1, 2. (a) Ovamwatate novamwameme vamwe ova taalela omashongo elipi? (b) Omapulo elipi a holoka po?

OMUMWATATE wedina Lije okwa ti: “Eshi oita yopashiwana ya hovela moBurundi, oukwaneumbo wetu owa li u li koshoongalele, otwa li twa mona ovanhu tava lotoka vo vamwe otava umbu eendjebo. Ovadali vange nafye ounona tu li 11 otwa li twa faduka po tu ka xupife eemwenyo detu noikutu ashike ei twa li tu na komalutu. Vamwe vomoukwaneumbo wetu ova li va ya kokamba yeenhauki koMalawi, va enda eekilometa 1 600. Ovo inatu ya otwa kala ashike twa halakana.

² Mounyuni aushe, eenhauki odo da fiya po omaumbo ado omolwoita ile omapataneko omuvalu wavo owa hanga oshitwa shopombada 65 000 000. * Momuvalu oo omwa kwatelwa yo Eendombwedi daJehova omayovi. Vahapu ova kanifa ovaholike vavo nomaliko avo. Vamwe ova li va taalela omashongo elipi? Ongahelipi hatu dulu okukwafela ovamwatate novamwameme ovo va ‘longele Jehova nehafo’ nonande ova taalela omayeleko? (Eps. 100:2) Nongahelipi hatu dulu okuudifila eenhauki onghundana iwa?

3. Ongahelipi Jesus novahongwa vaye va li va ninga eenhauki?

³ Konima eshi omweengeli waJehova a londwela Josef kutya ohamba Herodes oya hala okudipaa Jesus, Jesus novadali vaye ova li va ninga eenhauki muEgipiti. Ova kala muEgipiti fiyo osheshi Herodes a fya. (Mat. 2:13, 14, 19-21) Omido da ka shikula ko, ovahongwa vaJesus votete ova li “ve lihanena momikunda daJudea nodaSamaria” omolwomapataneko. (Oil. 8:1) Jesus okwa li a xunganeka kutya ovashikuli vaye vahapu otava ka fininikwa va dje mo momaumbo avo. Okwa ti: “Ndele ngeenge tave mu taataa moshilando shimwe, tembukileni kushikwao.” (Mat. 10:23) Okutauka mo moshilongo omolwetomheno lonhumba ihashi kala naanaa shipu.

4, 5. Eenhauki ohadi kala da taalela oiponga ilipi ngeenge (a) tadi tauka mo moshilongo shavo? (b) dili mokamba?

⁴ Eemwenyo deenhauki otashi dulika di kale moshiponga eshi tadi fadukile po koshilongo shimwe ile eshi di li mokamba yeenhauki. Gad okamwainamati kaLije, oka ti: “Otwa enda oule woivike, hatu ende hatu tauluka omidimba dovanhu omafele. Onda li ashike ndi na omido 12. Eemhadi dange oda li da dinda unene nonda li nda lombwela oukwaneumbo wange u fiye nge po. Molwaashi tate ka li a hala a fiye nge momake ovakwaita eelebele, okwa li a humbata nge po. Efiku keshe otwa kala hatu ilikana kuJehova notwe mu lineekela, omafimbo amwe otwa li ashike hatu li omamengo oo a mena mondjila.” — Fil. 4:12, 13.

⁵ Oilyo imwe youkwaneumbo wooLije oya kala mokamba yeenhauki yo-United Nations oule womido. Ashike kava li ve li meameno. Lije oo paife e li omupashukilishikandjo, okwa ti: “Ovanhu vahapu kava li ve na oilonga. Ova li ve na olwaambo, eengholwe, hava ndobola, eembudi nokave na eenghedi da koshoka.” Opo tu henuke enwefemo lii, Eendombwedi odo da li mokamba oda li da pumbwa okukala de lipyakidila noinima yopamhepo. (Heb. 6:11, 12; 10:24, 25) Opo va kaleke po oupamhepo wavo, ova li hava longifa nawa efimbo lavo, navahapu ova li tava kokola ondjila. Ova kala ve na etaleko li li pandjele eshi va kala alushe hava dimbuluka kutya ngaashi ashike Ovaisrael va li molweendo mombuwa, navo okukala kwavo mokamba ota ku ka xula mafiku. — 2 Kor. 4:18.

6, 7. (a) Ongahelipi ohole yaKalunga hai linyengifa Ovakriste va kwafele ovamwaxe ovo ve na omhumbwe? (b) Yandja oshihopaenenwa.

⁶ “Ohole yaKalunga” ohai tu linyengifa tu ulikile vamwe ohole, unene tuu ngeenge ve li meenghalo didjuu. (Lesha 1 Johannes 3:17, 18.) Eshi Ovakriste vomefelemudo lotete Ovajuda va li vena oshikukuta, omaongalo okwa li e liunganeka e va kwafele. (Oil. 11:28, 29) Omuyapostoli Paulus naPetrus ova li va kumaida Ovakriste va kale hava yakulafana. (Rom. 12:13; 1 Pet. 4:9) Ngeenge Ovakriste ove na okukala hava yakula ovamwatate ovaenda, ongahelipi shi na sha novaitaveli vakwao ovo eemwenyo davo dili moshiponga ile ovo va kala tava hepekwa omolweitavelo lavo? — Lesha Omayeletumbulo 3:27. *

⁷ Omido opo da di ko, Eendombwedi daJehova omayovi, ovalumenhu, ovakainhu nounona ova li ve na okuya onhapo omolwomakuyunguto nomahepeko oo e li koushilo waUkraine. Shi nyikifa oluhodi, vamwe ova li va dipawa. Ashike vahapu vomuvo ova li va kufwa po kovamwaxe vopamhepo vokoitukulwa imwe yaUkraine, navamwe ova li va idililwa momaumbo Eendombwedi dikwao moRussia. Moilongo aishe oyo, ova kala ihava kufa ombinga moinima yopapolotika, ‘vehe fi oshitukulwa shounyuni,’ nova twikila nouladi ‘okuudifa onghundana iwa.’ — Joh. 15:19; Oil. 8:4.

8, 9. (a) Eenhauki ohadi kala da taalela omashongo elipi ngeenge da ya koitukulwa ipe? (b) Omolwashike twa pumbwa oku va kwafela nelididimiko?

⁸ Ovanhu vahapu ova li va fininikwa va kale momudingonoko wa yooloka ko kuwavo, ofimbo vamwe va dja mo moilongo yavo. Omapangelo otashi dulika a yandje oikulya, oikutu nosho yo onhele yokukala kovanhu, ashike otashi dulika oikulya oyo va ikilila i kale ihe po. Eenhauki odo da dja koitukulwa oyo i na onghalo yomhepo ya pupyala otashi dulika di ka shakeneke outalala oshikando shotete koitukulwa oko da ya notashi dulika dihe shii nghee di na okudjala opo di li amene koutalala. Ngeenge oda dja komikunda, otashi dulika di kale tadi nyengwa okulongifa oilongifo yoshinanena yomeumbo.

⁹ Omapangelo amwe ohaa ningi eenghendabala opo a kwafele eenhauki di tambule ko eenghalo dipe meenghedi da yoolokafana. Ashike nande ongaho, moule weemwedi, otashi dulika eenhauki di kale da teelelika di liyambidide. Omalunduluko oo otaa dulu okukala a nyemateka. Diladila nee ngeno to kendabala okulihonga elaka lipe nokukendabala u ikilile eemhango dipe danghee wa teelelika u kale to lihumbata she likolelela komikalo, kefimbo, koifendela, koifuta, kofikola nokutekula ounona, oinima aishe oyo to i longo poshikando shimwe. Mbela ito dulu okukwafela nelididimiko nonefimaneko ovamwatate novamwameme ovo va talela omashongo a fa opo? — Fil. 2:3, 4.

10. Ongahelipi hatu dulu okupameka eitavelo leenhauki odo tadi fiki moshilongo shetu? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

¹⁰ Shimwe vali, ovo ve na eenghonopangelo ohave shi ningi shidjuu kovamwatate ovo ve li eenhauki opo va konge omaongalo opopepi. Omahangano amwe okwaanya okukwafela ovamwatate ile oku va amena ngeenge ova anye okutambula ko oilonga oyo tai va ningifa va kale hava faula okwoongala. Omolwoumbada noluhepo, ovamwatate vamwe ove liyandja omolwomafininiko a tya ngaho. Onghee hano, osha fimanenena oku ka shakeneka ovamwatate eenhauki shimha ashike va fiki moshilongo shetu. Ova pumbwa okumona kutya otu na ko nasha navo. Oku va ulikila olukeno nosho yo oku va kwafela otaku dulu okupameka eitavelo lavo. — Omayel. 12:25; 17:17.

11. (a) Eenhauki ohadi kala da pumbwa unene shike? (b) Ongahelipi eenhauki tadi dulu okuulika olupandu?

¹¹ Potete, otashi dulika twa pumbwa okupa ovamwatate oikulya, oikutu ile oipumbiwa imwe vali. * Ohatu dulu yo oku va pa nande omaano manini, ngaashi ohatu dulu okupa omumwatate otae. Ngeenge eenhauki oda kala tadi ulike olupandu noiha di pula shihapu, otashi ka kwafele ovo tave va yambidida va mone ehafo olo hali di mokuyandja. Okukala tava kwafelwa efimbo keshe otashi dulu oku va ningifa va kale ve udite vehe na oshilonga naasho otashi dulu okuteya po ekwatafano lavo novamwatate. (2 Tes. 3:7-10) Ashike nande ongaho, ova pumbwa ekwafo tali wapalele.

12, 13. (a) Ongahelipi hatu dulu okukwafela eenhauki? (b) Yandja oshihopaenenwa.

¹² Okuyandja ekwafo tali wapalele keenhauki ihashi pula oimaliwa ihapu, ashike ohashi pula efimbo letu nosho yo okunakonasha kwetu. Ohatu dulu oku va kwafela hatu va ulikile nghee oyeendifo yaaveshe hai longifwa, nghee tava dulu okulanda oikulya oyo i na oukolele ndele kai na ondilo, ile nghee tava dulu okumona oilongifo ngaashi eshina lokuhondja ile lokuteta okangwena, opo ve likongele omboloto. Osho sha fimanenena unene oku va kwafela va kale hava endafana neongalo lavo lipe. Ngeenge otashi shiiva, natu kale hatu va twaalele kokwoongala. Natango natu va yelifile nghee tava dulu okupopya novanhu  kombinga yetumwalaka lOuhamba moshitukulwa shetu. Natu kale yo hatu i pamwe novamwatate novamwameme eenhauki moukalele.

¹³ Eshi ovanyasha vane eenhauki va li va fika meongalo limwe, ovakulunhuongalo ve lili noku lili ova li ve va honga okushinga, okutopatopa, nokushanga omikanda dopambelewa kombinga yavo vene nosho yo nghee ve na okuunganeka efimbo lavo opo va longele Jehova pauyadi. (Gal. 6:10) Diva konima yaasho, aveshe ova ninga ovakokolindjila. Edeulo olo va pewa nosho yo eenghendabala odo va kala tava ningi opo ve litulile po omalalakano opamhepo ole va kwafela va kule pamhepo nova henuke okukwatwa ko konghalelo yaSatana.

14. (a) Eyeleko lilipi eenhauki di na okukondjifa? (b) Yandja oshihopaenenwa.

¹⁴ Ngeenge tashi uya pokulikongela oinima yopamaliko, eenhauki nado oda pumbwa okukondjifa omayeleko nomafininiko oo taa dulu okuteya po ekwatafano lavo naJehova, ngaashi ashike Ovakriste vakwao. * Lije, oo a tumbulwa metetekelo pamwe noundenge vaye, otava dimbuluka oilihongomwa yeitavelo oyo xe a li e va honga nokuli nopefimbo olo va li tava tauka mo moshilongo. Lije okwa ti: “Tate okwa enda ta ekeleshi kooshimwe nooshimwe oinima oyo twa li twa humbata inai pumbiwa. Xuuninwa, okwa li a yelufa ondjato ihe na sha ndele te limemesha ta ti: ‘Omu wete? Eshi osho ashike mwa pumbwa!’”— Lesha 1 Timoteus 6:8.

15, 16. Ongahelipi hatu dulu okuyambidida eenhauki (a) pamhepo? (b) pamaliudo?

¹⁵ Kakele koku va kwafela painiwe, eenhauki oda pumbwa okuyambididwa pamhepo nopamaliudo. (Mat. 4:4) Ovakulunhuongalo otava dulu oku va kwafela moku va kongela oileshomwa momalaka avo oshidalelwamo noku va kongela ovamwatate ovo hava popi elaka lavo. Eenhauki dihapu oda tukauka ko komaukwaneumbo, komidingonoko nosho yo komaongalo ado. Ova pumbwa okukala ve udite kutya Jehova oku va hole nohe va kenukile eshi ve li mokati kOvakriste vakwao. Ngeenge hasho, otashi dulika va kale va nanenwa kovapambele vavo ovo vehe fi ovaitaveli ile ovo va dja koshilongo shimwe naavo ve shii omufyuululwakalo wavo nonghalamwenyo yavo. (1 Kor. 15:33) Ngeenge otwa kala hatu ungaunga navo monghedi omo tai va ningifa va kale ve udite va tambulwa ko meongalo, kungaho otu na oufembanghenda  wokuyambidida Jehova ‘mokwaamena ovanailongo.’ — Eps. 146:9.

¹⁶ Ngaashi Jesus noukwaneumbo waye, eenhauki nado otashi dulika di kale dihe na ehoololo lokushuna koilongo yavo molwaashi omutondi wavo ota pangele natango. Lije okwa popya vali a ti: “Ovadali vahapu ovo va mona oilyo yomaukwaneumbo avo tai kwatwa onghonga notai dipawa, ihave lididimikile okutwala ovana vavo koitukulwa oko kwa ningilwa oiningwanima oyo.” Opo tu kwafele ovo va kala va taalela eenghalo odo di nyanyalifa, otwa pumbwa okukala tu na ‘onghenda, tu hole ovamwatate tu na olukeno nelininipiko.’ (1 Pet. 3:8) Omapataneko okwa ningifa eenhauki di kale inadi manguluka vali, notashi dulika di kale da fya ohoni okupopya kombinga yomaupyakadi ado, unene tuu moipafi younona vavo. Lipula kutya, ‘Ngeno onda li monghalo ya fa yavo, mbela ngeno ohandi ka kala nda hala ovanhu va ungaunge naame ngahelipi?’ — Mat. 7:12.

17. Ongahelipi okuudifila eenhauki hashi va hekeleke?

¹⁷ Kunena eenhauki dihapu ohadi di koilongo oko oilonga yetu yokuudifa ya shilikwa. Ohatu pandula Eendombwedi diladi odo di li moilongo omo mu na eenhauki, molwaashi eenhauki dihapu oda ‘uda eendjovo dOuhamba,’ oshikando shotete. (Mat. 13:19, 23) Vahapu ovo va “lolokifwa” ova mona ehekeleko lopamishangwa okupitila pokwoongala kwetu nova dimina kutya: “Kalunga oku li shili mokati keni.” — Mat. 11:28-30; 1 Kor. 14:25.

18, 19. Ongahelipi hatu dulu okuulika ounongo ngeenge hatu udifile eenhauki?

¹⁸ Ovo hava udifile eenhauki ova pumbwa okukala va “lungama” ‘novanaendunge.’ (Mat. 10:16; Omayel. 22:3) Kala ho pwilikine nelitulemo komaliudo avo, ashike henuka okukundafana kombinga yoinima yopapolotika. Shikula omalombwelo oo a dja koshitaimbelewa naao a dja kwaavo ve na eenghonopangelo; ino litula moshiponga ile u tule mo vamwe. Lihonga okukala wa fimaneka omalongelokalunga eenhauki nomifyuululwakalo davo. Pashihopaenenwa, ovanhu moilongo imwe ova tala ko kutya ovakainhu ove na okukala hava djala nawa. Onghee hano, ngeenge hatu udifile eenhauki, otwa pumbwa okukala hatu djala nawa opo tuhe va nyemateke.

¹⁹ Ngaashi omushiinda Omusamaria oo a tumbulwa meyele laJesus, nafye otwa hala okukwafela ovo tava mono oixuna, mwa kwatelwa ovo vehe fi Eendombwedi. (Luk. 10:33-37) Onghedi omo hatu dulu oku shi ninga omoku va udifila onghundana iwa. Omukulunhuongalo umwe oo a kwafela eenhauki dihapu, okwa ti: “Osha fimanenena oku va yelifila kutya fye otu li Eendombwedi daJehova nelalakano letu oku va kwafela pamhepo, ndele hainiwe. Ngeenge hasho, vamwe otashi dulika va kale tava endafana nafye nelalakano lokupewa omakwafo.”

20, 21. (a) Ouwa ulipi hau di mokuulikila eenhauki ohole yopaKriste? (b) Oshike hatu ka kundafana moshitukulwa tashi landula ko?

²⁰ Okuulikila “ovanailongo” ohole yopaKriste ohashi eta oidjemo iwa. Omumwameme umwe okwa popya kutya ova li va tauka mo moEritrea omolwomapataneko. Lwanima ounona vaye vane ova ka fika koSudan konima yolweendo li lolokifa lomafiku ahetatu eshi va tauka ombuwa. Okwa ti: “Ovamwatate ova kala tava ungaunga nafye twa fa ovapambele vavo, tave tu pe oikulya, oikutu, onhele yokukala nosho yo olefa. Mbela olyelye vali ta dulu okutambula ovanailongo momaumbo avo molwaashi ashike hava longele Kalunga umwe aeke? Eendombwedi daJehova ashike!” — Lesha Johannes 13:35.

²¹ Ongahelipi kombinga younona vahapu ovo va li va ya pamwe novadali vavo, aveshe ve li eenhauki nosho yo ovo va tembuka? Moshitukulwa tashi landula ko, ohatu ka kundafana nghee atusheni hatu dulu oku va kwafela va longele Jehova nehafo.