1, 2. (a) Kumbi Elifazi ndi Bildadi angukambanji vakukwaskana ndi mo Chiuta wawone uteŵeti widu? (b) Kumbi Yehova wangulongo wuli mo wawoniyanga nkhani yo?

“KUMBI Chiuta watimutoliyaku kanthu munthu? Kumbi watimutoliyaku kanthu weyosi yo waziŵa vinthu? Kumbi Wanthazizosi watikutole kanthu kuti ndiwi murunji pamwenga wasaniya phindu lelosi chifukwa chakuti ulutiriza kuja wakugomezeka?” (Jobu 22:1-3) Kumbi mukuŵanaŵaniyapu kwamuka kwa mafumbu yanga? Pa nyengu yo Elifazi wa ku Temani wafumbanga Jobu mafumbu yanga, wakayikanga cha kuti kwamuka kwaki nkhwakuti awa. Bildadi Mushuhite yo wenga munyaki, wangususka kuti ŵanthu angaja cha arunji pamasu paku Chiuta.—Ŵerengani Jobu 25:4.

² Ŵanthu aboza ŵenaŵa wo apembuzganga Jobu, angukamba kuti Yehova walivi navu ntchitu vo tichita chinanga kuti titimuteŵete mwakugomezeka. Chiuta wawona kuti ta ŵanthu tiyanana ŵaka ndi fufuzi, mphorozi pamwenga munyoro. (Jobu 4:19; 25:6) Pakwamba tingaŵanaŵana kuti Elifazi ndi Bildadi angulongo kuti ŵenga akujiyuyuwa. (Jobu 22:29) Mbuneneska kuti Yehova we kuchanya ndipu asani munthu  wangama pachanya paphiri pamwenga wangakwera mundegi ndi kuleresa pawindu, wangawona cha vo ŵanthu achita. Kweni kumbi ndimu Yehova watitiwone asani tigwiraku ntchitu za Ufumu pacharu chapasi? Iyu wangulongo mo wawone nkhani iyi pa nyengu yo wangususka vinthu vaboza vo Elifazi, Bildadi ndi Zophara angukamba. Yehova wakondwanga ndi vo Jobu wachitanga ndipu wangukamba kuti Jobu wenga ‘mteŵeti waki.’ (Jobu 42:7, 8) Ivi vilongo kuti munthu ‘ngwakukhumbika nadi kwaku Chiuta.’

3. Kumbi Elihu wangukambanji vakukwaskana ndi phamphu lidu pakuteŵete Yehova, nanga wang’anamuwanganji?

³ Yehova wangumususka cha Elihu po wangufumba kuti: “Asani mwe arunji, kumbi mutimupasanji [Chiuta]; kumbi walondiyanji kwaku imwi?” (Jobu 35:7) Kumbi Elihu wang’anamuwanga kuti phamphu lidu pakuteŵete Chiuta ndambula ntchitu? Awa. Iyu wang’anamuwanga kuti Yehova wathemba vo tichita cha pakumusopa. Yehova wakhumba chechosi cha kutuliya kwaku isi kuti waje ndi vinthu vinandi pamwenga waje ndi nthazi. Vinthu vosi vamampha vo tenavu, malusu pamwenga nthazi vituliya kwaku Chiuta ndipu wawona mo titivigwirisiya ntchitu.

4. Kumbi Yehova wawona wuli asani tichitiya lisungu ŵanthu anyaki?

⁴ Yehova wawona kuti asani ateŵeti anyidu titalongo chanju kutuliya pasi pamtima ndikuti tichitiya iyu. Lemba la Nthanthi 19:17 lititi: “Yo wachitiya lisungu munthu wakusika, wabwerekesa Yehova ndipu wazakumuweze pa vo wachita.” Kumbi lemba ili lilongo kuti Yehova wawona chechosi cho ateŵeti ŵaki achitiya ŵanthu akusika? Tingakamba kuti Mulengi wa chilengedu chosi wawona ateŵeti ŵaki asani achitiya lisungu anyawu. Iyu wawona kuti ndi ngongoli yo watenere kuŵaweze ndipu watiŵatumbika ukongwa. Venivi ndivu Mwana waku Chiuta wangukamba.—Ŵerengani Luka 14:13, 14.

5. Kumbi tikambisanengi mafumbu nanga?

⁵ Yehova wangutuma mchimi Yesaya kuti wakakambiyi ŵanthu akugomezeka kuti wakondwa asani watiŵawona kuti agwiraku ntchitu yakufiska khumbu laki. (Yes. 6:8-10) Yesaya wanguzomera ndi mtima wosi vo Yehova wangumutuma. Mazuŵa nganu, ŵanthu masawuzandi nganandi achita mauteŵeti ngakusuzga mu gulu laku Yehova ndipu nawuso azomera kuti, “Ndini panu! Nditumeni!” Kweni tingajifumba kuti: ‘Kumbi phamphu lo ndilongo pakuteŵete Yehova le ndi ntchitu? Yehova wandizomereza kugwiraku ntchitu yeniyi chifukwa cha lisungu laki, kumbi wayesesengi cha kundiwovya kuti wafiski Mazu ngaki mwambula kuphwere kanthu vo ndikusankha pakuchita uteŵeti ŵaki?’ Kukambisana vo vinguchitika munyengu yaku Debora ndi Baraki, kungatiwovya kumuka mafumbu ngenanga.

6. Kumbi Ayisraele wo ajanga mumizi apambananga wuli ndi asilikali aku Yabini?

⁶ Yabini yo wenga Fumu ya ku Kanani, ‘wanguchitiya nkhaza’ Ayisraele kwa vyaka 20. Ayisraele achitanga mantha ndipu ayendanga kutali cha. Pa nkhani ya nkhondu, Ayisraele ŵengavi vidya vakofya kweniso vakuvwala vakuŵavikiliya. Kweni arwani ŵawu ŵenga ndi magareta ngankhondu 900 ngo ngenga ndi visulu.—Ŵer. 4:1-3, 13; 5:6-8. *

7, 8. (a) Kumbi ndi ulongozgi nuwu wakwamba wo Yehova wangukambiya Baraki? (b) Kumbi Ayisraele anguŵathereska wuli asilikali aku Yabini? (Wonani chithuzi cho che papeji 28.)

⁷ Chinanga kuti venga viyo, Yehova wangukambiya Baraki ulongozgi wakuvwika umampha kuporote mwa mchimi munthukazi Debora kuti: “Luta, ukawunganisi ŵanthu ku Phiri la Taboro,  uto anthurumi 10,000 a fuku laku Naftali ndi Zebuluni. Ndiperekengi Sisera kwaku, mulongozgi wa nkhondu waku Yabini pamoza ndi magareta ngaki nga nkhondu ndi asilikali ŵaki kumusinji wa Kishoni ndipu ndimuperekengi mu janja laku.”—Ŵer. 4:4-7.

⁸ Uthenga uwu ungusapaliya. Ŵanthu wo angujipereka anguwungana pa Phiri la Taboro. Baraki wanguswera cha kugwirisiya ntchitu ulongozgi wo Yehova wangumukambiya. (Ŵerengani Ŵeruzgi 4:14-16.) Pa nyengu yo achitanga nkhondu ku Tanaka, mwamabuchibuchi kungwamba kuwa chivuwa chikulu. Baraki wangutchimbiza asilikali aku Sisera mpaka ku Haroshetihagoimu, mtunda wa makilomita 24. We munthowa, Sisera wanguleka gareta lo lawonekanga kuti lenga lakofya chifukwa pa nyengu iyi lenga lambula ntchitu. Iyu wanguthaŵiya ku Zananimu, ko panyaki kwenga kufupi ndi Kedeshi. Sisera wangupempha Jaelu, muwoli waku Heberi Mukeni kuti wabisameku muhema laki ndipu wangumulondere. Iyu wangugona chifukwa chakuti wanguvuka wachituwa ku nkhondu. Pa nyengu iyi kwenga kwambula kusuzga kubaya Sisera. Mwaviyo, Jaelu wanguchitapu kanthu mwaliŵi, iyu wanguchita mantha cha kumubaya. (Ŵer. 4:17-21) Arwani a Ayisraele, anguthereskeka! *

9. Kumbi lemba la Ŵeruzgi 5:20, 21 likambanji za nkhondu yo Ayisraele anguchita ndi Sisera?

⁹ Chaputala 4 ndi 5 cha Ŵeruzgi chikhumbika kuchisambiliya limoza chifukwa chaputala chechosi chikonkhosa vinthu vo mu chaputala chinyaki mulivi. Mwakuyeruzgiyapu, pa Ŵeruzgi 5:20, 21 pakamba kuti; “Kutuwa kuchanya nyenyezi zinguchita nkhondu, kutuwa munthowa zawu zingupumana ndi Sisera. Mweza wa Kishoni unguŵakokolo.” Kumbi venivi ving’anamuwa kuti angelu ndiwu anguŵawovya pamwenga kuchanya kungutuwa mya? Nkhani iyi yikonkhosa vosi cha. Kweni pengavi chinyaki cho chinguŵawovya kupatuwaku Chiuta yo wanguzisa vuwa yikulu pa nyengu iyi ndipuso pamalu yanga, yo yinguchitisa kuti magareta nga nkhondu 900 ngaphati. Pa lemba la Ŵeruzgi 4:14, 15, tiŵerenga kuti nyengu zosi Yehova wawovyanga Ayisraele kuti aphari nkhondu. Pa ŵanthu 10 sawuzandi wo anguwovya pa nkhondu yeniyi, pengavi yo wangukamba kuti wanguchitisa kuti aphari nkhondu.

10, 11. Kumbi “Merozi” wenga yani, nanga ntchifukwa wuli wangutembeka?

¹⁰ Penga chinthu chinyaki chachilendu cho Debora ndi Baraki angukamba achimba sumu yakuthamika Yehova, ŵati aphara nkhondu mwakuziziswa. Yiwu angumba kuti: “Mungelu waku Yehova wanguti, ‘Utembi Merozi, utembi ŵanthu akuja mwenimo, chifukwa anguza cha kuziwovya Yehova, kuziwovya Yehova ndi ŵanthu ŵaki anthazi.’”—Ŵer. 5:23.

¹¹ Viwoneka kuti vo Merozi wangutembeka vingugwira ntchitu kweni nkhwakusuzga kuziŵa kuti ngenga malu nanga. Kumbi panyaki yenga tawuni yo ŵanthu ŵaki angutondeka kuchiwovya Ayisraele ŵati adanika pakwamba? Asani ndimu Sisera wadumuwanga wachithaŵa, kumbi ŵanthu wo ajanga mutawuni ya Merozi ŵenga ndi mwaŵi wakuti amuko kweni angutondeka? Nanga anguvwa cha kuti Yehova wapenjanga ŵanthu kuti akamuwovyi? Ŵanthu a mutawuni iyi, atenere kuti anguvwa chifukwa Ayisraele 10 sawuzandi wo angujipereka kuchichita nkhondu, angutuwa muchigaŵa chawu. Ŵanaŵaniyani kuti ŵanthu a ku Merozi awona munthu yo waziŵanga ukongwa nkhondu, watchimbiya mumusewu wawu ndipu wawoneka kuti walivi kwakuthaŵiya. Uwu watingi uŵengi mwaŵi wawu kuti awovyi kufiska khumbu laku Yehova ndi kulonde vitumbiku. Pa nyengu yakusuzga iyi, angutondeka kovya Yehova chinanga kuti ŵenga ndi mwaŵi wakuchita viyo. Vo  anguchita venga vakupambana ukongwa ndi chiganga cho Jaelu wangulongo, cho chakambika mu mavesi nga panthazi.—Ŵer. 5:24-27.

12. Kumbi ŵanthu wo akonkhoseka pa lemba la Ŵeruzgi 5:9, 10 angupambana wuli, nanga venivi vingatikwaska wuli mazuŵa nganu?

¹² Pa Ŵeruzgi 5:9, 10 tiwona kupambana kunyaki pa vo anguchita ŵanthu wo anguchiwovya Baraki ku nkhondu ndi wo anguleka kuchimuwovya. Debora ndi Baraki anguthamika “alongozgi a asilikali Ayisraele wo angujipereka pamoza ndi ŵanthu.” Yiwu angupambana ndi wo ‘angukwera pa mbunda zakhofi’ wo angukana kuluta ku nkhondu ndipuso “wo [anguja] pasalu zakudula” wo ayanjanga kuja umoyu wapachanya. Ŵanthu wo angujipereka kuluta ndi Baraki kunkhondu mudambu la Kishoni lo lenga ku phiri la Taboro angupambana so ndi “wo ayendanga mumusewu” wo angukana kuluta kunkhondu. Ŵanthu wosi yaŵa anguchiskika kuti ‘aŵanaŵaniyepu!’ Yiwu akhumbikanga kuŵanaŵaniya mwaŵi wo angupasika wakuti ateŵete Yehova kweni angutondeka. Venivi ndivu munthu weyosi yo waleke dala kuteŵete Chiuta ndi mtima wosi mazuŵa nganu wakhumbika kuchita.

13. Kumbi ŵanthu a mufuku laku Rubene, Dani ndi Ashere, anguchita wuli vinthu mwakupambana ndi a mufuku laku Zebuluni ndi Naftali?

¹³ Ŵanthu wo angujipereka kuchiwovya, anguwona mo Yehova wangulongole kuti ngwakulamuliya. Yiwu “akambanga ntchitu za urunji zaku Yehova” chifukwa cha vinthu vo anguwona pa nyengu yo. (Ŵer. 5:11) Lemba la Ŵeruzgi 5:15-17 lilongo kuti a mfuku laku Rubene, Dani ndi Ashere anguluta cha ku nkhondu. Yiwu aŵanaŵaniyanga ukongwa viŵetu, maboti ndipuso malu ngo aŵikangapu maboti m’malu mwakugwira ntchitu yo Yehova wanguŵapempha. Mwakupambana ndi ŵanthu ŵenaŵa, Zebuluni ndi Naftali “anguŵika umoyu wawu pangozi, mpaka pafupi kufwa” kuti awovyi Debora ndi Baraki. (Ŵer. 5:18) Vo anguchita vingatiwovya kusambirapu fundu yakukhumbika ukongwa pa nkhani yakuteŵete mwakujipereka.

14. Kumbi tilongo wuli kuti titovya ulamuliru waku Yehova mazuŵa nganu?

¹⁴ Mazuŵa nganu tipempheka kuti tichiteku nkhondu cha kweni te ndi mwaŵi wakulongo kuti tilivi mantha asani tipharazga mwaphamphu.  Mugulu laku Yehova mupenjeka ateŵeti akujipereka anandi ukongwa kuluska kali. Abali ndi azichi mamiliyoni nganandi atijipereka kuchita uteŵeti wa nyengu zosi muvigaŵa vakupambanapambana. Anyaki achita upayiniya, ateŵete pa Beteli, awovya kuzenga Nyumba za Ufumu ndipuso arara ndi anamana anandi agwira ntchitu zakujipereka pa maunganu ngadera ndi ngachigaŵa. Ŵanaŵaniyani ŵara wo ŵe ndi maudindu ngakulungakulu nge kuja mu Komiti Yakukambiskana ndi Achipatala ndipuso kunozga maunganu ngachigaŵa. Mungakayikanga cha kuti Yehova wawonga uteŵeti winu wakujipereka ndipu wazakuwuluwa cha.—Ŵah. 6:10.

15. Kumbi tingaziŵa wuli kuti pe vinthu vinyaki vo vitititimbanyiza kugwira ntchitu yaku Yehova?

¹⁵ Weyosi wangachita umampha kujifumba kuti: ‘Kumbi ndileke anyangu kuti ndiwu agwirengi ntchitu zikuluzikulu? Kumbi ndikhumba kusaniya vinthu vinandi vo vinganditimbanyizga kuti ndileki kuja ndi mtima wakujipereka? Nge Baraki, Debora, Jaelu ndi ŵanthu 10 sawuzandi wo angujipereka kuchichita nkhondu, kumbi nani nde ndi chivwanu ndipuso chiganga kuti ndigwirisiyi ntchitu chechosi cho nde nachu kuti ndifiski dangu laku Yehova? Asani ndiŵanaŵaniya zakusamiya ku tawuni pamwenga kucharu chinyaki kuti nkhasaniyi ndalama, kumbi ndipemphera kuti ndiwoni mo venivi vingakwaskiya banja langu kweniso mpingu?’ *

16. Kumbi tingamupasanji Yehova chinanga kuti wasoŵa kanthu cha?

¹⁶ Yehova watitumbika chifukwa watizomereza kugwiraku ntchitu yakuwovya ulamuliru waki. Chinanga kuti pakwamba Dyaboli wangunyenga ŵanthu kuti awovyengi ulamuliru waki, asani tija kuchigaŵa cha ulamuliru waku Yehova, tilongo pakweru kuti titimususa. Chivwanu ndi kugomezeka kwidu vititichitisa kuti tijipereki ndi mtima wosi ndipu ivi vikondwesa Yehova. (Nthanthi 23:15, 16) Iyu wagwirisiya ntchitu vo tichita kuti wamuki Satana yo watimunyoza. (Nthanthi 27:11) Mwaviyo, asani tija akugomezeka ndikuti tipasa Yehova chinthu chinyaki cho wawona kuti ntchakuzirwa ndipu wakondwa nachu ukongwa.

17. Kumbi lemba la Ŵeruzgi 5:31 lilongo kuti kunthazi kwazamuchitikanji?

¹⁷ Pambula kuswera yapa, charu chapasi chizazengi ndi ŵanthu wo atanja ulamuliru waku Yehova pe. Tilindiza mwalinweka zuŵa lenili! Nge mo Debora ndi Baraki angumbiya, nasi titumba kuti: “Arwani ŵinu wosi Yehova amali kweni wo atanja yimwi, aje nge lumwi lo lituwa ndi nthazi yaki.” (Ŵer. 5:31) Pemphu lenili lazamumukika asani Yehova wazituzgapu charu chiheni chaku Satana. Asani nkhondu ya Aramagedoni yayamba, pazamukhumbika so ŵanthu akujipereka cha kuti azithereski murwani. Iyi yazamuja nyengu “yakuma ŵaka jo, kuwona utaski waku Yehova.” (2 Mik. 20:17) Kweni sonu pe nthowa zinandi zo tingawovye ulamuliru waku Yehova mwambula mantha ndipuso mwaphamphu.

18. Kumbi ŵanthu anyaki angayanduwa wuli chifukwa cha mtima winu wakujipereka?

¹⁸ “Chifukwa chakuti ŵanthu ajipereka, thamikani Yehova!” Mazu yanga ndingu Debora ndi Baraki angwambiya sumu yo angumba ŵati aphara nkhondu. Musumu iyi anguthamika ŵanthu cha kweni anguthamika Wapachanya Ukongwa. (Ŵer. 5:1, 2) Mwakuyanana ŵaka, mazuŵa nganu mtima winu wakujipereka ungachiska ŵanthu anyaki kuti “athamiki Yehova!”