1, 2. (a) Minju’u mivé bobenyañe bangan béziñ ba tôbane mie? (b) Jam ete da bo na bi sili biabebien minsili mivé?

LIJE, mojañ éziñ ya Burundi a kañete na: “Bi mbe étôkan éyoñe bita bi nga taté. Bi mbe bi yen ane bôte ba mate mimbil, bi wô’ô fe binduñe mengal. Bia bebiaé bam a bivuvumane biam 11, bi nga tup ve a biyé bi mbe bi be’e. Bivuvumane biam biziñ bi nga ke sobô Malawi, bi nga wulu tañe kilimita 1 600. Bia bevo’o bi nga li’i, bi nga kandan, môt ase a kele vôma wôé.”

² E si ése, bôte ba tube si jap amu bita, nge ke étibila’a, ba lôte 65 000 000. * Betoyini Bengaa be Yéhôva be ne nsamba ôte. Abui bôte ya menda me bôte map da wu, ba mane fe jañele biôm bi mo biap. Minju’u mivé mife ba tôbane mie? Aval avé bi ne volô bobejañ bete na, be ‘bo Yéhôva ésaé a mevak’ akusa bo minjuk ba tôbane mie? (Bs. 100:2) Aval avé bi ne kañete mintabe mi ngenan teke yeme Yéhôva?

3. Jé é nga bo na Yésus a abui beyé’é bé be bo mintabe?

³ Éyoñ éngele Yéhôva a nga ve Joseph abendé na, Njô bôt Hérode a kômbô wôé Yésus, ane be nga ke nyiñ Égypte. Be nga tabe wôé akekui Hérode a nga wu. (Mt. 2:13, 14, 19-21) Éyoñe mimbu mewôm mi lôteya, beyé’é be Yésus ya ntete mimbu ôsu, “be nga tup a mialane mefôla ya Yudé (Judée) a Samari” amu étibila’a. (Mam. 8:1, Mfefé Nkôñelan.) Yésus a nga jô na, abui beyé’é bé da ye bo ntindane ya kôlô menda map. A nga jô na: “Éyoñe ba ye tôñesane mia e tison éziñ tuban a ke e tisone fok.” (Mt. 10:23, Mfefé Nkôñelan.) E ke nyiñ éza nlam a nji bo tyi’ibi.

4, 5. Mbia bité bivé mintabe mi ne tebe (a) éyoñe mia tup? (b) éyoñe mia nyiñe vôm ba ba’ale bôte ba tube bita?

⁴ Mintabe mi ne tebe mbia bité éyoñe mia tup, nge ke éyoñe mia nyiñe vôm ba ba’ale bôte ba tube bita. Gad, mone monyañe Lije a simesane na: “Bi nga wulu besondô besondô, zañe mintete mimbim. Me mbe me bili mimbu 12. Mebo me nga mane ma vus, ane me nga jô bôte bam na be li’i ma. Pepa a nji be a kômbô’ô li’i ma étam, nde a nga be’e ma. Bi mbe bi nyiñe môs ane môs, bi ye’elane Yéhôva, bi too fe nye ndi. Biyoñe biziñ, bi mbe bi ja’a fo’o ve mendo’o me mbe me bôô éwom njoñ.”—Beph. 4:12, 13.

⁵ Abui ya nda bôte Lije e nga su’ulane ke nyiñe camp de réfugiés des Nations unies. Ve minju’u miap mi nji mane wôé. Den, Lije a ne njome mekônda, a jô na: “Abui mintabe e nji be e saék. Be mbe be bo’o ékobôkobô, be nya’a meyok, be do abia, be wubuk, be nyiñe fe ényiñe bisôk.” Asu ya na Bengaa be Yéhôva be sa’ale avale mam ete, be nga yiane bo ayôñ mfa’a ya nsisim. (Beh. 6:11, 12; 10:24, 25) Be mbe fe be yiane yeme belan éyoñe jap, abui ya été e nga nyoñ ésaé nkpwa’a mefan. E simesan aval ényiñe bone b’Israël be nga nyiñe nkôte si a nga volô be. Be mbe be yeme na, môs éziñ, ba ye kôlô wôé.—2 Bec. 4:18.

6, 7. (a) Aval avé nye’ane Yéhôva wo tindi Bekristene na be su’u bobejañ be tele minju’u été? (b) Va’ak éve’an.

⁶ “Nye’ane Zambe” wo tindi bia na, bi liti bôte bevo’o nye’an, e dañedañ éyoñe minjuk. (Lañe 1 Jean 3:17, 18.) Éyoñe mfumbane ya zaé a nga kui Judée ntete mimbu ôsu, Bekristen be nga kômesane na be volô bobenyañ bap. (Mam. 11:28, 29) Nlômane Paul ba Pierre, be nga ve fe Bekristene ngule nyule na be bo anyep. (Bero. 12:13; 1 P. 4:9) Nge Kristen é ne anyep mfa’a ya beyeñ, ke ja yiane fe dañe bo anyep mfa’a ya bobenyañe bé ya nsisim be tele mbia bité, a ba ba tôban étibila’a amu mbunane wop!—Lañe Minkana 3:27. *

⁷ Mimbu mi ndôme lôte mi, betoyini Bengaa be Yéhôva ya Ukraine mfa’a jôp da dim, befam, binga, a bongô, be nga tube bita a étibila’a. Bobejañe béziñe ya été be nga wu. Ve bobenyañe bap ya Ukraine be nga su’u ba be nga li’i, ba bevo’o ki be nga ke tabe menda me bobejañe ya Russie. Bengaa ya mesi mete mebaé be nji nyoñe ngap a mam me pôlitik, be nga “kandane mame ya si  nyô,” be nga ke fe ôsu a “kate mbamba foé ya ajô Zambe” a ayôñ ése.—Jn. 15:19; Mam. 8:4, Mfefé Nkôñelan.

8, 9. (a) Minju’u mivé mintabe mi ne tôbane mie? (b) Amu jé bia yiane volô be a ôjibi ôse?

⁸ Nté bôte béziñ ba kôlô nlame wop, abui da kôlô si jap, a ke nyiñe si fe, vôme be nji yem. Bijôé bi ne ve be bidi, biyé, a étaba’a, ve be ne bo teke bi avale bidi be wô’ô zu ba di. Mintabe mia tube si jap amu bita mi ne zu koone na, mbia avep a ne vôme ba ke nyiñ, be ne bo teke yem avale biyé ba yiane jaé. Nge ba so nlame mvus, be ne bo teke yeme nyiñe menda mintangan.

⁹ Bijôé biziñ bi wô’ô volô mintabe na mi yemba’ane mimfefé mi vôme mia zu nyiñ. Ve mvuse bone bengon, mintabe mibien mia yiane yele a mefape map. Jam ete e ne bo ayaé asu dap. Tame simesane minju’u ba tôbane mie éyoñ ba yé’é mfefé nkobô, mimfefé metiñ, éyoñe ba jeñe na, be mane yembane metume ya si be too ane, e kui awolo, e ya’ane toya, avale be ne ya’ane nda, a mam mevo’o mese, avale bongô be ne ke sikôlô, avale bebiaé be ne foñôsô bone bap, a ke ke! Ye wo ye bo ôjibi a ésemé éyoñe wo volô bobejañ be tele aval été ete?—Beph. 2:3, 4.

10. Aval avé bi ne wônô mbunane bobejañ be ne mintabe ba suane si jangan? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

¹⁰ Ve e wô’ô kui na, bijôé bi bene na Bengaa be ne mintabe, be yeñ a bobenyañe bap ya nsisim. Bewofise béziñ be wô’ô bene su’u bobejañ be ne mintabe éyoñe ba ben avale mesu m’ésaé ma tindi be na be bu’i bisulan. Be ne fe titane be si jap. Ajô ete nde bia yiane jeñe na, bi ji’a ke yene bobejañe bangan be tele aval été ete, nné ane ba suane si jangan. Ba yiane wô’ôtane na bia nyoñe be ngap. Nye’an, a mvolane wongan bi ne wônô mbunane wop.—Min. 12:25; 17:17.

11. (a) Jé bi ne taté ve mintabe? (b) Aval avé mintabe mi ne yeme mvaé ba bo mie?

¹¹ Jam ôsu bi ne bo e ne na, bi ve be bidi, biyé, nge ke biôm bife bi ne mfi asu dap. * To’o bone be mam, ane mone ntôm asu avep, nge kalebat bia ve mojañ, a ne anen mise mé. Éyoñe bobejañe be ne mintabe ba yeme ve akéva, b’aye ke yemete na be bo be mam, bôte ba nyoñe be ba ye bi meva’a ya ve. E ne été na, e nyiñ a biôm bobejañe ba ve, e ne bo na mintabe mi wô’ô ôson, jam ete e ne bo na élat é ne zañe ba be bobenyañ bap é ndaman. (2 Bet. 3:7-10) Ve bia yiane volô be.

12, 13. (a) Aval avé bi ne volô mintabe? (b) Va’ak éve’an.

¹² E volô mintabe a nji tinane fo’o ve na bi ve be abui moné, nalé a tinane fe na bi ve be éyoñe jangan, bi nyoñe fe be ngap. Asu ya na be bo teke dañe ndamane moné wop, bi ne ye’ele be avale be ne ke nyoñe metua, avale be ne kuse mbamba bidi tyi’ibi, nge ke avale be ne bi biôm biziñ, aval ane minsini a sôbe biyé, nge minsini a li bilok. Ve jam da dañ e ne na, bi ne volô be na be yemba’ane mfefé akônda. Nge bi bili  metua, bi ne fe kee be bisulan. Bi ne liti be avale ba kañete mbamba foé y’Éjôé abôta nkañete dangan. Ye ô ne ke nkañete a bobejañe be ne mintabe?

¹³ Éyoñe bendômane benyin be nga suan akônda éziñ, abui bemvendé e nga ye’ele be avale ba dutu metua, avale be ne jalé mefebe ma liti avale bisaé be ne ngule ya bo (CV), a avale be ne bi mbamba nta’ane mam asu mame ya nsisim. (Beg. 6:10) Nalé a nga bo na, bese benyini be nyoñ ésaé nkpwa’a mefan. Mvolan ôte, a ngul bebien be nga ve na be tôé minsôñane miap ya nsisim, bi nga volô be na be bo bitôtôlô, a na émo Satan é bo teke yalé be feñ.

14. (a) Meve’ele mevé mintabe mia yiane dañ? (b) Va’ak éve’an.

¹⁴ Mintabe mi ne Bekristen mi ne ane Bekristen bese bevok. Ba yiane dañe meve’ele, a mam ma tindi be na be jeñe biôm bi mo, a me ne ndaman élat é ne zañe ba be Yéhôva. * Lije bia te jôô nye yôp, a bivuvumane bié ba simesane mbamba miñye’elan ésa wop a nga ve be éyoñe be mbe be tubuk. Lije a jô na, “Ôte’ete’e ôte’etek, a nga mane wua biôm bise bi nji be bia mfi fé. Nde a nga bete ékôkoé ékpwaé yôp a mone vioé, a jô’ô na: ‘Jôm é ne bia mfi nje ñhe ji!’”—Lañe 1 Timothée 6:8.

15, 16. Aval avé bi ne su’u mintabe (a) mfa’a ya nsisim? (b) mfa’a ya ve be ngule nyul?

¹⁵ Jame mintabe mia dañe yi e ne na, bi su’u be mfa’a ya nsisim, a na bi ve be ngule nyul. (Mt. 4:4) Bemvendé be ne volô be éyoñe ba ve be bekalate be ne nkobô wop, a éyoñe ba volô be na be yeñ a bobejañ ba kobô nkobô wop. Abui mintabe e nga kandane menda me bôte map, meyoñe map, a mekônda map. Ba yiane wô’ôtane na, Yéhôva a nye’e be, a na, bobenyañ bap ba wô’ô be éngôngol. Nge nalé momo, be ne dañe ke lat a bivuvumane biap, nge ke a bôte ya ayoñe dap be nji kañe Yéhôva, amu mbe ba wô’ô be. (1 Bec. 15:33) Éyoñe bia bo na be wô’ôtane nye’an akônda  été, bi bili mvome ya saé a Yéhôva mfa’a ya “ba’ale mintabe.”—Bs. 146:9.

¹⁶ Mintabe mi ne bo teke bi fane ya bulane si jap avale Yésus, a nda bôte jé be nga bo, nté ôse bôte ba tibili be be ngenan be jôé. Jam afe e ne na, avale Lije a jô, “abui bebiaé e yeneya ane ba bi, a wôé bibu’a ya menda me bôte map, be nji kômbô beta bulane bone bap vôme mbia be mam bete be nga boban.” Bobejañ ba ba’ale mintabe, ba yiane bi fulu “éngôngo, [be] nye’esan aval ane bobenyañ, minleme ya mvam, nje’ebane minlem,” asu ya na be volô ba be nga tôban avale minju’u ete. (1 P. 3:8) Étibila’a é nga bo na mintabe miziñ mi nye’e mia tabe étam, mi wô’ô fe ôson ya kañete minju’u miap, e dañedañ éyoñe bone bap be né. Sili’i womiene na, ‘Nge ma me nga tôbane minjuk ane be, aval avé me nga ye yi na bôte be nyoñe ma?’—Mt. 7:12.

17. Aval avé e kañete mintabe a ve be ngule nyul?

¹⁷ Abui mintabe ya melu ma, da so mesi éjôé ja tyili ésaé nkañete jangan. Bia ve bobejañ be ne ayôñ ésaé nkañete akéva, amu ba volô betoyini mintabe na mi wô’ô “mejô y’ Éjôé.” (Mt. 13:19, 23, Mfefé Nkôñelan.) Abui bôt da “kate mimbe’e” miap, da bi ngule nyul éyoñe da tabe bisulane biangan, da ji’a fe jô na: “Zambe a to fo’o be mia.”—Mt. 11:28-30; 1 Bec. 14:25.

18, 19. Aval avé bi ne bo fek éyoñe bia kañete mintabe?

¹⁸ Bobejañ ba kañete mintabe ba yiane bo “fek,” a “ntye.” (Mt. 10:16, Mfefé Nkôñelan; Min. 22:3) Nyoña’ané éyoñe ya vô’ôlô be, ve te mia kobô mam me pôlitik. Tôña’ané melebe me wofise ya Béthel, a ma éjôé ja ve. Te telé womien nge bôte befe mbia été. Yeké’é na ô yeme miñyebe a metume mintabe, semé’é fe me. Éve’an é ne na, bôte ya mesi méziñ be ne bi metume map a lat a mbote binga. Ajô te, éyoñe wo kañete mintabe, jaék ngômesane j’aye ke kolé be ôbak.

¹⁹ Aval ane môte ya Samarie Yésus a nga jô nye, bia yiane volô bôte ba tôbane minjuk, to’o be nji bo Bengaa. (Lc. 10:33-37) Mbamba zene ya bo de a ne éyoñe bia kañete be mbamba foé. Mvendé éziñ é nga volô abui mintabe, ja jô na: “E ne mfi na bi liti bôt ne ngeññ na, bi ne Bengaa be Yéhôva a na, ésaé jangan ôsu é ne na, bi volô be mfa’a ya nsisim, sa ke ve mfa’a ya minsôn. Nge nalé momo, bôte be ne yeñ a bia fo’o amu na, bia bo be mam mfa’a ya minsôn.”

20, 21. (a) Bibotane bivé bia bi éyoñe bia liti mintabe nye’an? (b) Jé bia ye yen ayé’é da zu?

²⁰ E liti “mintabe” nye’an a soo bia bibotan. Éyoñ nnôm a nga wu, sita Alganesh a nga tup étibila’a Érythrée a bone be bone bé besaman. Éyoñe be wuluya melu mwom nkôte si, ane be nga suane Soudan. A jô na: “Bobejañ be nga nyoñe bia ane bi vuman, be nga ve bia bidi, biyé, étaba’a, a moné ya nyoñe bemetua. Za mfe a ne nyoñe nneñ nda jé, fo’o ve amu na, ba nye ba kañe Zambe wua? Ve Bengaa be Yéhôva étam!”—Lañe Jean 13:35.

²¹ Jé bi ne bo asu bone mintabe, a bone be bôte ba ke nyiñe si fe? Ayé’é da zu, bia ye yen avale bia bese bi ne volô be na, be kañe Yéhôva a mevak.