Skip to content

Skip to table of contents

Tokoni‘i ‘a e “Kau Mulí” ke Nau “Tauhi kia Sihova ‘i he Nēkeneka”

Tokoni‘i ‘a e “Kau Mulí” ke Nau “Tauhi kia Sihova ‘i he Nēkeneka”

“‘Oku malu‘i ‘e Sihova ‘a e kau mulí.”SAAME 146:9.

HIVA: 25, 42

1, 2. (a) Ko e hā ‘a e ngaahi pole ‘oku fehangahangai mo e ni‘ihi ‘o hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné? (e) Ko e hā ‘a e ngaahi fehu‘i ‘oku malanga haké?

“‘I HE kamata ‘a e tau fakalotofonua ‘i Pulunitií, na‘e ‘i ha ‘asemipilī ai ‘a hoku fāmilí,” ko e lau ia ‘a e tokoua ko Lije. “Na‘e lava ke mau sio ki he lele holo ‘a e kakaí mo e tau faná. Ko ‘eku ongo mātu‘á mo e toko 11 ‘o kimautolu fānaú na‘a mau hola ke mo‘ui fakataha mo e vala pē na‘a mau tuí. Na‘e faifai atu pē ‘o a‘u ha ni‘ihi ‘o hoku fāmilí ki ha kemi hūfanga ‘i Malauī, ‘a ia ko ha fononga na‘e laka hake ‘i he kilomita ‘e 1,600 (maile ‘e 1,000). Ko e toenga ‘o kimautolú na‘a mau movete holo.”

2 ‘I he māmaní takatakai, ‘oku ‘i ai ‘a e kau kumi hūfanga ‘e toko 65 miliona tupu, ‘a ia na‘e fakamālohi‘i ke nau mavahe mei honau ngaahi ‘apí koe‘uhí ko e taú pe fakatangá. Ko e fika mā‘olunga taha eni ‘o e kau kumi hūfanga kuo lēkōtí. * (Sio ki he fakamatala ‘i lalo.) Ko e laui afe ‘o e kau kumi hūfangá ni ko e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihova. Ko e tokolahi ai kuo mole honau ngaahi ‘ofa‘angá mo e meimei me‘a kotoa ‘oku nau ma‘ú. Ko e hā mo ha toe ngaahi pole kuo nau fehangahangai mo iá? ‘E lava fēfē ke tau tokoni ki hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ke nau tauhi kia Sihova mo kei fiefia pē lolotonga ‘a e tofanga ‘i he ngaahi ‘ahi‘ahi peheé? (Saame 100:2) Pea ko e hā ‘a e founga lelei taha ke malanga ai ki he kau kumi hūfanga ko ia ‘oku te‘eki ke nau ‘ilo ‘a Sihová?

MO‘UI ‘A HA TOKOTAHA KUMI HŪFANGA

3. Na‘e anga-fēfē ‘a e hoko ‘a Sīsū mo e tokolahi ‘o hono kau muimuí ko e kau kumi hūfangá?

3 Na‘e hoko ‘a Sīsū mo ‘ene ongo mātu‘á ko e kau kumi hūfanga ‘i ‘Isipite ‘i he hili e fakatokanga ‘a e ‘āngelo ‘a Sihová kia Siosifa ‘o fekau‘aki mo e feinga ‘a Tu‘i Hēlota ke ne tāmate‘i ‘a Sīsuú. Na‘a nau nofo ai kae ‘oua kuo mate ‘a Hēlota. (Mātiu 2:13, 14, 19-21) ‘I he ngaahi ta‘u lahi ki mui aí, ko e kau ākonga ‘a Sīsuú na‘a nau ‘movete atu ‘i he kotoa ‘o e ngaahi feitu‘u ‘o Siutea mo Samēliá’ koe‘uhi ko e fakatangá. (Ngā. 8:1) Na‘e ‘ilo‘i ‘e Sīsū ‘e fakamālohi‘i ‘a e tokolahi ‘o hono kau muimuí ke nau mavahe mei ‘api. Na‘á ne pehē: “‘I ha‘anau fakatanga‘i kimoutolu ‘i ha kolo ‘e taha, mou hola ki ha kolo ‘e taha.” (Māt. 10:23) ‘Oku ‘ikai ‘aupito faingofua ‘a e hola mei ‘apí ‘i ha fa‘ahinga ‘uhinga pē.

4, 5. Ko e hā ‘a e fakatu‘utāmaki ‘e ni‘ihi ki he kau kumi hūfangá ‘i he taimi (a) ‘oku nau hola aí? (e) ‘oku nau ‘i he kemi hūfangá aí?

4 ‘I he hola ‘a e kau kumi hūfangá mei honau ‘apí pe nofo ‘i ha kemi hūfanga, ‘oku nau fehangahangai mo e faingata‘a kehekehe. “Na‘a mau lue ‘i he ngaahi uike, ‘o mau fakalaka atu ‘i ha ngaahi sino kuo mate ‘e lauingeau,” ko e lau ia ‘a Gad, ‘a e tehina ‘o Lije. “Na‘á ku ta‘u 12. Na‘e fufula ‘aupito hoku va‘é ‘o u tala ange ai ki hoku fāmilí ke nau hoko atu kinautolu. Ko ‘eku tangata‘eikí—‘i he ‘ikai ke ne lava ke li‘aki au ki he kau angatu‘ú—na‘á ne fua au. Na‘a mau hao mo‘ui ‘i he ‘aho ki he ‘aho, ‘o mau lotu mo falala kia Sihova, pea ‘i he taimi ‘e ni‘ihi na‘a mau ma‘u me‘atokoni pē mei he mango ‘i he ngaahi ve‘ehalá.”—Fil. 4:12, 13.

5 Na‘e fakamoleki ‘e he tokolahi taha ‘o e fāmili ‘o Lije ‘a e ta‘u lahi ‘i he ngaahi kemi hūfanga ‘a e Ngaahi Pule‘anga Fakatahatahá. Ka na‘e ‘i ai foki ‘a e ngaahi fakatu‘utāmaki ‘i ai. ‘Oku fakamatala ‘a Lije, ‘a ia ko ha ‘ovasia sēketi ia he taimí ni: “Ko e tokolahi taha ‘o e kakaí na‘e ‘ikai ha‘anau ngāue. Na‘a nau ngutu-lau, konā, pelepa‘anga, kaiha‘a pea na‘a mo e ‘ulungaanga ta‘etaau.” Ke malu‘i kinautolu mei he ngaahi tākiekina koví, na‘e fiema‘u ki he Kau Fakamo‘oní ke nau nofo‘aki femo‘uekina ‘i he fakataha‘angá. (Hep. 6:11, 12; 10:24, 25) Na‘a nau ngāue‘aki fakapotopoto honau taimí ke nau lava ‘o hanganaki mālohi ‘i he mo‘oní, pea na‘e kamata tāimu‘a ‘a e tokolahi. Na‘a nau manatu‘i ko honau taimi ‘i he kemi hūfangá ‘e faifai atu pē ‘o ngata, ‘o hangē pē ko e ngata ‘a e taimi ‘o e kau ‘Isilelí ‘i he toafá. Na‘e tokoni eni ke nau tauhi ma‘u ai ha fakakaukau pau.—2 Kol. 4:18.

FAKAHĀHĀ ‘A E ‘OFA KI HE KAU KUMI HŪFANGÁ

6, 7. (a) ‘Oku anga-fēfē hono ue‘i kitautolu ‘e he ‘ofa ‘a Sihová ke tau fakafeangai ki hotau fanga tokouá? (e) ‘Omai ha fakatātā.

6 Ko e “‘ofa ki he ‘Otuá” ‘okú ne ue‘i kitautolu ke tau fakahāhā ‘a e ‘ofa ki hotau fanga tokouá, tautautefito ‘i he taimi ‘oku nau hokosia ai ‘a e ngaahi faingata‘á. (Lau ‘a e 1 Sione 3:17, 18.) Ko e fakatātaá, ‘i he fiema‘u me‘akai ‘a e mu‘aki kau Kalisitiane ‘i Siuteá koe‘uhi ko ha honge, na‘e fokotu‘utu‘u ‘e he fakataha‘angá ha tokoni kiate kinautolu. (Ngā. 11:28, 29) Na‘e toe fakalototo‘a‘i ‘e he ‘apositolo ko Paulá mo Pita ‘a e kau Kalisitiané ke nau hoko ‘o fetalitalikakai‘aki. (Loma 12:13; 1 Pita 4:9) Koe‘uhí ko hono fakalototo‘a‘i ‘a e kau Kalisitiané ke nau fakahaa‘i ‘a e anga-‘ofá ki he fanga tokoua ‘oku nau ‘a‘ahi mai mei he ngaahi feitu‘u kehé, ‘oku totonu ke tau fakahaa‘i mo‘oni ‘a e anga-‘ofá ki hotau fanga tokoua ‘oku nau ‘i ha tu‘unga fakatu‘utāmakí pe kuo fakatanga‘i kinautolu ko ‘enau tuí!—Lau ‘a e Palōveepi 3:27. *—Sio ki he fakamatala ‘i lalo.

7 Ki muí ni mai, na‘e fakamālohi‘i ai ‘a e laui afe ‘o e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová ke nau mavahe mei honau ngaahi ‘apí koe‘uhí ko e tau mo e fakatanga ‘i he fakahahake ‘o ‘Iukalainé. Ko e me‘a fakamamahí, na‘e tāmate‘i ‘a e ni‘ihi ‘o kinautolu. Ka na‘e talitali lelei ‘a e tokolahi taha ‘o e fanga tokoua na‘e holá ki he ngaahi ‘api ‘o e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ‘i he ngaahi feitu‘u kehe ‘o ‘Iukalaine mo Lūsia. ‘I he ongo fonua ko ení, na‘e hanganaki tu‘u-‘atā ai ‘a e fanga tokouá, ‘o ‘‘ikai hoko ko ha konga kinautolu ‘o e māmaní,’ pea hokohoko atu ‘enau malanga‘i faivelenga “‘a e ongoongo lelei ‘o e folofolá.”—Sione 15:19; Ngā. 8:4.

TOKONI‘I ‘A E KAU KUMI HŪFANGÁ KE FAKAIVIMĀLOHI‘I ‘ENAU TUÍ

8, 9. (a) Ko e hā ‘a e ngaahi pole ‘oku ma‘u nai ‘e he kau kumi hūfanga ‘i ha fonua muli? (e) Ko e hā ‘oku nau fiema‘u ai ‘etau tokoni anga-kātakí?

8 ‘Oku fakamālohi‘i ‘a e kau kumi hūfanga ‘e ni‘ihi ke nofo ‘i ha feitu‘u ‘e taha ‘i honau fonuá tonu. Kae kehe, kuo pau ki he ni‘ihi tokolahi ke nau ‘alu ki ha fonua muli ‘oku ‘ikai ke nau alāanga mo ia. Ko e mo‘oni ‘oku ‘oange nai ‘e he pule‘anga ko iá ki he kau kumi hūfangá ha me‘akai mo e vala mo ha feitu‘u ke nofo ai, ka ‘oku kei ‘i ai pē ‘a e ngaahi pole. Ko e fakatātaá, ‘e kehe ‘aupito nai ‘a e me‘akaí mei he me‘a na‘a nau anga ki aí. Ko e kau kumi hūfanga ‘e ni‘ihi ‘oku nau ha‘u mei he ngaahi fonua ‘oku māfaná ‘oku ‘ikai nai ke nau ‘ilo‘i ‘a e founga ke ‘ai vala ai ‘i he momokó. Kuo pau nai ki he ni‘ihi ke nau ako ki he founga ke ngāue‘aki ai ‘a e ngaahi me‘angāue fakaonopōní.

9 ‘Oku ‘i ai e ngaahi polokalama ‘a e ngaahi pule‘anga ‘e ni‘ihi ke tokoni‘i ‘a e kau kumi hūfangá ke nau fe‘unu‘aki ki he mo‘ui ‘i ha fonua muli. Ka ‘oku fa‘a ‘amanekina ‘a e kau kumi hūfangá ke nau tokanga‘i pē kinautolu ‘i he hili atu ha ki‘i lau māhina. ‘E lava ke mātu‘aki faingata‘a eni. Sioloto atu ki he ngaahi me‘a ‘e ‘amanekina ke nau ako faka‘angatahá: Ko ha lea fo‘ou, anga fakafonua fo‘ou, mo e ngaahi lao fo‘ou fekau‘aki mo e ngaahi me‘a hangē ko hono totongi ‘o e ngaahi mo‘uá mo e tukuhaú, ma‘u akó pea na‘a mo hono akonekina ‘o e fānaú! ‘E lava ke ke tokoni‘i anga-kātaki mo anga-faka‘apa‘apa ‘a hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ‘oku nau kumi hūfangá pea ‘oku nau ma‘u ‘a e ngaahi pole hangē ko ení?—Fil. 2:3, 4.

10. ‘E lava fēfē ke tau fakaivimālohi‘i ‘a e tui ‘a e kau kumi hūfangá ‘i he‘enau a‘ú mai pē? (Sio ki he ‘uluaki fakatātā ‘i he kupú ni.)

10 ‘I he taimi ‘e ni‘ihi ‘oku ‘ai ‘e he kau ma‘u mafaí ke faingata‘a ki hotau fanga tokoua ‘oku kumi hūfangá ke nau fetu‘utaki ki he fakataha‘anga fakalotofonuá. Ko e ngaahi kautaha fakapule‘anga ‘e ni‘ihi ‘oku nau fakamanamana‘i ke ta‘ofi hono tokoni‘i hotau fanga tokouá. ‘Oku nau pehē nai ‘e ‘ikai ke nau faka‘atā hotau fanga tokouá ke nau nofo ‘i he fonuá kapau te nau fakafisi ke tali ha ngāue ‘e ta‘ofi ai ‘enau ma‘u ‘a e ngaahi fakatahá. Koe‘uhí ko e ilifia mo ongo‘i ‘oku ‘ikai hanau tokoní, kuo tali ai ‘e he ni‘ihi ‘a e ngaahi ngāue ko iá. Ko ia ‘oku fiema‘u fakavavevave ke tau fe‘iloaki mo hotau fanga tokoua kumi hūfangá ‘i he vave taha ‘e malavá ‘i he‘enau a‘ú mai pē. ‘Oku fiema‘u ke nau ‘ilo‘i ‘oku tau tokanga kiate kinautolu. Ko e tokanga mo e tokoni ‘aonga ko iá ‘e lava ke fakaivimālohi‘i ai ‘enau tuí.—Pal. 12:25; 17:17.

TOKONI ‘AONGA KI HE KAU KUMI HŪFANGÁ

11. (a) Ko e hā ‘oku ‘uluaki fiema‘u ‘e he kau kumi hūfangá? (e) ‘E lava fēfē ke fakahāhā ‘e he kau kumi hūfangá ‘enau hounga‘iá?

11 ‘I he kamatá, ‘e fiema‘u ke tau ‘oange ki hotau fanga tokouá ‘a e me‘akai, vala, pe ngaahi me‘a pau kehe. * (Sio ki he fakamatala ‘i lalo.) Na‘a mo e fanga ki‘i me‘a‘ofa, hangē ko ha hēkesi ki ha tokoua, ‘e maongo mo‘oni ia. Ko e mo‘oni, ‘e ‘ikai loto ‘a e kau kumi hūfangá ke fakakouna‘i kinautolu ka ‘oku nau loto pē ke fakahaa‘i ‘enau hounga‘ia ‘i he me‘a ‘oku fai ange ‘e he ni‘ihi kehé ma‘anautolú. ‘E hoko eni ‘o fiefia ai ‘a e fanga tokoua ‘oku nau fai ‘a e foakí. Kae kehe, ‘oku mahu‘inga ke faai atu pē ‘o feinga ‘a e kau kumi hūfangá ke nau tokanga‘i pē ‘enau ngaahi fiema‘ú. Ko hono fai ení ‘e tokoni‘i ai kinautolu ke nau ma‘u ‘a honau tu‘unga ngeiá pea te nau ma‘u ai ha vaha‘angatae lelei mo honau fanga tokouá. (2 Tes. 3:7-10) Neongo ia, ‘oku kei fiema‘u pē ‘e he kau kumi hūfangá ‘etau tokoni ‘aongá.

‘E lava ke tau tokoni‘i hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ‘oku nau kumi hūfangá? (Sio ki he palakalafi 11-13)

12, 13. (a) ‘E lava fēfē ke tau fai ha tokoni ‘aonga ki he kau kumi hūfangá? (e) ‘Omai ha fakatātā.

12 ‘Oku ‘ikai fiema‘u ha pa‘anga lahi ke tau tokoni ai ki he kau kumi hūfangá. Ko ‘enau fiema‘u lahi tahá ko hotau taimí mo ‘etau ‘ofá. Ko e fakatātaá, ‘e lava ke tau fakahaa‘i ange ‘a e founga ke ngāue‘aki ai ha me‘alele uta pāsese pe ke fakatau ha me‘akai fakatupu mo‘ui lelei kae ‘ikai ke mamafa. ‘E lava ke ke toe fakahaa‘i ange ‘a e founga ke ma‘u ai ‘a e ngaahi me‘a hangē ko ha mīsini tuitui pe ko ha mīsini kosi ke nau lava ‘o ngāue‘aki ke ma‘u mei ai ha pa‘anga hū mai tu‘uma‘u. Ko e me‘a mahu‘inga tahá, ‘e lava ke ke tokoni‘i kinautolu ke nau hoko ko ha konga ‘o ‘enau fakataha‘anga fo‘oú. Kapau ‘e malava, tala ange te ke ‘ave kinautolu ‘i ho‘o me‘alelé ki he ngaahi fakatahá. ‘E lava ke ke toe fakamatala‘i ange ‘a e founga lelei taha ke malanga ai ki he kakai ‘i he feitu‘u ngāué, pea ‘e lava ke ke ngāue fakataha mo kinautolu ‘i he ngāue fakafaifekaú.

13 ‘I he a‘u atu ha kau talavou kumi hūfanga ‘e toko fā ki ha fakataha‘anga ‘e taha, na‘e ‘oange ‘e ha kau mātu‘a kehekehe kiate kinautolu ha tokoni ‘aonga. Na‘a nau ako‘i kinautolu ke nau faka‘uli, taipe‘i ha tohi mo kumi ha ngāue. Na‘a nau toe fakahaa‘i ange ‘a e founga ke fakataimitēpile‘i ai honau taimí kae lava ke nau fakamu‘omu‘a ‘a e ngāue ‘a Sihová. (Kal. 6:10) Na‘e hoko leva ‘a e toko faá kotoa ko e kau tāimu‘a. Koe‘uhi ko e tokoni ‘a e kau mātu‘á mo ‘enau ngaahi feinga ke fokotu‘u ‘a e ngaahi taumu‘a ‘i he ngāue ‘a Sihová, na‘a nau fakalakalaka ko e kau Kalisitiane pea faka‘ehi‘ehi mei he hoko ko e konga ‘o e māmani ‘o Sētané.

14. (a) Ko e hā ‘a e ‘ahi‘ahi ‘oku fiema‘u ke taliteke‘i ‘e he kau kumi hūfangá? (e) ‘Omai ha fakatātā.

14 ‘I he hangē ko e kau Kalisitiane kehé ‘oku fiema‘u ki he kau kumi hūfangá ke nau taliteke‘i ‘a e ‘ahi‘ahi mo e tenge ke fakamu‘omu‘a ‘a e ngaahi me‘a fakamatelié ‘i honau vaha‘angatae mo Sihová. * (Sio ki he fakamatala ‘i lalo.) Ko Lije, na‘e lave ki ai ki mu‘á, mo hono fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ‘oku nau manatu‘i ‘a e ngaahi lēsoni mahu‘inga fekau‘aki mo e tuí na‘e ako‘i ange ‘e he‘enau tamaí lolotonga ‘enau holá. ‘Oku nau pehē: “Na‘á ne laku taha taha ‘a e ngaahi me‘a na‘a mau to‘o ‘a ia na‘e ‘ikai fu‘u fiema‘ú. Na‘á ne faka‘osi‘aki ‘ene to‘o hake ‘a e nge‘esi kató ‘o ne lea mai mo malimali: ‘Mou sio ki hē! Ko e me‘a pē eni ‘oku mou fiema‘ú!’”—Lau ‘a e 1 Tīmote 6:8.

TOKANGA KI HE NGAAHI FIEMA‘U MAHU‘INGA TAHA ‘A E KAU KUMI HŪFANGÁ

15, 16. (a) ‘E lava fēfē ke tau fakaivimālohi‘i ‘a e tui hotau fanga tokouá? (e) ‘E lava fēfē ke tau tokoni‘i fakaeongo kinautolu?

15 ‘Oku fiema‘u ‘e he kau kumi hūfangá ‘a e me‘a lahi ange ia ‘i he me‘akaí mo e valá. ‘Oku nau fiema‘u ‘a e poupou fakaeongo mo e fakalototo‘a mei he Tohi Tapú. (Māt. 4:4) ‘E lava ke tokoni ‘a e kau mātu‘á ‘aki ‘enau ‘omai ‘a e ‘ū tohi ‘i he lea ‘a e kau kumi hūfangá pea tokoni‘i kinautolu ke nau fetu‘utaki mo e fanga tokoua ‘oku lea ‘i he‘enau leá. ‘Oku mātu‘aki mahu‘inga eni he kuo fakamālohi‘i ‘a e kau kumi hūfanga tokolahi ke nau li‘aki ‘a e me‘a kotoa na‘a nau anga ki aí. ‘Oku nau ‘ofa ki honau fāmilí, koló mo ‘enau fakataha‘angá. ‘Oku fiema‘u ke nau ongo‘i ‘a e ‘ofa mo e manava‘ofa ‘a Sihová ‘i he ha‘oha‘onga ‘o honau kaungā-Kalisitiané. He ka ‘ikai, ‘e kumi tokoni leva ‘a e kau kumi hūfangá ki he ni‘ihi kehe ‘i honau fonuá ‘oku ‘ikai ke nau tauhi kia Sihová. (1 Kol. 15:33) ‘I he‘etau ‘ai ke nau ongo‘i ko e konga kinautolu ‘o e fakataha‘angá, ‘oku tau ngāue fakataha ai mo Sihova ke malu‘i “‘a e kau mulí.”—Saame 146:9.

16 Na‘e ‘ikai malava ke foki ‘a Sīsū mo hono fāmilí ki honau ‘apí ‘i he kei pule ‘a e fa‘ahinga na‘a nau fakatanga‘i kinautolú. ‘I ha ‘uhinga meimei tatau, ‘oku ‘ikai nai malava ‘a e kau kumi hūfanga he ‘aho ní ke foki ki ‘api. Kae kehe, ‘oku ‘ikai nai loto ‘a e ni‘ihi ke nau foki ki ‘api. ‘Oku pehē ‘e Lije ko e ngaahi mātu‘a tokolahi na‘a nau sio ‘i hono tohotoho‘i mo tāmate‘i ‘a e ngaahi mēmipa honau fāmilí ‘i honau fonuá, ‘oku ‘ikai te nau loto ke fakafoki ‘enau fānaú ki ai. Ke tokoni‘i hotau fanga tokouá, ‘oku fiema‘u ke tau fakahāhā ‘a e “kaungāongo‘i, ‘ofa fakatokoua, manava‘ofa pea anga-fakatōkilalo.” (1 Pita 3:8) Kuo ‘ai ‘e he fakatangá ke faka‘ehi‘ehi ‘a e kau kumi hūfanga ‘e ni‘ihi mei he feohi mo e ni‘ihi kehé, pea ‘oku nau ongo‘i mā nai ke talanoa fekau‘aki mo ‘enau faingata‘a‘iá, tautautefito kapau ‘oku ofi ai ‘enau fānaú. ‘Eke hifo kiate koe, ‘Kapau te u hokosia ha mamahi pehē, ko e hā ‘a e fakafeangai te u loto ke fai maí?’—Māt. 7:12.

‘I HE‘ETAU MALANGA KI HE KAU KUMI HŪFANGA ‘IKAI KO E KAU FAKAMO‘ONÍ

17. ‘Oku anga-fēfē ‘a e hoko ‘etau ngāue fakamalangá ko ha fakanonga ki he kau kumi hūfangá?

17 ‘I he ‘ahó ni, ‘oku tokolahi ‘a e kau kumi hūfanga ‘oku nau ha‘u mei he ngaahi fonua ‘oku fakangatangata ai ‘etau ngāue fakamalangá. Mālō mo e Kau Fakamo‘oni faivelengá ke ‘uluaki fanongo ai ‘a e laui afe ‘o e kau kumi hūfangá ki he “folofola fekau‘aki mo e Pule‘angá.” (Māt. 13:19, 23) Ko e tokolahi ‘oku nau “mafasiá” ‘oku nau ma‘u ‘a e fakafiemālie mo e fakanonga mei he‘etau ngaahi fakatahá pea nau pehē leva: “‘Oku ‘iate kimoutolu mo‘oni ‘a e ‘Otuá.”—Māt. 11:28-30; 1 Kol. 14:25.

18, 19. ‘E lava fēfē ke tau hoko ‘o ‘ilo‘ilo ‘i he taimi ‘oku tau malanga ai ki he kau kumi hūfangá?

18 ‘Oku fiema‘u ke tau ‘ilo‘ilo mo “pōtopoto‘i” ‘i he‘etau malanga ki he kau kumi hūfangá. (Māt. 10:16; Pal. 22:3) Fanongo anga-kātaki ‘i he lea mai ‘a e kau kumi hūfangá, kae ‘oua ‘e talanoa ki he ngaahi me‘a fakapolitikalé. ‘Oku totonu ke tau muimui ki he ngaahi fakahinohino ‘oku ma‘u mei he ‘ōfisi va‘á mo e kau ma‘u mafai fakalotofonuá ke ‘oua na‘a tau ‘ai ai kitautolu mo e ni‘ihi kehé ke ‘i ha tu‘unga fakatu‘utāmaki. Koe‘uhí ‘oku ha‘u ‘a e kau kumi hūfangá mei he lotu mo e anga fakafonua kehekehe, ‘oku fiema‘u ke tau ako pea faka‘apa‘apa‘i ‘enau ngaahi ongo‘í mo e fakakaukaú. Ko e fakatātaá, ‘oku fu‘u mālohi ‘a e anga ‘o e fakakaukau ‘a e kakai mei he ngaahi fonua ‘e ni‘ihi ki he anga ‘o e ‘ai vala ‘a e kakai fefiné. Ko ia ‘i he‘etau malanga kiate kinautolú, ‘oku lelei ke tau ‘ai vala ‘i he founga ‘e ‘ikai ke faka‘ita‘i ai kinautolu.

19 ‘Oku tau loto ke tokoni‘i ‘a e kakai ‘oku nau faingata‘a‘iá, na‘a mo e fa‘ahinga ‘oku ‘ikai te nau tauhi kia Sihová. ‘I he‘etau fai peheé, ‘oku tau fa‘ifa‘itaki ai ki he fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘a e Samēlia ‘i he talanoa fakatātā ‘a Sīsuú. (Luke 10:33-37) Ko e founga lelei taha ke tokoni‘i ai ‘a e kakaí ko hono ako‘i kiate kinautolu ‘a e ongoongo leleí. Na‘e pehē ‘e ha mātu‘a na‘á ne tokoni‘i ha kau kumi hūfanga tokolahi, ko e me‘a mahu‘ingá ke tala hangatonu kiate kinautolu ko e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihova kitautolu. ‘Oku totonu ke tau ‘ai ke nau ‘ilo‘i ko e ‘uluaki me‘a ‘oku tau ‘i ai aí ke tokoni‘i kinautolu ke nau mahino‘i ‘a e ‘amanaki fakaofo ‘oku ‘omai ‘i he Tohi Tapú kae ‘ikai ko e tokoni‘i fakamatelie kinautolu.

NGAAHI OLA FAKAFIEFIA

20, 21. (a) Ko e hā ‘a e lelei ‘e ma‘u mei hono fakahāhā ‘a e ‘ofa mo‘oni ki he kau kumi hūfangá? (e) Ko e hā te tau ako ‘i he kupu hoko maí?

20 ‘I he‘etau fakahāhā ‘a e ‘ofa mo‘oni ki he “kau mulí,” ‘oku ma‘u ai ‘a e ngaahi ola lelei. Na‘e pehē ‘e ha tuofefine Kalisitiane na‘e pau ke hola hono fāmilí mei he fakatanga ‘i ‘Elitiliá. Ko e toko fā ‘o ‘ene fānaú na‘e pau ke nau fononga ‘i he ‘aho ‘e valu ‘o kolosi atu ‘i he toafá. Faifai atu pē, hili ha fononga fakaongosia, na‘a nau a‘u ki Sutani. Na‘á ne pehē: “Ko e fanga tokoua ‘i aí na‘a nau fakafeangai mai ‘o hangē ha ngaahi kāinga ofí, ‘o tokonaki mai ‘a e me‘akai, vala, nofo‘anga mo e me‘alele. Ko hai ia te ne talitali lelei ha kau sola ki honau ‘apí koe‘uhí pē ko ‘enau lotu ki he ‘Otua tatau? Ko e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová pē!”—Lau ‘a e Sione 13:35.

21 Fēfē ‘a e fānau tokolahi ‘oku a‘u fakataha mai mo ‘enau ngaahi mātu‘á? ‘I he kupu hoko maí, te tau ako ai ki he founga te tau lava kotoa ai ke tokoni ki he ngaahi fāmili ko ení ke nau tauhi fiefia kia Sihova.

^ pal. 2 ‘I he kupu ko ení, ko e kupu‘i lea “kau kumi hūfangá” ‘oku ‘uhinga ia ki he kakai kuo fakamālohi‘i ke nau mavahe mei honau ngaahi ‘apí koe‘uhí ko e taú, fakatangá, pe ngaahi fakatamaki fakanatulá. ‘Oku fakamālohi‘i nai kinautolu ke nau nofo ‘i ha fonua muli pe ko ha feitu‘u kehe pē ‘i honau fonuá tonu. ‘Oku pehē ‘e he UNHCR (Komisiona Mā‘olunga ‘o e Kumi Hūfanga ‘a e Ngaahi Pule‘anga Fakatahatahá) ko e toko 1 mei he kakai ‘e toko 113 takatakai ‘i he māmaní ‘oku fakamālohi‘i ke nau mavahe mei honau ‘apí.

^ pal. 6 Sio ki he kupu ‘‘Oua ‘e Ngalo ‘a e Anga-Lelei ki he Kau Solá’ ‘i he Taua Le‘o ‘o ‘Okatopa 2016, peesi 8-12.

^ pal. 11 ‘I he a‘u mai pē ha tokotaha kumi hūfanga, ‘e muimui ‘a e kau mātu‘á ‘i he fakahinohino ‘i he Fokotu‘utu‘u Maau ke Fai ‘a e Finangalo ‘o Sihová, vahe 8, palakalafi 30. Ke fetu‘utaki ki ha fakataha‘anga ‘i he fonua tupu‘anga ‘o ha taha kumi hūfanga, ‘e lava ke tohi ‘a e kau mātu‘á ki he va‘a honau fonuá ‘o ngāue‘aki ‘a e jw.org. ‘I he taimi ko iá, ‘e lava ke nau ‘eke ‘a e ngaahi fehu‘i fakapotopoto fekau‘aki mo e fakataha‘anga mo e ngāue fakafaifekau ‘a e tokotaha kumi hūfangá ke ‘ilo‘i ai hono tu‘unga fakalaumālié.

^ pal. 14 Sio ki he kupu “‘Oku ‘Ikai Lava ha Taha ke Tauhi ki ha ‘Eiki ‘e Toko Ua” mo e “Mātu‘aki Loto-Lahi—Ko Sihova ‘a Ho Tokoní!” ‘i he Taua Le‘o ‘o ‘Epeleli 15, 2014, peesi 17-26.