1, 2. (a) Bwafya nshi abana abengi aba balebeshi bakwata? (b) Mepusho nshi twalayasuka muli cino cipande?

JOSHUA alandile ukuti: “Ukutula ku bwaice nalelanda ululimi ulo abafyashi bandi abalebeshi balelanda kabili e lulimi twalebomfya na ku kulongana. Nomba ilyo natendeke isukulu natampile ukulanda ululimi ulo abantu balelanda mu calo twaleikala. Tapapitile ne myaka iingi nalilabile ukulanda ululimi ulo abafyashi balelanda. Nalilekele ukumfwa ifyo twalesambilila pa kulongana, kabili nshaishibe intambi sha bafyashi bandi.” Ifyacitikile Joshua filacitikila na bantu bambi.

² Pali nomba abantu ukucila pa mamilioni 240 balebeshi. Nga ca kuti muli bafyashi abalebeshi, kuti mwacita shani pa kuti mwafwe abana benu ukutemwa ifya kwa Lesa no ‘kulaendela mu cine’? (3 Yoh. 4) Finshi bambi bengacita pa kubafwa?

3, 4. (a) Finshi abafyashi balingile ukulacita pa kuti abana babo balebapashanya? (b) Finshi abafyashi bashilingile ukwenekela abana babo ukucita?

³ Mwe bafyashi nga mulefwaya abana benu bakabe ifibusa fya kwa  Yehova kabili bakabe no mweo wa muyayaya mulingile ukuba ica kumwenako icisuma. Abana benu nga bamona ukuti ‘intanshi mulafwaya ubufumu,’ bakasambilila ukushintilila pali Yehova mu fyo bakabila cila bushiku. (Mat. 6:33, 34) Kanshi muleyangusha imikalile yenu. Mulebika amano ku kubombela Yehova ukucila ukubika amano ku kufwaisha ukukwata ifintu ifingi. Muleesha ukukanaba ne nkongole. Mulefwaisha ukukwata “icuma mu muulu” e kutila mulecita ifisekesha Yehova, kabili mwilafwaisha ukukwata ifyuma nelyo “ukucindikwa ku bantu.”—Belengeni Marko 10:21, 22; Yoh. 12:43.

⁴ Mwilafusha ifya kucita ica kuti mulefilwa no kukwata inshita iya kuba pamo na bana benu. Mulebeba ukuti mulaba ne nsansa nga babika Yehova intanshi mu bumi bwabo ukucila ukulafwaisha ukulumbuka nelyo ukuba ne fyuma pa kuti bakaleikala bwino na imwe bakalemusunga. Tamulingile ukulatontonkanya ukuti abana benu balingile ukumupekanishisha fyonse pa kuti muleikala ubwanalale nga fintu abantu abashipepa batontonkanya. Muleibukisha ukuti “te bana abafwile ukubikila abafyashi babo ifyuma, lelo abafyashi e bafwile ukubikila abana babo.”—2 Kor. 12:14.

5. Mulandu nshi uo abafyashi balingile ukulalandila pali Yehova lyonse na bana babo?

⁵ Nga fintu Baibolo yasobele, abantu “aba mu ndimi shonse isha nko” baleisa mu cilonganino ca kwa Yehova. (Seka. 8:23) Lelo nga tamwishibe ululimi abana benu balanda kuti camwafya ukubasambilisha icine. Abana benu e basambi ba Baibolo abacindamisha abo mwakwata, kabili nga “baishiba” Yehova bakaba no mweo wa muyayaya. (Yoh. 17:3) Nga mulefwaya abana benu ukwishiba amashiwi ya kwa Yehova, mulingile “ukuyalandapo” lyonse.—Belengeni Amalango 6:6, 7.

6. Bushe abana benu kuti banonkelamo shani nga baishiba ululimi mulanda? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.)

⁶ Abana benu basambilila ukulanda ululimi balanda mu calo muleikala ku sukulu na ku bantu bambi, lelo basambilila ululimi mulanda nga ca kuti mulelanda nabo lyonse mu lulimi lwenu. Na kuba nga baishiba ululimi mulanda e lyo bakalamweba ifili ku mutima. Nga baishiba ukulanda indimi shibili abana benu bakalalingulula kabili tacakalebakosela ukwishiba ifyo abantu batontonkanya. Na kabili kuti cabafwa no kulabila imbila nsuma ku bantu abalanda isho ndimi. Carolina uo abafyashi bakwe bakukiile ku calo cimbi asosele ati: “Ukuba mu cilonganino umo balanda ululimi lwa ku calo cimbi kusuma, kabili ndatemwa ukuba mu cilonganino umwaba ukukabila.”

7. Kuti mwacita shani nga ca kuti umwana wenu alanda ululimi ulo mushaishiba?

⁷ Ilyo abana benu balesambilila intambi no lulimi lwa mu calo muleikala, abana bamo balaleka ukulanda, no kutemwa ululimi ulo abafyashi babo balanda. Mwe bafyashi, ifi nga e fyo caba ku bana benu, kuti cawama nga mwasambililako ululimi lwa mu calo muleikala! Nga mwaishiba ulo ululimi cikamwangukila ukulenga abana benu ukuba Abena Kristu pantu mukalaumfwa ifyo balelandapo, ifyo baletamba no kubelenga, kabili mukalabafwa na mu fya ku sukulu nga mulelanda na bakafundisha wabo. Na lyo line palapita inshita pa kusambilila ululimi lumbi, kabili mulingile ukubombesha no kuba abaicefya. Nga ca kuti umwana wenu aba cibulu, bushe te kuti musambilile ululimi lwa bankomamatwi pa kuti mulelanda nankwe? Bushe ifi fine te fyo mulingile ukucita umwana wenu nga alanda ululimi lumbi? *

8. Kuti mwayafwa shani abana benu nga ca kuti tamwaishiba sana ululimi balanda?

⁸ Ukulanda fye icishinka, abafyashi bamo  abalebeshi cilabakosela ukwishiba ukulanda bwino ululimi ulo abana babo basambilile. Ici kuti calenga cabakosela ukulasambilisha abana ifyashika ifya kwa Lesa ifyaba mu “malembo ya mushilo.” (2 Tim. 3:15) Na lyo line kuti mwasambilisha abana benu ukwishiba no kutemwa Yehova. Eluda umo uwe shina lya kuti Shan uwakwete fye umufyashi umo atile: “Bamayo tabaishibishe ululimi ulo twalelanda sana, e lyo ine na bankashi yandi tatwaishibishe ukulanda ululimi lwabo. Lelo ilyo twalemona baleisambilisha, balepepa kabili baletungulula amapepo ya lupwa cila mulungu, twalishibe ukuti ukwishiba Yehova kwalicindama nga nshi.”

9. Bushe abafyashi kuti basambilisha shani abana mu ndimi shibili?

⁹ Abana bamo kuti calinga ukubasambilisha pali Yehova mu ndimi shibili, ululimi balanda ku sukulu e lyo na ulo balanda pa ng’anda. Pa kucita ifi abafyashi bamo babomfya impapulo ishapulintwa, isho bakopa amashiwi, na mavidio mu ndimi shonse shibili. Ukwabula no kutwishika abafyashi abalebeshi balingile ukulabomfya inshita iikalamba ku kwafwa abana babo ukuba na bucibusa bwakosa na Yehova kabili balingile ukulabomfya inshila ishalekanalekana.

10. (a) Nani alingile ukupingula icilonganino umo ulupwa lufwile ukulalongana? (b) Finshi alingile ukucita ilyo ashilapingulapo ifya kucita?

¹⁰ “Abalebeshi” nga bekala ukutali na ukwikala ba Nte abalanda ululimi lwabo, balingile ukulalongana mu cilonganino icibomfya ululimi lwa mu calo baleikala. (Amalu. 146:9) Lelo nga kuli icilonganino mupepi icilanda ululimi lwenu, mulingile ukuyipusha amuti: Bushe kuti cawama ulupwa lwesu lulelongana mu cilonganino icilanda ululimi lwesu nelyo mu cibomfya ululimi balanda mu calo tuleikala? Umutwe wa lupwa alingile ukutontonkanyapo sana, ukupepelapo no kwipusha umwina mwakwe na bana ilyo ashilapingula icilonganino balingile ukubamo. (1 Kor. 11:3) Fintu nshi umutwe wa lupwa alingile ukutontonkanyapo sana? Mashiwi nshi aya mu Baibolo ayengamwafwa? Natulandeko pali yamo.

11, 12. (a) Bushe ululimi kuti lwakuma shani ifyo umwana asambilila pa kulongana? (b) Mulandu nshi abana bamo bakaanina ukusambilila ululimi ulo abafyashi balanda?

¹¹ Abafyashi balingile ukwishiba ifyo abana balekabila. Ukusangwa fye ku kulongana cila mulungu te kuti kulenge umwana aishiba bwino icine. Tontonkanyeni pali ici: Abana nga balesangwa ku kulongana uko balanda ululimi ulo baishiba sana, kuti balesambilila ifingi nalimo ukucila na pa fyo abafyashi bengenekela. Lelo ifi te kuti ficitike nga ca kuti abana tabaleumfwikisha ululimi balebomfya pa kulongana. (Belengeni 1 Abena Korinti 14:9, 11.) Na kabili umwana nalimo te kuti atwalilile ukutemwa ululimi ulo abafyashi balanda kabili te kuti lulemufika pa mutima. Na kuba abana bamo kuti basambilila ukwasuka pa kulongana, ukucita ifilangililo no kulanda amalyashi mu lulimi ulo abafyashi balanda ukwabula ukuti ifyo balelanda filefuma ku mutima.

¹² Na kabili, te lulimi fye ululenga umwana aba ifyo aba nelyo atemwa ifintu fimo. Ifi fine e fyo cali na kuli Joshua uo tulandilepo pa kutendeka. Esther umukalamba wa kwa Joshua atile: “Abana abanono nga batemwa ukulanda ululimi lwa bafyashi babo, balatemwa ne ntambi shabo ne mipepele.” Nga ca kuti abana tabatemenwe intambi sha bafyashi babo, te kuti basumine ukusambilila ululimi lwa bafyashi babo ne mipepele yabo. Ifi nga fyacitika, finshi abafyashi abalebeshi balingile ukucita?

13, 14. (a) Cinshi calengele ukuti abafyashi bamo bakukiile ku cilonganino icilanda ululimi ulo abana balelanda? (b) Bacitile shani pa kuti batwalilile ukuba abakosa mu fya kwa Lesa?

¹³ Abafyashi Abena Kristu balingile ukubika amano ku kusambilisha abana babo ifya kwa Lesa ukucila ukubika amano ku fyo abafyashi abene balefwaya. (1 Kor. 10:24) Ba Samuel bawishi  ba kwa Joshua na Esther balandile abati: “Ine no mwina mwandi twalimwene ukuti kwali ululimi ulo abana batemenwe ulwalelenga balelunduluka mu fya kwa Lesa, kabili twalipepele ukuti Lesa atupeele amano. Ifyo Yehova ayaswike ipepo te fyo twalefwaya. Lelo ilyo twamwene ukuti abana tabalenonkelamo sana mu kulongana ukwa mu lulimi lwesu, twasalilepo ukukukila ku cilonganino icalelanda ululimi lwa mu calo twikala. Twaleya bonse mu kulongana na mu kubila imbila nsuma. Na kabili twaleitako bamunyinefwe ku ca kulya na ku kwangalila pamo. Ifi twalecita fyalyafwile abana besu ukwishiba bamunyinefwe no kwishiba ukuti Yehova ni Lesa wabo, Mufyashi wabo, kabili ni Cibusa wabo. Twatontonkenye ukuti ifi e fyacindeme sana ukucila pa bana ukwishiba ululimi lwesu.”

¹⁴ Ba Samuel balandile no kuti: “Pa kuti tutwalilile ukuba abakosa mu fya kwa Lesa, ine no mwina mwandi twalesangwa na ku kulongana ukwa mu lulimi lwesu. Twalekwata ifya kucita ifingi kabili twalenaka. Lelo tulatasha Yehova pa fyo atupaala pa kuipeelesha kwesu na pa kubombesha kwesu. Abana besu bonse batatu balabombela Yehova mu mulimo wa nshita yonse.”

15. Mulandu nshi nkashi Kristina aleumfwila ukutila kuti alunduluka nga aba mu cilonganino umo balanda ululimi ulo aishibe sana?

¹⁵ Abana abakalamba kuti bailuka ukuti nga bali mu cilonganino icilanda ululimi ulo baishiba sana, kuti babombela bwino Yehova. Ifi nga fyacitika, abafyashi tabalingile ukumona kwati abana babo tababatemwa. Ba Kristina balandile abati: “Nalishibeko ululimi lwa bafyashi bandi, lelo amashiwi balebomfya pa kulongana yalekosa ica kuti nshaleumfwa. Ilyo nali ne myaka 12 nalisangilwe ku kulongana kwa citungu ukwaliko mu lulimi twalelanda ku sukulu. Uyu e muku wa kubalilapo naishibe ukuti ifyo naleumfwa cine! Na kabili ilyo natendeke ukupepa mu lulimi twalelanda ku sukulu, naleeba Yehova fyonse ifyaleba mu mutima!” (Imil. 2:11, 41) Ilyo ba Kristina bakulile, balilanshenye na bafyashi babo pa fyo baleumfwa kabili basalilepo ukukukila ku cilonganino icalebomfya ululimi balelanda mu calo bekala. Ba Kristina bebukisha ukuti: “Ukusambilila pali Yehova mu lulimi twalelanda ku sukulu kwalengele nalunduluka.” Tapakokwele ba Kristina balitendeke bupainiya bwa nshita yonse.

16. Mulandu nshi nkashi Nadia atemenwa ukuti tafumine mu cilonganino icilanda ululimi lwa bafyashi bakwe?

¹⁶ Mwe bacaice, bushe kuti mwatemwa ukuba mu cilonganino icibomfya ululimi balanda mu calo mwikala? Nga kuti mwatemwa, mulingile ukwishiba ico mwingatemenwa ukuba muli ico cilonganino. Bushe nga mwakukila muli ico icilonganino mukapalama sana kuli Yehova? (Yako. 4:8) Nelyo bushe mulefwaya fye ukuti abafyashi benu belamona ifyo mulecita nangu ni pa kuti mwilabika sana amano ku fya kwa Lesa na ku kusambilila ululimi lwa bafyashi benu? Ba Nadia ababombela pa musambo batile: “Ilyo ine na bana banandi twali imisepela, twalefwaya ukulalongana ku cilonganino icalebomfya ululimi lwa mu calo twikala.” Lelo abafyashi babo balishibe ukuti abana nga bakuuka tabakalunduluke. Ba Nadia batile: “Ino nshita tulatasha abafyashi pa fyo babombeshe ukutusambilisha ululimi lwabo no kutukaanya ukufuma mu cilonganino icalebomfya ululimi balanda. Ifi bacitile fyalenga ubumi bwawaminako kabili fyalenga twaishiba bwino ifya kwafwa abantu ukwishiba Yehova.”

17. (a) Ni bani Yehova apeela umulimo wa kusambilisha abana? (b) Finshi abafyashi bengacita pa kuti bambi babafwe ukusambilisha abana babo icine?

¹⁷ Yehova alipeela abafyashi umulimo wa kusambilisha abana icine, tapeela uyu mulimo kuli banakulu nelyo bawishikulu ba bana nelyo ku bantu bambi. (Belengeni Amapinda 1:8; 31:10, 27, 28.) Na lyo line abafyashi  abashaishiba ukulanda ululimi icilonganino ca mu calo bekala cilanda nalimo kuti bafwaya abakubafwako pa kuti balefika abana babo pa mutima. Abafyashi nga baeba bamo ukuti babafweko ukulasambilisha abana ifya kwa Lesa tacilolele mu kuti ninshi tabalefwaya ukubomba umulimo Lesa abapeela, lelo ninshi balefwaya ukukusha abana ukulingana no “kusalapula kwa kwa Yehova no kukonkomesha kwakwe.” (Efes. 6:4) Ku ca kumwenako, abafyashi nalimo kuti baeba baeluda mu cilonganino ukuti babebeko ifyo bengalacita pa kutungulula amapepo ya lupwa na pa fyo bengasanga ifibusa ifisuma ifya bana babo.

18, 19. (a) Bushe bamunyinefwe na bankashi abatemwa ifya kwa Lesa kuti bayafwa shani abacaice? (b) Cinshi abafyashi balingile ukutwalilila ukucita?

¹⁸ Pa kwafwa abana babo, abafyashi inshita shimo nalimo kuti baleitako indupwa shimbi ku mapepo ya lupwa. Na kabili, abacaice abengi balalunduluka nga bakwata ifibusa ifyatemwa Lesa, ku ca kumwenako, abo bengalabomba nabo umulimo wa kubila imbila nsuma no kwangalila pamo. (Amapi. 27:17) Ba Shan abo tulandilepo kale, batile: “Nshalaba bamunyinefwe abalengafwa. Nga balengafwa ukupekanya amalyashi mwi sukulu, nalesambililako ifingi. Kabili naletemwa ifyangalo twaleangalila pamo mwi bumba.”

¹⁹ Kwena bonse abo abafyashi basala ukuti baleyafwa abana babo balingile ukulakoselesha abacaice ukulacindika abafyashi babo, balingile ukulalanda ifisuma pa bafyashi ba bana kabili tabalingile ukupoka abafyashi umulimo wabo. Na kabili, abaleyafwa tabalingile ukucita ifingalenga abantu bambi nelyo aba mu cilonganino balabapontela kwati balacita ifyabipa. (1 Pet. 2:12) Abafyashi tabalingile ukulekela fye bambi ukuti ebo balesambilisha abana babo ifya kwa Lesa. Lelo balingile ukulamona ifyo abo bantu balesambilisha abana, kabili abafyashi nabo balingile ukutwalilila ukusambilisha abana babo.

20. Bushe abafyashi kuti bayafwa shani abana babo ukuba ababomfi abasuma aba kwa Yehova?

²⁰ Mwe bafyashi, mulepepa ukuti Yehova alemwafwa, kabili mulebombesha. (Belengeni 2 Imilandu 15:7.) Mulebika intanshi bucibusa bwa bana benu na Yehova, mwilabika intanshi ifyo mufwaya. Muleesha na maka ukulenga Icebo ca kwa Lesa cilefika umwana wenu pa mutima. Tamulingile ukulatontonkanya ukuti umwana wenu takafikepo ukubombela Yehova. Abana benu nga balekonka ifyo Icebo ca kwa Lesa cilanda kabili balepashanya ne mibele yenu iisuma, mukomfwa nga filya umutumwa Yohane aumfwile pa bana bakwe aba ku mupashi, atile: “Takuli icintu nangu cimo icinsansamusha nga nshi ukucila pa kumfwa ukuti abana bandi bale-enda mu cine.”—3 Yoh. 4.