Peraki me yaco sara i Eroseci e 24 na kilomita na kena balavu. Na nona dro tiko qori e qai biuta o Sisera na nona kareti e dau kilai tu na kena vakarerevaki, ni sa sega ni yaga vua, me dro sara i Senanimi, rairai volekati Ketesi. E lai sasaga vuni ena valelaca i Jaeli, na wati Eperi na Kenaiti, mani tavaki koya mai o Jaeli. Dua na ka nona wawale mai na ivalu, e moce lutu kina. Sa tu sara ga vei Jaeli na bula i Sisera me yavala ena yaloqaqa qai vakamatei koya. (Dvei. 4:17-21) E vakadrukai vakadua na meca kei Isireli! *

9. Na cava e vakamacalataki ena Dauveilewai 5:20, 21 me baleta nona valuti o Sisera?

⁹ Ena vinaka me vulici vata na Dauveilewai wase 4 kei na 5, ni duidui na ka erau volaitukutukutaki kina. Kena ivakaraitaki e tukuni ena Dauveilewai 5:20, 21: “Era vala mai lomalagi na kalokalo, era valuti Sisera mai na nodra sala. E kuitaki ira na uciwai o Kisoni.” Vakacava, qori e dusi ira tiko na agilosi se na lulutu ni vatu mai lomalagi? E sega ni vakamatatataki na tikina qori. Ia o cei tale eda rawa ni kaya ni vakavuna na bisa ni uca me donuya e dua na ivalu, ra qai luvu kina e 900 na qiqinivalu? E tukuni vakatolu ena Dauveilewai 4:14, 15, ni o Jiova ga e vakavuna na qaqa. E sega gona ni dua vei ira na 10,000 na Isireli me rawa ni sakitaka ni vakavuna na veivakabulai qori.

10, 11. E dusi cei tiko o “Merosi,” cava tale ga e vosavakacacataki kina?

¹⁰ Ni rau lagata tiko o Tepora kei Peraki na sere ni qaqa me vakacaucautaki kina o Jiova, e va qo na qaqana: “‘Moni vosavakacacataki Merosi,’ e kaya na agilosi i Jiova, ‘io moni vosavakacacataki ira na lewena, nira sega ni lako mai mera tokoni Jiova, mera tokoni Jiova kei ira na qaqa.’”​—Dvei. 5:23.

¹¹ A vosavakacacataki dina o Merosi, ia e dredre me kilai se vakaibalebaletaki cei tiko. Vakacava e dusi ira tiko na lewenikoro era sega ni bole ena gauna era kacivi kina mera veitokoni ena ivalu? Ke donuya tiko na koro qo na vanua e dro yani kina o Sisera, vakacava era a vakalaivi koya ga me dro? Era sega ni rogoca vakacava nona kaci tiko o Jiova me so e veitokoni, nira sa soqoni vata yani e tininaudolu mai na veiyasana? Vakasamataki ira mada na lewe i Merosi nira sa raica na dauvala voravora qo ni ciciva duadua yani nodra lomanikoro ni qara bula. E gauna vinaka sara ga qori mera vakayacora kina na inaki i Jiova, ra qai vakalougatataki kina. Ia na gauna qori ni tu sara ga vei ira na vakatulewa mera cakava e dua na ka, vakacava era kauai kina? Era duidui sara ni vakatauvatani kei na nona doudou o Jaeli me vaka ena vakamacalataki ena vica na tikina e tarava!​—Dvei. 5:24-27.

12. E duidui vakacava nodra rai na vakamacalataki tiko ena Dauveilewai 5:9, 10, cava meda cakava kina nikua?

¹² Eda raica tale ga ena Dauveilewai 5: 9, 10, ni duidui o ira na bole mera tokoni Peraki kei ira na sega ni veitokoni. Erau vakavinavinakataki “ira na komada ni Isireli” o Tepora kei Peraki nira “bole mera lako vata kei ira na tamata.” Era duidui sara vei ira na “vodo tiko ena asa raradamu” era sega ni bole nira dokadoka, kei ira na “dabe tiko ena ibe totoka” nira digia na bula vutuniyau. Era sega ni vakataki ira na “lako tiko e gaunisala,” era digia mera muria na sala rawarawa, ia o ira na lako vata kei Peraki era lako ina ivalu ena baba veivatu kei Tepori, vaka kina na vanua lolobo ena buca o Kisoni! O ira na taleitaka tiko na bula rawarawa mera “vakasamataka vinaka” sara. E dodonu mera vakasamataka vakatitobu nira sa na sega ni tokoni Jiova kina. Mera cakava tale ga qori o ira na se lomalomarua tiko nikua ni qaravi Jiova mai vu ni lomadra.

13. E duidui vakacava na nodra rai o ira na yavusa i Rupeni, Tani kei Aseri ni vakatauvatani kei Sepuloni vaka kina o Nafitalai?

¹³ O ira na bole era vakadinadinataka na nona yavala o Jiova me vakacerecerea na dodonu ni nona veiliutaki. Qori sara ga na yavu mera talanoataka kina “na cakacaka dodonu i Jiova.” (Dvei. 5:11) Ena yasana adua na yavusa i Rupeni, Tani kei Aseri era vakamacalataki ena Dauveilewai 5:15-17 nira kauaitaka ga vakalevu na veika era taukena​—qo na nodra qelenimanumanu, waqa kei na toba—ra qai sega ni kauai ena cakacaka e vinakata o Jiova. E duidui kina o Sepuloni kei Nafitalai ni rau “bolemate” me rau vukei Tepora kei Peraki. (Dvei. 5:18) E dua na ka bibi eda vulica ni duidui na rai me baleta na noda dau bolecakacaka.

14. Eda vakaraitaka vakacava noda tokona na dodonu ni nona veiliutaki cecere o Jiova?

¹⁴ Eda sega ni kacivi nikua meda vakaitavi ena ivalu, ia e ka dokai noda gumatua tiko ni doudou ena cakacaka vakavunau. Sa qai vinakati ga vakalevu ena isoqosoqo i Jiova na bolecakacaka. Qori sara ga na ka era sa cakava tiko e levu  na tacida yalewa, tacida tagane, kei ira na itabagone mera veiqaravi vakatabakidua nira painia, lewe ni vuvale e Peceli, tara Vale ni Soqoni, kei na soqo ni tabacakacaka se soqo lelevu. Era wili tale ga kina na qase ni ivavakoso era lewena tiko na Komiti Veitaratara kei na Valenibula, vaka kina o ira na dau tuvanaka na noda soqo lelevu. E marautaka o Jiova na nomuni dau yalorawarawa, ena sega ni guilecava.​—Iper. 6:10.

15. Eda na vakadeitaka vakacava nida sega ni lomalomaruataka noda cakacaka vei Jiova?

¹⁵ E bibi meda dui taroga: ‘E vinaka mera sa cola itavi tu ga na kena vo? Au vakalaiva tiko me vakalatilati ina noqu bolecakacaka noqu dau vakabibitaka tiko na veika vakayago? Au vakaraitaka tiko na vakabauta kei na doudou me vakataki Peraki, Tepora, Jaeli kei ira na 10,000 na bolecakacaka ena gauna makawa, meu vakayagataka na ka kece e tu vei au meu muria kina na ivakaro nei Jiova? Keu sa nanuma tiko meu toki ina dua tale na vanua meu rawata kina e levu na ilavo, au dau masulaka au qai vakasamataka vakabibi na veika ena yaco ina noqu vuvale kei na ivavakoso?’ *

16. Na cava eda rawa ni solia vei Jiova?

¹⁶ E dokai keda o Jiova ni vakatara meda vakaitavi ena tokoni ni nona veiliutaki cecere. A bacani rau na imatai ni veiwatini na Tevoro me rau tokoni koya ena nona kocova na itutu, na nomu tokona gona na veiliutaki i Jiova o sa vakaraitaka tiko vei Setani o cei o tokona. E marautaka o Jiova nomu yalodina ni soli iko vakarawarawa. (Vkai. 23:15, 16) E vakayagataka nomu veitokoni me sauma kina nona veibeitaki o Setani. (Vkai. 27:11) Na nomu yalodina gona o sa solia tiko kina vei Jiova e dua na ka talei, e vu ni marau levu vua.

17. Na cava e parofisaitaki ena Dauveilewai 5:31 me baleta na veigauna se bera mai?

¹⁷ Sa voleka sara qo mera tawani vuravura o ira ga na taleitaka na nona veiliutaki cecere o Jiova. Eda rai vakanamata sara tu ga ena siga qori! Eda tokoni Tepora kei Peraki ena noda lagata: “I Jiova, mera rusa kece mada ga na kemuni meca, ia o ira era lomani kemuni mera serau mada ga me vaka na matanisiga.” (Dvei. 5:31) Ena saumi na kerekere qori ni sa vakarusa vakadua o Jiova na vuravura ca i Setani! Ni sa na carubi na ivalu ni Amaketoni, ena sega ni dua e vinakati me bole ena nodra vakarusai na meca. Qori na gauna meda ‘tu kina vakadua da qai raica nona veivakabulai o Jiova.’ (2 Vei. 20:17) Ia na gauna mada ga qo eda rawa ni gumatua da qai doudou ni tokona na inaki i Jiova.

18. Ena yaga vakacava vei ira eso tale na nomuni dau yalorawarawa?

¹⁸ “Nira bole mai na tamata, moni vakacaucautaki Jiova!” Erau tekivuna gona nodrau sere ni qaqa o Tepora kei Peraki ena nona vakacaucautaki na Turaga Cecere Duadua, sega ni dua tale na ka bula. (Dvei. 5:1, 2) Me va tale ga qori nikua, mera “vakacaucautaki Jiova” tale ga o ira na vakalougatataki ena vuku ni nomuni dau yalorawarawa.