1, 2. (a) En ang’o malit ma notim ne Naboth kod yawuote? (b) Gin kido mage ariyo ma wadwa nono?

PARIE wachni. Odonjne ng’at moro gi weche mag miriambo ma nyalo miyo onege. Joode kod osiepene bwok ahinya nikech ong’adne buch tho bang’ ka joneno mag miriambo osehangone weche ma nyiso ni en gi ketho. Kuyo kod luoro mako ji duto sama gineno ka inego ng’atno malit kaachiel gi yawuote nikech ging’eyo maler ni ok otimo richo moro amora. Mano ok en mana sigana. Mano e gima notimore ne jatich Jehova miluongo ni Naboth ma nodak e kinde ma Ruoth Ahab ne locho e Israel.—1 Ru. 21:11-13; 2 Ru. 9:26.

² E sulani wadwaro nono ranyisi mar Naboth kod jaduong’ moro ma ne nie kanyakla mar Jokristo mokwongo ma notimo gima nochwanyo jowetene. Sama wanono ranyisi manie Mumago, wabiro neno kaka kido mar bolruok en gima dwarore mondo ng’ato one gik moko kaka Jehova nenogi. Bende, wadwaro neno kaka wanyalo ng’wonone Jokristo wetewa sama gitimonwa gik ma ok kare, to mano nyalo miyo wabed gi paro kaka mar Jehova.

3, 4. Naboth ne en ng’at machalo nade, to ang’o momiyo notamore uso ne Ruoth Ahab puothe mar mzabibu?

³ Naboth nomakore gi Jehova e kinde ma Jo-Israel mathoth ne luwo ranyisi marach mar Ruoth Ahab kod chiege ma kite rach miluongo ni Jezebel. Ruoth Ahab gi chiege kaachiel gi Jo-Israel mamoko ne lamo Baal, kendo ne ok giluw chike Jehova kata matin. Naboth to nogeno ahinya osiep ma ne nie kinde gi Jehova moloyo kata ngimane owuon.

⁴ Som 1 Ruodhi 21:1-3. Ka ne Ahab okwayo Naboth mondo ousne puothe mar mzabibu kata mondo oyie owilne gi machielo maber, Naboth notamore. Ang’o momiyo Naboth notamore? Nodwoko Ahab e yo mamuol kama: ‘Ok anyal miyi mwandu mar kwerena.’ Naboth notamore nikech noluwo chik ma Jehova nomiyo Jo-Israel ni kik ng’ato ous gikeni mar dhoodgi. (Lawi 25:23; Kwan 36:7) Nenore maler ni Naboth ne timo gik moko mana kaka Jehova ne dwaro.

5. Jezebel notimo ang’o ma nomiyo oneg Naboth kod yawuote?

⁵ Gima lit en ni ka ne Naboth otamore uso ne ruoth puotheno, mano nomiyo Ruoth Ahab kod chiege okawo okang’ ma ok owinjore. Mondo Ahab ne yud puodhono, Jezebel nohango weche malich ne Naboth kendo mano nomiyo onege kaachiel gi yawuote. Jehova ne dhi timo ang’o kaluwore gi gima rach ma notimoreno?

6, 7. Jehova nonyiso nade ni ohero tim ma kare ka ne oneg Naboth, to ang’o momiyo mano nohoyo chuny wede kod osiepe Naboth?

⁶ Jehova nooro janabi Elija mondo odhi ir Ahab mapiyo. Elija ne ni kare ka nowacho ni Ahab ne en janek kendo jakuo. Jehova nong’ado bura mane e wi wachni? Ahab, chiege kod yawuote bende ne idhi negi mana kaka ne ginego Naboth kod yawuote.—1 Ru. 21:17-25.

⁷ En adier ni wede Naboth kod osiepene nowinjo malit ahinya nikech nek ma Ahab nonegogo Naboth kod yawuote. Kata kamano, okang’ ma Jehova nokawo mapiyo mar rieyo weche nohoyo chunygi, nikech mano nomiyo ging’eyo ni kare Jehova noneno gima rach ma Ahab notimono. En mana ni gima ne dhi timore bang’e ne dhi nyiso ka be ne gibolore kendo ka be ne gigeno Jehova gadier.

8. Ahab notimo nang’o ka ne Jehova omiye kum, to mano nomiyo Jehova otimo ang’o?

⁸ Ka ne Ahab owinjo bura ma Jehova nong’adone, “noyiecho lepe kendo noruakore gi gugru e dende, nonindo kech, nonindo e gunia, kendo nodembore koboch.” Ahab nobolore e nyim Jehova. Jehova notimo nang’o? Nonyiso Elija kama: “Nikech [obolore] e nyima ok anakel rach e ndalone: to e ndalo mag wuode e ma nakelie rach kuom dhoode.” (1 Ru. 21:27-29; 2 Ru. 10:10, 11, 17) Nikech Jehova e ma nono chuny ji, nong’wono ne Ahab.—Nge. 17:3.

9. Ang’o momiyo bedo gi bolruok ne nyalo konyo wede Naboth kod osiepene?

⁹ Joma nong’eyo richo ma Ahab notimo nowinjo nade ka ne Jehova ong’wonone? Bedo ni weche nolokore kamano nyaka bed ni notemo yie mar wede Naboth kod osiepene. Ka en kamano, bedo gi bolruok ne dhi konyogi mondo gidhi  nyime tiyo ne Jehova ka gin gadier ni ok onyal ng’ado bura e yo marach. (Som Rapar mar Chik 32:3, 4.) Naboth, yawuote, kod wedene duto biro neno kaka weche biro bedo makare ka Jehova ochierogi. (Ayub 14:14, 15; Joh. 5:28, 29) E wi mano, ng’at mobolore kinde duto paro ni “Nyasaye [nong’ad] bura ni tije duto, kaachiel gi weche duto mopand, kata en wach maber kata en wach marach.” (Ekl. 12:14) Sama Jehova ng’ado bura, onono nyaka weche ma samoro wan wawegi ok wang’eyo. Omiyo, bolruok biro konyowa mondo kik watim gik ma nyalo miyo waketh winjruokwa gi Jehova.

10, 11. (a) Gin ang’o ma nyalo miyo wapar ni weche ok timre e yo makare? (b) Bolruok biro konyowa e yore mage?

¹⁰ Ibiro timo nang’o kapo ni jodong-kanyakla ong’ado wach moro e yo ma ok ine ka donjoni maber, kata e yo ma ok iyiego? Kuom ranyisi, ibiro timo nang’o kapo ni ogoli e migawo moro mihero ahinya kata ogol osiepni e migawo ma notimo? Nade kapo ni jaodi, nyathini, kata osiepni migeno ahinya ogol e kanyakla to ok iyie gi wachno? To nade ka ifwenyo ni jodong-kanyakla onyiso ng’wono ne ng’at ming’eyo maber ni otimo richo? Weche kaka mago nyalo miyo geno Jehova kata geno riwruok mar  ogandane obednwa matek. Bolruok nyalo konyi nade kapo ni iromo gi weche kaka mago? Wane ane yore moko ariyo.

¹¹ Mokwongo, bedo gi bolruok miyo wayie ni ok wanyal ng’eyo weche duto. Kata bed ni wang’eyo wach moro e okang’ matut ma romo nade, Jehova kende e ma nyalo ng’eyo chuny ng’ato. (1 Sa. 16:7) Ng’eyo wachno biro konyowa mondo wabolre, wayie ni ok wanyal ng’eyo weche duto, kendo waikre loko pachwa sama weche ok otimore kaka ne waparo. Mar ariyo, bolruok biro konyowa mondo waluw kaka itayowa kendo wahore ka warito mondo Jehova orie weche ma waneno ni ok otim e yo makare. Muma wacho niya: ‘Piny biro bet maber ne jogo moluoro Nyasaye, to ok nobed maber ne ng’a marach, kendo ndalo mage, machal gi tipo, ok nomedre.’ (Ekl. 8:12, 13) Ka wabolore, mano biro konyowa kendo biro konyo jomamoko bende.—Som 1 Petro 5:5.

12. En wach mane ma wadwa nono, to nikech ang’o?

¹² Wach moro ma notimore e Antiokia ma Siria e kinde Jokristo mokwongo ne dhi nyiso ayanga ka be Jokristogo nobolore kod ka be ne ginyalo ng’wono ne jomamoko. We wane ane gima notimoreno kod kaka mano nyalo konyowa mondo wanonre ka be waikore ng’wono ne jowetewa kod ng’eyo kaka ng’wono ne jomamoko otudore gi kaka Jehova neno tim makare.

13, 14. Petro noyudo thuolo mar timo ang’o, to nonyiso nade ni en jachir?

¹³ Jaote Petro ne en jaduong’-kanyakla ma ji mang’eny nong’eyo e kanyakla mar Jokristo mokwongo. Ne en osiep Yesu kendo ne en gi migepe madongo ahinya. (Mat. 16:19) Kuom ranyisi, e higa mar 36, Petro noyalo wach maber ne Kornelio kod wedene. Bedo ni Petro noikore yalo ne Kornelio ne en wach makende ahinya nikech Kornelio ne ok en Ja-Yahudi kendo ne ok otere nyange. Ka ne Kornelio gi wedene oyudo roho maler, Petro nowacho niya: “Be nitie ng’at ma nyalo geng’o mondo kik ti gi pi e batiso jogi moseyudo roho maler mana kaka wan?”—Tich 10:47.

¹⁴ E higa mar 49, joote kaachiel gi jodongo ma ne ni Jerusalem noromo mondo ginon ka be nochuno ni joma ok Jo-Yahudi ma nolokore mobedo Jokristo oter nyange. E romono, Petro nowuoyo gi chir koparo ne owete ni higni moko mosekalo, joma ok Jo-Yahudi noseyudo roho maler. Bedo ni Petro noneno ayanga ka joma ok Jo-Yahudi yudo roho maler, mano nokonyo bura matayo mondo ong’ad paro e yo maber. (Tich 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Nyaka bed ni Jokristo ma Jo-Yahudi kod ma ne ok gin Jo-Yahudi ne mor gi kaka Petro nowuoyo gi chir e wi wachno. To mano kaka ne nyalo bedo mayot ne Jokristogo mondo ogen jaduong’ ma ne nigi yie motegno kamano!—Hib. 13:7.

15. En ang’o ma Petro notimo ka ne en Antiokia ma Siria? (Ne picha manie chak sulani.)

¹⁵ Mapiyo bang’ romo ma notimore e higa mar 49, Petro nodhi Antiokia ma Siria. Ka ne en kuro, nomor bedo kanyachiel gi owete ma ne ok gin Jo-Yahudi. Onge kiawa ni owetego nopuonjore gik mathoth ahinya kuom Petro. Parie kaka ne gibwok kendo chunygi nonyosore ka apoya nono Petro noweyo chiemo kodgi. Owete mamoko ma Jo-Yahudi moriwo nyaka Barnaba, bende noluwo tim Petrono. Ang’o ma ne nyalo miyo jaduong’-kanyakla motegno kamano otim  gima rach ma ne nyalo pogo kanyakla? E wi mano, gima Petro notimono nyalo puonjowa ang’o sama jaduong’-kanyakla moro owacho, kata otimo gima ochwanyowa?

16. Norie Petro e yo mane, to mano kelo penjo mage?

¹⁶ Som Jo-Galatia 2:11-14. Petro ne odonjo e obadho mar luoro dhano. (Nge. 29:25) Kata obedo ni Petro nong’eyo maler ni Jehova ne oseyie gi joma ok Jo-Yahudi, luoro nomake nikech ne ok ong’eyo gima owete ma Jo-Yahudi ma ne oa Jerusalem ne dhi nyise. Nikech jaote Paulo bende ne nitie e bura ma notim Jerusalem e higa mar 49, mano e momiyo ka ne odhi Antiokia, nokwero Petro e wang’e konyise ni owe tim wuondruok. (Tich 15:12; Gal. 2:13) Jokristo ma ne ok gin Jo-Yahudi nowinjo nade nikech tim Petro mar wuondruokno? Be ne gidhi weyo mondo tim Petrono ochwanygi? To nade Petro, be ne idhi maye migepe nikech tim marachno?

17. Yo ma Jehova ne ong’wononego Petro nokonye nade?

¹⁷ Petro nobolore morwako siem ma Paulo nomiye. Onge kamoro amora e Muma ma nyiso ni ne oma Petro migepe. Higni moko bang’e, roho notelone ma ondiko barupe ariyo ma ne oket e Muma. Ne ni e barua mar ariyo ma Petro ne ondiko, oluongo Paulo ni “owadwa ma wahero.” (2 Pet. 3:15) Kata obedo ni gima Petro notimo ne nyalo chwanyo Jokristo ma ne ok gin Jo-Yahudi, Yesu ma e wi kanyakla ne odhi nyime tiyo gi Petro. (Efe. 1:22) Kuom mano, Jokristo duto ma ne nie kanyakla ne onego oluw ranyisi mar Yesu kod Jehova mar weyo ne jomoko kethogi. Wageno ni Jokristogo ne ok weyo mondo ketho mag dhano morem ochwanygi.

18. Gin gik mage ma kotimore to nyalo dwaro ni wabed gi paro kaka mar Jehova?

¹⁸ Mana kaka e kinde Jokristo mokwongo, e kindegi bende, jodong-kanyakla gin joma orem “nimar waduto [waketho] nyading’eny.” (Jak. 3:2) Waduto wayie gi wachni mak mana ni pek nenoga kapo ni wan e ma ochwanywa. Ka gima kamano otimorenwa, be wabiro bedo gi paro kaka mar Jehova? Kuom ranyisi, ibiro timo nang’o ka jaduong’-kanyakla moro owacho gima nyiso ni obwono jomoko? Be ibiro chwanyori kapo ni jaduong’-kanyakla moro owacho weche moko modonjoni malit? Kar ng’ado e chunyi mapiyo ni owadwano ok owinjore bedo jaduong’-kanyakla, be ibiro tero weche mos ka irito mondo Yesu ma e wi kanyakla orie weche? Be ibiro temo mondo iket pachi kuom tich maber ma owadwano osebedo ka timo ne Jehova gi chunye duto kuom higni mang’eny? Kapo ni owadwa ma ochwanyi pod dhi nyime tiyo ne Jehova kaka jaduong’-kanyakla, kata kapo ni omede migepe moko, be ibiro dhi nyime bedo mamor kode? Ka ibedo gi chuny mar ng’wono ne jomoko ibiro nyiso ni in gi paro kaka mar Jehova.—Som Mathayo 6:14, 15.

19. Onego wang’ad mar timo ang’o?

¹⁹ Joma ohero gik makare rito ahinya gi siso kinde ma Jehova biro tieko chuth gik maricho ma Satan kod piny marachni osekelo. (Isa. 65:17) Ka pod warito kindeno, onego wayie ka wabolre ni ok wang’eyo weche duto sama jowetewa ochwanyowa kendo onego waikre ng’wononegi. Timo kamano biro miyo wane gik moko mana kaka Jehova nenogi.