1, 2. (a) I miringo yihi leyi vamakwerhu van’wana va langutanaka na yona? (b) Hi swihi swivutiso leswi hi nga tivutisaka swona?

LOKO makwerhu loyi a vuriwaka Lije a hlamusela leswi endlekeke u ri: “Loko ku sungula nyimpi ya xin’wanamanana eBurundi, mina ni ndyangu wa ka hina a hi ri enhlengeletanweni ya muganga. Hi vone vanhu va tsutsuma va ri karhi va balesela. Mina ni vamakwerhu va khume swin’we ni vatswari va hina, hi baleke hi ri ni swiambalo leswi a swi ri eminkwameni ntsena. Swirho swin’wana swa ndyangu swi balekele ekampeni ya vahlapfa ya le Malawi naswona riendzo ra kona a ri lehe tikhilomitara ta 1 600. Hina lavan’wana hi balekele ematikweni man’wana.”

² Emisaveni hinkwayo, namuntlha nhlayo ya vanhu lava balekeke emakaya hikwalaho ka nyimpi kumbe ku xanisiwa, yi tlula 65 000 000, ku nga nhlayo leyikulu swinene loko yi ringanisiwa ni tinhlayo leti tshameke ti va kona. * Eka vanhu volavo ku ni magidi ya Timbhoni ta Yehovha. Vo tala va feriwe hi maxaka ya vona va tlhela va lahlekeriwa hi swilo swo tala. Hi wahi maxangu lawa van’wana va vona va langutaneke na  wona? Hi nga va pfuna njhani vamakwerhu lava, leswaku va ‘tirhela Yehovha va tsakile’ hambiloko va langutana ni miringo? (Ps. 100:2) Hi nga va chumayela njhani valuveri lava nga si tivaka Yehovha?

3. Swi tise ku yini leswaku Yesu ni van’wana va vadyondzisiwa vakwe va va valuveri?

³ Endzhaku ka loko ntsumi ya Yehovha yi lemukise Yosefa leswaku Hosi Heroda u lava ku dlaya Yesu, Yesu ni vatswari vakwe va ve valuveri eEgipta. Va tshame kona kukondza Heroda a fa. (Mat. 2:13, 14, 19-21) Endzhaku ka makume ya malembe, vadyondzisiwa vo sungula va Yesu “va hangalake emigangeni hinkwayo ya Yudiya na Samariya” hikwalaho ko xanisiwa. (Mint. 8:1) Yesu u swi vone ka ha ri emahlweni leswaku valandzeri vakwe a va ta boheka ku baleka va siya makaya ya vona hikwalaho ko xanisiwa. U va byele a ku: “Loko va mi xanisa emutini wun’wana, balekelani eka wun’wanyana.” (Mat. 10:23) Ku baleka etikweni ku nga khathariseki leswaku u balekisiwa hi yini a swi olovi.

4, 5. Hi wahi makhombo lawa valuveri va langutanaka na wona loko (a) va balekela etikweni rin’wana? (b) va tshama ekampeni ya valuveri?

⁴ Loko valuveri va ri karhi va balekela ematikweni man’wana kumbe va tshama etikampeni ta valuveri, va hlangavetana ni makhombo yo karhi. Gad, ndzisana ya Lije u ri: “Hi hete mavhiki yo tala hi ri karhi hi famba hi hundza mintsumbu ya vanhu. Hi nkarhi wolowo a ndzi ri ni malembe ya 12. Milenge ya mina a yi pfimbile swinene kutani ndzi byele ndyangu wa ka hina leswaku wu famba wu ndzi siya. Tatana u arile ku ndzi siya kutani u ndzi tlakurile a famba na mina. Loko hi ri karhi hi famba, siku ni siku a hi khongela eka Yehovha leswaku a hi nyika matimba. Minkarhi yin’wana a hi dya timango leti a hi ti kuma endleleni loko hi famba.”—Filp. 4:12, 13.

⁵ Swirho swo tala swa ndyangu wa ka va Lije swi hete malembe yo tala swi ri etikampeni ta vahlapfa ta Nhlangano wa Matiko. Kambe a swi nga hlayisekanga. Lije, loyi sweswi a nga mulanguteri wa muganga u ri: “Vanhu vo tala a va nga tirhi. A va tshamela ku hleva, va nwa byala, va gembula, va yiva naswona a va tikhome hi ndlela yo biha.” Timbhoni a ti tshama ti khomekile hi mitirho ya le vandlheni leswaku ti kota ku papalata mahanyelo wolawo yo biha. (Hev. 6:11, 12; 10:24, 25) Ti tirhise nkarhi wa tona hi vutlhari naswona tin’wana ti ve maphayona leswaku vuxaka bya tona ni Xikwembu byi tshama byi tiyile. Ku anakanyisisa ka tona hi ndlela leyi Yehovha a pfuneke Vaisrayele ha yona leswaku va fika etikweni leri a va tshembiseke rona, swi ti endle ti tiyiseka leswaku na tona a ti nge tshami etikampeni hilaha ku nga heriki.—2 Kor. 4:18.

6, 7. (a) “Rirhandzu ra Xikwembu” ri endla leswaku Vakreste va va khoma njhani vamakwerhu lava pfumalaka? (b) Vula xikombiso.

⁶ “Rirhandzu ra Xikwembu” ri endla leswaku hi kombisana rirhandzu, ngopfungopfu eka vamakwerhu lava pfumalaka. (Hlaya 1 Yohane 3:17, 18.) Loko ndlala yi hlasele Vakreste va le Yudiya hi nkarhi wa vaapostola, vandlha ri va pfunile. (Mint. 11:28, 29) Nakambe muapostola Pawulo na Petro va khutaze Vakreste leswaku va kombisana malwandla. (Rhom. 12:13; 1 Pet. 4:9) Tanihi leswi Vakreste va kotaka ku amukela vamakwerhu loko va va endzerile, a va endle swo tlula sweswo eka vamakwerhu lava vutomi bya vona byi nga ekhombyeni kumbe lava xanisiwaka hikwalaho ka ripfumelo ra vona!—Hlaya Swivuriso 3:27. *

⁷ Sweswinyana Timbhoni ta Yehovha to tala ta le vuxeni bya Ukraine ti boheke ku baleka hikwalaho ka nyimpi ni ku xanisiwa. Lexi twisaka ku vava, hileswaku tin’wana ta tona ti dlayiwile. Kambe to tala ti rhurheriwe hi vamakwerhu lava a va tshama etindhawini leti Timbhoni a ti nga xanisiwi ta kwale Ukraine, kasi tin’wana ti rhurheriwe hi vamakwerhu va le Rhaxiya. Hambiloko ti ri ematikweni  wolawo, a ti nghenelelanga eka swa tipolitiki hikuva a ti “xiphemu xa misava,” ti ye emahlweni ti “vula mahungu lamanene ya rito” hi ku hiseka.—Yoh. 15:19; Mint. 8:4.

8, 9. (a) Hi swihi swiphiqo leswi valuveri va nga langutanaka na swona ematikweni lawa va rhurhelaka eka wona? (b) Hikokwalaho ka yini hi fanele hi va lehisela mbilu loko hi ri karhi hi va pfuna?

⁸ Vanhu van’wana va boheka ku rhurhela endhawini yin’wana etikweni ra ka vona, kasi vo tala va boheka ku rhurhela ematikweni man’wana. Mikarhi yin’wana mfumo wu nga va nyika swakudya, swiambalo ni ndhawu yo tshama kambe u nga kuma leswaku swakudya leswi dyiwaka etikweni rero a va swi tolovelanga. Valuveri lava humaka ematikweni lama hisaka, va nga karhatiwa hi xirhami loko va fika ematikweni lama titimelaka, tanihi leswi va nga riki na swiambalo swo kufumela. Loko va huma ematikoxikaya, swi nga va tikela ku tirhisa switirhisiwa swa gezi swa le ndlwini.

⁹ Ematikweni man’wana loko valuveri va ha ku fika, mfumo wa va khathalela. Kambe hi ku famba ka nkarhi va boheka ku tikhathalela. Ku cinca koloko ku nga va tikela swinene. A swi olovi ku dyondza ririmi lerintshwa ni ku tolovela milawu leyintshwa, mikhuva, nkarhi wa tiko rero, ku hakela swibalo, ku hakela swikoxo eka masipala, ku ya exikolweni ni ku kurisa vana hi nkarhi wun’we! Loko u pfuna vamakwerhu lava nga exiyin’weni xo fana ni lexi, va lehisele mbilu u tlhela u va pfuna hi rirhandzu.—Filp. 2:3, 4.

10. Hi nga ri tiyisa njhani ripfumelo ra valuveri lava ha ku fikaka etikweni ra ka hina? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

¹⁰ Mikarhi yin’wana valawuri va endla leswaku vamakwerhu lava nga valuveri swi va tikela ku ya emihlanganweni ya vandlha. Valawuri van’wana va xungeta vamakwerhu lava leswaku va nge va pfuni loko va ala ku amukela mitirho leyi nga ta va sivela ku ya emihlanganweni ya Vukreste. Hikwalaho ka ku chava ni ku nga tivi leswaku va ta endla yini, vamakwerhu van’wana va yi amukerile mitirho yoleyo. Kutani, i swa nkoka leswaku hi ku hatlisa hi tihlanganisa ni vamakwerhu lava ha ku fikaka etikweni ra ka hina. Va fanele va swi vona leswaku ha khathala ha vona. Loko hi va komba tintswalo hi tlhela hi va pfuna, ripfumelo ra vona ri ta tiya.—Swiv. 12:25; 17:17.

11. (a) I yini leswi valuveri va lavaka ku pfuniwa ha swona loko va ha ku fika? (b) Valuveri va nga swi kombisa njhani leswaku va swi tlangela ku pfuniwa?

¹¹ Loko va ha ku fika, swi nga ha lava leswaku hi va pfuna hi swakudya, swiambalo kumbe swilo swin’wana swa nkoka leswi va swi lavaka. * Hambi ku ri ku va nyika swilo switsongo tanihi ku nyika makwerhu thayi swi nga vula swo tala swinene. Hi hala tlhelo, loko valuveri va kombisa ku tlangela naswona va nga sindzisi ku nyikiwa, swi nga endla leswaku vamakwerhu va va pfuna hi mbilu yo basa. Loko valuveri va hanya hi ku kombela sweswo swi nga endla leswaku vamakwerhu va nga ha va xiximi swi tlhela swi onha vuxaka bya vona ni vamakwerhu van’wana. (2 Tes. 3:7-10) Kambe hi nga tshiki ku va pfuna hi swilo swa nkoka leswi va swi pfumalaka.

12, 13. (a) Hi nga va pfuna njhani vamakwerhu lava nga valuveri hi swilo swa nkoka? (b) Vula xikombiso.

¹² Leswaku hi pfuna vamakwerhu lava nga valuveri hi swilo swa nkoka, a swi kali swi lava mali yo tala, swo lava ntsena nkarhi wa hina ni ku va komba leswaku ha khathala ha vona. Hi nga va pfuna hi ku va komba ku tirhisa swo famba swa mani na mani, ku xava swakudya swo chipa leswi nga ni rihanyo, ku xava switirhisiwa leswi nga va pfunaka leswaku va kuma mali yo tihanyisa, swo tanihi  muchini wo rhunga kumbe wo tsemeta byanyi. Xa nkoka swinene, u nga va pfuna leswaku va va kona evandlheni nkarhi ni nkarhi. Loko swi koteka, u nga va nyika mali yo ya eminhlanganweni kumbe u famba na vona hi movha wa wena. Va dyondzise ni ndlela yo chumayela vanhu va le nsin’wini ya ka n’wina. Loko swi koteka famba na vona ensin’wini.

¹³ Loko vantshwa va mune va ha ku fika evandlheni rin’wana, vakulu va va dyondzise ku chayela, ku thayipa, ku tsala ni ku hlela nkarhi wa vona leswaku va ta kota ku tirhela Yehovha handle ko kavanyetiwa. (Gal. 6:10) Hi ku hatlisa, hinkwavo va ve maphayona. Hikwalaho ka leswi va pfuniweke swin’we ni matshalatshala lawa va ma endleke yo lava ku rhangisa ntirho wa Yehovha, va kote ku tiyisa vuxaka bya vona na Yehovha ni ku papalata ku phasiwa hi misava ya Sathana.

14. (a) Hi rihi khombo leri vamakwerhu lava nga valuveri va faneleke va tivonela eka rona? (b) Vula xikombiso.

¹⁴ Ku fana ni Vakreste hinkwavo, valuveri va fanele va tivonela eka khombo ro hlongorisa rifuwo leswaku va nga veki vuxaka bya vona na Yehovha ekhombyeni. * Lije ni vamakwavo lava ku vulavuriweke ha vona eku sunguleni, a va yi rivalanga dyondzo leyi tata wa vona a va dyondziseke yona malunghana ni ripfumelo loko va ri karhi va baleka. Va te: “Loko hi ri karhi hi baleka tatana u cukumete swilo switsongo leswi a hi ri na swona ebegeni. Eku heteleleni, u khome bege leyi a yi nga ha ri na nchumu kutani a n’wayitela ivi a ku: ‘Maswivo? Hi leswi, leswi bohaka leswaku hi va na swona!’”—Hlaya 1 Timotiya 6:8.

15, 16. Hi nga va pfuna njhani valuveri leswaku va (a) tiyisa vuxaka bya vona na Yehovha? (b) tshama va tsakile?

¹⁵ Nakambe valuveri va lava ku pfuniwa leswaku va tiyisa vuxaka bya vona na Yehovha ni ku tshama va tsakile. (Mat. 4:4) Vakulu va nga va pfuna hi ku va kumela minkandziyiso ya ririmi ra vona ni hi ku va hlanganisa ni vamakwerhu lava vulavulaka ririmi ra vona. Valuveri vo tala va hambanisiwe ni maxaka, tiko ni mavandlha ya ka vona. Va lava ku titwa va ri ekaya loko va ri ni Vakreste kulobye. Loko hi nga va khomi kahle, va nga ti hlanganisa ni maxaka kumbe valuverikulobye lava nga riki Timbhoni, ivi va rungulelana ta ka vona ni maxangu lawa va ma voneke. (1 Kor. 15:33) Loko hi va amukela hi mandla mambirhi evandlheni, hi va hi “rindza valuveri” hilaha Yehovha a endlaka ha kona.—Ps. 146:9.

 ¹⁶ Ku fana na Yesu ni vatswari vakwe, valuveri a va nge swi koti ku tlhelela eka rikwavo ntsena loko ka ha fuma valawuri lava va va tshikilelaka. Ku engetela kwalaho, Lije u ri: “Vatswari vo tala va vone swirho swa mindyangu ya vona swi pfinyiwa ni ku dlayiwa loko va ri karhi va baleka, swi ta va tikela ku tlhelela ni vana va vona ematikweni lawa va rhurheke eka wona.” Leswaku va kota ku pfuna valuveri lava voneke maxangu loko va ri karhi va baleka, vamakwerhu lava amukelaka valuveri volavo va fanele va ‘kombisa ntlhaveko wa xinakulobye, va va ni xinakulobye xa vumakwerhu, va va ni ntsetselelo lowukulu, va titsongahata emianakanyweni.’ (1 Pet. 3:8) Ku xanisiwa swi endle leswaku valuveri van’wana swi va tikela ku tihlanganisa ni vanhu van’wana naswona swi nga va khomisa tingana ku vulavula hi maxangu lawa va ma voneke emahlweni ka vana va vona. Tivutise, ‘Loko a ndzi ri muluveri, a ndzi ta lava ku khomiwa njhani?’—Mat. 7:12.

17. Valuveri lava nga si tivaka Yehovha va vuyeriwa njhani loko hi va chumayela?

¹⁷ Valuveri vo tala namuntlha va huma ematikweni lawa ntirho wa hina wo chumayela wu yirisiweke. Valuveri vo tala va twa “rito ra Mfumo” ro sungula evuton’wini bya vona hikwalaho ka leswi Timbhoni to tala ti chumayelaka hi ku hiseka ematikweni lawa valuveri va rhurhelaka eka wona. (Mat. 13:19, 23) Valuveri vo tala lava “tikeriwaka” va phyuphya ni ku chaveleleka loko va ta emihlanganweni ya hina naswona hi ku hatlisa u twa va ku: “Xikwembu xi le xikarhi ka n’wina hakunene.”—Mat. 11:28-30; 1 Kor. 14:25.

18, 19. Hi nga swi kombisa njhani leswaku hi tlharihile loko hi chumayela valuveri?

¹⁸ Lava va chumayelaka valuveri va fanele va va ni “vuxiyaxiya” va tlhela va kombisa leswaku va “tlharihile.” (Mat. 10:16; Swiv. 22:3) Rhiya ndleve loko va ri karhi va ku byela swiphiqo swa vona kambe u nga buli na vona hi swa tipolitiki. Landzela nkongomiso lowu humaka erhavini ni wa valawuri va le ndhawini ya ka n’wina; u nga endli nchumu lexi nga ku hoxaka kumbe ku hoxa van’wana ekhombyeni. U nga vulavuli ku biha hi vukhongeri ni ndhavuko wa ka vona. Hi xikombiso, vanhu van’wana lava humaka ematikweni man’wana va khunguvanyeka swinene loko va vona vavasati va ambale hi ndlela leyi nga xiximekiki. Kutani, loko u chumayela valuveri, ambala hi ndlela leyi xiximekaka.

¹⁹ Ku fana ni Musamariya wa le xifanisweni xa Yesu, hi lava ku pfuna vanhu lava xanisekaka, ku katsa ni lava nga riki Timbhoni. (Luka 10:33-37) Ndlela leyinene yo va pfuna, i ku va chumayela mahungu lamanene ya Mfumo. Nkulu un’wana loyi a pfuneke valuveri vo tala u ri: “I swa nkoka ku va byela xikan’we leswaku hi Timbhoni ta Yehovha naswona xikongomelo xa hina i ku va dyondzisa hi Yehovha, ku nga ri ku va pfuna hi leswi va swi pfumalaka. Handle ka swona, van’wana va nga endla onge va lava ku dyondzeriwa kasi va lava ku pfuniwa hi swo karhi.”

20, 21. (a) Hi byihi vuyelo lebyi vaka kona loko hi kombisa valuveri rirhandzu? (b) Hi ta kambisisa yini exihlokweni lexi landzelaka?

²⁰ Loko hi komba Vakreste lava nga “valuveri” rirhandzu ku va ni vuyelo lebyinene. Endzhaku ka loko makwerhu un’wana la vuriwaka Alganesh a fele hi nuna, yena swin’we ni vana vakwe va tsevu va baleke etikweni ra Eritrea hikwalaho ko xanisiwa. Va pandze mananga masiku ya nhungu ku ri kona va fikaka eSudan! Loko a hlamusela u ri: “Loko hi fika vamakwerhu va hi amukele hi mandla mambirhi, va hi nyika swakudya, swiambalo, ndhawu yo tshama ni ku tlhela va hi pfuna ku ya emihlanganweni. I vamani van’wana lava nga rhurhelaka vanhu lava nga va tiviki hikwalaho ka leswi va gandzelaka Xikwembu xin’we? I Timbhoni ta Yehovha ntsena.”—Hlaya Yohane 13:35.

²¹ Ku vuriwa yini hi vana vo tala lava rhurhelaka ematikweni man’wana swin’we ni vatswari va vona? Exihlokweni lexi landzelaka, hi ta dyondza hi ndlela leyi hi nga va pfunaka ha yona leswaku va tirhela Yehovha va tsakile.