1, 2. (a) Éliphaz na Bildad atene Nzapa abâ kua so e yeke sara na lo tongana nyen? (b) Jéhovah atene nyen na ndö ni?

“NZAPA ayeke na bezoin ti zo? Lo lingbi ti bâ nzoni na lege ti zo so ahinga ti bâ yâ ti aye nzoni? So mo yeke zo ti mbilimbili, tënë ni agbu bê ti Lo so ngangu ti lo ahon angangu kue? So mo ngbâ lakue ti sara ye mbilimbili, lo wara mbeni ye na pekoni?” (Job 22:1-3). Mo gi ti kiri tënë na ahundango ndo so lâ oko awe? Na ngoi so Éliphaz, zo ti Théman, ahunda tënë so ti kozoni na Job, lo yeke na kite ape so kiringo tënë ni ayeke lani ên-ën. Kamarade ti lo, Bildad zo ti mara ti Shuah, atene même so Nzapa alingbi ti bâ mbeni zo pëpe tongana zo ti mbilimbili.—Diko Job 25:4.

² Éliphaz na Bildad agi ti fa na Job so ngangu so lo yeke sara ti sara na Jéhovah ayeke senge senge. Ala ye ti tene Job ayeda so na lê ti Nzapa e yeke gï tongana makongo ti tengo bongo, ngusu wala ver (Job 4:19; 25:6). Ala tene tongaso ndali ti so ala sara terê ti ala lani kete? (Job 22:29). A yeke tâ tënë so Jéhovah ayeke kota mingi nga so e yeke kete mingi tongana a haka e na lo. Tongana e yeke na li ti mbeni hoto wala e yeke na yâ ti mbeni avion si e yeke bâ ndo na lê ti  fenêtre, e yeke hinga so e yeke tâ kete mingi nga e yeke ye oko ape. Me eskê a yeke ye so Jéhovah apensé na ndö ti angangu so e yeke sara ti sara na lo nga ti sara kua ngangu ndali ti Royaume? Ên-ën. Jéhovah atene na Éliphaz, Bildad, nga na ota zo ni, Zophar, so ala yeke tene lani mvene la. Na pekoni, Nzapa atene so Job azia ngia na bê ti lo nga lo iri lo “wakua ti mbi”. (Job 42:7, 8). Tongaso, e lingbi ti duti na confiance so ‘Nzapa ayeke na bezoin ti azo’ so ayeke mbilimbili-kue pëpe.

3. Élihu atene nyen na ndö ti angangu so e yeke sara ti sara na Jéhovah? Lo ye ti tene nyen la?

³ Jéhovah asuku na Élihu pëpe ndali ti so Élihu ahunda tënë so: “Tongana mo yeke mbilimbili, nyen la mo mû na lo [Nzapa]? Nyen la lo wara na maboko ti mo?” (Job 35:7). Élihu aye ti tene so angangu so e yeke sara na kua ti Nzapa ayeke senge senge? Ên-ën. Lo yeke tene lani so Jéhovah ayeke na bezoin ti tene e voro lo pëpe. Jéhovah alingbi kue. E lingbi pëpe ti sara si lo ga zo ti mosoro mingi wala lo wara ngangu mingi ahon ti kozo. Me anzoni sarango ye, akode wala ngangu so e yeke na ni, Nzapa la amû ni na e nga lo yeke bâ tongana nyen la e yeke sara kua na ni.

4. Jéhovah ahaka ye so e mû na azo na nzoni bê na nyen?

⁴ Jéhovah abâ akua so e yeke sara na tâ ndoye na awakua ti lo tongana mbeni ye so e sara na lo wani. A-Proverbe 19:17 atene: “Zo so asara nzoni bê na azo ti mawa ayeke sara bon na Jéhovah la, na Lo yeke futa zo ni ndali ti ye so lo sara so.” Versê so aye ti fa so Jéhovah ayeke bâ ye oko oko kue so a sara na nzoni bê na azo ti mawa? E lingbi ti tene na nda ni so Lo so asara dunia kue abâ so bon ti asenge zo so asara nzoni bê ayeke na li ti lo? Nga so lo bâ ye so azo so asara na nzoni bê tongana bon so lo yeke kiri na ni na lege so lo yeke bâ azo ni na nzoni lê nga lo yeke iri tënë nzoni mingi na ndö ti ala? En, atënë so Molenge ti Nzapa atene afa ni.— Diko Luc 14:13, 14.

5. Ahundango ndo wa la e yeke bâ ni fadeso?

⁵ Jéhovah ahunda lani na prophète Ésaïe ti sara tënë na iri ti lo, na lo fa ngia so lo yeke na ni ti bâ so azo so ayeke be-ta-zo ayeke mû mbage na yâ ti ye so lo leke na bê ti lo ti sara (És. 6:8-10). Ésaïe ayeda na bê ti lo wani ti sara ni, na lo tene: “Mbi la! Tokua mbi!” Laso, azo saki na saki afa so ala yeke na oko bibe ti Ésaïe so. Ala yeke nduru ti yeda ti sara kua ti Jéhovah na alege nde nde nga na ando nde nde, nga ala sara kua ni atâa so ala wara angangu kpale. Me mbeni zo alingbi ti tene: “A nzere na mbi ti sara kua ti Jéhovah na bê ti mbi wani, me ngangu so mbi yeke sara ayeke kota ye? Tongana mbi mû mbage na yâ ti kua ni wala pëpe, Jéhovah ayeke sara ande kue ti tene a sara kua ti lo ape?’ Mo pensé tongaso lâ oko awe? Zia e bâ tongana nyen la ambeni ye so asi na ngoi ti Déborah na Barak alingbi ti mû maboko na e ti kiri tënë na ahundango ndo so.

6. Kangbi wa la ayeke na popo ti azo ti akete kodro ti Israël na aturugu ti Jabin?

⁶ Jabin, gbia ti Canaan, ‘asara aye ti ngangu mingi’ na azo ti Israël ngu 20. Mbeto asara azo ti akete kodro ti sigi na lê ti azo. Ti aturugu ti Israël, ala yeke na anzoni ye ti bira ape, ala yeke pëpe na aye ti bira ti gue ti sara na bira nga ala yeke pëpe na abongo ti wen ti bata na terê ti ala, me awato ti ala ayeke na apuse ti bira 900, so azembe ayeke na terê ti aroue ni.—aJu. 4:1-3, 13; 5:6-8.

7, 8. (a) Aye wa la Jéhovah afa kozo na Barak? (b) Tongana nyen la azo ti Israël asö benda na ndö ti aturugu ti Jabin? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article so.)

⁷ Me Jéhovah amû lani commandement so ayeke polele na Barak na lege ti prophète-wali Déborah, lo tene: “Gue na Hoto ti Tabor, mû  akoli 10 000 na popo ti azo ti Nephtali na ti Zabulon si mo na ala ague. Mbi yeke sara si Siséra, mokonzi ti aturugu ti Jabin, aga atingbi na mo na terê ti ngu ti Kishon, lo na apuse ti bira ti lo nga na aturugu ti lo, na mbi yeke zia lo na maboko ti mo.”—aJu. 4:4-7.

⁸ Tënë ni amû ndo. Azo so ayeda ti sara ye na bê ti ala wani abungbi terê ti ala na Hoto ti Tabor. Hio Barak asara ye so Jéhovah afa. (Diko aJuge 4:14-16.) Na ngoi ti kota bira so a sara na Taanak, hio tongaso ngu apika asara si ndo ni aga popoto. Barak atomba peko ti aturugu ti Siséra juska na Harosheth, so ayo kilomètre 24. A si na mbeni place, Siséra adö puse ti lo so amû mbeto na zo mingi me so alingbi ti sara ye oko encore ape lo zia, lo kpe na Zaanannim. Lo gi ti honde terê ti lo na gbe ti tente ti Jaël, wali ti Héber zo ti mara ti Kéni, na Jaël ayamba lo nzoni. Lo fatigué na peko ti bira ni na lo tï lo lango. Ye so asara si Jaël awara lege ti sara ye na mbeto pëpe ti fâ Siséra (aJu. 4:17-21). Jéhovah amû maboko na azo ti Israël ti sö benda na ndö ti awato ti ala. *

9. Anzene nzene ye wa la a fa na aJuge 5:20, 21 na ndö ti bira so a sara na Siséra?

⁹ E lingbi ti manda ye mingi na ndö ti ye so a sara tënë ni na aJuge chapitre 4 tongana e diko chapitre 5 ni. A-Juge 5:20, 21 atene: “Atongoro angbâ na yayu kâ, ala tiri; ala ngbâ na ndo so ala yeke ngoro ka dä, ala tiri na Siséra. Ngu ti Kishon so asua ngangu amû ala ahon na ni.” A ye ti fa so a-ange amû lani maboko na amolenge ti Israël na ngoi ti bira ni? Wala a ye gï ti sara tënë ti aye so alondo na nduzu si atï? Bible afa ni ape. Me a yeke na lege ni ti tene so Jéhovah asö azo ti lo na lege so lo sara si ngu apika ngangu na place ni so nga na l’heure ni so, tongaso si apuse 900 so alingbi ti hon hio hio pëpe. Fani ota na aJuge 4:14, 15 a tene so Jéhovah la asara si azo ti Israël asö benda. Zo oko na popo ti azo 10 000 ti Israël so amû terê ti ala wani ti sara ye alingbi lani pëpe ti pika kate na ndö ti songo benda ni.

10, 11. “Méroz” ayeke lani nyen? Ngbanga ti nyen la a deba ni?

¹⁰ Zia e bâ fadeso mbeni ye so adö bê mingi. Na peko ti songo benda ti azo ti Israël, Déborah na Barak ahe bia ti sepela Jéhovah. Ala he bia, atene: “Ange ti Jéhovah atene: ‘Deba aga na ndö ti kodro ti Méroz, na ndö ti azo ni, ndali ti so ala ga pëpe ti mû maboko na Jéhovah, ala ga pëpe na terê ti awangangu ti mû maboko na Jéhovah.’”—aJu. 5:23.

¹¹ Méroz ni ayeke lani gï nyen mbilimbili? E hinga ni nzoni ape. Wala a yeke lani mbeni gbata so azo ni ake ti mû terê ti ala wani ti sara ye na ngoi so a bungbi azo? Wala kodro ti Méroz ayeke lani na lege so Siséra ayeke kpe dä, na lege ayeke lani dä ti tene azo ti kodro ni agbu lo me ala sara ni ape? A sara tongana nyen si ala mä pëpe iringo ndo so Jéhovah airi azo ti sara ye na bê ti ala wani? A bungbi lani azo saki bale-oko na ndo so ala yeke dä ndali ti bira so. Tara ti bâ azo ti Méroz so ayeke bâ ngangu zo ti bira so ayeke kpe tâ na lege ti ala gï lo oko. So ayeke lani mbeni pendere lege so azi na ala ti sara mbeni ye ti mû maboko na ye so Jéhovah aleke na bê ti lo ti sara na ti wara tufa ti lo. Me na ngoi so lege azi na ala lani ti sara mbeni ye ndali ti Jéhovah, ala sara ye oko ape. Sarango ye ti azo ti Méroz ayeke nde mingi na ti Jaël, so asara ye lani na mbeto pëpe.—aJu. 5:24-27.

12. Kangbi wa la ayeke na popo ti bango ndo ti azo so a sara tënë ti ala na aJuge 5:9, 10? A lingbi ye so asara nyen na ndö ti e laso?

¹² Na aJuge 5:9, 10, e bâ mbeni kangbi so ayeke na popo ti bango ndo ti azo so ague na Barak nga na ti azo so ague na lo ape. Déborah  na Barak agonda “azo so akomande na Israël so ayeda na bê ti ala wani ti gue na azo ni.” Ala yeke tâ nde mingi na “ala so akpe na akororo so abe kete,” so baba ahon ndö ti ala na akanga lege na ala ti gue. Kota kangbi ayeke na popo ti azo “so aduti na ndö ti apendere tapis” so aye anzoni ye na yâ ti gigi ti ala nga na ala “so atambela na ndö ti lege”. Azo “so aduti na ndö ti apendere tapis” aye ti sara ye so ayeke ngangu pëpe; sarango ye ti ala ayeke nde na ti azo so ague lani na Barak, so ala yeke nduru ti sara bira na ndö ti Hoto ti Tabor so atênë ayeke dä nga na yâ ti popo-hoto ti Kishon so popoto ayeke dä. A wa azo kue so aye gï ngia ti “gbu li” ti ala. Ala yeke na bezoin ti gbu li ti ala na ndö ti lege so azi lani na ala ti mû maboko na Jéhovah, me so ala sara ni ape so. A yeke legeoko nga ndali ti azo so laso aye pëpe ti sara na Nzapa na bê ti ala kue.

13. Bango ndo ti azo ti mara ti Ruben, ti Dan na ti Aser ayeke nde na ti azo ti mara ti Zabulon na ti Nephtali tongana nyen?

¹³ Azo so asara ye na bê ti ala wani abâ na lê ti ala wani tongana nyen la Jéhovah afa so lo yeke Kota Gbia ti dunia kue. Ala lingbi ti sara tënë ni na ngoi so ala yeke fa peko ti “akusala ti mbilimbili so Jéhovah asara”. (aJu. 5:11.) Me azo ti mara ti Ruben, ti Dan na ti Aser apensé lani mingi na ndö ti amosoro ti ala, na tapande anyama, abateau nga na aport ahon ti pensé na ndö ti kua ti Jéhovah (aJu. 5:15-17). Me azo ti mara ti Zabulon na ti Nephtali “azia fini ti ala na lê ti kuâ” ti mû maboko na Déborah na Barak (aJu. 5:18). E lingbi ti manda mbeni kpengba ye na lege ti abango ndo ti azo so ayeke nde nde na ndö ti sarango ye na bê ti zo wani.

14. Tongana nyen la laso e yeke fa so e mû mbage ti droit ti Jéhovah ti komande dunia kue?

¹⁴ Laso a iri e ti sara mbeni tâ bira pëpe, me e yeke na pasa ti fa so e sara ye na mbeto pëpe ti yapu na kua ti fango tënë. Bungbi ti Jéhovah abezoin azo so amû terê ti ala ti sara kua na bê ti ala wani mingi ahon ti kozo. Aita kutu mingi, so na popo ni mo yeke wara amaseka, ayeke sara akua nde nde na yâ ti kua ti ngoi kue na bê ti ala wani, ambeni ayeke sara kua na Béthel, ambeni ayeke avolontaire so  ayeke leke aDa ti Royaume nga ambeni ayeke sara kua tongana avolontaire na ngoi ti akota bungbi. Gbu nga li ti mo na ndö ti a-ancien so ayeke sara kua ngangu na yâ ti Komite so abâ lege ti songo na ada-nganga nga ti leke akota bungbi. Duti na confiance so Jéhovah abâ na nene ni mingi bibe so mo yeke na ni ti sara kua na bê ti mo wani nga lo yeke girisa ni ape.—aHéb. 6:10.

15. Tongana nyen la e lingbi ti hinga biani so e ngbâ ti sara kua ti Jéhovah na bê ti e kue?

¹⁵ E oko oko kue e yeke na bezoin ti hunda terê ti e na ahundango ndo so: ‘Mbi yeke zia mingi ti kua ti tene gï ambeni zo la asara ni? Mbi yeke pensé mingi ti wara aye ti sese ahon kua ti Jéhovah? Wala mbi yeke gi ti sara ye na mabe nga na mbeto pëpe tongana Barak, Déborah, Jaël nga na azo 10 000 so alondo na bê ti ala wani ti sara ye, na lege so mbi mû ye kue so mbi yeke na ni ti sara na kua ti Jéhovah? Mbi yeke pensé ti gue na mbeni gbata wala mbeni kodro ti wara gbâ ti nginza nga ti duti nzoni na yâ ti gigi ti mbi? Tongana a yeke tongaso, eskê mbi yeke sambela Jéhovah na ndö ti ye so hongo ti mbi ayeke sara na ndö ti sewa ti mbi nga na congrégation?’ *

16. Atâa so Jéhovah ayeke na ye kue, nyen la e lingbi ti mû na lo?

¹⁶ Jéhovah ane e na lege so lo zia lege na e ti mû mbage ti droit ti lo ti komande dunia kue. Ngbene ye na ngoi ti Adam na Ève ti ga na ni, Satan aye ti tene azo amû mbage ti Jéhovah ape. Me tongana e mû mbage ti komandema ti Jéhovah, e fa na Satan polele zo so e mû mbage ti lo. Mabe so e yeke na ni nga nzara so e yeke na ni ti ngbâ be-ta-zo apusu e ti londo ti sara kua ti Jéhovah na bê ti e wani, na a yeke zia ngia mingi na bê ti lo (aProv. 23:15, 16). So e yeke mû mbage ti Nzapa lakue nga e mä yanga ti lo, lo lingbi ti sara kua na ni ti kiri tënë na Satan so agi yanga ti lo (aProv. 27:11). So e yeke mä yanga ti Jéhovah lakue, a yeke mo bâ mo tene e mû na lo mbeni ye so ayeke kota mingi nga azia ngia na bê ti lo mingi.

17. A-Juge 5:31 afa na e nyen na ndö ti ye so ayeke si ande?

¹⁷ Na yâ ti ngoi kete, azo so aye komandema ti Jéhovah ahon mbeni komandema nde ayeke mû ande ndö ti sese kue. E yeke ku lango ni so kungo. E he bia legeoko tongana ti Déborah nga na Barak, e tene: “Zia si awato ti mo kue akui tongaso, me zia si azo so aye mo aduti tongana lâ so asigi na yâ ti gloire ti lo.” (aJu. 5:31). Jéhovah ayeke kiri ande tënë na sambela so na ngoi so lo yeke futi ande sioni dunia ti Satan. Na ngoi so bira ti Harmaguédon ayeke komanse, a yeke duti ande pëpe na bezoin ti avolontaire ti futi awato. A yeke duti ande ngoi ti e ti ‘luti gï kpô na ti bâ salut so Jéhovah ayeke ga na ni’. (2 Chron. 20:17). Me ti ku juska na ngoi ni so, lege azi na e mingi ti mû mbage ti komandema ti Jéhovah na mbeto pëpe nga na ngia na bê.

18. Nyen la bibe so mo yeke na ni ti sara ye na bê ti mo wani alingbi ti pusu azo so awara nzoni dä ti sara?

¹⁸ Déborah na Barak akomanse ti he bia ti songo benda ti ala ti sepela Jéhovah, me azo pëpe. Ala he bia, atene: “Ndali ti azo so alondo na bê ti ala wani ti sara ye, ala sepela Jéhovah!” (aJu. 5:1, 2). Legeoko nga laso, zia bibe so mo yeke na ni ti sara ye na bê ti mo wani apusu azo kue so awara nzoni dä ti “sepela Jéhovah!”