1, 2. (a) Sampela bratasista i bungim wanem ol hevi? (b) Bai yumi skelim wanem ol askim?

WANPELA brata nem bilong em Lije, em i tok: “Taim bikpela pait i kirap long Burundi, famili bilong mipela i stap long wanpela kibung. Mipela i lukim ol manmeri i ron na sampela i sut long ol narapela. Papamama na mipela 11-pela pikinini i ranawe wantaim ol klos mipela i werim. Sampela wanfamili i ranawe i go long refiuji kem long Malawi, em i stap longwe winim 1,600 kilomita. Mipela olgeta i ranawe i go nabaut.”

² Long olgeta hap bilong graun, woa na pasin birua i mekim na winim 65 milion manmeri i lusim ples bilong ol na ranawe, dispela namba i winim namba bilong ol refiuji insait long ol yia i go pinis. * Planti tausen manmeri bilong ol dispela refiuji em ol Witnes Bilong Jehova. Planti i karim bikpela hevi—ol birua i kilim sampela wanfamili na kisim klostu olgeta mani kago bilong ol. Wanem sampela hevi moa i painim ol? Hau bai yumi helpim ol dispela bratasista long “belgut long Bikpela na lotu long em” maski ol hevi i painim ol?  (Sng. 100:2) Olsem wanem yumi inap autim gutnius long ol refiuji?

3. Wanem ol samting i mekim na Jisas na planti disaipel i kamap refiuji?

³ Taim Jisas i stap pikinini, ensel bilong Jehova i toksave long Josep olsem King Herot i laik kilim Jisas, olsem na papamama i kisim em na ol i go i stap olsem ol refiuji long Isip. Ol i stap long Isip i go inap long Herot i dai. (Mat. 2:13, 14, 19-21) Planti yia bihain, pasin birua i mekim na ol disaipel “i go nabaut long ol hap bilong Judia na Samaria.” (Apo. 8:1) Jisas i tok profet olsem pasin birua bai mekim na planti disaipel bai lusim ples bilong ol. Em i tok: “Taim ol i mekim nogut long yupela long wanpela taun, orait ranawe i go long narapela taun.” (Mat. 10:23) Tasol planti hevi i painim ol man i ranawe lusim ples bilong ol.

4, 5. Wanem ol hevi inap painim ol refiuji (a) taim ol i ranawe? (b) taim ol i stap long refiuji kem?

⁴ Hevi inap painim ol manmeri taim ol i ranawe lusim ples bilong ol o taim ol i stap long refiuji kem. Gad em liklik brata bilong Lije. Em i tok: “Mipela i wokabaut inap planti wik na abrusim planti handret bodi bilong ol daiman. Long dispela taim, mi gat 12-pela krismas. Tupela lek bilong mi i solap nogut tru, na mi tokim famili long lusim mi na ol yet i ken ranawe i go. Papa i les long larim mi i stap na ol birua i kam painim mi, olsem na em i karim mi na mipela i ranawe. Long olgeta wan wan de, mipela i beten na bilip olsem Jehova bai lukautim mipela, na sampela taim mipela i kaikai ol mango i stap arere long rot.”—Fili. 4:12, 13.

⁵ Planti wanfamili bilong Lije i stap planti yia long ol refiuji kem bilong Yunaitet Nesen. Tasol ol i bungim planti hevi long ol dispela kem. Long nau, Lije i mekim wok olsem wasman sekit, na em i tok: “Planti manmeri i no gat wok mani. Ol i tok baksait, dring spak, pilai laki, stil, na mekim pasin pamuk.” Wanpela rot long ol Witnes i ken abrusim ol pasin nogut em long givim bel tru long mekim ol wok bilong kongrigesen. (Hib. 6:11, 12; 10:24, 25) Planti i mekim wok painia na dispela i helpim ol long stap strong long bilip. Ol i holim stretpela tingting taim ol i tingim olsem lain Israel i no bin i stap oltaim long ples drai nating, na olsem tasol, ol tu bai i no stap oltaim long ol refiuji kem.—2 Kor. 4:18.

6, 7. (a) “Pasin bilong laikim God” i kirapim ol Kristen long soim wanem pasin long ol bratasista i nidim helpim? (b) Stori long wanpela eksampel.

⁶ “Pasin bilong laikim God” i kirapim yumi long laikim ol narapela, na moa yet long taim bilong hevi. (Ritim 1 Jon 3:17, 18.) Taim bikpela hangre i painim ol Kristen long Judia, kongrigesen i stretim rot bilong helpim ol. (Apo. 11:28, 29) Aposel Pol na aposel Pita i kirapim ol Kristen long mekim gut long narapela narapela. (Rom 12:13; 1 Pita 4:9) Dispela i makim olsem ol i mas amamas moa long mekim gut long ol wanbilip em hevi i painim ol o ol birua i mekim nogut long ol!—Ritim Sindaun 3:27. *

⁷ Long nau, pait i kamap long hap is bilong Yukren na ol birua i mekim nogut long ol Witnes Bilong Jehova. Olsem na planti tausen Witnes—ol man, ol meri, na ol pikinini—i ranawe lusim Yukren na i go long ol narapela hap. Ol birua i kilim sampela bilong ol. Tasol sampela wanbilip long ol narapela hap bilong Yukren i kisim sampela Witnes i go i stap wantaim ol, na planti Witnes i go i stap wantaim ol wanbilip long Rasia. Long dispela 2-pela kantri, ol Witnes “i no insait long ol samting bilong dispela graun,” na ol i wok yet long givim bel tru long “autim gutnius bilong tok bilong God long ol hap ol i go long en.”—Jon 15:19; Apo. 8:4.

8, 9. (a) Ol refiuji inap bungim wanem ol hevi taim ol i stap long narapela ples? (b) Wai na yumi mas bihainim pasin isi na helpim ol?

⁸ Sampela manmeri i go sindaun long narapela ples insait long kantri bilong ol yet, na planti manmeri moa i go sindaun long narapela kantri. Gavman i givim klos, kaikai, na ples slip, tasol ol refiuji i mas lain long kaikai bilong nupela ples ol i stap long en. Ol refiuji i kam long ples hot, ol bai pilim hatwok long stap long ples i kol tru, na ating ol i no save long wanem ol klos ol i mas werim. Sapos ol i kam long ol liklik ples, ating ol i no inap save long wei bilong yusim ol nupela samting long haus.

⁹ Sampela gavman i redim ol program bilong helpim ol refiuji long lain long nupela sindaun bilong ol. Tasol bihain long sampela mun, ol refiuji i mas lukautim ol yet. Dispela inap putim bikpela hevi long ol. Tingim, insait long sotpela haptaim tasol, ol i mas mekim planti samting! Olsem: Refiuji i mas lain long nupela tokples, ol nupela lo na pasin, mekim ol samting long taim stret, baim takis, go long skul, na pasin bilong stretim pikinini! Yu ting yu inap bihainim pasin isi na soim pasin rispek na helpim ol bratasista i bungim ol kain hevi olsem?—Fili. 2:3, 4.

10. Olsem wanem yumi inap strongim bilip bilong ol refiuji taim ol i kam long hap bilong yumi? (Lukim piksa long kirap bilong stadi.)

¹⁰ Sampela taim, ol bikman bilong gavman i putim hevi long ol bratasista i stap olsem ol refiuji na ol i no gat rot long bung wantaim kongrigesen. Sampela kampani i tok ol i no inap helpim ol bratasista sapos ol i no laik kisim wok mani we bai pasim rot bilong ol long kam long ol miting. Dispela i putim presa long ol bratasista na mekim ol i pret, na ol i pilim olsem ol i no gat rot bilong kisim helpim, olsem na sampela i lusim ol miting. Olsem na sapos yumi save olsem sampela bratasista i kam long hap bilong yumi olsem ol refiuji, orait yumi mas i go hariap long bungim ol. Ol i mas luksave olsem yumi tingim ol. Pasin sori na pasin helpim bilong yumi inap strongim bilip bilong ol.—Snd. 12:25; 17:17.

11. (a) Pastaim, ol refiuji bai nidim wanem ol samting? (b) Olsem wanem ol refiuji i ken soim tenkyu bilong ol?

¹¹ Pastaim, ating yumi mas givim klos, kaikai, na ol narapela samting em ol refiuji i nidim. * Ol bai pilim tru gutpela pasin yumi soim, maski yumi mekim liklik samting tasol. Olsem, refiuji brata bai amamas tru sapos yumi givim nektai long em. Taim ol refiuji i soim tenkyu bilong ol na ol i no strong long ol bratasista i givim ol samting ol i laikim, ol bratasista bai kisim amamas long pasin bilong givim samting. Sapos ol refiuji i wet tasol long ol narapela i lukautim ol, ol narapela i no inap soim rispek, na dispela inap bagarapim pasin pren i stap namel long ol. (2 Tes. 3:7-10) Tasol i gat sampela samting yumi inap mekim bilong helpim ol.

12, 13. (a) Olsem wanem yumi inap helpim ol refiuji? (b) Stori long wanpela eksampel.

¹² Sapos yumi laik helpim ol refiuji, dispela i no makim olsem yumi mas i gat planti mani, nogat. Yumi mas tingim ol na lusim sampela haptaim long helpim ol. Yumi inap soim ol long hau ol inap kisim PMV, o go long ol maket na baim ol kaikai i gat liklik pe, o kisim ol tul o masin—kain olsem lonmowa o masin bilong samap—na mekim wok bilong kisim mani. Bikpela samting moa, yu ken helpim ol long insait moa long ol wok bilong nupela kongrigesen ol i stap long en. Sapos inap, yu  ken kisim ol i go i kam long ol miting. Na tu, stori long hau ol inap autim tok bilong Kingdom long ol manmeri long teritori bilong yu. Kisim ol refiuji bratasista i go wantaim yu long wok autim tok.

¹³ Taim 4-pela yangpela refiuji i go kamap long wanpela kongrigesen, ol narapela narapela elda i skulim ol long draivim kar, taipim ol tok, raitim aplikesen bilong kisim wok mani, na makim taim bilong mekim wok bilong Jehova. (Gal. 6:10) I no longtaim, olgeta 4-pela brata i kamap painia. Pasin bilong ol elda long stiaim ol, na pasin bilong ol yet long wok strong i helpim ol long kamap strong long bilip na ol i no bihainim pasin nogut bilong dispela graun bilong Satan.

14. (a) Ol refiuji i mas sakim wanem laik? (b) Stori long wanpela eksampel.

¹⁴ Wankain olsem ol narapela Kristen, ol refiuji i mas sakim laik bilong kisim planti mani kago na ol i no tingim pasin bilong ol long pas gut wantaim Jehova. * Lije na ol bratasusa bilong em i tingim yet ol skul ol i kisim long Papa taim ol i wok long ranawe. Lije i tok: “Mipela i karim beg i gat sampela kago we mipela i no nidim, na Papa i rausim wan wan samting long beg na em i tromoi i go. I no longtaim, beg i no gat kago moa na em i apim beg na smail wantaim na tok: ‘Lukim! Yumi nidim dispela tasol!’”—Ritim 1 Timoti 6:8.

15, 16. (a) Hau bai yumi inap helpim ol refiuji long stap strong long bilip? (b) Olsem wanem yumi inap strongim bel bilong ol refiuji?

¹⁵ Yumi mas strongim bel bilong ol refiuji na helpim ol long stap strong long bilip. (Mat. 4:4) Ol elda i ken kisim ol litresa long tokples bilong ol na stretim rot long ol i ken bungim ol bratasista i mekim tokples bilong ol. Planti refiuji i lusim ol famili, komiuniti, na kongrigesen ol i laikim tumas. Olsem na ol wanbilip i mas soim pasin we inap helpim ol refiuji long pilim tru pasin laikim na pasin sori bilong Jehova. Sapos ol i no mekim olsem, ol refiuji inap i go painim ol manmeri husat bai pilim tingting na hevi bilong ol—em ol wanblut na ol manmeri i kam long wankain kantri olsem ol, tasol ol i no stap insait long tok i tru. (1 Kor. 15:33) Taim yumi soim olsem yumi laikim ol, i olsem yumi wok bung wantaim Jehova long “lukautim ol man bilong narapela ples.”—Sng. 146:9.

¹⁶ Wankain olsem Jisas na famili bilong em i mekim, ating sampela refiuji i no inap i go  bek long asples bilong ol sapos ol birua i stap yet. Lije i tok: “Planti papamama i lukim ol birua i reipim ol wanfamili na kilim ol i dai, olsem na ol i pilim hatwok long kisim ol pikinini i go bek long ples we ol dispela hevi i kamap.” Ol bratasista long ol kantri we ol refiuji i go long en, ol inap helpim ol refiuji long daunim bel hevi. Ol i ken soim olsem ol i “pilim hevi bilong narapela, laikim tumas ol brata, sori tru long ol, na mekim pasin daun.” (1 Pita 3:8) Ol birua i mekim nogut tru long ol refiuji, olsem na sampela i sem long stori long hevi bilong ol, na ol i pilim hatwok long stori taim ol pikinini i stap. Askim yu yet, ‘Sapos kain hevi olsem i painim mi, mi laik bai ol narapela i soim wanem kain pasin long mi?’—Mat. 7:12.

17. Olsem wanem wok autim tok i helpim ol refiuji long kisim nupela strong?

¹⁷ Long nau, planti refiuji i kam long ol kantri we gavman i tambuim wok autim tok. Ol Witnes long ol kantri i lukautim ol refiuji, ol i givim bel tru long autim tok, olsem na em fes taim long planti tausen refiuji inap “harim tok bilong Kingdom.” (Mat. 13:19, 23) Planti refiuji i “karim ol bikpela hevi,” ol i kisim nupela strong long ol miting bilong yumi na kwiktaim ol i tok: “Tru tumas, God i stap namel long yupela.”—Mat. 11:28-30; 1 Kor. 14:25.

18, 19. Taim yumi autim tok long ol refiuji, yumi ken mekim wanem bilong soim olsem yumi bihainim gutpela tingting?

¹⁸ Taim yumi autim tok long ol refiuji, yumi mas “was gut” na bihainim “gutpela tingting.” (Mat. 10:16; Snd. 22:3) Putim yau taim ol i kamapim tingting bilong ol na no ken stori long wok politik. Bihainim ol tok i kam long brens ofis na ofis bilong gavman; no ken mekim ol samting we inap putim hevi long yu na ol narapela. Kisim save long lotu na kalsa bilong ol refiuji na soim rispek long ol. Long sampela kalsa, em i bikpela samting long ol meri i mas pasim klos i stret. Olsem na taim yumi autim tok long ol refiuji, yumi mas pasim klos i stret na bai ol i no gat tok long bilas bilong yumi.

¹⁹ Olsem man Samaria long tok piksa bilong Jisas, yumi laik helpim ol wanbilip na ol lain i no Witnes em ol i karim hevi. (Luk 10:33-37) Taim yumi autim gutnius long ol, dispela em nambawan gutpela rot bilong helpim ol. Wanpela elda i bin helpim planti refiuji, em i tok: “Em i bikpela samting long tokim ol stret olsem yumi ol Witnes Bilong Jehova, na nambawan wok bilong yumi em long helpim ol long kisim save long Tok Bilong God, na i no long kisim mani kago. Sapos yumi no mekim olsem, sampela bai bung wantaim yumi bikos ol i tingting tasol long kisim mani kago.”

20, 21. (a) Wanem gutpela samting inap kamap taim yumi soim pasin laikim long ol refiuji? (b) Long neks stadi, yumi bai stori long wanem samting?

²⁰ Gutpela samting inap kamap taim yumi soim pasin laikim long “ol man bilong narapela ples.” Long Eritrea, ol birua i mekim nogut tru long ol narapela. Dispela i putim hevi long wanpela sista, nem bilong em Alganesh. Taim man bilong em i dai, em i kisim 6-pela pikinini na ranawe lusim Eritrea. Ol i wokabaut inap 8-pela de long ples drai nating na ol i go kamap long Sudan. Alganesh i tok: “Ol bratasista i mekim gut long mipela olsem wanblut bilong ol, na ol i givim kaikai, klos, ples slip, na kisim mipela long kar bilong ol. Husat narapela lain i lotuim wankain God na ol inap kisim ol nupela man i go long haus bilong ol? Ol Witnes Bilong Jehova tasol i mekim olsem!”—Ritim Jon 13:35.

²¹ Olsem wanem long planti pikinini i kam wantaim papamama olsem ol refiuji o ol i go sindaun long narapela kantri? Long neks stadi, yumi bai stori long olsem wanem yumi inap helpim ol long stap belgut na lotuim Jehova.