1, 2. (a) Elivasi na Mbilitati maisye ata ĩũlũ wa kĩthito kitũ kya kũmũthũkũma Ngai? (b) Yeova oonanisye ata woni wake ĩũlũ wa kĩthito kitũ?

ELIVASI MŨTEMANI akũlilye Yovu atĩĩ: “Mũndũ nũtonya kũmũuna Ngai? Vate ndĩi ũla mũĩ nĩwĩunaa mwene. Nĩ ũndũ wa kwendeesya Mwene Vinya W’onthe, atĩ wĩ mũlũngalu? Kana nĩ ũtandĩthyo wake, atĩ nĩwĩanĩasya mĩendele yaku?” (Yovu 22:1-3) We waamantha ũsũngĩo wa makũlyo ta asu? Vai nzika kana ĩla Elivasi wakũlilye Yovu makũlyo asu, we eesĩ ũsũngĩo wamo nĩ aiee. O na ve mũnyanyae ũmwe wa Elivasi weetawa Mbilitati Mũsui waisye kana vai mũndũ wĩsa kwĩthĩwa e mũlũngalu kwa Ngai.—Soma Yovu 25:4.

² Andũ asu mavangaa mekiakisya Yovu, ĩndĩ maisye atĩ o na tweekĩa kĩthito ata tũmũthũkũme Yeova twĩ aĩkĩĩku, we ndesa kwona ũu ta ũndũ. O na maisye atĩ tũi kavaa kwĩ lungulu kana kĩinyũ. (Yovu 4:19; 25:6) Wasoma ndeto sya Elivasi na Mbilitati ũteũsũanĩa no wambe kwona ta maĩ andũ meenyivĩtye. (Yovu 22:29) Na kĩtumi nũndũ ũkasisya kũũ nthĩ wĩ mũthyanĩ wa kĩĩma kana wĩ ndekenĩ, ndwona ta ve kĩndũ kĩ maana andũ maendeesye vaa nthĩ. Ĩndĩ ĩkũlyo nĩ atĩĩ, Ĩla Yeova wasisya kũũ nthĩ e ku ĩũlũ ĩtunĩ, we onaa kĩthito kĩla twĩ nakyo kwondũ wa Ũsumbĩ kĩte maana? Yeova nĩwanenganie ũsũngĩo wa ĩkũlyo yĩu ĩla wakanisye Elivasi,  Mbilitati, na Nzovali nũndũ wa kũneena ũvũngũ na ĩtina wa kũmakany’a aweta kana nũtanĩthĩtw’e nĩ Yovu. O na amwĩtie, “mũthũkũmi wakwa.” (Yovu 42:7, 8) Kwoou vate nzika, “mũndũ nũtonya kũmũuna Ngai.”

3. Eliu akũlilye ata ĩũlũ wa kĩthito kitũ kya kũmũthũkũma Yeova, na endaa kwasya ata aikũlya ĩkũlyo yĩu?

³ Yeova ndaamũkany’a Eliu ĩla wakũlilye ũũ: “Ethĩwa wĩ mũlũngalu, ũmũnengae [Ngai] kyaũ? Kana nake osaa kyaũ kw’okonĩ kwaku?” (Yovu 35:7) We Eliu aikũlya ĩkũlyo yĩu endaa kwonany’a kĩthito kitũ kya kũmũthũkũma Ngai nĩ kya mana? Aiee. Endaa kwasya kana Yeova ndethĩawa ekwetye ũthaithi witũ. Yeova nĩwĩtoetye. Vai ũndũ twĩka tũkatw’ĩka nĩtwamũthusya kana nĩtwamwongelanga ũkũmũ. Kĩvathũkany’o na ũu, ũ Ngai nĩwe ũtwaĩlasya, akatũnenga inengo, na vinya wa kwĩka maũndũ, na nĩwonaa ũndũ tũũitũmĩa.

4. Yeova osaa ata ũseo ũla tweeka angĩ?

⁴ Ĩla tweeka athũkũmi ala angĩ ma Yeova maũndũ maseo, Yeova atalaa asu ta maũndũ twamwĩka e we mwene. Ĩandĩko ya Nthimo 19:17 yaĩtye atĩĩ: “Ũla wĩw’ĩaa ngya tei akovethasya Yeova, na wĩko wake mũseo akamũĩva ĩngĩ.” Yo ĩandĩko yĩu yĩenda kũtwĩa kana Yeova nĩwonaa kaũseo konthe kala ngya yeekwa? Kana no twasye ĩla ithyĩ andũ tweeka angĩ ũndũ mũseo, we Mũmbi wa nthĩ yonthe osaa ũsu ta ũndũ twamũkovethya, na waĩlĩte kũtũĩva kwa kũtwĩka ũseo kana kũtũathima? Ũsũngĩo nĩ ĩĩ, na Mwana wa Ngai nĩwaĩkĩĩthisye kĩu.—Soma Luka 14:13, 14.

5. Yu twĩmantha ũsũngĩo wa makũlyo meva?

⁵ Ĩvinda yĩmwe Yeova nĩwatũmie mwathani Isaia akaneene vandũ vake. Kĩu kyoonanisye ũndũ Yeova ũtanĩaa kũthũkũma vamwe na andũ ala aĩkĩĩku ĩla ũkwĩanĩsya kĩeleelo kyake. (Isa. 6:8-10) Isaia nĩweetĩkĩlile na ngoo yonthe kwĩka kĩla Yeova wendaa. Ũmũnthĩ andũ ngili mbingĩ me na veva ta ũsu wa Isaia. Ĩla Yeova wamanenga ianda ite laisi ũthũkũminĩ wake mamwĩaa kuma ngoonĩ, “Ninyioo; ndũma nyie.” Ĩndĩ o na vailyĩ oou, mũndũ no ekũlye atĩĩ: ‘Kyo kĩla nyie nĩkaa nĩ kya vata? O na kau Yeova nũnengete mwanya wa kwĩnengane ũthũkũminĩ wake, nĩ lasima nĩnengane na ngoo yonthe? Nĩnenganĩte na ndenenganĩte, we nũlea kwĩka kyonthe kĩla kĩkwendeka nĩ kana Ndeto yake ĩanĩe?’ Nĩ kana tũkwate ũsũngĩo wa makũlyo asu, kwaekai tũsũanĩe vamwe maũndũ ala meekĩkie ĩvinda ya Ndevola na Mbalaka.

6. Elesya kĩvathũkany’o kĩla kyaĩ vo katĩ wa ita sya Aisilaeli na sya Yavini.

⁶ Kwa ĩvinda ya myaka 20, Mũsumbĩ Yavini wa Kanaani “nĩwathĩnasya ana ma Isilaeli na vinya.” Myakanĩ ĩsu ana asu ma Isilaeli o na nĩmakĩaa kumaalũka. Na twalika maũndũnĩ ma ita, ita sya Isilaeli syaĩ vathei syaelekanw’a na sya Kanaani nĩkwĩthĩwa Akanaani maĩ na makasya 900 ma iaa, namo Aisilaeli mayaĩ na mĩio ya kwĩsiĩĩa kana kwĩyũkitĩa.—Asi. 4:1-3, 13; 5:6-8. *

7, 8. (a) Nĩ mwĩao wĩva wa mbee Yeova wanengie Mbalaka? (b) Elesya ũndũ Aisilaeli masindie ita sya Yavini. (Sisya visa ĩthangũnĩ ya 28.)

⁷ Ĩndĩ o na kau Aisilaeli mayaĩ na mĩio ya kaũ, Yeova atũmie mwathani Ndevola anenge Mbalaka mwĩao ũũ: “Enda ũthengeee kĩĩmanĩ kya Tavoli, na ũkĩthi na andũ ngili ĩkũmi ma ana ma Navitali na ma ana ma Nzevuluni . . . Nakwa ngakũthengeesya Sisela ũsĩnĩ wa Kisoni, kavuteni wa ita sya Yavini, vamwe na makasya make ma kaũ na nguthu yake; na ngamũnengane kw’okonĩ kwaku.”—Asi. 4:4-7.

 ⁸ Mbalaka nĩwanyaĩĩkisye ũvoo ũsu. Namo ala meenenganie na ngoo ya kwenda mamina kwĩw’a ũvoo ũsu nĩmoombanie Kĩĩmanĩ kya Tavoli. Moombana, Mbalaka ndaaananga ndatĩka ĩndĩ nĩweekie kĩla Yeova wamwĩaĩe. (Soma Asili 4:14-16.) Matheea Taanaki malike kaũnĩ, mbua nene nĩyambĩĩe kwĩtĩka na yatuma kĩsio kĩu kĩtw’ĩka kya ndaka nthei. Mbalaka akũkanisye ita sya Sisela mũvaka kĩsionĩ kya Alosethi, mũendo wa maili 15 (kĩlomita 24) kuma Taanaki. Matavikĩte Alosethi vavikie vandũ Sisela oona yĩla ĩkasya yake yĩteũmũtethya, na kwoou ayĩtia na akũka na maaũ nginya Nzaananimu. Kũu Nzaananimu aendie kũmantha wĩvitho ĩeemanĩ ya kĩveti kya Eeveli ũla Mũkeni kyeetawa Yaeli. Alika ĩeemanĩ akomie too nĩ mĩnoo ĩla waĩ nayo nũndũ wa kĩtuu kya kaũ. Ĩla wakomie anengie Yaeli mwanya mũseo mũno wa kũmũaa. (Asi. 4:17-21) Nũndũ wa ũkũmbaũ wa Yaeli na ũtwi wake wa mĩtũkĩ, nthũ ĩsu ya Isilaeli yaminĩiwe vau! *

9. Ĩandĩko ya Asili 5:20, 21 yongeleele ũvoo wĩva ĩũlũ wa kaũ ũla Aisilaeli mokitie na Sisela?

⁹ Nũseo tũkemanyĩsya kĩlungu kya 4 kĩatĩanĩe na kya 5 ĩvukunĩ yĩu ya Asili nũndũ kĩla kĩmwe kĩ na ũvoo ũtonya kũtũtetheesya kũelewa kĩla kĩngĩ. Kwa ngelekany’o, ĩandĩko ya Asili 5:20, 21 yaĩtye: “Ndata nĩsyokitie syĩ ĩtunĩ, syĩ nzĩanĩ syasyo syamũkita Sisela. Ũsĩ wa Kisoni wamatwaa vyũ.” Yo ĩandĩko yĩu yĩasya kana alaĩka nĩmatetheeisye Aisilaeli, kana yĩasya mũthenya ũsu ve tũlungu twa mavia twetĩkie kuma ndatanĩ? Mbivilia ndĩtũtavĩtye. Ĩndĩ ate o twasye Ngai nĩwe watetheeisye Aisilaeli mũthenya ũsu, nĩ kyaũ kĩngĩ kĩsa kũtuma mbua ĩtoetye kũkolya kĩsio kĩu nginya ĩkwamye makasya 900 ma kaũ yĩtĩka vau vaĩ kaũ na saanĩ o ila ve vata? Wasoma ĩandĩko ya Asili 4:14, 15, nũkwĩthĩa Yeova anengetwe nguma katatũ nũndũ wa ũsindi ũsu. Vai mũndũũme o na ũmwe katĩ wa ala aũme 10,000 ma Isilaeli waĩ ekũna kĩthũi akasya nĩwe waete ũsindi ũsu.

10, 11. Melosi yaumanĩiwe nĩkĩ?

¹⁰ Ĩndĩ ve ndeto sya ũsengy’a syĩ ũla wathinĩ Ndevola na Mbalaka mamũtaĩe Yeova naw’o nũndũ wa ũsindi ũla wamanengie. Wathinĩ ũsu meina mayasya: “Umanĩai Melosi, asya ũu mũlaĩka wa Yeova, Maumanĩei na wai ala matwĩe vo, nũndũ matyaaũka kũmũtetheesya Yeova, kũmũtetheesya Yeova kwa ala me vinya mũno.”—Asi. 5:23.

¹¹ Kĩumo kĩla kyakwatie Melosi nĩ ta kyaĩ kĩthũku mũno nginya ũkethĩa o na ũmũnthĩ ti laisi kũmanya vala Melosi yaĩ. Yo no yĩthĩwe yaĩ ndũa yaĩ na andũ maleile kwĩnengane matetheesye ũla kaũnĩ? Kana ethĩwa yaĩ ndũa yaĩ nzĩanĩ ĩla Sisela wasembele akĩĩte, ekali mayo nĩmethĩwa maleile kũtũmĩa mwanya ũsu makamũsiĩĩa? Na eka ũu, mo no methĩwe mataaĩw’a kana Yeova nĩwakũlĩtye andũ menengane? Ũu ndũtonyeka nũndũ andũ 10,000 kuma kĩsionĩ kĩu kyoo nĩmeenenganie na ngoo ya kwenda mathi kũkita na Akanaani. O na ĩngĩ, kwasũanĩa ekali ma Melosi monete ĩla ngũmbaũ yaĩ nthũ ĩsembele vau kwoo yĩ yoka ĩthelile vinya vyũ! Ũsu waĩ mwanya mũseo wa kũkwata mbau mũvango wa Yeova na maiathimwa. Ĩndĩ vandũ va matũmĩe mwanya ũsu nesa monany’e kana me vamwe na Yeova, meekie kũekana na ngũmbaũ ĩsu ĩvĩte oou mana. Vate nzika, ekali ma Melosi maĩ kĩvathũkany’o vyũ na Yaeli, ũla woosie ĩtambya yĩla yaaĩlĩte o tondũ mĩsoa ĩla ĩatĩĩe yonanĩtye.—Asi. 5:24-27.

12. Ĩandĩko ya Asili 5:9, 10 yĩwetete ikundi syĩva ilĩ sya andũ maĩ kĩvathũkany’o, na kĩu kĩtũmanyĩsya kyaũ?

¹² Ve kĩvathũkany’o kĩngĩ tũkwona ĩandĩkonĩ ya Asili 5:9, 10. Ala meeyumisye mathi na Mbalaka maĩ na woni wĩ kĩvathũkany’o  mũno na wa ala meekie kwĩlingya. Mĩsoanĩ ĩsu Ndevola na Mbalaka makathie “makavana ma Isilaeli, ala meenenganie na ngoo ya kwenda katĩ wa andũ.” Makavana asu maĩ kĩvathũkany’o vyũ na ala ‘makuawa nĩ mang’oi meũ,’ ala meetalaa ta andũ ma vata mũno mataĩle kũthi kaũnĩ. O na maĩ kĩvathũkany’o na ala ‘mekalĩlaa mĩkeka yĩ thooa mũnene,’ ala mendete kwĩkala mana vate ũndũ mekwĩka. Ala meenenganie mathi na Mbalaka kũkita ivaũũkonĩ sya kĩĩma kya Tavoli na mwandanĩ wa Kisoni maĩ kĩvathũkany’o na ala angĩ ‘maendaa na nzĩa,’ kana kwa ndeto ingĩ, ala matendaa kwĩnosya. Onthe ala matw’ĩte kwĩkala mana metanĩthye vandũ va kwĩnengane maaĩlĩte kũsũanĩa mũno. Maaĩlĩte kũsũanĩa mũno ĩũlũ wa mwanya ũsu maĩ naw’o wa kũkwata mbau mũvango wa Yeova na maeka wavĩta oou. O na ala ũmũnthĩ mate na wendi wa kũmũthũkũma Ngai na ngoo yonthe maĩlĩte kũsũanĩa mũno.

13. Andũ ma mbaĩ ya Leuveni, Ndani, na Aseli maĩ kĩvathũkany’o ata na andũ ma mbaĩ ya Nzevuluni na Navitali?

¹³ Ala meenenganie mathi kaũnĩ nĩmeeyoneie nesa ũndũ Yeova ũteteaa ũsumbĩki wake mũnene. Maĩ na ũvoo matonya kũtavya angĩ ‘makĩwetanga meko malũngalu ma Yeova.’ (Asi. 5:11) Kĩvathũkany’o na asu, ĩandĩko ya Asili 5:15-17 yĩwetete kana andũ ma mbaĩ ya Leuveni, Ndani, na Aseli mayaalũngana na wĩa ũla Yeova wendaa ũtethw’e ĩndĩ mathĩnĩkĩaa mũno malĩ yoo. Kwa ngelekany’o, mĩsoa ĩsu nĩwetete ĩũlũ wa ndĩthya syoo, ngalawa, na syoko sya ũkanga (ilĩndĩ). Andũ ma mbaĩ ya Nzevuluni na Navitali mayailyĩ ta andũ ma mbaĩ isu itatũ nũndũ mo malikilye “mathayũ moo mũisyonĩ kũvika kĩkw’ũ” nĩ kana matonye kũkwatĩanĩa na Ndevola na Mbalaka. (Asi. 5:18) Kĩvathũkany’o kĩla kyaĩ vo katĩ wa mbaĩ ila syeenenganie na ila itaaĩnengane nĩkĩũtũmanyĩsya ũndũ wa vata mũno.

14. Ũmũnthĩ tũtonya kwonany’a ata kana nĩtũkwete mbau ũsumbĩki mũnene wa Yeova?

¹⁴ Ũmũnthĩ tũikũlaw’a twĩnengane kaũnĩ, ĩndĩ twĩ na mwanya mũseo wa kwonany’a twĩ ngũmbaũ syĩ kĩthito wĩanĩ wa kũtavany’a. Vai ĩvinda ũseũvyo wa Yeova waaĩsa kwenda  andũ menengane ta ĩvindanĩ yĩĩ tũĩ. Ana-a-asa na eĩtu-a-asa milioni siana ũna, methĩwe nĩ andũ aima kana nĩ ma mũika, nĩmenenganĩte na ngoo ya kwenda makalika ũthũkũminĩ wa ĩvinda yonthe ta ũvainia, ũthũkũmi wa Mbetheli, wĩa wa myako ya Nyũmba sya Ũsumbĩ, kana o makenengane matetheesye wĩa maũmbanonĩ manene. Yu eka asu, kwasũanĩa ũndũ atumĩa ala me Kamitiinĩ sya Maũndũ ma Sivitalĩ, kana ala mavangĩthasya maũmbano manene, methĩawa na wĩa ũitavĩte. Ndũkethĩwe na nzika kana Yeova nũtanĩthaw’a mũno nĩ veva waku wa kwĩnengane, na ndakolwa nue o na ĩndĩĩ.—Aevl. 6:10.

15. Tũtonya kũmanya ata ethĩwa wendi witũ wa kwĩnengane wĩanĩ wa Yeova nũolekete?

¹⁵ Kĩla ũmwe witũ aĩlĩte kwĩkũlya ũũ: ‘Nyie nendete kũthũmũa na kũekea ala angĩ wĩa ũla mwingĩ? Nyie nĩnĩekete wendi wa malĩ ũmbate kwĩnengane? Nyie nĩ na mũĩkĩĩo na ũkũmbaũ wa kũatĩĩa ngelekany’o ya Mbalaka, Ndevola, Yaeli, na ala andũ 10,000 kwa kwĩka kyonthe kĩla nĩtonya nĩ kana nĩmũthũkũme Yeova? Na ethĩwa nĩ na mũvango wa kũthamĩĩa taoni ĩngĩ kana o nthĩ ĩngĩ ngamanthe mbesa, nĩnĩvoyete na ngasũanĩa mũno ũndũ vatonya kwĩthĩwa vailyĩ kwa andũ makwa na kĩkundi kĩla nĩthĩawa?’ *

16. O na kau Yeova ti mũnyivĩe nĩ kĩndũ o na kĩmwe, nĩ kyaũ tũtonya kũmũnenga?

¹⁶ Nĩ ndaĩa nene mũno kwona Yeova atũnengete mwanya wa kũkwata mbau ũsumbĩki wake mũnene. Kuma ĩla Ndevili wakengie andũ ma mbee ethĩawa ayenda twĩtĩkĩle atũsumbĩke, ĩndĩ wakwata mbau ũsumbĩki wa Yeova wĩthĩawa wamwony’a Satani nesa vyũ kana ndwĩ nake o na vanini. Yeova atanaa mũno oona ũyĩnengane nũndũ wa kwĩthĩwa wĩ na mũĩkĩĩo na wĩenda kũlũmany’a nake. (Nth. 23:15, 16) Atũmĩaa kĩthito kĩu kyaku kũmũsũngĩa Satani, ũla ũmũvũthasya. (Nth. 27:11) Kwoou ĩla wamwĩw’a Yeova, no ũndũ ũmwe na wĩthĩawa wamũnenga kĩndũ wonaa kĩ kya vata vyũ. Ũsu nĩ ũndũ ũmũtanĩthasya mũno.

17. Ĩandĩko ya Asili 5:31 yonanĩtye ata ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yũkĩte?

¹⁷ O mĩtũkĩ nthĩ ĩno ĩkatiwa o ala metĩkĩlaa ũsumbĩki mũnene wa Yeova wĩ w’oka. Twĩ na wendi mwingĩ ta kĩ wa kwona mũthenya ũsu ũivika! Twĩ na wendi ta ũla Ndevola na Mbalaka maĩ naw’o ĩla mainie: “Amaitha maku onthe nĩmathele ũu, ame Yeova; ĩndĩ ala mamwendaa nĩmethĩwe ta syũa yĩkyuma na vinya wayo mũnene.” (Asi. 5:31) Yeova akeanĩsya wendi ũsu ĩla ũkananga nthĩ ĩno nthũku ya Satani. Kaũ wa Ali–Maketoni wambĩĩa tũikakũlw’a twĩnengane tũtetheesye kaũnĩ ũsu. Yĩu yĩkeethĩwa ĩvinda ya kũatĩĩa ndeto ii: “Ũngamai, mwone ũtangĩĩo wa Yeova.” (2 Mav. 20:17) Ĩndĩ ĩvinda yĩu yĩte ĩviku, twĩ na myanya mingĩ ya kũkwata mbau ũsumbĩki wa Yeova twĩ na ũkũmbaũ na kĩthito.

18. Weenengane na ngoo ya kwenda ũkatumaa ala angĩ meka ata?

¹⁸ “Nũndũ andũ nĩmeenenganie na ngoo ya kwenda, mũtaĩei Yeova.” Ũu nĩw’o Ndevola na Mbalaka mambĩĩe wathi woo wa ũsindi. Wathi ũsu mayawinĩaa kyũmbe kĩngĩ o na kĩva ĩndĩ mainĩaa Ũla wĩ Ĩũlũ wa Onthe. (Asi. 5:1, 2) O ta ũu ũmũnthĩ, eka kwĩnengane kwaku na ngoo ya kwenda kũtume ala angĩ ‘mamũtaĩa Yeova’!