1, 2. (a) Whlepọn tẹlẹ wẹ delẹ to mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po mẹ ko pehẹ? (b) Kanbiọ tẹlẹ wẹ fọndote?

MẸMẸSUNNU de he nọ yin Lije dọmọ: “Plidopọ de ji wẹ whẹndo mítọn tin te to whenue tòwhan bẹjẹeji to Burundi. Mí mọ bọ gbẹtọ lẹ to wezundo bo to osò dà. Nado whlẹn ogbẹ̀ mítọn, mẹjitọ ṣie lẹ po míwu ovi 11 lẹ po họ̀n po avọ̀ vude he mí pàn do nẹgbé po kẹdẹ. Delẹ to hagbẹ whẹndo tọn ṣie lẹ mẹ wá yì mọ adọtẹn do osla fibẹtado tọn de mẹ to Malawi, yèdọ gbejizọnlin kilomẹtlu 1 600 linlán tọn. Míwu mẹhe pò lẹ gbàpe.”

² Lẹdo aihọn pé, fibẹtado-dintọ he họ̀n jo owhé do na awhàn kavi homẹkẹn wutu lẹ ko yì 65 000 000 linlán todin—yèdọ sọha fibẹtado-dintọ lẹ tọn he yiaga hugan to whenuho mẹ. * Kunnudetọ Jehovah tọn fọtọ́n susu lẹ wẹ tin to omẹ ehelẹ mẹ. Susu yetọn ko hẹn mẹyiwanna yetọn lẹ podọ diblayin nutindo yetọn lẹpo bu. Avùnnukundiọsọmẹnu devo tẹlẹ wẹ mẹdelẹ ko pehẹ? Nawẹ mí sọgan gọalọna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu enẹlẹ po nado “yí ayajẹ do sẹ̀n Jehovah” mahopọnna whlepọn yetọn lẹ gbọn? (Salm. 100:2) Podọ  nawẹ mí sọgan lá wẹndagbe lọ po kọdetọn dagbe po na fibẹtado-dintọ he ma ko yọ́n Jehovah lẹ gbọn?

3. Nawẹ Jesu po susu to devi etọn lẹ mẹ po wá lẹzun fibẹtado-dintọ lẹ gbọn?

³ To whenue angẹli Jehovah tọn na avase Josẹfu dọ Ahọlu Hẹlọdi jlo na hù Jesu godo, ovi pẹvi lọ Jesu po mẹjitọ etọn lẹ po họnyi Egipti taidi fibẹtado-dintọ lẹ. Yé nọ dọ́n kakajẹ whenue Hẹlọdi kú. (Mat. 2:13, 14, 19-21) To owhe lẹ godo, devi dowhenu tọn Jesu tọn lẹ “gbàpe gbọn agbegbe Jude po Samalia tọn lẹ po ji” na homẹkẹn wutu. (Owalọ 8:1) Jesu ko dọ dọdai dọ susu to hodotọ emitọn lẹ mẹ na yin hinhẹn gánnugánnu nado họ̀n jo owhé yetọn lẹ do. E dọmọ: “Eyin yé dohomẹkẹn mì to tòdaho de mẹ, mì họnyi devo mẹ.” (Mat. 10:23) E ma nọ bọawu paali nado họ̀njẹgbé.

4, 5. Owùnu tẹlẹ wẹ fibẹtado-dintọ lẹ nọ pehẹ to whenue (a) yé to hinhọ̀n? (b) yé tin to osla de mẹ?

⁴ Fibẹtado-dintọ lẹ sọgan pehẹ owùnu lẹ to whenue yé to hinhọ̀n kavi to osla fibẹtado-dintọ lẹ tọn de mẹ. Gad he yin nọvisunnu Lije tọn flin dọmọ: “Mí zinzọnlin na osẹ lẹ gbọn oṣiọ susu lẹ pá. Owhe 12 wẹ n’tindo to whenẹnu. Afọ ṣie lẹpo wẹ tẹ̀ bọ n’dọna whẹndo ṣie dọ yé ni yì bo jo mi do. Na baba ṣie ma jlo na jo mi do alọ gufọntọ lẹ tọn mẹ wutu—e ze mi. Mí nọ lùn azán dopodopo tọ́n bo nọ to dẹ̀ho hlan Jehovah bosọ nọ ganjẹ ewọ go, podọ whedelẹnu, manga he wú do alipá lẹ kẹdẹ wẹ mí nọ dù.”—Flp. 4:12, 13.

⁵ To nukọn mẹ, suhugan hagbẹ whẹndo Lije tọn lẹ tọn yí owhe susu zan to osla fibẹtado-dintọ lẹ tọn he Plidopọ Akọta lẹ tọn wleawuna lẹ mẹ. Etomọṣo, yé ma ko tin to hihọ́ glọ to finẹ. Lije he yin nugopọntọ lẹdo tọn de todin basi zẹẹmẹ dọmọ: “Mẹsusu ma do azọ́n. Yé nọ to mẹnudọ pé, nọ to ahànnu, nọ to akọ̀ hò, bo nọ jẹajo bosọ nọ zan gbẹzan mawé.” Nado nọavùnte sọta nuyiwadomẹji ylankan yetọn, Kunnudetọ he nọ nọ̀ osla lọ lẹ mẹ lẹ dona hẹn alọnu yetọn ján to nuwiwa agun tọn lẹ mẹ. (Heb. 6:11, 12; 10:24, 25) Nado lodo to gbigbọ-liho, yé nọ yí whenu yetọn zan ganji podọ susu yetọn nọ basi gbehosọnalitọ. Yé nọ hẹn pọndohlan dagbe go bo nọ flindọ kẹdẹdile gbejizọnlin Islaelivi lẹ tọn to danfafa ji wá doalọte do, yelọsu ma na nọ osla lọ mẹ kakadoi.—2 Kọl. 4:18.

6, 7. (a) Nawẹ “owanyi Jiwheyẹwhe tọn” whàn Klistiani lẹ nado gọalọna mẹmẹsunnu he to nuhudo mẹ lẹ gbọn? (b) Na apajlẹ de.

⁶ “Owanyi Jiwheyẹwhe tọn” nọ whàn mí nado nọ do owanyi hia ode awetọ, titengbe to ninọmẹ he sinyẹn taun lẹ mẹ. (Hia 1 Johanu 3:17, 18.) Whenue huvẹ de tọ́n to Klistiani he to Jude lẹ ṣẹnṣẹn to owhe kanweko tintan whenu, agun lọ basi tito nado gọalọna yé. (Owalọ 11:28, 29) Apọsteli Paulu po Pita po sọ dotuhomẹna Klistiani lẹ nado nọ hẹjó ode awetọ. (Lom. 12:13; 1 Pita 4:9) Eyin Klistiani lẹ dona nọ yí mẹmẹsunnu he bajonọ yé lẹ, nẹmunẹmu wẹ yin yisenọ hatọ yetọn he sin ogbẹ̀ to owù mẹ lẹ tọn kavi he yin homẹkẹndo na yise yetọn wutu lẹ!—Hia Howhinwhẹn lẹ 3:27. *

⁷ To agọe, Kunnudetọ Jehovah tọn fọtọ́n susu—sunnu, yọnnu, gọna ovi lẹ—wẹ dona họ̀njẹgbé na awhàn po homẹkẹn po wutu to whèzẹtẹn-waji Ukraine tọn. E blawu dọ delẹ to yé mẹ yin hùhù. Ṣigba na nuhe dù suhugan yetọn, mẹmẹsunnu yetọn he to awà Ukraine tọn devo ji lẹ yí yé do apá, podọ mẹsusu devo lẹ mọ adọtẹn to owhé Kunnudetọ hatọ yetọn he to Russie lẹ tọn gbè. To otò awe ehelẹ mẹ, yé gbọṣi kada na tonudidọ, bo “ma yin apadewhe aihọn tọn” bosọ zindonukọn nado “to wẹndagbe ohó lọ tọn lá” po zohunhun po.—Joh. 15:19; Owalọ 8:4.

8, 9. (a) Avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ wẹ fibẹtado-dintọ he to otò devo mẹ lẹ nọ pehẹ? (b) Naegbọn yé do tindo hudo alọgọ mítọn tọn?

⁸ Mẹdelẹ họ̀njẹgbé yì lẹdo devo mẹ to otò yetọn titi mẹ, ṣigba mẹsusu devo lẹ wá yì tọ́n to otò devo mẹ to lẹdo he yé ma jẹakọ hẹ paali lẹ mẹ. Aṣẹpatọ lẹ sọgan nọ mọ núdùdù, avọ̀ po adọtẹn po na yé, ṣigba núdùdù he tin lẹ sọgan yin dehe yé ma jẹakọ hẹ lẹ. Fibẹtado-dintọ he wá sọn fie yozò te lẹ sọgan wá mọ yede to lẹdo fifá de mẹ whla tintan bo sọgan nọma yọ́n nusisọ́ he jẹ to lẹdo mọnkọtọn mẹ lẹ. Eyin glètoho mẹ wẹ yé wá sọn, yé sọgan nọma yọ́n núzinzan họmẹ tọn tòhomẹ tọn lẹ zan.

⁹ Gandudu delẹ ko ze tito lẹ dai nado gọalọna fibẹtado-dintọ lẹ na yé nido jẹakọ hẹ ninọmẹ yọyọ yetọn. Ṣigba, to osun delẹ godo, yé sọgan ko nọ donukun dọ fibẹtado-dintọ lẹ ni penukundo yede go. Ehe sọgan vẹawu taun. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n onú voovo he yè nọ donukun dọ yé ni wà to ojlẹ dopolọ mẹ lẹ: ogbè yọyọ de pinplọn, adàdidiọ sọgbe hẹ osẹ́n po aṣa yọyọ lẹ po, gànmẹjininọ, takuẹ súsú, akuẹ he yin dandan tọn lẹ súsú, wehọmẹ yìyì po ovi lẹ pinplọn po! Be a sọgan yí homẹfa po sisi po do gọalọna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu po he to pipehẹ avùnnukundiọsọmẹnu ehelẹ ya?—Flp. 2:3, 4.

10. Nawẹ mí sọgan hẹn yise fibẹtado-dintọ lẹ tọn lodo gbọn? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

¹⁰ Humọ, to whedelẹnu aṣẹpatọ lẹ nọ hẹn ẹn vẹawuna mẹmẹsunnu mítọn he yin fibẹtado-dintọ lẹ nado mọ fie agun de tin te. Azọ́nwatẹn delẹ ko sìn-adán nado doalọtena alọgigọna mẹmẹsunnu mítọn lẹ kavi nado tẹ̀ jlọjẹ fibẹtado-dintọ lẹ tọn yé eyin yé gbẹ́ nado kẹalọyi agbasazọ́n he na biọ dọ yé ni nọ gọ̀n opli lẹ. Vude to mẹmẹsunnu lẹ mẹ ko gbọn obu po flumẹjijẹ po dali joawuna kọgbidinamẹ mọnkọtọn lẹ. Enẹwutu, nujọnu taun wẹ e yin nado nọ yawu dín mẹmẹsunnu mítọn he yin fibẹtado-dintọ lẹ mọ tlolo he yé wá. Yé dona mọdọ onú yetọn duahunmẹna mí. Awuvẹmẹ po alọgọ nujọnu tọn po nina yé sọgan hẹn yise yetọn lodo.—Howh. 12:25; 17:17.

11. (a) Etẹ sin hudo wẹ fibẹtado-dintọ lẹ nọ tindo to tintan whenu? (b) Nawẹ fibẹtado-dintọ lẹ sọgan nọ do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia gbọn?

¹¹ To tintan whenu, e sọgan biọ dọ mí ni mọ núdùdù, avọ̀ kavi onú dandan tọn devo lẹ na mẹmẹsunnu mítọn lẹ. * Etlẹ yin onú kleunkleun delẹ, taidi kọla nina mẹmẹsunnu de, yin nujọnu taun. Podọ eyin fibẹtado-dintọ lẹ nọ do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia bo ma nọ biọ nudepope, yé nọ hẹn ẹn yọnbasi na mẹhe yí yé lẹ nado duvivi ayajẹ he nunamẹ nọ hẹnwa tọn. E họnwun dọ, nado ganjẹ alọtútlú mẹdevo lẹ tọn go pete sọgan de osi mẹdetiti tọn fibẹtado-dintọ lẹ tọn pò bosọ sọgan hẹn haṣinṣan yetọn hẹ mẹmẹsunnu lẹ gble. (2 Tẹs. 3:7-10) Mahopọnna enẹ, yé gbẹ́ do hudo alọgọ nujọnu tọn.

12, 13. (a) Nawẹ mí sọgan na alọgọ nujọnu tọn fibẹtado-dintọ lẹ gbọn? (b) Na apajlẹ de.

¹² E ma nọ biọ akuẹ susu dandan nado gọalọna fibẹtado-dintọ lẹ, ṣigba whenu po mẹtọnhopọn mítọn po wẹ e nọ biọ hugan. E sọgan bẹ onú kleunkleun delẹ didohia yé hẹn taidi lehe yè nọ dohún do, lehe yè nọ mọ núdùdù hunsindagbe tọn he ma vẹahi lẹ họ̀ do, kavi lehe yé sọgan mọ azọ́nwanu delẹ taidi maṣinu alọnuzọ́nwiwa tọn de họ̀ do, nado sọgan dín akuẹ pẹẹde. Hú popolẹpo, mì sọgan gọalọna yé nado mọ yede di hagbẹ agun yọyọ yetọn tọn. Eyin e yọnbasi, mì biọ to yé si nado nọ ze yé yì opli lẹ. Humọ, mì do lehe yé sọgan nọ ze owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn donukọnna gbẹtọ lẹ to aigba-denamẹ mìtọn ji do hia yé. Mì  nọ zọnhẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu he yin fibẹtado-dintọ lẹ po yì lizọnyizọn lọ mẹ.

¹³ To whenue jọja aflanmẹ fibẹtado-dintọ ẹnẹ delẹ wá agun de mẹ, mẹho voovo lẹ plọn yé húnkùnkùn, maṣinu wekinkan tọn zinzan, lehe yè nọ kanwe do nado dín azọ́n, gọna lehe yé na yí whenu yetọn zan nado sẹ̀n Jehovah to gigọ́ mẹ do. (Gal. 6:10) E ma dẹn bọ yé omẹ ẹnẹ lẹ lẹzun gbehosọnalitọ. Alọgọ he yé mọyi gọna vivẹnudido yetọn titi lẹ nado doafọna yanwle gbigbọmẹ tọn lẹ yidogọna nukọnyiyi yetọn bo gọalọna yé ma nado tlọ biọ aihọn Satani tọn mẹ.

14. (a) Mẹtẹnpọn tẹwẹ fibẹtado-dintọ lẹ dona nọavùnte sọta? (b) Na apajlẹ de.

¹⁴ Taidi Klistiani lẹpo to paa mẹ, fibẹtado-dintọ lẹ ma dona dike na mẹtẹnpọn gọna kọgbidinamẹ nado doafọna agbasanu lẹ ni hẹn yé nado ze haṣinṣan yetọn hẹ Jehovah do owù mẹ. * Lije he yin nùdego wayi po nọvisunnu etọn lẹ po flin nuhe otọ́ yetọn plọn yé gando yise go etlẹ yin to whenue yé to hinhọ̀n. E dọmọ: “E bẹ nutindo vude ṣigba he ma yin dandan tọn bọ mí hẹn lẹ dlan dopodopo. Podọ to godo mẹ, e ze saki he jẹvọ́ lọ daga bo dọ po nukiko yẹsẹ de po dọmọ: ‘Mì mọ? Nuhe sin hudo mì tindo lẹpo die!’”—Hia 1 Timoti 6:8.

15, 16. Nawẹ mí sọgan gọalọna fibẹtado-dintọ lẹ gbọn (a) to gbigbọ-liho? (b) to numọtolanmẹ-liho?

¹⁵ Fibẹtado-dintọ lẹ tindo nuhudo alọgọ tọn to gbigbọ-liho podọ to numọtolanmẹ-liho hugan to agbasa-liho. (Mat. 4:4) Mẹho lẹ sọgan gọalọ gbọn owe he tin to ogbè fibẹtado-dintọ lẹ tọn mẹ lẹ dindin na yé po alọgigọna yé nado mọ mẹmẹsunnu he nọ do ogbè yetọn lẹ po dali. Fibẹtado-dintọ susu wẹ ko yin yinyan dogbé sọn hẹnnumẹ vivẹ́, akọ̀ po agun yetọn lẹ po mẹ. Yé dona mọ owanyi po awuvẹmẹ Jehovah tọn po to Klistiani hatọ yetọn lẹ ṣẹnṣẹn. Eyin e ma yinmọ, yé sọgan jẹ awukọndopọ hẹ hẹnnumẹ mayisenọ kavi mẹhe po yé po wá sọn otò dopolọ mẹ lẹ ji, yèdọ mẹhe tindo aṣa po numimọ dopolọ po hẹ yé lẹ. (1 Kọl. 15:33) Eyin mí nọ hẹn yé voawu ganji to agun lọ mẹ, lẹblanulọkẹyi de wẹ ehe yin nado wazọ́n dopọ hẹ Jehovah nado to “hihọ́-basina mẹhe to jonọ-gbéji lẹ.”—Salm. 146:9.

¹⁶ Dile e yin do na ovi pẹvi lọ Jesu po whẹndo etọn po, fibẹtado-dintọ lẹ sọgan nọma penugo  nado lẹkọyi otò yetọn mẹ dile e na dẹnsọ bọ kọgbidinamẹtọ yetọn lẹ na pò to gandu. Podọ dile Lije dohia do, “e na vẹawu dọ mẹjitọ susu he ko mọ bọ hagbẹ whẹndo tọn yetọn lẹ yin zinzanhẹ gánnugánnu bo yin hùhù lẹ nisọ lẹkọyi fie nuylankan mọnkọtọn lẹ jọ te po ovi yetọn lẹ po.” Nado gọalọna mẹhe ko jugbọn ninọmẹ sinsinyẹn mọnkọtọn mẹ lẹ, e na biọ dọ mẹmẹsunnu he to otò he mẹ fibẹtado-dintọ lẹ wá lẹ ni nọ do “mẹtọnhopọn, owanyi mẹmẹsunnu tọn, awuvẹmẹ sisosiso po whiwhẹ po hia.” (1 Pita 3:8) Homẹkẹn ko zọ́n bọ fibẹtado-dintọ delẹ ma nọ gbàdo-mẹmẹ ba, podọ winyan sọgan nọ hù yé nado dọho gando nuhahun yetọn lẹ go, titengbe to ovi lẹ nukọn. Kanse dewe dọ, ‘Eyin yẹn wẹ to ninọmẹ ehe mẹ, nawẹ n’na ko jlo dọ yè ni yinuwa hẹ mi gbọn?’—Mat. 7:12.

17. Nawẹ yẹwhehodidọ na fibẹtado-dintọ lẹ nọ hẹn kọgbọ wá na yé gbọn?

¹⁷ To egbehe, susu fibẹtado-dintọ lẹ tọn wẹ nọ wá sọn otò he mẹ azọ́n yẹwhehodidọ tọn mítọn yin alọhẹndotena te lẹ mẹ. Amọ́ mí dopẹ́ dọ Kunnudetọ zohunhunnọ he to otò he mẹ fibẹtado-dintọ lẹ nọ wá lẹ, nọ gọalọna fibẹtado-dintọ fọtọ́n susu nado sè “ohó Ahọluduta lọ tọn” whla tintan. (Mat. 13:19, 23) Mẹsusu he yè “doagban pinpẹn na” lẹ nọ mọ kọfanamẹ gbigbọmẹ tọn yí to opli mítọn lẹ ji podọ yé nọ yawu yigbe dọ: “Jiwheyẹwhe tin to ṣẹnṣẹn mìtọn.”—Mat. 11:28-30; 1 Kọl. 14:25.

18, 19. Nawẹ mí sọgan nọ yí nuyọnẹn zan to whenue mí to kunnudena fibẹtado-dintọ lẹ gbọn?

¹⁸ Mẹhe nọ dekunnuna fibẹtado-dintọ lẹ dona yin “zinzintọ.” (Mat. 10:16; Howh. 22:3) Mì nọ yí sọwhiwhe do dotoaina ahunmẹdunamẹnu yetọn lẹ, amọ́ mì ma nọ donù tonudidọ mẹ blo. Mì nọ hodo anademẹ wekantẹn alahọ tọn lẹ po aṣẹpatọ lẹdo tọn lẹ tọn po; podọ mì ma nọ ze mìde kavi mẹdevo lẹ do owù mẹ gbede blo. Mì dovivẹnu nado yọ́n nuyise po aṣa fibẹtado-dintọ lẹ tọn po bo nọ na sisi yé. Di apajlẹ, mẹhe wá sọn otò delẹ mẹ lẹ nọ tindo numọtolanmẹ hẹngogo tọn gando aṣọ́dido he jẹna yọnnu lẹ go. Enẹwutu, whenue mì to kunnudena fibẹtado-dintọ lẹ, mì nọ doaṣọ́ to aliho he ma na fọ́n homẹgble he ma yin dandan tọn dote mẹ.

¹⁹ Taidi kọmẹnu Samalianu lọ to apajlẹ Jesu tọn mẹ, ojlo mítọn wẹ nado nọ gọalọna mẹhe to yaji lẹ, ehe bẹ mẹhe ma yin Kunnudetọ lẹ hẹn ga. (Luku 10:33-37) Aliho dagbe hugan nado wàmọ wẹ nado nọ má wẹndagbe lọ hẹ yé. Mẹho de he ko gọalọna fibẹtado-dintọ susu dọmọ: “Nujọnu wẹ e yin nado nọ yawu hẹn ẹn họnwun dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wẹ mí yin bọ azọ́ndenamẹ mítọn tintan wẹ nado gọalọna yé to gbigbọ-liho, e ma yin to agbasa-liho. Eyin e ma yinmọ, mẹdelẹ sọgan kọnawudopọ hẹ mí na ale mẹdetiti tọn lẹ kẹdẹ wutu.”

20, 21. (a) Dagbe tẹwẹ nọ wá sọn owanyi Klistiani tọn didohia fibẹtado-dintọ lẹ mẹ? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego mẹ?

²⁰ Owanyi Klistiani tọn didohia “mẹhe to jonọ-gbéji lẹ” nọ hẹn kọdetọn dagbe lẹ wá. Whenue asu mẹmẹyọnnu de he nọ yin Alganesh tọn kú, e họ̀njẹgbé po ovi pẹvipẹvi ṣidopo po na homẹkẹn he tin to Érythrée wutu. Whenue yé ko zingbejizọnlin na azán ṣinatọ̀n gbọn danfafa ji bọ onú ko ṣikọna yé godo, yé wá jẹ Soudan. E dọmọ: “Mẹmẹsunnu lẹ yinuwa hẹ mí taidi hẹnnumẹ sẹpọmẹ lẹ, bo na mí núdùdù, avọ̀, adọtẹn po akuẹ he mí na yí do dohún po. Mẹnu wẹ na dike bo yí jonọ lẹ do owhé etọn gbè domọ na yé nọ sẹ̀n Jiwheyẹwhe dopolọ wutu poun? E ma yin mẹdevo zẹ̀ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ go!”—Hia Johanu 13:35.

²¹ Etẹwẹ dogbọn ovi susu he yì otò devo mẹ po mẹjitọ yetọn he yin fibẹtado-dintọ kavi he sẹtẹn yì otò devo mẹ lẹ po dali? To hosọ he bọdego mẹ, mí na gbadopọnna lehe mímẹpo sọgan gọalọna yé nado yí ayajẹ do sẹ̀n Jehovah do.