1, 2. (a) Whẹdida mawadodo tẹwẹ Naboti po visunnu etọn lẹ po jiya etọn? (b) Jẹhẹnu awe tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

YÍ NUKUN homẹ tọn do pọ́n nujijọ lọ. Yè sà owhẹ̀ agọ̀ he jẹna okú dokọna dawe de. E paṣa whẹndo etọn po họntọn etọn lẹ po bọ yé sọ jẹflumẹ to whenue yé mọdọ dawe ehe yin whẹdana, na sunnu he yin yinyọnẹn taidi nuvọ́nọ delẹ na kunnudenu lalo lẹ sọta ẹ wutu. Mẹhe yiwanna whẹdida dodo lẹ jẹflumẹ sinsinyẹn dile dawe homẹvọnọ enẹ po visunnu etọn lẹ po to yinyin hùhù to nukun yetọn mẹ. Nujijọ ehe ma yin otàngblo de poun. Devizọnwatọ nugbonọ Jehovah tọn de he nọ yin Naboti go wẹ e jọ do, yèdọ mẹhe nọgbẹ̀ to ojlẹ gandudu Ahọlu Ahabi Islaeli tọn whenu.—1 Ahọ. 21:11-13; 2 Ahọ. 9:26.

² To hosọ ehe mẹ, mí na gbadopọnna nuhe jọ do Naboti go, gọna apajlẹ mẹho nugbonọ he nọ agun Klistiani owhe kanweko tintan tọn mẹ de tọn he wleawuna pọndohlan agọ̀ gando mẹdevo lẹ go. Dile mí na to dogbapọnna apajlẹ ehelẹ, mí na plọn dọ whiwhẹ yin nujọnu eyin mí jlo na dohia dọ mí tindo pọndohlan Jehovah tọn gando whẹdida dodo go. Mí nasọ plọn lehe didesọn ojlo mẹ nado jonamẹ to whenue mí doayi mawadodo go to agun  mẹ sọgan dohia dọ mí tindo pọndohlan Jehovah tọn nkọ gando whẹdida dodo go do.

3, 4. Omẹ nankọ wẹ Naboti yin, podọ naegbọn e gbẹ́ nado sà vẹngle etọn na Ahọlu Ahabi?

³ Naboti yin nugbonọ na Jehovah to ojlẹ he mẹ suhugan Islaelivi lẹ tọn to apajlẹ ylankan Ahọlu Ahabi po asi etọn ahọsi kanylantọ lọ Jezebẹli po tọn hodo. Baali-sẹ̀ntọ enẹlẹ ma tindo sisi depope na Jehovah, mọ yé ma yọ́n pinpẹn nujinọtedo etọn lẹ tọn. To vogbingbọn mẹ, Naboti ylọ haṣinṣan etọn hẹ Jehovah dọ nujọnu etlẹ yin hugan ogbẹ̀ ede tọn.

⁴ Hia 1 Ahọlu lẹ 21:1-3. To whenue Ahabi dọna Naboti dọ emi na họ̀ vẹngle etọn kavi dọ emi na na ẹn vẹngle devo he pọnte hú de do otẹn vẹngle etọn tọn mẹ, Naboti gbẹ́. Etẹwutu? E yí sisi do basi zẹẹmẹ dọmọ: “To pọndohlan Jehovah tọn mẹ, e ma sọgan wá linlẹn mẹ na mi gbede nado yí ogú tọgbo ṣie lẹ tọn na we.” Naboti ma kẹalọyi nuzedonukọnnamẹ lọ, na osẹ́n he Jehovah na akọta Islaeli tọn ma nagbè dọ mẹde ni sà ogú hẹnnu tọn etọn na e nido lẹzun nutindo mẹhe họ̀ ẹ lọ tọn kakadoi. (Lev. 25:23; Sọh. 36:7) E họnwun dọ Naboti tindo pọndohlan Jehovah tọn gando whẹho lẹ go.

5. Adà tẹwẹ Jezebẹli yiwà to okú Naboti tọn mẹ?

⁵ E blawu dọ na Naboti ma kọngbedopọ wutu, e jiya whẹgbledomẹ debọdo-dego tọn sọn alọ Ahọlu Ahabi po asi etọn po tọn mẹ. Na Jezebẹli jlo na yí vẹngle lọ na asu etọn wutu, e kàn ayiha bọ owhẹ̀ agọ̀ yin sisadokọna Naboti, ehe zọ́n bọ Naboti po visunnu etọn lẹ po yin hùhù. Nawẹ Jehovah na didẹ whẹdida mawadodo sinsinyẹn ehe gbọn?

6, 7. Nawẹ Jehovah dohia dọ emi yiwanna whẹdida dodo gbọn, podọ naegbọn ehe na ko miọnhomẹna hẹnnumẹ po họntọn Naboti tọn lẹ po?

⁶ Jehovah do Elija hlan to afọdopolọji nado yì wọhẹ Ahabi. E sọgbe dọ Elija gblewhẹdo Ahabi taidi hlọnhutọ podọ ajotọ de. Owhẹ̀ tẹwẹ Jehovah dá to whẹho ehe mẹ? E dọ dọ nuhe jọ do Naboti po visunnu etọn lẹ po go dopolọ wẹ na jọ do Ahabi, asi etọn po ovi etọn lẹ po go.—1 Ahọ. 21:17-25.

⁷ Dile etlẹ yindọ hẹnnumẹ po họntọn Naboti tọn lẹ po blawu to whenue Ahabi hù Naboti po visunnu etọn lẹ po, ayihaawe ma tin dọ yé yin homẹmiọnna jẹ obá de mẹ, to whenue yé doayi e go dọ nuyiwa mawadodo tọn ehe ma whlá do Jehovah podọ ewọ yawu dádo whẹho lọ mẹ bo didẹ ẹ. Ṣigba, diọdo madonukun delẹ na ko ze whiwhẹ po jidide yetọn to Jehovah mẹ po do whlepọn mẹ.

8. Nawẹ Ahabi yinuwa gbọn to whenue e sè owhẹ̀ he Jehovah dá na ẹn, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lọ?

⁸ Whenue Ahabi sè dọ Jehovah ko dawhẹ sọta emi, “e tlẹ́n awù etọn lẹ bo ze odẹ́vọ̀ do; e sọ jẹ nùbla ji bo nọ mlọnai to odẹ́vọ̀ mẹ bosọ nọ to zọnlinzin po awubla po.” Ahabi whiwhẹ ede taun! Etẹwẹ yin kọdetọn lọ? Jehovah sọ dọna Elija dọmọ: “Na ewọ ko whiwhẹ ede to nukọn ṣie wutu, yẹn ma na hẹn nugbajẹmẹji lọ wá to gbẹwhenu etọn. Whédo etọn ji wẹ yẹn na hẹn nugbajẹmẹji lọ wá to gbẹwhenu visunnu etọn tọn.” (1 Ahọ. 21:27-29; 2 Ahọ. 10:10, 11, 17) Jehovah, yèdọ mẹhe “nọ gbeje ahun lẹ pọ́n” lọ do lẹblanu hia Ahabi jẹ obá de mẹ.—Howh. 17:3.

9. Naegbọn e yọnbasi dọ whiwhẹ wẹ na ko basi hihọ́na hẹnnumẹ po họntọn Naboti tọn lẹ po?

⁹ Nawẹ nudide Jehovah tọn enẹ yinuwado mẹhe ko sèhó gando hlọnhuhu Ahabi tọn go lẹ ji gbọn? Nudide he taidi whẹdida mawadodo tọn ehe sọgan ko ze yise hẹnnumẹ po họntọn Naboti tọn lẹ po tọn do whlepọn mẹ. Enẹwutu, whiwhẹ wẹ na ko basi hihọ́na yé, bo whàn yé nado zindonukọn to Jehovah sinsẹ̀n po nugbonọ-yinyin  po mẹ, po jide lọ po dọ Jiwheyẹwhe ma sọgan dawhẹ agọ̀ gbede. (Hia Deutelonomi 32:3, 4.) Naboti, visunnu etọn lẹ po hẹnnumẹ yetọn lẹ po na mọ whẹdida dodo pipé Jehovah tọn to whenue ewọ na fọ́n dodonọ lẹ sọnku. (Jobu 14:14, 15; Joh. 5:28, 29) Humọ, mẹhe yin whiwhẹnọ nọ flindọ “Jiwheyẹwhe nugbo lọ na dawhẹna nuhe yin wiwà lẹpo, gọna nuhe whlá lẹpo, nado yọnẹn eyin e yin dagbe kavi oylan.” (Yẹwh. 12:14) Na nugbo tọn, whenue Jehovah jlo na dawhẹ, e nọ na ayidonugo adà whẹho lẹ tọn delẹ he mẹ míwlẹ ma mọnukunnujẹ. Enẹwutu, whiwhẹ nọ basi hihọ́na homẹvọnọ lẹ ma nado hẹn nugbajẹmẹji wá yede ji to gbigbọ-liho.

10, 11. (a) Ninọmẹ tẹlẹ mẹ wẹ pọndohlan mítọn gando whẹdida dodo go sọgan yin whiwhlepọn te? (b) Aliho tẹlẹ mẹ wẹ whiwhẹ na basi hihọ́na mí te?

¹⁰ Nawẹ a na yinuwa gbọn eyin mẹho lẹ basi nudide de he mẹ a ma mọnukunnujẹ kavi vlavo a ma kọngbedopọ hẹ? Di apajlẹ, etẹwẹ a na wà eyin hiẹ kavi mẹhe a yiwanna de hẹn lẹblanulọkẹyi sinsẹ̀nzọn tọn dagbedagbe de bu? Etẹwẹ a na wà eyin alọwlemẹ towe, visunnu kavi viyọnnu towe, kavi họntọn vivẹ́ towe de yin didesẹ sọn agun mẹ bọ a ma kọngbedopọ hẹ nudide lọ? Etẹwẹ lo eyin a lẹndọ nuṣiwa wẹ e yin dọ lẹblanu yin didohia ylanwatọ de? Ninọmẹ mọnkọtọn lẹ sọgan whlé yise he mí tindo to Jehovah po titobasinanu etọn po mẹ pọ́n. Nawẹ whiwhẹ  sọgan basi hihọ́na we gbọn eyin a pehẹ whlepọn mọnkọtọn de? Mì gbọ mí ni pọ́n aliho awe delẹ.

¹¹ Tintan, whiwhẹ na whàn mí nado kẹalọyi dọ mí ma yọ́n nuhe gando whẹho de go lẹpo. Mahopọnna obá he mẹ mí mọnukunnujẹ whẹho de mẹ jẹ, Jehovah kẹdẹ wẹ sọgan hia nuhe to ahun yẹhiadonu tọn gbẹtọ tọn mẹ. (1 Sam. 16:7) Nugbo tangan ehe yinyọnẹn na whàn mí nado yin whiwhẹnọ, nado kẹalọyi dogbó mítọn lẹ podọ nado vọ́ pọndohlan mítọn gando whẹho lẹ go jlado. Awetọ, whiwhẹ na gọalọna mí nado nọ litai bo nọ fahomẹ dile mí to tepọn Jehovah nado vọ́ nuhe whẹdida mawadodo ko hẹngble lẹpo jlado. Enẹ taidi nuhe dawe nuyọnẹntọ lọ wlan dọmọ: “E na yin dagbe na mẹhe dibusi Jiwheyẹwhe nugbo lọ lẹ . . . , ṣigba, e ma na yin dagbe na mẹylankan lọ, mọjanwẹ ewọ ma na nọgbẹ̀ na azán susu do niyẹn.” (Yẹwh. 8:12, 13) Matin ayihaawe, nuyiwa po whiwhẹ po na hẹn ale mayọnjlẹ lẹ wá to gbigbọ-liho na mẹhe go whẹho lọ gando lẹpo.—Hia 1 Pita 5:5.

12. Kandai tẹwẹ mí na gbadopọnna todin, podọ etẹwutu?

¹² To Antioku Silia tọn, Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ pannukọn ninọmẹ de he ze whiwhẹ yetọn gọna ojlo yetọn nado nọ jonamẹ do whlepọn mẹ. Dogbigbapọnna kandai enẹ na gọalọna mí nado gbeje gbigbọ jonamẹ tọn mítọn pọ́n, podọ nado mọnukunnujẹemẹ dogọ dọ jonamẹ nọ dohia dọ mí tindo pọndohlan Jehovah tọn gando whẹdida dodo go.

13, 14. Lẹblanulọkẹyi tẹwẹ apọsteli Pita mọyi, nawẹ e yinuwa po adọgbigbo po gbọn?

¹³ Apọsteli Pita yin mẹho agun tọn he yin yinyọnẹn ganji de to agun Klistiani tọn mẹ. Họntọn vivẹ́ Jesu tọn de wẹ, podọ azọ́ndenamẹ vonọtaun lẹ ko yin didena ẹn. (Mat. 16:19) Di apajlẹ, to owhe 36 W.M., Pita mọ lẹblanulọkẹyi lọ nado lá wẹndagbe lọ na Kọneliọsi po whédo etọn po. Nujijọ ayidego tọn de wẹ ehe yin, na Kosi he ma gboadà de wẹ Kọneliọsi yin wutu. Whenue Kọneliọsi po whédo etọn po mọ gbigbọ wiwe yí, Pita kọngbedopọ dọmọ: “Be mẹdepope sọgan gbẹ́ dọ omẹ ehelẹ he ko mọ gbigbọ wiwe yí, yèdọ dile míwlẹ mọyi do, ni ma yin bibaptizi po osin po ya?”—Owalọ 10:47.

¹⁴ To owhe 49 W.M., apọsteli lẹ po mẹho lẹ po to Jelusalẹm pli nado gbadopọnna vlavo eyin adàgbigbo na yin nubiọtomẹsi de na Kosi he lẹzun Klistiani lẹ kavi lala. To opli ehe ji, Pita yí adọgbigbo do dọho, bo flinnu mẹmẹsunnu lẹ dọ to owhe delẹ die wayi, Kosi he ma gboadà delẹ ko mọ nunina gbigbọ wiwe tọn yí. Kunnudenu yinukundomọ he Pita na lẹ gọalọ taun na hagbẹ anademẹtọ owhe kanweko tintan tọn nado wá gbèta dopo kọ̀n. (Owalọ 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Ju lẹ po Kosi he lẹzun Klistiani lẹ po na ko yọ́n pinpẹn aliho he mẹ Pita ze kunnudenu enẹlẹ donukọnna yé po adọgbigbo po te tọn taun. Lehe e na ko bọawu nado dejido sunnu he whèwhín to gbigbọ-liho ehe go do sọ!—Heb. 13:7.

15. Etẹwẹ Pita ṣiwà to Antioku Silia tọn? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

¹⁵ Ojlẹ vude to opli he yin bibasi to 49 W.M. lọ godo, Pita basi dlapọn yì Antioku Silia tọn. To dọ́n, e nọpọ́ hẹ Kosi he lẹzun Klistiani lẹ po awuvivo po. Matin ayihaawe, yé mọaleyi sọn oyọnẹn po numimọ Pita tọn po mẹ. Enẹwutu, mí sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe e na ko paṣa yé bo hẹn yé jẹflumẹ do to whenue Pita doalọtena núdùdù dopọ hẹ yé to ajiji mẹ. Juvi devo lẹ he yin hagbẹ agun lọ tọn lẹ, etlẹ yin Balnaba lọsu, gbọn nuṣiwa dali yinuwa taidi Pita. Etẹwẹ sisẹ́ Klistiani mẹho agun tọn he whèwhín ehe nado yinuwa to aliho agọ̀ mọnkọ mẹ—yèdọ nuṣiwa de he sọgan hẹn kinklan wá  agun lọ mẹ? Humọ, etẹwẹ mí sọgan plọn sọn nuṣiwa Pita tọn mẹ he na gọalọna mí to whenue hodidọ kavi nuyiwa mẹho de tọn gbleawuna mí?

16. Nawẹ Pita yin wiwọhẹ gbọn, podọ kanbiọ tẹlẹ wẹ fọndote?

¹⁶ Hia Galatianu lẹ 2:11-14. Pita jai jẹ omọ̀ obu gbẹtọ tọn mẹ. (Howh. 29:25) Mahopọnna dọ Jehovah ko do linlẹn etọn gando whẹho lọ go hia Pita tlọlọ, ewọ dibuna pọndohlan Ju he gboadà bo yin hagbẹ agun lọ tọn to Jelusalẹm lẹ tọn. Apọsteli Paulu he yin dopo to mẹhe wá opli he yin bibasi to Jelusalẹm to 49 W.M. lọ tẹnmẹ lẹ mẹ wọhẹ Pita to Antioku bo de yẹnuwiwa etọn gbà. (Owalọ 15:12; Gal. 2:13) Nawẹ Kosi he lẹzun Klistiani lẹ, yèdọ mẹhe go nuyiwa mawadodo tọn Pita tọn gando lẹ na yinuwa gbọn? Be yé na dike enẹ ni hẹn yé dahli wẹ ya? Be Pita na hẹn lẹblanulọkẹyi họakuẹ etọn lẹ bu na nuṣiwa etọn wutu wẹ ya?

17. Nawẹ Pita mọaleyi sọn jonamẹ Jehovah tọn mẹ gbọn?

¹⁷ Matin ayihaawe, Pita yí whiwhẹ do kẹalọyi nugbẹnamẹ Paulu tọn. Fidepope ma dohia to Owe-wiwe lẹ mẹ dọ ewọ hẹn lẹblanulọkẹyi etọn lẹ bu. Na nugbo tọn, e wá yin gbigbọdo to nukọn mẹ nado kàn wekanhlanmẹ awe delẹ he yin apadewhe Biblu tọn. E jẹna ayidego dọ to wekanhlanmẹ etọn awetọ mẹ, Pita dlẹnalọdo Paulu taidi “mẹmẹsunnu mẹyiwanna mítọn.” (2 Pita 3:15) Dile etlẹ yindọ aliho agọ̀ he mẹ Pita yinuwa hẹ Kosi he lẹzun hagbẹ agun lọ tọn lẹ te sọgan ko gbleawuna yé, Jesu he yin tatọ́ agun lọ tọn gbẹ́ zindonukọn nado nọ yí Pita zan. (Efe. 1:22) Dotẹnmẹ hundote de wẹ ehe yin na hagbẹ agun lọ tọn lẹ nado hodo apajlẹ Jesu po Otọ́ etọn po tọn gbọn awuwiwlena gbigbọ jonamẹ tọn dogọ dali. Mí deji dọ depope mítọn ma na dike nuṣiwa gbẹtọvi mapenọ de tọn ni hẹn ẹn dahli.

18. Ninọmẹ tẹlẹ mẹ wẹ e na biọ te dọ mí ni do pọndohlan Jehovah tọn nkọ gando whẹdida dodo go hia?

¹⁸ Taidi to owhe kanweko tintan whenu, depope to mẹho he tin to agun Klistiani tọn mẹ to egbehe lẹ mẹ ma yin mẹpipe, “na mímẹpo wẹ nọ ṣinuwa whlasusu.” (Jak. 3:2, Odò.) E sọgan bọawuna mí nado kẹalọyi nugbo ehe to afọdopolọji, amọ́ whenue mẹmẹsunnu de wá ṣinuwa do mí tlọlọ wẹ e nọ kàn dẹpẹ biọ. To ninọmẹ mọnkọtọn mẹ, be mí na do pọndohlan Jehovah tọn nkọ gando whẹdida dodo go hia ya? Di apajlẹ, nawẹ a na yinuwa gbọn eyin hodidọ mẹho de tọn jlo na vlẹ nuvẹun? Eyin mẹho he ma lẹnnupọn ganji whẹpo do dọho de dọ nude na we he gbleawuna we kavi sọwhán we, be a na dike enẹ ni hẹn we dahli wẹ ya? Kakati nado yawu wá tadona kọ̀n dọ mẹmẹsunnu lọ masọ jẹ nado yin mẹho ba, be a na yí homẹfa do nọtepọn Jesu, yèdọ tatọ́ agun lọ tọn ya? Be a sọgan dovivẹnu nado mọnú zẹ̀ nuhe sọawuhia to nukunta lẹ go, vlavo gbọn nulinlẹnpọn do owhe susu he e ko yizan nado wà sinsẹ̀nzọn po nugbonọ-yinyin po lẹ ji dali ya? Eyin mẹmẹsunnu he ṣinuwa do we de zindonukọn nado to sinsẹ̀n taidi mẹho agun tọn kavi mọ lẹblanulọkẹyi devo lẹ yí dogọ, be a na jaya hẹ ẹ ya? Eyin a nọ jonamẹ sọn ojlo mẹ wá, enẹ sọgan dohia dọ a nọ do pọndohlan Jehovah tọn nkọ gando whẹdida dodo go hia.—Hia Matiu 6:14, 15.

19. Etẹwẹ dona yin gbemima mítọn?

¹⁹ Mẹhe yiwanna whẹdida dodo lẹ yí jejejininọ do to tenọpọn azán he gbè Jehovah na sukúndona whẹdida mawadodo lẹpo, ehe Satani po aihọn ylankan etọn po yí do to awufiẹsa hẹnwa gbẹtọvi lẹ ji. (Isa. 65:17) Dile mí to tepọn ojlẹ enẹ, dopodopo mítọn ni magbe nado nọ do pọndohlan Jehovah tọn nkọ gando whẹdida dodo go hia gbọn whiwhẹ yíyí do kẹalọyi dogbó mítọn lẹ po didesọn ojlo mẹ nado nọ jona mẹhe ṣinuwa do mí lẹ po dali.